Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh: Nghiên cứu trường hợp ở thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:209

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh: Nghiên cứu trường hợp ở thành phố Hồ Chí Minh" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đánh giá được tác động của hệ thống chính sách địa phương đến phát triển du lịch theo hướng bền vững ở TPHCM và đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo chính sách thúc đẩy phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh: Nghiên cứu trường hợp ở thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH PHÙNG NGỌC THÚY CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH: NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGHỆ AN - 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH PHÙNG NGỌC THÚY CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH: NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 9310110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐOÀN THỊ THU HÀ PGS.TS. THÁI THỊ KIM OANH NGHỆ AN - 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình này là nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, trích dẫn nêu trong luận án là trung thực theo thực tế nghiên cứu. Các kết quả của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nghệ An, tháng 05 năm 2024 Tác giả luận án Phùng Ngọc Thuý
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Bằng tình cảm chân thành và sự trân trọng, biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến tập thể giáo viên hướng dẫn PGS.TS Đoàn Thị Thu Hà, PGS.TS Thái Thị Kim Oanh đã luôn tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành Luận án này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới Sở Du lịch TP Hồ Chí Minh, Văn phòng UBND Tp Hồ Chí Minh và một số cơ quan ban ngành của TP Hồ Chí Minh đã nhiệt tình, tận tâm hỗ trợ cung cấp dữ liệu, tư vấn, đưa ra những định hướng nghiên cứu quý giá, giúp cho luận án được hoàn thiện, chỉn chu hơn. Tôi cũng xin gửi lời tri ân đến Trường Đại học Vinh và tập thể các thầy cô giáo trong Trường Kinh tế, Khoa Kinh tế, các thầy cô đã trực tiếp tham gia giảng dạy, các thầy cô làm công tác hỗ trợ đào tạo trong suốt khoá học đã giúp đỡ tôi học tập và nghiên cứu, cùng với các bạn đồng môn đã luôn đồng hành, quan tâm, giúp đỡ cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn người thân, đồng nghiệp và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện công trình nghiên cứu. Nghệ An, ngày … tháng 05 năm 2024 Tác giả luận án
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ii DANH MỤC HÌNH .....................................................................................................vii DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... ix MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 1 Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................5 4. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................................6 5. Cách tiếp cận và Phương pháp nghiên cứu .............................................................6 6. Đóng góp mới của luận án .....................................................................................12 7. Cấu trúc của luận án ..............................................................................................12 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH ..................................................................................... 13 1.1. Nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững ........................................................13 1.2. Nghiên cứu về quản lý nhà nước về phát triển du lịch .......................................17 1.3. Nghiên cứu về chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững ...................21 1.4. Nghiên cứu về chính sách phát triển du lịch của thành phố Hồ Chí Minh .............28 1.5. Đánh giá tổng quan nghiên cứu ..........................................................................29 1.5.1. Kết quả đạt được của các công trình nghiên cứu mà luận án có thể kế thừa ......................................................................................................... 29 1.5.2. Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................ 30 Tiểu kết chương 1 ......................................................................................................32 Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH .................................................................................................... 33 2.1. Một số vấn đề cơ bản về phát triển du lịch theo hướng bền vững .....................33 2.1.1. Một số khái niệm ......................................................................................... 33
iv 2.1.2. Đặc điểm và vai trò của phát triển du lịch theo hướng bền vững ............... 40 2.2. Chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh ......43 2.2.1. Chủ thể, đối tượng của chính sách phát triển du lịch của chính quyền cấp tỉnh ........................................................................................................ 43 2.2.2. Mục tiêu chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh ............................................................................................. 45 2.2.3. Nội dung chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững..................... 46 2.2.4. Thực thi chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh ............................................................................................. 48 2.3. Đánh giá chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững ............................52 2.3.1. Quan điểm xây dựng bộ tiêu chí.................................................................. 54 2.3.2. Nội dung bộ tiêu chí .................................................................................... 56 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh ................................................................59 2.4.1. Nhóm yếu tố bên ngoài ............................................................................... 59 2.4.2. Nhóm yếu tố bên trong ................................................................................ 62 2.5. Kinh nghiệm về chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững ở các địa phương .................................................................................................................63 2.5.1. Chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững tại tỉnh Nam Định...... 63 2.5.2. Chính sách phát triển du lịch văn hóa theo hướng bền vững tại tỉnh Quảng Bình.................................................................................................. 64 2.5.3. Chính sách phát triển du lịch theo hướng dựa vào cộng đồng ở Hội An, Quảng Nam.................................................................................................. 65 2.5.4. Bài học kinh nghiệm cho chính quyền thành phố Hồ Chí Minh ................. 65 Tiểu kết chương 2 ......................................................................................................67 Chương 3. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................. 68 3.1. Tổng quan về tiềm năng du lịch và bộ máy quản lý du lịch của Thành phố Hồ Chí Minh ..............................................................................................................68 3.1.1. Vị trí địa lý................................................................................................... 68 3.1.2. Đặc điểm Kinh tế - Xã hội........................................................................... 68 3.1.3. Tài nguyên du lịch ....................................................................................... 70 3.1.4. Cơ sở hạ tầng ............................................................................................... 73 3.1.5. Cơ sở vật chất kỹ thuật ................................................................................ 74
v 3.1.6. Nguồn nhân lực du lịch ............................................................................... 74 3.2. Thực trạng chính sách phát triển du lịch của Thành phố Hồ Chí Minh theo hướng bền vững .........................................................................................................79 3.2.1. Bộ máy quản lý nhà nước về du lịch tại TPHCM ....................................... 79 3.2.2. Hệ thống chính sách phát triển du lịch của Thành phố Hồ Chí Minh ban hành trong thời gian qua ....................................................................... 81 3.2.3. Quan điểm, mục tiêu, nguyên tắc chính sách phát triển du lịch của Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................................. 82 3.2.4. Các giải pháp chính sách ............................................................................. 84 3.3. Kết quả thực hiện chính sách phát triển du lịch của chính quyền TPHCM theo hướng bền vững .................................................................................................87 3.3.1. Kết quả thực hiện chính sách phát triển du lịch xét theo khía cạnh bền vững về mặt kinh tế ..................................................................................... 87 3.3.2. Kết quả thực hiện chính sách phát triển du lịch xét theo khía cạnh bền vững về mặt văn hóa - xã hội ...................................................................... 94 3.3.3. Kết quả thực hiện chính sách phát triển du lịch xét theo khía cạnh bền vững về mặt môi trường .............................................................................. 97 3.4. Đánh giá ảnh hưởng của chính sách đến phát triển du lịch của chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh..........................................................................................103 3.4.1. Đánh giá hiệu quả của chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững tại Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................. 103 3.4.2. Đánh giá mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả chính sách phát triển du lịch của TPHCM theo hướng bền vững ............. 111 3.4.3. Nhận xét chung về kết quả thực hiện chính sách phát triển du lịch của chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh ....................................................... 123 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................130 Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CỦA CHÍNH QUYỀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .......................................................................................................... 131 4.1. Bối cảnh và định hướng phát triển du lịch theo hướng bền vững trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................................131 4.1.1. Bối cảnh có liên quan đến phát triển du lịch Thành phố Hồ Chí Minh .... 131 4.1.2. Một số xu hướng phát triển du lịch trên thế giới tác động đến sự phát triển của du lịch Việt Nam và TPHCM ..................................................... 137
vi 4.2. Quan điểm và định hướng phát triển du lịch Thành phố Hồ Chí Minh theo hướng bền vững .......................................................................................................139 4.2.1. Quan điểm phát triển ................................................................................. 139 4.2.2. Các định hướng phát triển chủ yếu............................................................ 141 4.3. Giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh .....................................................................143 4.3.1. Đổi mới tư duy về phát triển du lịch bền vững ......................................... 143 4.3.2. Xây dựng quy hoạch phát triển du lịch bền vững ..................................... 148 4.3.3. Đẩy mạnh phát triển sản phẩm du lịch, đa dạng hóa các loại hình du lịch .... 152 4.3.4. Phát triển cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch ........................... 153 4.3.5. Phát huy sự tham gia của doanh nghiệp trong phát triển du lịch bền vững tại Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................. 155 4.3.6. Phát triển nguồn nhân lực trong ngành Du lịch......................................... 159 4.3.7. Tăng cường xúc tiến quảng bá và xây dựng thương hiệu du lịch nhằm thu hút khách du lịch ................................................................................. 161 4.3.8. Tăng cường hoạt động liên kết, hợp tác phát triển du lịch ........................ 163 Tiểu kết chương 4 ....................................................................................................165 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 166 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 169 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.... 181 PHỤ LỤC
vii DANH MỤC HÌNH Hình 1. Khung lý thuyết về chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh ................................................................................ 7 Hình 2. Quy trình nghiên cứu ................................................................................... 10 Hình 2.1. Cây mục tiêu chính sách phát triển du lịch của chính quyền cấp tỉnh ......... 46 Hình 3.1. Số lượng HDV du lịch tại TPHCM giai đoạn 2018 - 2022 ......................... 76 Hình 3.2. Số lượng HDV phân theo ngoại ngữ được cấp thẻ giai đoạn 2018 - 2022 ........ 77 Hình 3.3. Thống kê số lượng khách du lịch đến TpHCM giai đoạn 2017 - 2022 ....... 88 Hình 3.4. Đóng góp của doanh thu du lịch TPHCM trong RGDP của thành phố giai đoạn 2018 - 2022 (tỷ đồng) ................................................................... 91 Hình 3.5. Thống kê số lượng cơ sở lưu trú du lịch trên địa bàn TP.HCM .................. 93 Hình 3.6. Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách phát triển du lịch TPHCM ..... 111
viii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Số lượng HDV du lịch tại TPHCM giai đoạn 2018 - 2022 ......................... 76 Bảng 3.2. Số lượng HDV phân theo ngoại ngữ được cấp thẻ giai đoạn 2018 - 2022 ........ 77 Bảng 3.3. Thống kê số lượng khách du lịch đến TpHCM giai đoạn 2017 - 2022 ....... 88 Bảng 3.4. Đóng góp của doanh thu du lịch TPHCM trong RGDP của thành phố giai đoạn 2018 - 2022 (tỷ đồng) ................................................................... 90 Bảng 3.5. Thống kê số lượng cơ sở lưu trú du lịch trên địa bàn TP.HCM .................. 93 Bảng 3.6. Đánh giá tính bền vững về kinh tế trong chính sách phát triển du lịch tại TPHCM ...................................................................................................... 106 Bảng 3.7. Đánh giá tính bền vững về văn hoá - xã hội trong chính sách phát triển du lịch tại TPHCM ..................................................................................... 108 Bảng 3.8. Đánh giá tính bền vững về môi trường trong chính sách phát triển du lịch tại TPHCM .......................................................................................... 109 Bảng 3.9. Đánh giá tính bền vững về mức độ liên kết trong chính sách phát triển du lịch tại TPHCM ..................................................................................... 110 Bảng 3.10. Kết quả kiểm định sự phù hợp của mô hình với Bartlett’s Test................ 113 Bảng 3.11. Kết quả kiểm định mô hình của các biến phụ thuộc ................................. 114 Bảng 3.12. Kiểm định sự phù hợp của mô hình hồi quy ............................................. 114 Bảng 3.13. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến............................................... 115 Bảng 3.14. Kết quả phân tích hồi quy.......................................................................... 115
ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ BĐKH : Biến đổi khí hậu DL : Du lịch DLCĐ : Du lịch cộng đồng DLST : Du lịch sinh thái DN : Doanh nghiệp GDP : Tổng sản phẩm quốc nội GRDP : Tổng sản phẩm trên địa bàn HNQT : Hội nhập quốc tế KTNN : Kinh tế nhà nước KTTN : Kinh tế tư nhân KTTT : Kinh tế thị trường KT-XH : Kinh tế - Xã hội MTPL : Môi trường pháp lý PTBV : Phát triển bền vững PTDL : Phát triển du lịch PTDLBV : Phát triển du lịch bền vững QĐ : Quyết định TĐQL : Trình độ quản lý TP : Thành phố UBND : Ủy ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa
1 MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết của đề tài Du lịch là ngành kinh tế quan trọng trong mỗi nền kinh tế và là một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống của con người. Du lịch được coi là ngành “công nghiệp không khói” đóng vai trò quan trọng đến sự phát triển kinh tế, xã hội. Theo báo cáo Xu hướng Kinh tế Du lịch Thế giới 2023 do Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (CASS) và Liên đoàn các Thành phố Du lịch Thế giới đồng công bố, doanh thu từ du lịch toàn cầu năm 2023 dự kiến đạt 5.000 tỷ USD, tương đương 86,2% doanh thu toàn ngành của năm 2019. Trước đó, số lượng khách du lịch toàn cầu đạt 9,57 tỷ lượt người trong năm 2022, đem lại nguồn doanh thu 4.600 tỷ USD. Số lượng khách du lịch toàn cầu trong năm 2023 đạt khoảng 10,78 tỷ lượt người, bằng 74,4% so với mức của năm 2019 (An ninh Thủ đô, 2023). Hoạt động của ngành kinh tế du lịch có đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy “xuất khẩu tại chỗ” các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ ra nước ngoài, đồng thời tạo động lực phát triển cho các ngành kinh tế khác, tạo nhiều cơ hội việc làm và thu nhập cho người dân, là phương tiện quảng bá hiệu quả hình ảnh đất nước... Du lịch không chỉ đem lại những hiệu quả về mặt kinh tế mà còn mang lại những ý nghĩa sâu sắc về mặt xã hội: giải quyết việc làm, tạo thu nhập lớn, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân, góp phần sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường, cảnh quan. Du lịch bền vững là việc phát triển các hoạt động du lịch có tính đến đầy đủ các tác động kinh tế, xã hội và môi trường hiện tại và tương lai, vừa đáp ứng được nhu cầu của du khách và sự phát triển của ngành du lịch, vừa đáp ứng được yêu cầu bảo vệ môi trường sinh thái và các yêu cầu của cộng đồng địa phương. Ở Việt Nam, Luật Du lịch năm 2017 đưa ra định nghĩa: “Phát triển du lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh tế - xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia hoạt động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch trong tương lai”. Chính sách phát triển du lịch đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn và thúc đẩy phát triển du lịch bền vững. Du lịch bền vững không chỉ tập trung vào việc tăng cường lợi ích kinh tế mà còn đảm bảo bảo vệ môi trường, bảo tồn văn hóa và nâng cao đời sống cộng đồng địa phương. Chính sách phát triển du lịch cung cấp khung pháp lý và chiến lược để phát triển du lịch theo cách bền vững. Các chính sách này xác định các mục tiêu dài hạn, quy hoạch phát triển du lịch, và các tiêu chuẩn cần
2 đạt để đảm bảo rằng du lịch phát triển đồng bộ với bảo vệ môi trường và bảo tồn văn hóa. Chính sách giúp thiết lập các quy định và cơ chế quản lý để giám sát và kiểm soát các hoạt động du lịch. Điều này bao gồm việc áp dụng các quy chuẩn môi trường, quy định về phát triển cơ sở hạ tầng, và việc kiểm tra tác động của du lịch đối với cộng đồng địa phương và di sản văn hóa. Chính sách hiệu quả cũng có thể bao gồm các biện pháp xử lý các vấn đề phát sinh và khuyến khích các thực hành du lịch bền vững. Các chính sách có thể đưa ra các chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính và khuyến khích các doanh nghiệp du lịch áp dụng các phương pháp bền vững. Chính sách cũng đóng vai trò trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa và tự nhiên thông qua việc thiết lập các khu bảo tồn, di sản văn hóa và các khu vực được bảo vệ. Một chính sách phát triển du lịch bền vững hướng tới việc đảm bảo rằng các cộng đồng địa phương được hưởng lợi từ du lịch. Chính sách có thể bao gồm các biện pháp hỗ trợ phát triển cộng đồng, tạo việc làm, và cung cấp cơ hội kinh tế cho người dân địa phương, đồng thời duy trì sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế và chất lượng cuộc sống. Như vậy, chính sách phát triển du lịch là công cụ quan trọng trong việc hướng dẫn và thúc đẩy du lịch bền vững. Nó giúp đảm bảo rằng du lịch phát triển theo cách cân bằng giữa lợi ích kinh tế, bảo vệ môi trường, bảo tồn văn hóa và nâng cao đời sống cộng đồng địa phương. Nhận thức được tầm quan trọng của du lịch, chính sách phát triển du lịch theo hướng phát triển bền vững và xu hướng phát triển của thế giới, Đảng và Nhà nước khẳng định vai trò hết sức quan trọng của du lịch trong nền kinh tế quốc dân, xác định mục tiêu phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước và ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhất quán, xuyên suốt từ nhiều năm qua để đạt được mục tiêu này. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII đã chỉ ra “Phấn đấu đưa nước ta trở thành một trung tâm du lịch, thương mại có tầm cỡ trong khu vực” và tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã nhấn mạnh “Liên kết chặt chẽ các ngành liên quan đến hoạt động du lịch để đầu tư một số khu du lịch tổng hợp và trọng điểm đưa ngành du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn”, “Phát triển kinh tế - xã hội gắn chặt với bảo vệ và cải thiện môi trường bảo đảm sự hài hoà giữa môi trường nhân tạo với môi trường thiên nhiên, giữ gìn đa dạng sinh học” (ĐCSVN, 2016). Những thành tựu mà ngành du lịch của Việt Nam đạt được từ những năm đổi mới đến nay cho thấy, quan điểm định hướng đúng đắn trên ngày càng được hiện thực hóa. Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) có những lợi thế về vị trí địa lý, khí hậu, lại là một trung tâm văn hóa, giáo dục, thương mại, giao thông của cả nước. Thành phố
3 cũng là trung tâm trung chuyển, đầu mối tiếp nhận khách quốc tế và nội địa quan trọng. Cơ sở hạ tầng du lịch của khá phong phú với nhiều cơ sở lưu trú, dịch vụ ăn uống, mua sắm, tổ chức hội nghị du lịch hàng đầu của Việt Nam. Thành phố cũng có lực lượng lao động du lịch trực tiếp và gián tiếp, có trình độ đào tạo và kinh nghiệm trong ngành du lịch lớn nhất nước. Thành phố là điểm đến thu hút du khách với một nguồn tài nguyên du lịch văn hóa đa dạng với nhiều điểm đến hấp dẫn về văn hóa, lịch sử như: Khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ, Khu di tích lịch sử địa đạo Củ Chi, Công viên Văn hóa Đầm Sen, Khu du lịch Văn hóa Suối Tiên, Làng Du lịch Bình Quới, Khu du lịch Vàm Sát, Bảo tàng thành phố, Dinh Thống Nhất, Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh, Chợ Bến Thành, Bưu điện thành phố, Nhà thờ Đức Bà… Với những lợi thế nói trên, du lịch hiện đang là ngành kinh tế quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội của TPHCM, TPHCM cũng đang là điểm đến du lịch thu hút nhiều du khách nhất Việt Nam. Vị thế này của Thành phố được thể hiện qua đóng góp của ngành du lịch thành phố chiếm khoảng 25% tổng GDP du lịch quốc gia năm 2022. Tỷ trọng đóng góp của ngành du lịch TPHCM vào tổng sản phẩm nội địa trong năm 2022 là 6,9% cao hơn mức trung bình quốc gia là 5.9%. Tốc độ tăng trưởng của khách du lịch quốc tế tại TPHCM cao hơn mức tăng trưởng của Việt Nam. Ngoài ra, thành phố là cửa ngõ lớn nhất của cả nước, chào đón khoảng 51% tổng số khách du lịch quốc tế đến Việt Nam (Đông Giang, 2022). Trong năm 2022, thành phố đã đón gần 6,4 triệu lượt khách du lịch quốc tế; 24,9 triệu lượt khách nội địa tăng tương ứng 22,8% và 14,6% so với năm 2021; Tổng thu du lịch cũng có mức tăng ấn tượng giai đoạn từ năm 1997-2018. Nếu năm 1997 là 2.887 tỷ đồng thì đến năm 2018 đã đạt hơn 115.000 tỷ đồng. Tỷ trọng đóng góp từ doanh thu toàn ngành du lịch trong cơ cấu GRDP của thành phố hiện chiếm khoảng 11%. Lượng khách du lịch đến TP.HCM ngày càng tăng cho thấy sức hút cũng như hiệu quả của chính sách du lịch của thành phố. Tuy nhiên, điều đó cũng đặt ra một số thách thức cho Thành phố, trong đó có những thách thức liên quan đến chính sách phát triển du lịch bền vững. Cụ thể như: TP.HCM chưa có định hướng chiến lược rõ ràng về phát triển du lịch bền vững; chưa có những hành động cụ thể, liên tục và thống nhất kết hợp với các doanh nghiệp trên địa bàn để đạt được phát triển du lịch bền vững. Về phía các doanh nghiệp du lịch, ý thức về phát triển du lịch bền vững chưa đảm bảo. Các doanh nghiệp chưa có những hành động cụ thể để góp phần vào phát triển du lịch bền vững trên địa bàn TP.HCM. Kết quả là, mục tiêu phát triển du lịch trong những năm gần đây của Thành phố chưa đạt được. Thành phố cũng chưa có những phương án thay thế linh hoạt sản phẩm du lịch trong những bối cảnh mới như dịch bệnh, yêu
4 cầu của du khách ngày càng cao hơn, phát triển ứng dụng công nghệ điện tử đang bắt đầu lên ngôi để phát triển các sản phẩm du lịch thông minh, bối cảnh hợp tác vùng trong phát triển du lịch theo chuỗi, theo cụm du lịch… Vậy làm thế nào để phát triển du lịch của Thành phố trong điều kiện biến động không ngừng của môi trường nhằm giữ vững vị thế của Thành phố tiếp tục là điểm đến hấp dẫn với nhiều sản phẩm du lịch đa dạng, chất lượng? Về mặt lý luận, hiện nay, vẫn còn có ít công trình nghiên cứu về chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững tại TP.HCM. Trên thực tế, vẫn có nhiều nghiên cứu bao gồm đề tài, bài báo, luận văn và luận án bàn về phát triển du lịch và chính sách phát triển du lịch, nhưng phần lớn các nghiên cứu này được tiến hành ở những địa phương khác. Vẫn còn trống vắng nhiều nghiên cứu về chính sách phát triển du lịch ở TP.HCM. Nói cách khác, những vấn đề quan trọng liên quan đến phát triển du lịch như: hiệu quả, quá trình xây dựng và thực hiện, đầu tư cho chính sách phát triển du lịch bền vững của TP.HCM chưa được nghiên cứu một cách bài bản và có hệ thống. Với vị trí là một nhà nghiên cứu, câu hỏi đặt ra là Thành phố Hồ Chí Minh sẽ cần có những ưu tiên chính sách nào, những đổi mới chính sách nào để thực hiện các mục tiêu chiến lược và các định hướng then chốt trong phát triển du lịch theo hướng bền vững của Thành phố trong những năm tới? Liệu các chính sách hiện tại, hay những chính sách đang chuẩn bị được đề xuất để thực hiện chiến lược phát triển du lịch là đúng đắn để phát triển những lợi thế của Thành phố và khai thác những cơ hội cho phát triển du lịch trong tương lai? Để trả lời những câu hỏi này, đề tài “Chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh: Nghiên cứu trường hợp ở thành phố Hồ Chí Minh” được lựa chọn để thực hiện luận án tiến sĩ ngành Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở lý luận về chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh và thực tiễn xây dựng và thực thi chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững tại TPHCM, luận án đặt mục tiêu đánh giá được tác động của hệ thống chính sách địa phương đến phát triển du lịch theo hướng bền vững ở TPHCM và đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo chính sách thúc đẩy phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030, tầm nhìn 2045. 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở xác định mục tiêu nghiên cứu như trên, luận án có những nhiệm vụ nghiên cứu như sau:
5 - Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến du lịch, phát triển du lịch bền vững; quản lý nhà nước về du lịch; chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh, từ đó xác định khoảng trống nghiên cứu của luận án. - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về chính sách phát triển du lịch của chính quyền địa phương cấp tỉnh theo hướng bền vững để hình thành khung lý thuyết cho việc đánh giá thực tiễn chính sách phát triển du lịch ở TPHCM. - Phân tích và đánh giá thực trạng chính sách phát triển du lịch của chính quyền TPHCM theo hướng bền vững thời gian qua. - Đề xuất định hướng, giải pháp và kiến nghị nhằm đảm bảo chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền TPHCM đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh 3.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu xây dựng khung lý thuyết chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh. Đồng thời, luận án đi sâu đánh giá tác động của chính sách đến phát triển du lịch theo hướng bền vững và các nhân tố tác động đến hiệu quả của chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững tại TPHCM. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp đảm bảo và nâng cao hiệu quả của chính sách phát triển du lịch của chính quyền TPHCM theo hướng bền vững đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045. Chính sách xuyên suốt để nghiên cứu phân tích, đánh giá thực trạng chính sách trong giai đoạn này là Quyết định số 3364/QĐ-UBND ngày 13/8/2018 của Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh về Phê duyệt Đề cương, nhiệm vụ Chiến lược phát triển du lịch Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030 và một số chính sách bộ phận có liên quan. Phạm vi về thời gian: Luận án nghiên cứu thực trạng chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền TPHCM trong giai đoạn 2018-2022, xây dựng giải pháp đến năm 2030 và định hướng đến năm 2045. Phạm vi về không gian: chính sách phát triển du lịch của chính quyền TPHCM theo hướng bền vững trong mối quan hệ với vùng kinh tế trọng điểm phía nam.
6 4. Câu hỏi nghiên cứu Với mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án như đã đề ra, các câu hỏi nghiên cứu của đề tài được đặt ra như sau: - Tình hình nghiên cứu liên quan đến phát triển du lịch theo hướng bền vững và chính sách phát triển du lịch của chính quyền cấp tỉnh trong và ngoài nước ra sao? - Khung lý luận và thực tiễn về chính sách phát triển du lịch của chính quyền địa phương cấp tỉnh theo hướng bền vững ra sao? - Thực trạng phát triển du lịch và chính sách phát triển du lịch của chính quyền TPHCM theo hướng bền vững thời gian qua ra sao? - Cần có định hướng, giải pháp và kiến nghị nào nhằm đảm bảo chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền TPHCM đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045? 5. Cách tiếp cận và Phương pháp nghiên cứu 5.1. Tiếp cận nghiên cứu Luận án sử dụng cách tiếp cận hệ thống (nhìn nhận vấn đề trong mối tương tác tổng thể bên trong và bên ngoài) để phân tích, đánh giá những vấn đề liên quan đến nội dung luận án. Đồng thời, trên cơ sở tiếp cận nghiên cứu dưới góc độ quản lý kinh tế, luận án vận dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành và đa ngành để phục vụ nhiệm vụ nghiên cứu. Các phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng được sử dụng tương ứng với các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể. Phương pháp nghiên cứu định tính được sử dụng bao gồm các phương pháp truyền thống như phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch. Song song đó, luận án sử dụng phương pháp thống kê như kiểm định thống kê, phân tích phương sai để nghiên cứu và trình bày các vấn đề lý luận và thực tiễn. Đề tài được thực hiện trên cơ sở các hướng tiếp cận nghiên cứu sau: tiếp cận thể chế; tiếp cận hệ thống; tiếp cận phân tích nội dung chính sách và đánh giá chính sách, tiếp cận lĩnh vực và sản phẩm; tiếp cận hình thức tổ chức kinh tế; tiếp cận có sự tham gia; tiếp cận định lượng. 5.2. Khung phân tích Luận án chọn cách tiếp cận nghiên cứu nội dung và đánh giá chính sách phát triển du lịch theo hướng phát triển du lịch bền vững, chứ không chỉ nhằm mục tiêu chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh về du lịch của Thành phố, hay chỉ nhằm mục tiêu giải
7 quyết vấn đề việc làm, thu nhập. Hơn nữa, cách tiếp cận chính sách phát triển du lịch không chỉ ở cấp độ chính sách của một địa phương mà nghiên cứu phối hợp chính sách. Do vậy, các cấu phần chính sách dự kiến nghiên cứu trong luận án là: Quan điểm và định hướng của chính sách; chủ thể và đối tượng chính sách; mục tiêu chính sách; các giải pháp chính sách; quá trình chính sách bao gồm các khâu hoạch định, tổ chức thực thi và đánh giá chính sách. Nhân tố ảnh hưởng Chính sách phát triển Mục tiêu của đến chính sách du lịch của chính chính sách phát phát triển du lịch quyền cấp tỉnh theo triển du lịch theo theo hướng bền vững hướng bền vững hướng bền vững Yếu tố bên ngoài - Quan điểm chỉ đạo, - Thể chế, quy hoạch phát nguyên tắc của chính sách - Đảm bảo phát triển triển KTXH địa phương phát triển du lịch theo du lịch gắn với tăng - Cơ sở hạ tầng hướng bền vững trưởng kinh tế bền - Sự hài lòng của khách du lịch - Chủ thể và đối tượng vững - Các dịch vụ hỗ trợ liên quan chính sách - Đảm bảo phát triển - Các yếu tố khác: công - Mục tiêu của chính sách du lịch gắn với phát nghệ, hội nhập quốc tế, thiên phát triển du lịch theo triển bền vững về tại, dịch bệnh hướng bền vững văn hoá - xã hội Yếu tố bên trong - Các giải pháp chính - Đảm bảo phát triển - Tài nguyên du lịch sách (chính sách bộ phận) du lịch gắn với bảo - Nguồn nhân lực du lịch vệ tài nguyên du lịch - Sự đa dạng của các dịch vụ tự nhiên và môi Hoạt động phát triển trường sinh thái phục vụ du lịch du lịch - Đảm bảo phát triển - Nhận thức và sự quyết tâm của lãnh đạo du lịch gắn với mức - Khách du lịch độ liên kết - Quảng bá và xúc tiến du lịch - Doanh nghiệp du lịch - Cộng đồng dân cư địa phương Hình 1. Khung phân tích về chính sách phát triển du lịch theo hướng bền vững của chính quyền cấp tỉnh Nguồn: Đề xuất của tác giả 5.3. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng kết hợp nhiều phương pháp cơ bản như phương pháp thu thập dữ liệu, phương pháp tư duy logic, phương pháp đối chiếu và so sánh, phương pháp phân tích tổng hợp, Phương pháp phân tích số liệu thống kê; Phương pháp nghiên cứu thực địa; Phương pháp điều tra xã hội học...
8 5.3.1. Các phương pháp thu thập dữ liệu 5.3.1.1. Phương pháp nghiên cứu tại bàn Bao gồm việc tra cứu tư liệu, độc, xử lý, phân tích, so sánh, tổng hợp, hệ thống hoá, mô hình hoá và khái quát hoá các tài liệu có liên quan nhằm hiểu biết có hệ thống, sâu sắc và đầy đủ hơn bản chất cũng như dấu hiệu đặc thù của vấn đề nghiên cứu, từ đó xác lập cơ sở lý luận của đề tài. Các khái niệm công cụ và khung lý luận về phát triển du lịch và chính sách phát triển du lịch của chính quyền cấp tỉnh được xác lập tạo cơ sở để thiết kế công cụ khảo sát và định hướng tổ chức khảo sát, đánh giá thực trạng phát triển du lịch và chính sách phát triển du lịch trên địa bàn TPHCM. Phương pháp này được sử dụng để thu thập dữ liệu thứ cấp như các công trình nghiên cứu khoa học công bố liên quan luận án ở trong và ngoài nước; Các nguồn sách, báo, tạp chí, kỷ yếu hội thảo khoa học liên quan đến phát triển du lịch và chính sách phát triển du lịch; Báo cáo kinh tế xã hội hàng năm của TPHCM giai đoạn 2016-2022; Báo cáo tổng kết tình hình du lịch; Các số liệu, bài viết trên các website của các bộ, ngành và TPHCM cũng như vùng Đông Nam Bộ… Số liệu thứ cấp là các thông tin đã được công bố. Đây là cơ sở quan trọng giúp tác giả luận án nghiên cứu tạo dựng cơ sở lý thuyết, phương pháp luận và bức tranh tổng thể về tình hình phát triển du lịch và chính sách phát triển du lịch tại TPHCM. Các dữ liệu sau khi thu thập đều được sắp xếp, điều chỉnh và phân loại một cách khoa học, hợp lý. Các tài liệu thứ cấp được sử dụng để tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận án và được sử dụng để phân tích trong thực trạng để từ đó đề xuất các giải pháp. Tất cả các tài liệu thứ cấp nghiên cứu tại bàn được đưa vào tài liệu tham khảo của luận án. 5.3.1.2. Phương pháp phỏng vấn sâu Sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu với các chuyên gia là những cán bộ chuyên môn có kinh nghiệm thực tiễn trong vấn đề QLNN về phát triển du lịch ở TPHCM và những người có chuyên môn sâu, có kinh nghiệm trong nghiên cứu về phát triển du lịch và từng có các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch. Sử dụng phương pháp phỏng vấn online, qua email để làm rõ hơn các nội hàm, nhân tố tác động phát triển du lịch và chính sách phát triển du lịch. Thông qua kết quả lược khảo các công trình đã có, nghiên cứu cơ sở lý luận và tìm hiểu một số sự kiện thực tiễn về phát triển du lịch, tác giả xây dựng thực hiện phỏng vấn sâu một số chuyên gia, nhà quản lý. Các câu hỏi trong đề cương phỏng vấn đều ở dạng câu hỏi mở, khơi gợi vấn đề, tùy theo nội dung thực tế phỏng vấn để mở rộng hoặc thu hẹp vấn đề thảo luận. Khi thực hiện phương pháp phỏng vấn, để thích ứng với điều kiện của người được phỏng vấn, tác giả sử dụng hai hình thức: phỏng vấn trực tiếp và gián tiếp qua email. Tác giả chủ động liên hệ trước về nội dung, thời gian, địa điểm. Trong quá trình phỏng vấn trực tiếp, tác
9 giả ghi chép thành văn bản hoặc ghi âm lại các nội dung chính (nếu người được phỏng vấn chấp thuận) để phục vụ cho việc phân tích dữ liệu. Các thành viên được phỏng vấn không phải chuẩn bị trước mà chỉ cần trả lời hay thảo luận đúng những gì họ đang suy nghĩ tại cuộc phỏng vấn. Mỗi cuộc phỏng vấn trực tiếp được thực hiện từ 20 đến 30 phút. Đối với phỏng vấn qua email, tác giả sẽ gửi bảng hỏi cho các chuyên gia, các chuyên gia sẽ trả lời trực tiếp trên email hoặc gửi thành file đính kèm. Hình thức phỏng vấn qua email được sử dụng chủ yếu trong luận án này vì các điều kiện về khoảng cách địa lý và lịch trình công tác của các chuyên gia. Tổ chức phỏng vấn sâu một số DN du lịch, nhà đầu tư và nhà quản lý ở TPHCM để cung cấp thêm các cơ sở và bằng chứng cho những phân tích và nhận định về hiện trạng, tiềm năng, xu hướng phát triển du lịch ở TPHCM sau khi đã phân tích định lượng kết quả khảo sát thông qua bảng hỏi. - Thảo luận nhóm và phỏng vấn sâu: đối tượng là các nhà quản lý du lịch ở chính quyền địa phương cấp tỉnh, quận/huyện/thành phố trực truộc nhằm thu nhận thông tin, quan điểm và nhận thức của các nhà quản lý về thực trạng và khả năng phát triển du lịch của địa phương; đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch; đánh giá chính sách phát triển du lịch của TPHCM theo hướng phát triển bền vững. - Thảo luận nhóm và phỏng vấn sâu một số lãnh đạo DN du lịch nhằm thu nhận thông tin về năng lực cạnh tranh, năng lực liên kết và năng lực hội nhập quốc tế của du lịch TPHCM. Những yếu tố cản trở du lịch TPHCM phát triển theo xu hướng bền vững. Đánh giá hiệu quả và tác động của thể chế, chính sách tạo môi trường kinh doanh và chính sách hỗ trợ phát triển du lịch TPHCM thời gian qua, nhìn từ góc độ phát triển bền vững. 5.3.1.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi được sử dụng trong luận án để cung cấp các thông tin về thực trạng phát triển du lịch, chính sách phát triển du lịch và các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển du lịch tại TPHCM. Phương pháp điều tra xã hội học được tiến hành theo các bước sau đây: Thứ nhất, lập danh sách khách thể khảo sát: bao gồm: Cán bộ cơ quan quản lý về du lịch; Doanh nghiệp kinh doanh du lịch; Nhà khoa học/nhà nghiên cứu /chuyên gia du lịch; và Khách du lịch. Thứ hai, chọn mẫu: Có nhiều phương pháp chọn mẫu khác nhau như chọn mẫu ngẫu nhiên, chọn mẫu theo nhóm, chọn mẫu phân tầng ngẫu nhiên,... Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng sẽ đảm bảo tính đại diện cho tổng thể theo các tiêu chí lựa chọn và đạt được các mục tiêu mà nghiên cứu đề ra. Khảo sát với 4 nhóm đối tượng với tổng số 400 phiếu phát ra, được phân bổ như sau: