Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hỗ trợ năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Lào trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:227

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở làm rõ lý luận và thực tiễn về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của các DN, vai trò hỗ trợ của Nhà nước đối với DN, đề tài nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của DN Lào trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hỗ trợ năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Lào trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh on ch¨n ch¨n thong sY Hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ hµ néi - 2014 Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh
on ch¨n ch¨n thong sY Hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ngµnh : Qu¶n lý kinh tÕ M· sè : 62 34 01 01 luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Ngêi híng dÉn khoa häc: 1. PGS. TS. trÇn ®×nh thiªn 2. TS. nguyÔn quèc th¸i hµ néi - 2014
Lêi CAM §OAN T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, tµi liÖu nªu trong luËn ¸n lµ trung thùc vµ cha tõng ®îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn ¸n On Ch¨n Ch¨n Thong Sy
Môc Lôc Më ®Çu 1 Ch¬ng 1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi 4 1.1. Nh÷ng nghiªn cøu níc ngoµi 4 1.2. Nh÷ng nghiªn cøu ë Lµo 26 Ch¬ng 2. lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ hç trî n©ng cao n¨ng lùc 30 c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 2.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh 30 cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 2.2. Néi dung, nh©n tè ¶nh hëng vµ sù cÇn thiÕt hç trî n¨ng lùc 44 c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 2.3. Kinh nghiÖm cña mét sè níc vÒ viÖc hç trî n©ng cao n¨ng 79 lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ bµi häc kinh nghiÖm cho Lµo Ch¬ng 3. Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo vµ vai 95 trß hç trî cña nhµ níc trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 3.1. Tæng quan vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ t×nh h×nh 95 ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµo 3.2. Thùc tr¹ng hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp 12 Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 8 3.3. §¸nh gi¸ vai trß cña nhµ níc trong viÖc hç trî n©ng cao 13 n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo 5 Ch¬ng 4. ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p t¨ng cêng hç trî n©ng cao n¨ng lùc 14 c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp 7 kinh tÕ quèc tÕ 4.1. Bèi c¶nh vµ ph¬ng híng hç trî ®Ó n©ng cao n¨ng lùc 14 c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi 7 nhËp kinh tÕ quèc tÕ 4.2. Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m t¨ng cêng hç trî vµ n©ng 15 cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo 8 KÕt luËn 17 2 Danh môc c«ng tr×nh c«ng bè cña t¸c gi¶ 17 4
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 17 5 Phô lôc 18 6 Danh môc ch÷ viÕt t¾t ADB : Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ AEC : Céng ®ång kinh tÕ ASEAN AFTA : Khu vùc th¬ng m¹i tù do ASEAN ASEAN : HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ Bath : B¹t (§ång tiÒn cña Th¸i Lan) CEPT : Ch¬ng tr×nh thuÕ quan u ®·i cã hiÖu lùc chung CHDCN : Céng hoµ d©n chñ nh©n d©n D DN : Doanh nghiÖp EU : Liªn minh ch©u ¢u FDI : §Çu t trùc tiÕp níc ngoµi FPI : §Çu t gi¸n tiÕp níc ngoµi GDP : Tæng s¶n phÈm quèc néi GMS : TiÓu vïng s«ng Mªk«ng IMF : Quü tiÒn tÖ quèc tÕ KIP : §ång tiÒn cña Lµo NIEs : C¸c nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp ho¸ OECD : Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ USD : §ång ®« la Mü WEF : DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi WTO : Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi XHCN : X· héi chñ nghÜa
Danh môc c¸c h×nh H×nh 1.1: M« h×nh khèi kim c¬ng cña M.Porter 6 H×nh1.2: C¸c lùc lîng ®iÒu khiÓn cuéc c¹nh tranh ngµnh 21 H×nh 2.1: C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o 35 H×nh 2.2: M« h×nh chuçi gi¸ trÞ cña M. Porter 45 H×nh 2.3: M« h×nh cña Abell x¸c ®Þnh ph¹m vi kinh doanh cña doanh nghiÖp 55 H×nh 3.1: Nguån thu cña Nhµ níc giai ®o¹n n¨m 2000 - 2010 101 H×nh 3.2: Tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång tiÒn kÝp (2006 - 2010) 102 H×nh 3.3: Tû lÖ sè dù ¸n theo c¬ cÊu ngµnh 104 H×nh 3.4: ThÞ trêng xuÊt khÈu chÝnh n¨m 2000 – 2010 106 H×nh 3.5: Tû lÖ nghÌo cña Lµo tõ n¨m: 1993 ®Õn 2008 111 H×nh 3.6: GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi n¨m 2000 - 2010 112 H×nh 3.7: Sè lîng doanh nghiÖp t¨ng trong tõng giai ®o¹n 116 H×nh 3.8: C¬ cÊu doanh nghiÖp chia theo ngµnh 117 H×nh 3.9: Sè lîng doanh nghiÖp chia theo sè lao ®éng 118 H×nh 3.10: C¬ cÊu doanh nghiÖp chia theo doanh thu trung b×nh/th¸ng 119 H×nh 3.11: C¬ cÊu doanh nghiÖp chia theo Vïng 120 H×nh 4.1. M« h×nh chiÕn lîc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp 168
Danh môc c¸c b¶ng B¶ng 2.1: C¸c nguån lùc vµ kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp 49 B¶ng 2.2: Nh÷ng ph¬ng ph¸p t¸i c¬ cÊu nî vµ lÜnh vùc ¸p dông ë Hµn Quèc 88 B¶ng 2.3: So s¸nh chØ sè c¹nh tranh toµn cÇu n¨m 2013-2014 cña Lµo víi ViÖt Nam, Th¸i Lan, Hµn Quèc vµ Campuchia 92 B¶ng 3.1: GDP trung b×nh ®Çu ngêi (kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn) 99 B¶ng 3.2: Tû lÖ lao ®éng theo ngµnh 101 B¶ng 3.3: §Çu t trong níc vµ níc ngoµi (2006 - 2010) 103 B¶ng 3.4: C¬ cÊu xuÊt khÈu theo s¶n phÈm (2005 - 2009) 105 B¶ng 3.5: C¬ cÊu nhËp khÈu theo s¶n phÈm 107 B¶ng 3.6: Sè kh¸ch du lÞch vµo Lµo giai ®o¹n 2006-2010 108 B¶ng 3.7: Sù ph¸t triÓn d©n sè cña Lµo 109 B¶ng 3.8: ChØ sè HDI cña Lµo vµ thÕ giíi 110 B¶ng 3.9: Mét sè chØ sè kinh tÕ vµ d©n sè Lµo giai ®o¹n n¨m 2000- 2010 114 B¶ng 3.10: Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña chñ doanh nghiÖp 126 B¶ng 3.11: So s¸nh ChØ sè m«i trêng kinh doanh thuËn lîi cña Lµo vµ c¸c níc l¸ng giÒng n¨m 2013-2014 (xÕp h¹ng trong sè 189 nÒn kinh tÕ) 128 B¶ng 3.12: Sù thay ®æi m«i trêng kinh doanh cña doanh nghiÖp ë Lµo so s¸nh víi ViÖt Nam trong thêi gian 2007-2014 136 B¶ng 3.13: Dù ®o¸n vÒ lùc lîng lao ®éng vµ trÎ em ®é tuæi ®Õn trêng 140 B¶ng 3.14: Tû lÖ cho vay so víi GDP cña c¸c níc trong vïng 144 B¶ng 3.15: So s¸nh ®é më cöa kinh tÕ giai ®o¹n n¨m 2006-2010 145
B¶ng 4.1: Thu nhËp tÝnh theo ®Çu ngêi ë c¸c níc vµ khu vùc trªn thÕ giíi 150
1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi ngµy nay, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ con ®êng lùa chän tÊt yÕu ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng l©u dµi cho mét quèc gia. Sau h¬n 25 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, nÒn kinh tÕ cña níc CHDCND Lµo ®· chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ ®· tõng bíc ph¸t triÓn. Mét sè ngµnh cã c¸c mÆt hµng cã chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ trêng trong níc vµ níc ngoµi nh: ®iÖn, vµng, ®ång, cµ phª, dÖt may, bia, s¶n phÈm gç, dÞch vô viÔn th«ng, ng©n hµng vµ hµng thñ c«ng mü nghÖ... C¸c doanh nghiÖp (DN) Lµo ®· tõng bíc ph¸t triÓn, trëng thµnh vµ b¾t ®Çu kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh trªn thÞ trêng thÕ giíi vµ khu vùc ë mét sè lÜnh vùc. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn tham gia Céng ®ång kinh tÕ ASEAN (AEC) kÓ tõ n¨m 2015 vµ tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng s©u réng, c¹nh tranh ph¸t triÓn ngµy cµng trë nªn gay g¾t. Víi thùc lùc vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cßn nhiÒu h¹n chÕ, n¨ng lùc c¹nh tranh cßn thÊp vµ h¹n chÕ ë nhiÒu mÆt, c¸c DN Lµo nh×n chung sÏ gÆp nhiÒu th¸ch thøc vµ trë ng¹i tríc c¸c ®èi t¸c vµ ®èi thñ c¹nh tranh rÊt m¹nh tõ c¸c níc trªn thÕ giíi, tríc hÕt lµ tõ c¸c níc trong khèi ASEAN vµ Trung Quèc. Do vËy, vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®Æt ra ®èi víi nhµ níc Lµo ph¶i cã chÝnh s¸ch hç trî ®Ó c¸c DN Lµo cã ®ñ n¨ng lùc c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ, tiÕp tôc ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. T×nh h×nh vµ yªu cÇu nãi trªn ®ßi hái Nhµ níc Lµo ph¶i c¶i thiÖn m«i trêng chÝnh s¸ch, thuËn lîi ho¸ c¸c ®iÒu kiÖn vÜ m« ®Ó hç trî DN Lµo cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn phï hîp, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ tõng bíc v¬n lªn nhanh chãng. §ång thêi, c¸c DN Lµo ph¶i kh¾c phôc
2 nh÷ng ®iÓm yÕu vµ ph¸t huy thÕ m¹nh cña m×nh ®Ó tõng bíc ph¸t triÓn. §©y thùc sù lµ th¸ch thøc lín ®èi víi ChÝnh phñ vµ c¸c DN Lµo trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. §Ó gãp phÇn vµo gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, t«i ®· chän ®Ò tµi: "Hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ" lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. 2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu 2.1. Môc ®Ých nghiªn cøu Trªn c¬ së lµm râ lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c DN, vai trß hç trî cña Nhµ níc ®èi víi DN, ®Ò tµi nghiªn cøu nh»m gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 2.2. NhiÖm vô nghiªn cøu - HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c¹nh tranh, n¨ng lùc c¹nh tranh, vai trß hç trî cña Nhµ níc ®èi víi DN. - Ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch khoa häc vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo vµ chÝnh s¸ch hç trî cña nhµ níc ®èi víi DN, x¸c ®Þnh ®îc c¸c nguyªn nh©n, c¸c yÕu tè h¹n chÕ trong n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo vµ cña chÝnh s¸ch nhµ níc ®èi víi DN trong thêi gian qua. - §Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu ë cÊp vÜ m« vµ vi m« ®Ó hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo, tõng bíc ph¸t triÓn mét c¸ch bÒn v÷ng trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 3.1. §èi tîng nghiªn cøu Nghiªn cøu n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo vµ sù hç trî cña Nhµ níc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
3 - Nghiªn cøu sù ph¸t triÓn vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ kinh tÕ quèc tÕ trong ph¹m vi thêi gian tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2020. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ liªn quan ®Õn hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®îc sö dông trong luËn ¸n: - Ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö. - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp vµ thèng kª. - Ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®Ó ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo. 5. Nh÷ng ®ãng gãp chñ yÕu cña luËn ¸n (1) HÖ thèng ho¸ mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ vai trß cña Nhµ níc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. (2) §¸nh gi¸ mét c¸ch khoa häc nh÷ng thµnh tÝch ®¹t ®îc, nh÷ng h¹n chÕ, yÕu kÐm vµ c¸c nguyªn nh©n vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo vµ vai trß hç trî cña Nhµ níc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong thêi gian qua. (3) §a ra mét sè gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ tiÒm n¨ng thùc tÕ cña Lµo nh»m hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong thêi gian tíi. (4) KÕt qu¶ nghiªn cøu cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c c¬ quan qu¶n lý cña nhµ níc vµ c¸c DN Lµo. 6. KÕt cÊu luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung luËn ¸n gåm 4 ch¬ng, 10 tiÕt.
4 Ch¬ng 1: Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi. Ch¬ng 2: Lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ hç trî n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Ch¬ng 3: Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo vµ vai trß hç trî cña nhµ níc trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Ch¬ng 4: Ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p t¨ng cêng hç trî n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Ch¬ng 1 Tæng QUAN T×nh H×nh NGHI£N Cøu LI£N QUAN §Õn §Ò Tµi C¹nh tranh kinh tÕ xuÊt hiÖn vµ tån t¹i kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ trë thµnh mét ®Æc trng næi bËt cña c¬ chÕ thÞ trêng. C¹nh tranh lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i vÒ mÆt kinh tÕ cña DN. Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, c¹nh tranh trªn thÞ tr- êng cµng ngµy cµng gay g¾t, viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN cµng ®îc mçi níc quan t©m vµ t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó t¹o ra m«i trêng thuËn lîi vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch hç trî DN cña níc m×nh cã ®ñ kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ gi÷ ®îc thÕ chñ ®éng trªn thÞ trêng quèc tÕ nh»m ®¹t ®îc lîi Ých cao nhÊt. Trong thêi gian qua ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong níc vµ ngoµi níc liªn quan tíi vÊn ®Ò mµ luËn ¸n nµy ®Ò cËp. Cã thÓ nªu mét sè c«ng tr×nh næi bËt nh sau:
5 1. Nh÷ng NGHI£N Cøu Níc Ngoµi Trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu níc ngoµi, c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh còng nh vai trß cña nhµ níc trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò míi. §· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy; cã thÓ nªu lªn mét sè c«ng tr×nh nh sau:  C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia Trong c¸c lý thuyÕt vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh hiÖn ®¹i, mét nghiªn cøu næi bËt lµ cña nhµ kinh tÕ Mü Michael E. Porter. Trong hai t¸c phÈm: "Lîi thÕ c¹nh tranh"[33] vµ "Lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia"[34], t¸c gi¶ ®· nªu lªn c¬ së lý thuyÕt vÒ lîi thÕ c¹nh tranh cña c¸c DN trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp toµn cÇu, trong ®ã cã chiÕn lîc c¹nh tranh, c¹nh tranh quèc tÕ vµ vai trß cña bèi c¶nh quèc gia ®èi víi thµnh c«ng trong c¹nh tranh. Ngoµi ra t¸c gi¶ cßn nªu lªn nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia; ®ã lµ bèn nhãm yÕu tè c¬ b¶n: (1) C¸c ®iÒu kiÖn vÒ yÕu tè s¶n xuÊt: VÞ thÕ cña quèc gia vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®Çu vµo nh lao ®éng ®îc ®µo t¹o hay c¬ së h¹ tÇng, cÇn thiÕt cho c¹nh tranh trong mét ngµnh c«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh. (2) C¸c ®iÒu kiÖn vÒ cÇu trong níc: §Æc tÝnh cña cÇu trong níc ®èi víi s¶n phÈm hoÆc hµng ho¸ cña ngµnh ®ã. (3) C¸c ngµnh c«ng nghiÖp hç trî vµ cã liªn quan: Sù tån t¹i hay thiÕu hôt nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp hç trî vµ cã liªn quan, cã tÝnh c¹nh tranh quèc tÕ ë quèc gia ®ã.
6 (4) ChiÕn lîc c«ng ty, cÊu tróc DN vµ sù c¹nh tranh néi ®Þa: Nh÷ng ®iÒu kiÖn trong mét quèc gia liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp, tæ chøc vµ qu¶n lý DN, còng nh ®Æc tÝnh cña c¹nh tranh trong níc. T¸c gi¶ cßn nªu ra m« h×nh khèi kim c¬ng ®Ó m« t¶ mèi quan hÖ vµ vai trß cña Nhµ níc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN cña mét quèc gia. T¸c gi¶ cho r»ng: "Nhµ níc cã vai trß quan träng vµ cã kh¶ n¨ng ¶nh hëng tíi c¶ bèn yÕu tè nµy theo híng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc". Mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè nµy ®îc M. Porter m« h×nh ho¸ vµ gäi lµ "m« h×nh khèi kim c¬ng”. Ngoµi ra t¸c gi¶ cßn nªu lªn nh÷ng hµm ý vµ ¸p dông lý thuyÕt nh: chiÕn lîc c«ng ty, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vµ nh÷ng ch¬ng tr×nh hµnh ®éng cña mét sè quèc gia. H×nh 1.1: M« h×nh khèi kim c¬ng cña M.Porter
7 Sù ChiÕn lîc, cÊu tróc vµ ngÉu c¹nh tranh trong níc nhiªn cña c«ng ty §iÒu kiÖn §iÒu kiÖn nhu cÇu yÕu tè s¶n xuÊt C¸c ngµnh c«ng nghiÖp ChÝn cã liªn quan vµ c¸c h ngµnh phñ c«ng nghiÖp hç trî Nguån: [34, 229] Theo lËp luËn cña Porter: "C¸c DN cã thÓ thµnh c«ng trong c¸c ngµnh hoÆc c¸c ph©n ®o¹n cña ngµnh khi khèi kim c¬ng ë t×nh tr¹ng thuËn lîi" [33, 71]. Khèi kim c¬ng lµ mét hÖ thèng c¸c yÕu tè mµ gi÷a chóng cã t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. T¸c ®éng cña mét yÕu tè trong khèi kim c¬ng l¹i phô thuéc vµo tr¹ng th¸i cña c¸c yÕu tè kh¸c. VÝ dô: c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ cÇu sÏ kh«ng t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh chõng nµo t×nh tr¹ng c¹nh tranh ®¹t ®Õn møc ®é buéc c¸c DN ph¶i ph¶n øng. Nh÷ng bÊt lîi vÒ yÕu tè s¶n xuÊt sÏ kh«ng khuyÕn khÝch ®æi míi trõ khi c¹nh tranh néi ®Þa lµ m¹nh mÏ vµ môc tiªu cña c¸c c«ng ty
8 ñng hé viÖc ®Çu t bÒn v÷ng. Sù yÕu kÐm cña bÊt kú mét yÕu tè quyÕt ®Þnh nµo còng sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé cña mét ngµnh. M. Porter còng nhÊn m¹nh vai trß cña ChÝnh phñ trong viÖc t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè trong m« h×nh. ¤ng cho r»ng: "ChÝnh s¸ch cña chÝnh phñ cã thÓ lµm gi¶m hay t¨ng lîi thÕ c¹nh tranh: c¸c quy ®Þnh cã thÓ lµm thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nhu cÇu néi ®Þa, chÝnh s¸ch chèng ®éc quyÒn sÏ t¸c ®éng ®Õn cêng ®é c¹nh tranh cña c¸c DN trong ngµnh vµ ®Çu t vµo gi¸o dôc ®µo t¹o lµm thay ®æi yÕu tè s¶n xuÊt" [34]. Nh÷ng nghiªn cøu cña M. Porter lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn lý thuyÕt vÒ vai trß cña Nhµ níc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN. Lý thuyÕt nµy ®· ®îc nhiÒu níc sö dông trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. M. Porter ®· sö dông c¸c b»ng chøng thùc tÕ c¶ trong trêng hîp thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña c¸c DN trªn kh¾p thÕ giíi ®Ó chøng minh cho c¸c khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch cña m×nh. MÆc dï kh¸i niÖm mµ M. Porter sö dông trong t¸c phÈm cña m×nh lµ lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia, tuy vËy trong hÇu hÕt c¸c ph©n tÝch, lý gi¶i, ®¸nh gi¸ vµ minh ho¹ cña «ng ®Òu hµm ý r»ng n¨ng lùc c¹nh tranh kinh tÕ cña quèc gia g¾n liÒn vµ dùa vµo n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c DN. §iÒu nµy cho thÊy lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia vµ DN cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt, g¾n bã vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi. Nghiªn cøu cña M. Porter vÒ c¬ b¶n ®· chØ ra ®îc c¸c Nhµ níc nªn lµm g× vµ kh«ng nªn lµm g× ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN. ¤ng cho r»ng: "C¸c quèc gia cã thµnh c«ng trong thÞ trêng quèc tÕ ®Òu n»m trong bèn thuéc tÝnh lín nµy, v× bèn thuéc tÝnh cña mét quèc gia ®Þnh h×nh m«i trêng c¹nh tranh cho
9 doanh nghiÖp trong níc, thóc ®Èy hay k×m h·m viÖc t¹o lËp lîi thÕ c¹nh tranh" [34]. §©y lµ luËn ®iÓm ®óng ®¾n ®îc sö dông réng r·i ë nhiÒu níc, v× nh÷ng nh©n tè nµy ®Òu cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN trong mçi quèc gia. Trong cuèn Lîi thÕ c¹nh tranh t¸c gi¶ ®· gi¶i thÝch nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña lîi thÕ c¹nh tranh bao gåm: chuçi gi¸ trÞ vµ lîi thÕ c¹nh tranh, lîi thÕ chi phÝ, kh¸c biÖt ho¸, c«ng nghÖ vµ lîi thÕ c¹nh tranh vµ chän lùa ®èi thñ c¹nh tranh. Khi gi¶i thÝch vÒ chuçi gi¸ trÞ, «ng cho r»ng: Mçi DN lµ mét tËp hîp cña c¸c ho¹t ®éng ®Ó thiÕt kÕ, s¶n xuÊt, b¸n hµng, ph©n phèi vµ hç trî s¶n phÈm cña hä. Chuçi gi¸ trÞ cña mét DN vµ ph¬ng ph¸p thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng ®¬n lÎ cña DN ph¶n ¶nh qu¸ tr×nh lÞch sö cña DN ®ã, cña chiÕn lîc, ph¬ng ph¸p triÓn khai chiÕn lîc vµ ®Æt nÒn mãng kinh tÕ cho b¶n th©n c¸c ho¹t ®éng nµy [33, 74]. Khi gi¶i thÝch ph¹m vi c¹nh tranh vµ chuçi gi¸ trÞ ¤ng cho r»ng: "Ph¹m vi c¹nh tranh cã nh÷ng ¶nh hëng m¹nh mÏ ®Õn lîi thÕ c¹nh tranh, bëi v× nã x¸c lËp nªn h×nh th¸i vµ tÝnh kinh tÕ cña chuçi gi¸ trÞ. Cã 4 d¹ng ph¹m vi c¹nh tranh cã ¶nh hëng ®Õn chuçi gi¸ trÞ; ®ã lµ: ph¹m vi ph©n khóc, ph¹m vi däc, ph¹m vi ®Þa lý vµ ph¹m vi ngµnh" [33, 96]. Tæ chøc DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi (World Economic Forum) hµng n¨m ®Òu c«ng bè B¸o c¸o vÒ Søc c¹nh tranh toµn cÇu, trong ®ã ®o lêng søc c¹nh tranh cña hÇu hÕt c¸c níc vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi. B¸o c¸o Søc c¹nh tranh toµn cÇu n¨m 2013-2014 ch¼ng h¹n, c«ng bè th«ng tin vÒ søc c¹nh tranh cña 148 nÒn kinh tÕ [112]. B¸o c¸o nµy sö dông kh¸i niÖm "Søc c¹nh tranh (competitiveness) nh lµ mét tËp hîp
10 c¸c thÓ chÕ, chÝnh s¸ch, yÕu tè qui ®Þnh tr×nh ®é n¨ng suÊt cña mét níc” [112, 4]. Tr×nh ®é n¨ng suÊt ®Õn lît nã l¹i quy ®Þnh møc ®é thÞnh vîng cña nÒn kinh tÕ. Søc c¹nh tranh cña quèc gia (níc, nÒn kinh tÕ) ®îc ®o lêng b»ng 12 yÕu tè trô cét (pillars): (1) ThÓ chÕ (khung khæ ph¸p luËt vµ qu¶n lý hµnh chÝnh); (2) KÕt cÊu h¹ tÇng; (3) M«i trêng kinh tÕ vÜ m«; (4) Y tÕ vµ gi¸o dôc phæ th«ng; (5) Gi¸o dôc cao ®¼ng, ®¹i häc vµ ®µo t¹o nghÒ; (6) TÝnh hiÖu qu¶ cña thÞ trêng hµng ho¸; (7) TÝnh hiÖu qu¶ cña thÞ trêng lao ®éng; (8) Sù ph¸t triÓn thÞ trêng tµi chÝnh; (9) Sù s½n sµng vÒ c«ng nghÖ; (10) Qui m« cña thÞ trêng; (11) TÝnh s¸ng t¹o kinh doanh; (12) §æi míi kiÕn thøc c«ng nghÖ vµ phi c«ng nghÖ (kü n¨ng nghÒ nghiÖp, know-how, ®iÒu kiÖn lao ®éng). ChØ sè c¹nh tranh toµn cÇu (Global Competitiveness Index) ®îc ®o lêng b»ng ph¬ng ph¸p cho ®iÓm ®èi víi 12 yÕu tè trô cét nãi trªn, trong ®ã l¹i ph©n ra lµm 3 chØ sè ph©n hÖ (Subindex): a) ChØ sè ph©n hÖ c¸c yªu cÇu c¬ b¶n (Basic requirements subindex) gåm 4 yÕu tè tõ (1) ®Õn (4); b) ChØ sè ph©n hÖ c¸c t¸c nh©n hiÖu qu¶ (Efficiency enhancers subindex) gåm 6 yÕu tè tõ (5) ®Õn (10); c) ChØ sè ph©n hÖ c¸c yÕu tè ®æi míi vµ s¸ng t¹o (Innovation and sophistication factors subindex) gåm 2 yÕu tè (11) vµ (12). Ngêi ta qui íc ph©n ra 3 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ: - Giai ®o¹n 1: ph¸t triÓn dùa vµo c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (Factor- driven stage) - Giai ®o¹n 2: ph¸t triÓn dùa vµo hiÖu qu¶ (Efficiency-driven stage)
11 - Giai ®o¹n 3: ph¸t triÓn dùa vµo ®æi míi (Innovation-driven stage). Vµo n¨m 2013, 148 nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi ®îc ph©n lo¹i theo tr×nh ®é ph¸t triÓn thµnh mÊy nhãm nh sau [112, 10-11]: ChuyÓn tõ Giai ®o¹n ChuyÓn tõ Giai Giai ®o¹n 2 Giai ®o¹n 3 1 dùa vµo Giai ®o¹n 1 ®o¹n 2 dùa vµo dùa vµo yÕu tè sang Giai sang hiÖu qu¶ ®æi míi s¶n xuÊt ®o¹n 2 Giai ®o¹n 3 GDP trªn ®Çu ngêi 17000 (US$) Sè nÒn kinh 38 20 31 22 37 tÕ Theo sù ph©n lo¹i nµy, th× Lµo n»m ë nhãm níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp nhÊt, sù t¨ng trëng kinh tÕ chñ yÕu dùa vµo t¨ng thªm c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh vèn, lao ®éng vµ tµi nguyªn. Sö dông sè liÖu thèng kª cña c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ ®iÒu tra bæ sung, kÓ tõ n¨m 2004 hµng n¨m Tæ chøc DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi tÝnh to¸n vµ c«ng bè ChØ sè c¹nh tranh toµn cÇu vµ xÕp h¹ng thø bËc søc c¹nh tranh cña c¸c nÒn kinh tÕ. Nh vËy, Tæ chøc DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi chØ ®o lêng Søc c¹nh tranh quèc gia (nÒn kinh tÕ), trong ®ã bao hµm c¶ søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp thÓ hiÖn qua mét sè yÕu tè, chø kh«ng ®o lêng riªng Søc c¹nh tranh ë cÊp ®é doanh nghiÖp. Trong b¶n B¸o c¸o ph¸t triÓn thÕ giíi n¨m 2002: X©y dùng thÓ chÕ hç trî thÞ trêng [116]; trong phÇn giíi thiÖu, Ng©n hµng ThÕ giíi nªu lªn viÖc x©y dùng thÓ chÕ: Bæ sung, ®æi míi, liªn kÕt vµ c¹nh tranh; ®ång thêi lµm râ thªm vÒ thÓ chÕ hç trî thÞ trêng, thÓ chÕ hç trî t¨ng trëng vµ gi¶m nghÌo ®ãi vµ lµm thÕ nµo ®Ó x©y dùng thÓ chÕ cã hiÖu qu¶. Trong phÇn III, khi nãi ®Õn ChÝnh phñ, B¸o c¸o ®· nªu
12 mét sè vÊn ®Ò nh: c¸c thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ qu¶n trÞ, hÖ thèng t ph¸p, c¹nh tranh vµ ®iÒu tiÕt c¬ së h¹ tÇng. Trong phÇn nµy b¸o c¸o ®· nªu râ vÒ sù ra ®êi cña c¹nh tranh, vai trß cña c¹nh tranh vµ viÖc sö dông c¹nh tranh ë mét sè níc. Ng©n hµng thÕ giíi hµng n¨m c«ng bè b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh kinh doanh trªn thÕ giíi vµ tÝnh to¸n ChØ sè m«i trêng kinh doanh thuËn lîi (Ease of doing business index) [113, 114, 115]. ChØ sè nµy kh«ng ph¶n ¸nh toµn bé néi hµm cña N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, nhng thÓ hiÖn c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý vµ qu¶n lý mµ trong ®ã doanh nghiÖp cã thÓ thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh. Nã ph¶n ¸nh viÖc Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ hç trî doanh nghiÖp kinh doanh nh thÕ nµo. ChØ sè m«i trêng kinh doanh thuËn lîi bao gåm 10 nhãm yÕu tè cÊu thµnh sau [113, 139-162]: (1) Thµnh lËp doanh nghiÖp: thñ tôc ph¸p lý, thêi gian, vèn vµ tµi s¶n tèi thiÓu mµ doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã theo quy ®Þnh. (2) §¨ng ký giÊy phÐp kinh doanh: thñ tôc ph¸p lý, thêi gian vµ chi phÝ cña viÖc x¸c minh vµ cÊp giÊy phÐp kinh doanh (x©y dùng c«ng nghiÖp). (3) Chi phÝ thuª nh©n c«ng vµ t×nh tr¹ng khan hiÕm lao ®éng: gi¸ thuª nh©n c«ng vµ kh¶ n¨ng tho¶ íc vÒ thêi gian lao ®éng. (4) §¨ng ký quyÒn së h÷u: thñ tôc, thêi gian vµ chi phÝ khi ®¨ng ký c¸c tµi s¶n lµ bÊt ®éng s¶n th¬ng m¹i nh ®Êt ®ai. (5) Møc khÊu trõ tÝn dông: chØ sè hiÖu lùc cña c¸c quy ®Þnh ph¸p lý, chØ sè c«ng khai th«ng tin tÝn dông. (6) Møc ®é b¶o vÖ quyÒn lîi cña nhµ ®Çu t: ph¹m vi quyÒn h¹n còng nh tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp vµ c¸c cæ ®«ng lín.