Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Mức độ công bố thông tin phát triển bền vững trong mối quan hệ với chất lượng thông tin kế toán và hiệu quả hoạt động của các công ty niêm yết tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:223

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng và kiểm định mô hình về ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững và ảnh hưởng của mức độ công bố thông tin phát triển bền vững đến hiệu quả hoạt động của các công ty niêm yết tại Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Mức độ công bố thông tin phát triển bền vững trong mối quan hệ với chất lượng thông tin kế toán và hiệu quả hoạt động của các công ty niêm yết tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM ----------------- NGUYỄN THỊ THU NGUYỆT MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2021
BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM ----------------- NGUYỄN THỊ THU NGUYỆT MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN KẾ TOÁN VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 9.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. NGUYỄN THỊ KIM CÚC 2. PGS.TS. HUỲNH ĐỨC LỘNG Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận án là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện theo sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Kim Cúc và PGS.TS. Huỳnh Đức Lộng. Tôi xin cam đoan không sao chép bất cứ nghiên cứu hoặc công trình khoa học nào đã được công bố hoặc đã được công nhận để tốt nghiệp ở bất cứ bậc đào tạo nào, ngoại trừ những trích dẫn đã được ghi trong phần nội dung của luận án. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày ... tháng ... năm 2021 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Thu Nguyệt
ii LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi xin chân thành bày tỏ lòng kính trọng và sự tri ân sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Kim Cúc và PGS.TS. Huỳnh Đức Lộng là người hướng dẫn khoa học đã luôn hỗ trợ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận án. Chính nhờ những định hướng, góp ý, chỉnh sửa và những lời động viên của thầy cô đã giúp tôi có thêm nhiều kiến thức, nghị lực và niềm tin vượt qua những khó khăn để hoàn thành luận án. Tiếp theo, từ sâu đáy lòng, tôi muốn gửi lời cám ơn đến các thầy cô, bạn bè trường Đại học Kinh tế TP.HCM, đặc biệt khoa Kế toán đã luôn chia sẻ, hỗ trợ tôi từ những kiến thức, phương pháp và kinh nghiệm của mình để giúp tôi trưởng thành hơn trong học tập và nghiên cứu. Bên cạnh đó, tôi rất cảm ơn và quý trọng sự yêu thương, quan tâm từ những thầy cô, bạn đồng nghiệp trong Khoa Kế toán trường Đại học Kinh tế TP.HCM đã chia sẻ bớt những khó khăn trong công việc để tôi có thể tập trung và vững vàng tinh thần hoàn thành luận án này. Đặc biệt, nhờ vào tình yêu thương của mẹ và gia đình - nguồn động lực lớn nhất về tinh thần để tôi có thể vượt qua những khó khăn, rào cản tâm lý, tôi muốn gửi lời cám ơn sau cùng và yêu thương nhất này đến mẹ và gia đình của tôi. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày ... tháng ... năm 2021 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Thu Nguyệt
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN.................................. ix DANH MỤC BẢNG BIỂU TRONG LUẬN ÁN .................................................. xi DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN ÁN .................................................. xiii TÓM TẮT LUẬN ÁN ........................................................................................... xiv ABSTRACT OF THESIS .......................................................................................xv PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.........................................................................................1 2. MỤC TIÊU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ........................................................4 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ....................................................5 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................5 5. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN ..............................................................6 6. CẤU TRÚC LUẬN ÁN.........................................................................................7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ................................9 1.1. Tổng quan nghiên cứu thông tin phát triển bền vững ở nước ngoài.............9 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu về thực trạng công bố thông tin phát triển bền vững ...9 1.1.2. Tổng quan nghiên cứu về ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững .........................................................11 1.1.2.1. Bối cảnh đa quốc gia và các nước phát triển ...............................................11 1.1.2.2. Bối cảnh một quốc gia – các nước đang phát triển ......................................14 1.1.3. Tổng quan nghiên cứu về ảnh hưởng của mức độ công bố thông tin phát triển bền vững đến hiệu quả hoạt động .............................................................................15 1.1.3.1. Bối cảnh đa quốc gia và các nước phát triển ...............................................15 1.1.3.2. Bối cảnh một quốc gia – các nước đang phát triển ......................................17
iv 1.2. Tổng quan nghiên cứu thông tin phát triển bền vững tại Việt Nam ...........20 1.2.1. Tổng quan nghiên cứu về thực trạng công bố thông tin phát triển bền vững .20 1.2.2. Tổng quan nghiên cứu về ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững .........................................................22 1.2.3. Tổng quan nghiên cứu về ảnh hưởng của mức độ công bố thông tin phát triển bền vững đến hiệu quả hoạt động .............................................................................23 1.3. Xác định khoảng trống nghiên cứu ................................................................25 1.3.1. Nhận xét về các nghiên cứu thông tin phát triển bền vững ở nước ngoài và tại Việt Nam ...................................................................................................................25 1.3.2. Xác định khoảng trống nghiên cứu .................................................................32 Kết luận chương 1 ...................................................................................................37 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ......................................................................38 2.1. Tổng quan về Thông tin phát triển bền vững ................................................38 2.1.1. Khái niệm Thông tin phát triển bền vững .......................................................38 2.1.2. Nội dung Thông tin phát triển bền vững .........................................................39 2.1.2.1. Thông tin kinh tế ..........................................................................................39 2.1.2.2. Thông tin môi trường ...................................................................................39 2.1.2.3. Thông tin xã hội ...........................................................................................40 2.1.3. Hình thức báo cáo Thông tin phát triển bền vững ..........................................40 2.1.3.1. Giới thiệu về Báo cáo bền vững ...................................................................40 2.1.3.2. Quá trình hình thành và phát triển Báo cáo bền vững .................................41 2.1.3.3. Giá trị lợi ích của Báo cáo bền vững............................................................43 2.1.3.4. Thách thức của Báo cáo bền vững ...............................................................44 2.1.3.5. Khuôn khổ để lập Báo cáo bền vững ...........................................................45 2.1.4. Thang đo mức độ công bố thông tin phát triển bền vững ...............................49 2.2. Tổng quan về Chất lượng thông tin kế toán ..................................................50 2.2.1. Khái niệm Chất lượng thông tin kế toán .........................................................50 2.2.2. Thang đo Chất lượng thông tin kế toán ..........................................................50 2.2.2.1. Quản trị lợi nhuận thông qua dồn tích .........................................................56
v 2.2.2.2. Chất lượng các khoản dồn tích.....................................................................57 2.2.2.3. Mức độ thận trọng của kế toán.....................................................................57 2.3. Tổng quan về Hiệu quả hoạt động ..................................................................58 2.3.1. Khái niệm về Hiệu quả hoạt động ...................................................................58 2.3.2. Thang đo Hiệu quả hoạt động .........................................................................58 2.4. Các lý thuyết nền ..............................................................................................59 2.4.1. Lý thuyết tính chính thống (Legitimacy Theory)............................................59 2.4.2. Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholders Theory) .......................................61 2.4.3. Lý thuyết tín hiệu (signalling theory) .............................................................63 2.5. Giả thuyết và mô hình nghiên cứu .................................................................64 2.5.1. Giả thuyết nghiên cứu .....................................................................................64 2.5.1.1. Ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững....................................................................................................64 2.5.1.2. Ảnh hưởng của thông tin phát triển bền vững đến hiệu quả hoạt động .......65 2.5.2. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................68 Kết luận chương 2 ...................................................................................................70 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................71 3.1. Quy trình nghiên cứu .......................................................................................71 3.2. Thiết kế thang đo khái niệm nghiên cứu........................................................73 3.2.1. Mức độ công bố thông tin phát triển bền vững ...............................................73 3.2.2. Chất lượng thông tin kế toán ...........................................................................78 3.2.2.1. Mức độ quản trị lợi nhuận dựa trên dồn tích................................................79 3.2.2.2. Chất lượng dồn tích ......................................................................................80 3.2.2.3. Mức độ thận trọng kế toán ...........................................................................81 3.2.3. Hiệu quả hoạt động .........................................................................................81 3.2.4. Biến kiểm soát .................................................................................................82 3.2.4.1. Biến kiểm soát thông tin phát triển bền vững ..............................................82 3.2.4.2. Biến kiểm soát hiệu quả hoạt động ..............................................................84 3.3. Phương pháp nghiên cứu định tính ................................................................87
vi 3.3.1. Thiết kế quy trình nghiên cứu định tính ..........................................................87 3.3.2. Nguồn thu thập dữ liệu ....................................................................................88 3.3.3. Phương pháp phân tích dữ liệu .......................................................................88 3.3.3.1. Giai đoạn 1 – Xác định bộ chỉ số thông tin phát triển bền vững các công ty niêm yết Việt Nam công bố ......................................................................................89 3.3.3.2. Giai đoạn 2 – So sánh với bộ chỉ số theo Chuẩn mực GRI .........................89 3.3.3.3. Giai đoạn 3 – Phỏng vấn chuyên gia để xác định bộ chỉ số GRI điều chỉnh ...................................................................................................................................90 3.4. Phương pháp nghiên cứu định lượng .............................................................90 3.4.1. Nguồn thu thập dữ liệu ....................................................................................90 3.4.2. Khung lấy mẫu và cỡ mẫu...............................................................................91 3.4.3. Phương pháp phân tích dữ liệu .......................................................................95 Kết luận chương 3 ...................................................................................................99 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ...............................100 4.1. Kết quả nghiên cứu định tính .......................................................................100 4.1.1. Giai đoạn 1 – Xác định bộ chỉ số thông tin phát triển bền vững các công ty niêm yết Việt Nam công bố ....................................................................................100 4.1.2. Giai đoạn 2 – So sánh với bộ chỉ số theo Chuẩn mực GRI ..........................101 4.1.3. Giai đoạn 3 – Phỏng vấn chuyên gia xác định bộ chỉ số GRI điều chỉnh.....114 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng ....................................................................116 4.2.1. Kết quả thực trạng công bố thông tin phát triển bền vững của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ....................................................116 4.2.1.1. Thông tin cơ bản các công ty trong mẫu ....................................................116 4.2.1.2. Hình thức báo cáo ......................................................................................117 4.2.1.3. Mức độ công bố thông tin PTBV theo ngành nghề ...................................117 4.2.1.4. Mức độ công bố thông tin PTBV theo bộ tiêu chí dựa trên khuôn khổ GRI và thông tư 155/2015/TT-BTC ...............................................................................121 4.2.2. Kết quả kiểm định ảnh hưởng chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin PTBV ..................................................................................................122
vii 4.2.3. Kết quả kiểm định về ảnh hưởng mức độ công bố thông tin phát triển bền vững đến hiệu quả hoạt động ..................................................................................127 4.2.4. Kết quả kiểm định về ảnh hưởng của mức độ công bố thông tin phát triển bền vững trên các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường đến hiệu quả hoạt động ....132 4.3. Bàn luận kết quả nghiên cứu.........................................................................139 4.3.1. Bàn luận về mục tiêu đánh giá thực trạng công bố thông tin phát triển bền vững của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam .................139 4.3.2. Bàn luận về mục tiêu đánh giá tác động của chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững .......................................................141 4.3.3. Bàn luận về mục tiêu đánh giá tác động của chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững .......................................................143 Kết luận chương 4 .................................................................................................146 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý NGHIÊN CỨU....................................147 5.1. Kết luận ...........................................................................................................147 5.2. Một số hàm ý nghiên cứu...............................................................................149 5.2.1. Hàm ý về mặt lý thuyết .................................................................................149 5.2.2. Hàm ý đối với quản trị công ty .....................................................................149 5.2.3. Hàm ý đối với nhà đầu tư ..............................................................................150 5.2.4. Hàm ý đối với cơ quan chức năng ................................................................151 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................................154 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ........................ xvi TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... xvii Phụ lục 4.1 ...................................................................................................................1 Phụ lục 4.2 ...................................................................................................................4 Phụ lục 4.3 ...................................................................................................................9 Phụ lục 4.4 .................................................................................................................10 Phụ lục 4.5 .................................................................................................................13 Phụ lục 4.6 .................................................................................................................15 Phụ lục 4.7 .................................................................................................................17
viii Phụ lục 4.8 .................................................................................................................18 Phụ lục 4.9 .................................................................................................................19 Phụ lục 4.10 ...............................................................................................................28
ix DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN Viết tắt Diễn giải ACCA Hiệp hội kế toán công chứng Anh Quốc (The Association of Chartered Certified Accountants) ASR Chỉ số xếp hạng bền vững Châu Á (Asian Sustainability Rating) BCTC Báo cáo tài chính BCTN Báo cáo thường niên DJSI Chỉ số bền vững Dow Jones (Dow Jones Sustainability Index) DPSIR Khuôn khổ DPSIR: Động cơ – Áp lực – Quốc gia – Tác động – Phản ứng (Driving Forces, Pressures, States, Impacts and Responses) EPS Lãi cơ bản trên cổ phiếu (Earning Per Share) EIRIS Chỉ số nghiên cứu đầu tư có đạo đức và dịch vụ thông tin (Ethical Investment Research and Information Service) FASB Hội đồng tiêu chuẩn kế toán tài chính (Financial Accounting Standard Board) GRI Khuôn khổ hướng dẫn báo cáo sáng kiến toàn cầu (Global Reporting Initiative) HĐQT Hội đồng quản trị
x HSX Sàn giao dịch chứng khoán Tp. Hồ Chí Minh IASB Hội đồng chuẩn mực kế toán quốc tế (International Accounting Standard Board) KLD Chỉ số Kinder Lydenberg Domini PPNC Phương pháp nghiên cứu PTBV Phát triển bền vững QTLN Quản trị lợi nhuận SAM Chỉ số quản lý tài sản bền vững (Sustainable Asset Management) TNXH Trách nhiệm xã hội TTCK Thị trường chứng khoán VN Việt Nam WBCSD Khuôn khổ hội đồng doanh nghiệp thế giới và phát triển bền vững (World Business Council for Sustainable Development)
xi DANH MỤC BẢNG BIỂU TRONG LUẬN ÁN ----- ○∆○----- Bảng 1.1. Tổng hợp nghiên cứu về ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến thông tin phát triển bền vững ....................................................................................26 Bảng 1.2. Tổng hợp nghiên cứu ảnh hưởng của thông tin phát triển bền vững đến hiệu quả hoạt động ....................................................................................................29 Bảng 2.1. Thang đo chất lượng thông tin kế toán theo phân loại của Beest và cộng sự (2009) ...................................................................................................................51 Bảng 2.2. Tổng hợp thang đo chất lượng thông tin kế toán trong mối quan hệ với thông tin phát triển bền vững ....................................................................................54 Bảng 2.3. Bảng tổng hợp giả thuyết nghiên cứu .......................................................67 Bảng 3.1. Bảng tổng hợp thang điểm đánh giá mức độ công bố thông tin phát triển bền vững sử dụng trong các nghiên cứu trước đây ...................................................74 Bảng 3.2. Bảng thang điểm đánh giá mức độ công bố thông tin phát triển bền vững sử dụng trong luận án ................................................................................................77 Bảng 3.3. Thang đo hiệu quả hoạt động ...................................................................82 Bảng 3.4. Bảng tổng hợp thang đo các khái niệm nghiên cứu..................................85 Bảng 3.5. Bảng thống kê mẫu nghiên cứu ................................................................94 Bảng 4.1. Bảng so sánh chỉ số thông tin phát triển bền vững theo thông tư 155/2015/TT-BTC và theo Chuẩn mực GRI ..........................................................103 Bảng 4.2. Bảng so sánh chỉ số thông tin phát triển bền vững theo thực trạng công bố của các công ty niêm yết Việt Nam và theo Chuẩn mực GRI ................................107 Bảng 4.3. Bảng thống kê các chỉ số thông tin phát triển bền vững theo Chuẩn mực GRI ít được các công ty niêm yết Việt Nam công bố .............................................114 Bảng 4.4. Bảng thống kê các chỉ số thông tin phát triển bền vững được nhiều công ty niêm yết Việt Nam công bố nhưng không thuộc Chuẩn mực GRI .....................115 Bảng 4.5. Bảng thống kê số lượng doanh nghiệp phân loại theo ngành nghề ........117 Bảng 4.6. Thống kê mô tả về mức độ công bố thông tin phát triển bền vững phân loại theo ngành ........................................................................................................118
xii Bảng 4.7. Thống kê mô tả về mức độ công bố thông tin phát triển bền vững của ngành nhạy cảm và không nhạy cảm với môi trường .............................................120 Bảng 4.8. Thống kê mô tả về mức độ công bố thông tin phát triển bền vững phân loại theo GRI ...........................................................................................................121 Bảng 4.9. Hệ số tương quan giữa các biến trong giả thuyết 1, 2, 3 ........................123 Bảng 4.10. Kiểm định sự phù hợp của giả thuyết 1, 2, 3 ........................................124 Bảng 4.11. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của giả thuyết 1 ...............125 Bảng 4.12. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của giả thuyết 2 ...............125 Bảng 4.13. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của giả thuyết 3 ...............125 Bảng 4.14. Kết quả kiểm tra hiện tượng phương sai thay đổi của giả thuyết 1, 2, 3 .................................................................................................................................126 Bảng 4.15. Kết quả hồi quy của giả thuyết 1, 2, 3 ..................................................126 Bảng 4.16. Thống kê mô tả về hiệu quả hoạt động .................................................127 Bảng 4.17. Thống kê mô tả về hiệu quả hoạt động phân loại theo ngành ..............128 Bảng 4.18. Hệ số tương quan giữa các biến trong giả thuyết 4 ..............................129 Bảng 4.19. Kiểm định sự phù hợp của giả thuyết 4 ................................................130 Bảng 4.20. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của giả thuyết 4 ...............131 Bảng 4.21. Kết quả kiểm tra hiện tượng phương sai thay đổi của giả thuyết 4 ......131 Bảng 4.22. Kết quả hồi quy của giả thuyết 4 ..........................................................132 Bảng 4.23. Hệ số tương quan giữa các biến trong giả thuyết 5, 6, 7 ......................133 Bảng 4.24. Kiểm định sự phù hợp của giả thuyết 5, 6, 7 .......................................134 Bảng 4.25. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của giả thuyết 5 ...............135 Bảng 4.26. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của giả thuyết 6 ...............136 Bảng 4.27. Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của giả thuyết 7 ...............136 Bảng 4.28. Kết quả kiểm tra hiện tượng phương sai thay đổi của giả thuyết 5, 6, 7 .................................................................................................................................136 Bảng 4.29. Kết quả hồi quy của giả thuyết 5, 6, 7 với biến phụ thuộc hiệu quả hoạt động đo bằng ROAit ...............................................................................................137
xiii Bảng 4.30. Kết quả hồi quy của giả thuyết 5, 6, 7 với biến phụ thuộc hiệu quả hoạt động đo bằng TBQ ..................................................................................................138 Bảng 4.31. Bảng tổng hợp kết quả kiểm định mô hình nghiên cứu giả thuyết H1, H2, H3 .....................................................................................................................141 Bảng 4.32. Bảng tổng hợp kết quả kiểm định mô hình nghiên cứu giả thuyết H4, H5, H6, H7 ..............................................................................................................143 DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN ÁN Hình 2.1. Lịch sử hình thành và phát triền của Báo cáo bền vững ...........................43 Hình 2.2. Lịch sử hình thành và phát triển GRI ........................................................47 Hình 2.3. Mô hình nghiên cứu ..................................................................................69 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu ................................................................................72 Hình 4.1. Các chỉ số báo cáo kinh tế, môi trường, xã hội theo GRI và theo thông tư 155/2015/TT-BTC...................................................................................................102 Hình 4.2. Các chỉ số báo cáo kinh tế, môi trường, xã hội theo GRI và theo thực trạng công bố của các công ty niêm yết VN ...........................................................106 Hình 4.3. Mức độ công bố thông tin phát triển bền vững theo ngành nghề ...........119 Hình 4.4. Hiệu quả hoạt động phân loại theo ngành ...............................................128
xiv TÓM TẮT LUẬN ÁN Đề tài: Mức độ công bố thông tin phát triển bền vững trong mối quan hệ với chất lượng thông tin kế toán và hiệu quả hoạt động của các công ty niêm yết tại Việt Nam Chuyên ngành: Kế toán Mã: 9.34.03.01 Tóm tắt: Luận án nghiên cứu về mức độ công bố thông tin phát triển bền vững của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam, qua đó phân tích sự ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững và ảnh hưởng của mức độ công bố thông tin phát triển bền vững đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Bằng phương pháp nghiên cứu định lượng, phân tích hồi quy trên Stata với mẫu gồm 262 công ty niêm yết năm 2018, kết quả nghiên cứu cho thấy công bố thông tin phát triển bền vững tại Việt Nam được đánh giá ở mức điểm thấp, dưới mức cơ bản và các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chú trọng công bố thông tin kinh tế hơn là các thông tin thuộc về môi trường và xã hội. Nghiên cứu đã tìm thấy bằng chứng thống kê về ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán thông qua mức độ thận trọng đến mức độ công bố thông tin phát triển bền vững. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng tìm ra bằng chứng cho thấy thật sự thông tin phát triển bền vững, đặc biệt khía cạnh thông tin xã hội và môi trường có ảnh hưởng cùng chiều đến hiệu quả hoạt động doanh nghiệp thông qua thang đo ROA và Tobin’s Q. Với kết quả nghiên cứu này, tác giả hàm ý kêu gọi các nhà quản lý công ty nâng cao hơn nhận thức về hoạt động phát triển bền vững cũng như nâng cao mức độ công bố thông tin phản ánh về sự phát triển bền vững của doanh nghiệp, đặc biệt các vấn đề liên quan đến xã hội và môi trường. Từ khóa: Thông tin phát triển bền vững, chất lượng thông tin kế toán, hiệu quả hoạt động và công ty niêm yết.
xv ABSTRACT OF THESIS Topic: Sustainable development in relation to financial accouting quality and performance – empirical evidence in Vietnam. Major: Accounting Code: 9.34.03.01 Abstracts: The thesis researches on the level of sustainability development disclosure of companies listed on Vietnam’s stock market and the impact of financial accounting quality (FAQ) on the level of sustainability development disclosure and the impact of sustainability development disclosure on business performance. By using quantitative method, I analyzed on stata with a sample of 262 entities in 2018. Research results show that disclosure of sustainable development information in Vietnam is low and Vietnamese businesses still focus on disclosing economic information rather than enviromental information and social information. The study has found statistical evidence about the impact of FAQ through accounting conservatism on the level of sustainability development disclosure. Besidies, the study also find evidence that sustainable development information, especially enviromental and social information has a positive effect on business performace through ROA and Tobin’s Q. With the research results, I imply calling for company managers to raise awareness of sustainable development activities as well as increase public sustainable development informations, especially issues related to society and the enviroment. Keywords: Sustainable development information, Financial Accounting Quality (FAQ), Business peformance and listed company.
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong những năm gần đây, áp lực và nhu cầu thông tin của các bên liên quan đã thay đổi đáng kể (Romero và cộng sự, 2019). Sự thay đổi này xuất phát từ những thay đổi về các mục tiêu xã hội và những tác động tiêu cực của hoạt động kinh doanh đến môi trường sống (Herzig và Schaltegger, 2011). Điều này đặt ra những yêu cầu về hoạt động kinh doanh bền vững trong doanh nghiệp. Đó chính là lý do vì sao vấn đề về tính bền vững ngày càng được chú trọng trong tập đoàn và các bên liên quan của họ trên khắp thế giới (Romero và cộng sự, 2019). Tính bền vững được thể hiện thông qua bền vững kinh tế (như sự tăng trưởng, các khoản đóng góp ngân sách, các khoản chi trả cho cổ đông ...), bền vững xã hội (như bình đẳng giới, cam kết không sử dụng lao động trẻ em, lao động cưỡng bức, an toàn lao động, các khoản đóng góp cho cộng đồng ...) và bền vững môi trường (như chính sách xử lý khí thải, nước thải, chất thải, chính sách tiết kiệm năng lượng ...) (GRI, 2016). Tuy nhiên, thường là khó khăn cho các bên liên quan bên ngoài để đánh giá hiệu quả hoạt động bền vững của công ty nếu chỉ dựa vào thông tin trên Báo cáo tài chính (BCTC). Chúng ta biết rằng BCTC được xem là kênh thông tin để thông báo cho các nhà quản lý, nhà đầu tư, phân tích ... tình hình kinh tế và tài chính của công ty nhằm giúp họ đưa ra các quyết định phù hợp. Nhưng, BCTC có điểm hạn chế ở chỗ nó không cung cấp thông tin để trả lời cho những câu hỏi đang được quan tâm hiện nay, cụ thể về khía cạnh thông tin môi trường và xã hội (Perrini và Tencati, 2006). Để giảm bớt sự bất cân xứng thông tin này, các công ty được mong đợi sẽ cung cấp thông tin về hoạt động trách nhiệm xã hội (TNXH) của mình cũng như tuân thủ các nguyên tắc về tính minh bạch thông tin phát triển bền vững (PTBV) (Philippe và Durand, 2011). Một kênh quan trọng mà thông qua đó công ty đáp ứng được nhu cầu này là công bố trong Báo cáo thường niên (BCTN) hoặc Báo cáo bền vững (Hahn và Kühnen, 2013). Với những thay đổi nhu
2 cầu thông tin nêu trên, chủ đề về thông tin PTBV nhận được sự quan tâm ngày càng gia tăng trong kinh doanh và học thuật (Hahn và Kühnen, 2013). Mặc dù thông tin PTBV nhận được sự quan tâm ngày càng nhiều, tuy nhiên việc công bố thông tin này cũng gặp nhiều thách thức (Herzig và Schaltegger, 2011). Một trong những thách thức đó là sự lo ngại của các bên liên quan về lợi ích mà thông tin này mang lại so với chi phí khi thực hiện. Từ đó, hình thành hướng nghiên cứu về những ảnh hưởng của thông tin PTBV và được thực hiện trong nhiều bối cảnh khác nhau. Dựa trên lý thuyết tính chính thống, lý thuyết các bên liên quan và lý thuyết tín hiệu, nhiều nghiên cứu đã tìm được bằng chứng thống kê để chứng minh thông tin PTBV có mang lại lợi ích cho doanh nghiệp. Cụ thể, thông tin PTBV ảnh hưởng cùng chiều đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp như hệ số lợi nhuận trên tài sản (ROA), hệ số lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE), hệ số lợi nhuận trên doanh thu (ROS) (Bachoo và cộng sự, 2013; Cheng và cộng sự, 2016; Kasbun và cộng sự, 2017), giá trị công ty thông qua Tobin’s Q (Cheng và cộng sự, 2016; Kuzey và Uyar, 2017; Servaes và Tamayo, 2013), thu nhập trên cổ phiếu (Cheng và cộng sự, 2016; Karagiorgos, 2010), giá cổ phiếu (Marsat và Williams, 2011; Reverte, 2016), giá trị thương hiệu (First và Khetriwal, 2010; Melo và Galan, 2011). Qua đó, người ta đã chấp nhận rằng các công ty có thể đạt được nhiều lợi thế thông qua việc xây dựng hình ảnh tích cực và thiết lập mối quan hệ xã hội với nhân viên, khách hàng, cộng đồng địa phương. Điều này góp phần tạo ra lợi thế về danh tiếng cho các công ty (Branco và Rodrigues, 2006). Tuy nhiên, sự ảnh hưởng này được kiểm định tốt chủ yếu trong bối cảnh các nước phát triển và chưa có kết quả thống nhất đối với các nước đang phát triển. Bên cạnh sự quan tâm về mối quan hệ lợi ích – chi phí, các bên liên quan còn lo ngại vấn đề đạo đức có thể dẫn đến sự ảnh hưởng ngược chiều của chất lượng thông tin kế toán đến việc công bố thông tin PTBV. Điều đó có nghĩa các công ty có BCTC kém chất lượng có thể công bố thông tin bền vững được chuẩn hóa như một cơ chế hợp pháp để che đậy sự can thiệp từ các kỹ thuật xử lý của kế toán (Martínez‐Ferrero và cộng sự, 2015). Với dữ liệu đa quốc gia tại các nước phát triển, Martínez‐Ferrero và
3 cộng sự (2015) đã cung cấp bằng chứng cho thấy các doanh nghiệp cung cấp thông tin kế toán có chất lượng thì có khuynh hướng cung cấp nhiều thông tin TNXH tốt hơn. Đây thật sự là tín hiệu tích cực cho các nhà đầu tư và các nhà phân tích. Tương tự như dòng nghiên cứu nêu trên, nghiên cứu về ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến thông tin PTBV cũng được thực hiện chủ yếu ở các nước phát triển. Nhận thức tầm quan trọng thông tin về tính bền vững, đồng thời để hội nhập với Thế Giới và gia tăng tính cạnh tranh, tại Việt Nam (VN), một số công ty niêm yết đã tiên phong công bố thông tin bền vững thông qua công cụ Báo cáo bền vững như công ty cổ phần nhựa An Phát Xanh, công ty cổ phần Trapaco, công ty cổ phần Sợi thế kỷ, công ty cổ phần Sữa Việt Nam ... Tuy nhiên, do đây là các thông tin phi tài chính nên số lượng Báo cáo bền vững được lập bởi các công ty niêm yết vẫn rất hạn chế. Theo Nguyễn Thị Ngọc Bích và cộng sự (2015), các công ty niêm yết tại VN vẫn chú trọng báo cáo thông tin tài chính bắt buộc theo quy định pháp lý hơn là các thông tin phi tài chính. Mặc dù thông tin PTBV đã được nghiên cứu của Trịnh Hiệp Thiện và Nguyễn Xuân Hưng (2016), Dương Thị Thu Thảo và cộng sự (2019) chứng minh có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả hoạt động doanh nghiệp, nhưng thông tin này vẫn được công bố ở mức thấp (Phạm Đức Hiếu, 2015; Phạm Đức Hiếu và Đỗ Thị Hương Lan, 2015; Vu và Buranatrakul, 2018). Để nâng cao nhận thức nhà quản lý về việc công bố thông tin này, ngày 06/10/2015, Bộ tài chính đã ban hành thông tư 155/2015/TT- BTC yêu cầu các công ty niêm yết bắt buộc phải công bố các khía cạnh thông tin xã hội, môi trường trên BCTN hoặc Báo cáo bền vững. Điều này hứa hẹn sẽ gia tăng trách nhiệm công bố thông tin tính bền vững tại các công ty niêm yết VN và dẫn đến nhu cầu gia tăng nghiên cứu về lĩnh vực này. Tuy nhiên, tính đến nay, số lượng nghiên cứu về thông tin PTBV tại VN vẫn còn rất ít, đặc biệt các nghiên cứu phân tích dựa trên dữ liệu công bố sau khi thông tư 155/2015/TT-BTC có hiệu lực. Xuất phát từ những khe hỏng trong nghiên cứu về lĩnh vực này, tác giả hướng tới mục tiêu đánh giá thực trạng công bố thông tin PTBV tại các công ty niêm yết VN, phân tích ảnh hưởng thông tin PTBV đến hiệu quả hoạt động doanh nghiệp và xác định ảnh hưởng của chất lượng thông tin kế toán đến thông tin PTBV. Đây chính là lý do tác giả chọn