Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa dệt may Việt Nam

Chia sẻ: Cogacoga Cogacoga | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:236

Thêm vào BST

Báo xấu

331
lượt xem 77
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án làm rõ các vấn đề lý luận về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp ngành Dệt May làm cơ sở cho việc phân tích và đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của các DNNVV ngành Dệt May Việt Nam, đồng thời cung cấp các luận cứ khoa học trong việc đề xuất các định hướng và các giải pháp cốt yếu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các DNNVV ngành Dệt may phục vụ cho việc thực hiện các chiến lược phát triển ngành trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa dệt may Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ CÔNG THƯƠNG VIỆN NGHIÊN CỨU THƯƠNG MẠI VŨ DƯƠNG HÒA NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DỆT MAY VIỆT NAM Chuyên ngành : Thương mại Mã số : 62.34.10.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. VÕ PHƯỚC TẤN 2. TS. PHẠM NGỌC HẢI
HÀ NỘI, 2017
i LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan Luận án “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa dệt may Việt Nam” là công trình nghiên cứu độc lập của tác giả, với sự hướng dẫn tận tình của PGS.TS. Võ Phước Tấn và TS. Phạm Ngọc Hải. Công trình được tác giả nghiên cứu và hoàn thành tại Viện Nghiên cứu Thương mại từ năm 2011 đến năm 2015. Các tài liệu tham khảo, các số liệu thống kê phục vụ mục đích nghiên cứu công trình này được sử dụng đúng quy định, không vi phạm quy chế bảo mật của Nhà nước. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả có công bố một số kết quả trên các tạp chí khoa học của ngành và của lĩnh vực kinh tế. Kết quả nghiên cứu của Luận án này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác ngoài các công trình nghiên cứu của tác giả. Tác giả xin cam đoan những vấn đề nêu trên là hoàn toàn đúng sự thật. Nếu sai, tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả Vũ Dương Hòa
ii MỤC LỤC HÀ NỘI, 2017 .......................................................................................................... ii LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i MỤC LỤC ............................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... v DANH MỤC BẢNG ............................................................................................ viii DANH MỤC HÌNH .............................................................................................. ix PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................................................... 5 1.Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án ..................... 5 1.1.Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước ...................................... 5 1.2.Tổng quan các công trình nghiên cứu ngoài nước ..................................... 9 2.Những vấn đề còn tồn tại trong các nghiên cứu có liên quan và hướng nghiên cứu của luận án .................................................................................... 10 2.1.Những vấn đề tồn tại .............................................................................. 10 2.2.Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 11 CHƯƠNG 1 ........................................................................................................... 13 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẠNH TRANH VÀ NĂNG LỰC ................................. 13 CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA NGÀNH DỆT MAY 13 ................................................................................................................................. 1.1. Khái niệm về cạnh tranh và lợi thế cạnh tranh ................................... 13 1.1.1. Khái niệm cạnh tranh ........................................................................... 13 1.1.2. Khái niệm lợi thế cạnh tranh ............................................................... 15 1.1.3. Khái niệm năng lực và năng lực cạnh tranh ........................................ 18 1.1.4. Khái niệm về đối thủ cạnh tranh ......................................................... 19 1.1.5. Khái niệm về doanh nghiệp nhỏ và vừa ............................................. 19 1.2. Đặc điểm ngành dệt may ......................................................................... 20 1.2.1. Đặc điểm chung ................................................................................... 20
iii 1.2.2. Đặc điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa ngành Dệt May ......................... 23 1.3. Các yếu tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ngành dệt may ................................................................................................... 25 1.3.1. Các yếu tố bên ngoài ............................................................................ 25 1.3.2. Các yếu tố bên trong ............................................................................ 29 1.4. Sự cần thiết phải nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ngành Dệt May ............................................................... 32 1.5. Đề xuất mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa ngành Dệt May ..................................................................................... 34 1.5.1. Các phương pháp phân tích năng lực cạnh tranh ngành/doanh nghiệp 34 ........................................................................................................................ 1.5.2. Đề xuất mô hình phân tích năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa ngành Dệt May ................................................................................... 36 1.6. Kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số nước và các tham vấn cho Việt Nam ................................ 44 1.6.1. Kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNVV ................. 44 1.6.2. Một số gợi ý tham vấn cho Việt Nam ................................................. 53 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 57 CHƯƠNG 2 ........................................................................................................... 59 THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA ........................................ 59 CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DỆT MAY VIỆT NAM .................... 59 2.1.Tổng quan ngành Dệt May Việt Nam và Thế giới ................................ 59 2.1.1.Vai trò của ngành Dệt May Việt Nam [23] .......................................... 59 2.1.2.Năng lực sản xuất, tiêu thụ và xuất khẩu của ngành Dệt May[23] 61 .... 2.2.Phân tích chung về năng lực cạnh tranh của ngành Dệt May .............. 67 2.1.3.Phân bố và chuỗi giá trị trong ngành Dệt May[23] ............................... 67 2.3.Đánh giá năng lực cạnh tranh của các DNNVV ngành Dệt May .......... 69 2.1.4.Phân tích áp lực cạnh tranh của DNNVV ngành dệt may .................... 69 2.1.5.Đánh giá chung về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong
iv ngành Dệt May ............................................................................................... 73 2.1.6.Nguyên nhân tồn tại về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong ngành ..................................................................................................... 81 2.1.7.Đánh giá cụ thể về năng lực của DNNVV ngành Dệt May theo các tiêu chí cạnh tranh ................................................................................................. 84 2.1.8.Đánh giá cụ thể năng lực cạnh tranh của các DNNVV ngành Dệt May qua kết quả khảo sát thực tế ......................................................................... 95 2.1.9.Tổng hợp so sánh năng lực cạnh tranh của DNNVV so với đối thủ cạnh tranh chính ........................................................................................... 106 2.1.10.Phân tích ma trận SWOT của DNNVV ngành dệt may Việt Nam 112 ... 2.4. Một số vấn đề đặt ra ............................................................................. 118 Kết luận chương 2 ......................................................................................... 119 CHƯƠNG 3 ......................................................................................................... 121 GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH ............................... 121 CỦA DNNVV DỆT MAY VIỆT NAM .............................................................. 121 3.1. Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và cạnh tranh của các DNNVV dệt may Việt Nam .......................................................................................... 121 3.2. Quan điểm, định hướng chiến lược và mục tiêu phát triển các DNNVV dệt may Việt Nam ........................................................................... 127 3.2.1. Quan điểm phát triển dệt may .......................................................... 127 3.2.2. Các định hướng của Nhà nước về phát triển DNNVV ngành Dệt May 128 ...................................................................................................................... 3.2.3. Quan điểm của Nhà nước về phát triển DNNVV dệt may .............. 131 3.2.4. Quan điểm của tác giả về nâng cao năng lực cạnh tranh của các DNNVV dệt may Việt Nam ......................................................................... 132 3.2.5. Mục tiêu phát triển ............................................................................. 133 3.3. Các giải pháp đột phá nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNVV Dệt May Việt Nam .......................................................................... 135 3.3.1. Tập trung và đẩy mạnh liên doanh, liên kết với doanh nghiệp, nhà đầu tư nước ngoài nhằm tăng cường năng lực tài chính của DNNVV 135 ......
v 3.3.2. Cần chủ động hơn nữa về nguồn nguyên liệu sản xuất, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đã tham gia hiệp định TPP ........................................... 140 3.3.3. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho DNNVV dệt may một cách bền vững và dài hạn ............................................................................ 143 3.3.4. Cải thiện môi trường sản xuất kinh doanh theo hướng ưu đãi về tín dụng; ưu đãi về thuế; ưu đãi về thuê mặt bằng, nhà xưởng nhằm thúc đẩy phát triển loại hình DNNVV ngành dệt may, làm tăng khả năng tự chủ của DNNVV và nâng cao lợi thế cạnh tranh của các DN này. .......................... 148 3.3.5. Nâng cao năng lực Marketing, xây dựng kế hoạch và triển khai hành động một cách khoa học .............................................................................. 155 3.4. Các khuyến nghị vĩ mô ............................................................................ 159 3.4.1. Khuyến nghị với Nhà nước và đơn vị hữu quan khác ...................... 159 3.4.2. Khuyến nghị với Bộ Công Thương ................................................... 167 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 170 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 172 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ............................................ 1 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 2 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 5 PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................. 6 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DN Doanh nghiệp NLCT Năng lực cạnh tranh LATS Luận án tiến sĩ DM Dệt may VN Việt Nam PGS.TS Phó giáo sư Tiến sĩ TS Tiến sĩ ThS Thạc sĩ CNV Công nhân viên NĐCP Nghị định Chính phủ
vi NDT Nhân dân tệ HTX Hợp tác xã NSNN Ngân sách Nhà nước VINATEX Tập đoàn dệt may Việt Nam XK Xuất khẩu NK Nhập khẩu SXKD Sản xuất kinh doanh GO Giá trị sản xuất công nghiệp USD United States dollar Đô la Mỹ VAT Value Added Tax Thuế giá trị gia tăng GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội VA Added value Giá trị gia tăng Foreign Direct Đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI Investment Trans Pacific Hiệp định đối tác xuyên Thái TPP Partnership Bình Dương FTA Free trade agreement Hiệp định thương mại tự do Bilateral Trade Hiệp định thương mại song BTA Agreement phương (Việt Mỹ) Association of Southeast Hiệp hội các quốc gia Đông ASEAN Asian Nations Nam Á EU European Union Liên minh Châu Âu WB World Bank Ngân hàng Thế giới The Asian Development Ngân hàng phát triển Châu Á ADB Bank International Monetary Quỹ tiền tệ Quốc tế IMF Fund International Tổ chức Quốc tế về tiêu chuẩn ISO Organization for hóa Standardization Organization for Tổ chức hợp tác và Phát triển OECD Economic Cooperation Kinh tế and Development B2B Business to Business Giao dịch trực tiếp giữa các doanh nghiệp với nhau trong
vii Thuong mại điện tử Strengths, Weaknesses, Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, SWOT Opportunities, Threats thách thức
viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Các chỉ tiêu đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp 41 ....... nhỏ và vừa ngành Dệt May ................................................................................. 41 Bảng 2.1. Giá trị sản xuất ngành Dệt May qua các năm ................................ 62 Bảng 2.2. Năng lực sản xuất ngành Dệt May qua các năm ............................. 63 Bảng 2.3. Phân bố doanh nghiệp trong ngành Dệt May theo các tiêu chí 68 ...... Bảng 2.4. Điểm mạnh, điểm yếu của các đối thủ cạnh tranh chính ............ 69 Bảng 2.5. Năng suất lao động của công nghiệp cả nước, chế biến chế tạo và ngành Dệt May năm 2012 và qua các giai đoạn ............................................ 76 Bảng 2.6. Cơ cấu sản phẩm dệt may Việt Nam .............................................. 82 Bảng 2.7 Một số chỉ tiêu về năng lực tài chính của DNNVV ngành Dệt May 96 ................................................................................................................................. Đơn vị: Giá trị (nghìn tỷ đồng); Tốc độ (%) .................................................... 96 Bảng 2.8. Thực trạng lực lượng lao động của DNNVV DM giai đoạn 2010 – 2014 ....................................................................................................................... 103 Đơn vị: SL: Số lượng (người); Tỷ lệ (%) ...................................................... 103 Bảng 2.9. So sánh giá trị năng lực cạnh tranh của DNNVV so với .............. 106 đối thủ cạnh tranh chính là các DN quy mô lớn và DN FDI .......................... 106 Bảng 2.10. Tổng hợp kết quả phân tích và so sánh lợi thế cạnh tranh của DNNVV ................................................................................................................. 108 so với các đối thủ cạnh tranh chính ................................................................ 108 Bảng 2.11: Ma trận SWOT của DNNVV dệt may Việt Nam ........................ 112 Bảng 3.1. Dự báo như cầu nguồn nhân lực ngành Dệt May[23] .................. 144
ix DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh SWOT ................................. 42 Hình 2.1. Xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam vào các thị trường chính 67 ....... Hình 2.2. Năng suất lao động các nước trong khu vực .................................... 77 Hình 2.3. So sánh năng suất lao động dệt may của Ấn Độ, Trung Quốc và Việt Nam sản xuất trên nền sợi cotton ............................................................. 78 Hình 2.4. Tỷ lệ trình độ nhân lực của DNNVV ngành dệt may ..................... 92 Hình 2.5. Cơ cấu lao động DNNVV ngành DM theo trình độ năm 2014 103 ......
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong khoảng 10 năm trở lại đây, ngành Dệt May đã có những bước phát triển đáng kể. Tốc độ tăng trưởng bình quân năm của giá trị sản xuất ngành Dệt May giai đoạn 2005 – 2015 đạt 13,64%, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân giai đoạn này đạt 18,61%,đưa ngành Dệt May trở thành ngành có vai trò quan trọng đối với nền kinh tếxã hội Việt Nam (năm 2015, kim ngạch xuất khẩu dệt may đạt 22,8 tỷ USD, chiếm 14,06% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước), và ngành Dệt May Việt Nam cũng có vị trí quan trọng trên thị trường dệt may thế giới. Cụ thể, Việt Nam nằm trong tốp 5 quốc gia xuất khẩu dệt may l ớn nhất thế giới, chiếm 3,8% tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may toàn cầu. Tuy có tốc độ phát triển cao, giá trị kim ngạch xuất khẩu lớn, nhưng giá trị gia tăng trong các mặt hàng dệt may của Việt Nam thấp, tỷ suất lợi nhuận trong gia công chỉ vào khoảng 5 – 8%, và chỉ được xếp vào nước có nền công nghiệp sản xuất dệt may và thời trang vào loại trung bình trên thế giới (Theo BMI, 2012) nhưng năng lực cạnh tranh của ngành Dệt May còn nhiều khuyết điểm, sự liên kết giữa các mắt xích chưa chặt chẽ khiến giá trị gia tăng còn thấp. Một trong những yếu tố quan trọng khiến cho năng lực cạnh tranh của ngành còn nhiều khiếm khuyết và thiếu tính bền vững là do tuy số lượng doanh nghiệp trong ngành lên đến gần 6.800 doanh nghiệp nhưng phần lớn các doanh nghiệp này là những doanh nghiệp siêu nhỏ hoặc nhỏ với nguồn vốn yếu, sản xuất phân tán khắp cả nước. Do hầu hết các doanh nghiệp dệt may Việt Nam là nhỏ và siêu nhỏ, vốn yếu, khả năng đầu tư phát triển công nghệ không cao, khả năng huy động vốn đầu tư thấp, hạn chế khả năng đổi mới công nghệ, trang thiết bị. Chính quy mô nhỏ đã khiến các doanh nghiệp chưa đạt được hiệu quả kinh tế nhờ quy mô, và chỉ có thể cung ứng cho một thị trường nhất định. Do đó, khi thị trường gặp vấn đề, các doanh nghiệp dệt may sẽ gặp khó khăn trong việc điều chỉnh phương thức thâm nhập thị trường hoặc chuyển đổi sang thị trường khác.
2 Trước thực trạng yếu kém về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) của ngành Dệt May cũng đang đứng trước thách thức cạnh tranh gay gắt cả ở trong và ngoài nước, đặc biệt là các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa. Để nâng cao năng lực cạnh tranh cho các các DNNVV ngành Dệt May Việt Nam cần thiết có những nghiên cứu tổng thể nhằm đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của các DNNVV trong ngành từ đó đề xuất được các chính sách và giải pháp nhằm giúp các doanh nghiệp này có thể tồn tại và phát triển bền vững ngay trong nước cũng như thị trường quốc tế trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng của nền kinh tế nước ta hiện nay. Xuất phát từ những lý do đó, tác giả đã lựa chọn vấn đề “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Dệt May Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu Luận án tiến sĩ. 2. Mục đích, đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Làm rõ các vấn đề lý luận về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp ngành Dệt May làm cơ sở cho việc phân tích và đánh giá thực trạng năng lục cạnh tranh của các DNNVV ngành Dệt May Việt Nam, đồng thời cung cấp các luận cứ khoa học trong việc đề xuất các định hướng và các giải pháp cốt yếu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các DNNVV ngành Dệt may phục vụ cho việc thực hiện các chiến lược phát triển ngành trong thời gian tới. 2.2. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là DNNVV ngành Dệt May và năng lực cạnh tranh của các DNNVV ngành Dệt May trong mối quan hệ phát triển kinh tế xã hội và hội nhập kinh tế của Việt Nam. 2.3. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: Các DNNVV dệt may Việt Nam giai đoạn 2010 2014. Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu các DNNVV dệt may sản xuất may mặc, không nghiên cứu lĩnh vực dệt trong phạm vi cả nước. 3. Những đóng góp của luận án
3 Thứ nhất, hệ thống hóa và luận giải một số cơ sở lý luận về nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNVV của một số tác giả trong nước và thế giới. Trên cơ sở tổng quan về mặt lý luận tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, đã phân tích và đề xuất sử dụng các nhóm chỉ tiêu, yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của DNNVV ngành Dệt May. Thứ hai, trên cơ sở phân tích kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của một số DNNVV trên thế giới như: Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ đã làm rõ các tham vấn về nâng cao năng lực cạnh tranh cho các DNNVV dệt may Việt Nam. Thứ ba, trên cơ sở khảo sát, phân tích và đánh giá về thực trạng năng lực cạnh tranh của DNNVV dệt may giai đoạn 2010 2014, Luận án rút ra được các thành tựu nổi bật và phát hiện được những bất cập làm hạn chế năng lực cạnh tranh của DNNVV dệt may Việt Nam trong thời gian qua. Thứ tư, trên cơ sở kết quả phân tích về thực trạng năng lực cạnh tranh của DNNVV dệt may thời gian qua, Luận án đã đề xuất hệ thống các giải pháp đột phá và các giải pháp hỗ trợ khác, đặc biệt là hệ thống các giải pháp đột phá mang tính trọng tâm trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNVV dệt may thời gian tới. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm phương pháp luận, trong quá trình nghiên cứu luận án đã sử dụng các phương pháp: (1) Phương pháp phân tích thống kê; tổng hợp; phương pháp chuyên gia, trong đó tổng hợp, trích dẫn, kế thừa một số công trình nghiên cứu của các học giả, các số liệu phản ánh kết quả kinh doanh và năng lực cạnh tranh của DNNVV Dệt may và một số đối thủ cạnh tranh chính trong việc đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của DNNVV Dệt may.
4 (2) Phương pháp thu thập thông tin qua việc thực hiện điều tra, khảo sát thực tế: điều tra phỏng vấn qua mẫu phiếu điều tra với số lượng 300 phiếu điều tra, có 285 phiếu trả lời, đối tượng điều tra là các nhà quản lý, các khách hàng sử dụng sản phẩm của các DNNVV trong ngành Dệt May. (3) Ngoài ra, luận án sử dụng các phương pháp phân tích cả định tính và định lượng các số liệu từ các báo cáo tổng kết, từ kết quả điều tra thực tế, sử dụng ma trận SWOT để phân tích các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với DNNVV Dệt May trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh so với một số đối thủ cạnh tranh chính. Việc sử dụng các phương pháp trên có phân tích và so sánh cho phù hợp với nội dung cần nghiên cứu của luận án, đặc biệt là có kế thừa, sử dụng các kết quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu, các tư liệu hiện có trong sách báo, tạp trí, internet và các báo cáo nghiên cứu chuyên sâu. 5. Bố cục của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các bảng, biểu, danh mục từ viết tắt và tài liệu tham khảo, luận án gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa Chương 2: Thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Dệt may Việt Nam Chương 3: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Dệt may Việt Nam.
5 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án Năng lực cạnh tranh là chủ đề được nhiều tác giả và các nhà khoa học khai thác trong nhiều năm qua. Đây là vấn đề nóng và là chủ đề rộng để các nhà khoa học cả trong và ngoài nước tiếp cận. Nâng cao năng lực cạnh tranh là vấn đề sống còn đối với doanh nghiệp, nên việc nghiên cứu để đưa ra được các giải pháp để giúp các DN tồn tại và phát triển là vấn đề các nhà khoa học quan tâm. Ngành Dệt may là một trong những ngành có đóng góp quan trọng trong nền kinh tế VN, đến cuối năm 2015 ngành DM đứng thứ 3 cả nước về giá trị xuất khẩu. Việc nghiên cứu năng lực cạnh tranh đã được nhiều tác giả đề cập, nghiên cứu ở nhiều khía cạnh, phạm vi, không gian và đối tượng nghiên cứu khác nhau trong thời gian qua. Một số công trình nghiên cứu liên quan có thể tổng hợp như sau: 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước Ở trong nước, đến nay đã có khá nhiều đề tài nghiên cứu khoa học, luận án tiến sĩ, các bài viết nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của các DN nói chung. Các đề tài, luận án, bài viết này nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của một ngành hoặc của nhóm sản phẩm cụ thể. Các công trình và đề tài nghiên cứu được tác giả tìm hiểu theo tiêu chí thời gian phát hành và có thể khái quát như sau: (1) Nguyễn Thắng (2013), với đề tài “Nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp nhỏ và vừa”. Bài viết đã đề cập một cách tổng quát đến năng lực cạnh tranh của các DN nhỏ và vừa hiện nay, bài viết cũng cho thấy năng lực yếu kém của các DN nhỏ và vừa, đã tác động đến sự phát triển của kinh tế Việt Nam. Qua thực trạng năng lực cạnh tranh của DN nhỏ và vừa, tác giả cũng đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh như: hình thành cụm công nghiệp; khu công nghiệp; liên kết giữa các DN nhỏ và vừa để phát huy những lợi thế của mỗi DN nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh.
6 (2) Hà Phạm (2013), đề tài “Xây dựng năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt” đã phân tích và đánh giá một cách tổng thể năng lực cạnh tranh của DN Việt Nam, bài viết đã nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cao năng lực cạnh tranh của DN Việt thời gian trước mắt. Từ việc phân tích đó, bài viết cũng đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của DN Việt, những giải pháp này như những tham vấn quan trọng cho các nhà quản lý và điều hành DN, là cơ sở để các nhà quản lý DN có thể phát huy những lợi thế sẵn có của DN Việt, hạn chế và dần xóa bỏ những vấn đề bất cập trong thời gian tới, để có thể cạnh tranh trên thị trường trong nước và thế giới. (3) Nguyễn Hoàng (2009) với công trình “Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh xuất khẩu vào thị trường các nước EU của doanh nghiệp dệt may VN trong giai đoạn hiện nay”, Luận án Tiến sĩ kinh tế. Luận án đã khái quát cơ sở lý luận về nâng cao năng lực cạnh tranh xuất khẩu của các doanh nghiệp DM. Luận án đã xây dựng được hệ thống tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp dệt may VN khi đưa sản phẩm xuất khẩu vào thị trường các nước EU. Trên cơ sở thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh xuất khẩu vào thị trường các nước EU của doanh nghiệp dệt may VN. Việc phân tích này đã chỉ rõ được năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp dệt may VN khi xuất khẩu sản phẩm vào thị trường các nước EU. Những hạn chế và yếu kém về công nghiệp hỗ trợ, sự yếu kém về nguồn nhân lực hay công nghệ lạc hậu là những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp này.Tuy nhiên, việc phân tích cũng chỉ rõ thời cơ và thế mạnh của các doanh nghiệp VN khi khắc phục được những yếu điểm trên để có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp của quốc gia khác. Trên cơ sở hệ thống hóa lý luận và phân tích thực tế, luận án đã đưa ra các định hướng và hệ thống các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp dệt may VN khi đưa sản phẩm vào thị trường các nước EU. Phần định hướng trong thời gian tới, luận án đã đưa ra được mục tiêu cụ thể và mục tiêu tổng quát
7 đối với ngành dệt may VN trong thời gian tới, về cơ bản những mục tiêu này là hoàn toàn có cơ sở khoa học. Hệ thống các giải pháp cũng được tác giả luận án trình bày rất rõ, hệ thống những giải pháp này cũng nêu rõ để nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp dệt may VN cần một hệ thống đồng bộ các DN thực hiện, sự phối hợp chặt chẽ giữa Hiệp hội dệt may VN v ới các DN, với Chính phủ để thay đổi một cách đồng bộ và tổng thể thì mới có hiệu quả. (4) Nguyễn Thế (2009), bài viết “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong hội nhập kinh tế quốc tế”, đề cập đến việc đánh giá tổng quát về năng lực cạnh tranh của các DNVN trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế. Qua việc phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh của các DN VN, bài viết đã nhấn mạnh đến các nguyên nhân dẫn đến năng lực cạnh tranh của các DN còn yếu kém như: chất lượng nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được với công việc cụ thể; việc tiếp cận và thụ hưởng một số chính sách tài chính của các tổ chức tín dụng còn nhiều bất cập, thậm chí các DN còn chưa tiếp cận được các chính sách ưu đãi của một số tổ chức tính dụng; thiết bị máy móc còn lạc hậu nên việc sản xuất ra các sản phẩm giá thành còn cao, hạn chế trong việc cạnh tranh... Từ thực trạng đó bài viết đã đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các DN trong hội nhập kinh tế quốc tế như: giải pháp nâng cao trình độ học vấn và tay nghề của đội ngũ công nhân viên trong DN; tăng cường năng lực quản lý và điều hành của chủ DN; nâng cao hiểu biết về luật pháp của chủ DN để tránh tình trạng vi phạm phát luật; tăng cường sự hỗ trợ của Chính phủ nhằm giảm thiểu các thủ tục hành chính cho DN, cũng như ban hành những văn bản nhằm hướng dẫn các DN thực hiện một cách đầy đủ và kịp thời; xây dựng văn hóa DN để mỗi DN thực hiện một cách chyên nghiệp và bài bản hơn… (5) Trần Cảnh Toàn và Trần Nguyên Nam (2006) với công trình nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Hoàn thiện chính sách tài chính nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các tổ chức tín dụng Việt Nam”, đã phân tích, đánh giá các chính
8 sách tài chính hiện nay của các tổ chức tính dụng Việt Nam, khi phân tích và đánh giá các chính sách tài chính, đề tài đã chỉ ra được những tồn tại và chính sách tài chính không còn phù hợp với thực tế, điều này đã làm suy yếu năng lực cạnh tranh của các tổ chức tín dụng Việt Nam trên thị trường. Khi phân tích và đưa ra được một số chính sách tài chính không phù hợp, đề tài đã đề xuất một số giải pháp điều chỉnh các chính sách tài chính đó, nhằm phù hợp với điều kiện thực tế của thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh của các tổ chức tín dụng Việt Nam trong thời gian tới. (6)Nguyễn Thanh Vân (2005), trong luận án Tiến sỹ với đề tài “Một số giải pháp nhằm mở rộng thị trường Đệt May Việt Nam đến 2010” đã tiến hành phân tích thực trạng ngành Dệt May Việt Nam trong giai đoạn trước năm 2005, từ đó rút ra nguyên nhân của việc phát triển ngành Dệt May chưa coa và bền vững là do phần lớn hoạt động sản xuất của ngành là tập trung vào hoạt động gia công sản phẩm cho đối tác nước ngoài, các doanh nghiệp trong nước phần lớn là nhỏ, vốn yếu, sản phẩm còn đơn giản, công nghệ cũ dẫn đến năng lực cạnh tranh yếu và việc phát triển thị trường gặp nhiều khó khan. Từ những nguyên nhân trên tác giả đề xuất các giải pháp mang tính khái quát và theo hướng phát triển thị trường xuất khẩu váo các nước Châu Âu. (7) Thân Danh Phúc (2004), với đề tài tiến sỹ “ Nâng cao sức cạnh tranh sản phẩm Dệt May xuất khẩu Việt Nam trong xu thế hội nh ập quốc t ế” đã tập trung nghiên cứu về nội lực cạnh tranh của ngành Dệt May Việt Nam dựa trên các sản phẩm xuất khẩu có so sánh với một số nước xuất khẩu cạnh tranh với sản phẩm dệt may của Việt Nam từ đó tác giả rút ra các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến năng lực cạnh của các sản phẩm dệt may Việt Nam giai đoạn trước năm 2004 là còn yếu, sản phẩm đơn giản, mẫu mã chưa đa dạng, chưa xây dựng được thương hiệu cho các dòng sản phẩm chính ví lý do hầu hết sản phẩm Việt Nam xuất khẩu giai đoạn này là gia công cho đối tác nước ngoài, công nghệ thấp, chủ yếu là sản phẩm may. Từ những nguyên nhân trên tác giả cũng đã trình bày một
9 số giải pháp mang tính ngành về xâm nhập thị trường, nâng cao các dòng sản phẩm FOB, nâng cao hoạt động thiết kế trên sản phẩm, nâng cao vốn cho các hoạt động sản xuất. 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu ngoài nước Năng lực cạnh tranh là từ khóa được nhiều tác giả đề cập và nghiên cứu từ nhiều năm trước đây, năng lực cạnh tranh là là yếu tố cốt lõi của các DN để tồn tại, đề tài được trao đổi và nghiên cứu rất nhiều bởi các tác giả khác nhau như: (1) Mohd Rosli (2012) với công trình “Competitive Strategy of Malaysian Small and Medium Enterprises”, đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận về chiến lược cạnh tranh của DNNVV, đề tài đã đi sâu phân tích và đánh giá một cách cụ thể những chiến lược cạnh tranh của các DNNVV Malaysia thời gian qua. Đề tài đã chỉ ra những thành công của DNNVV của Malaysia thời gian qua khi đối phó với sự cạnh tranh toàn cầu, sự thành công này là do yếu tố quan trọng của các chiến lược cạnh tranh phù hợp, các DNNVV của Malaysia đã xây dựng được chiến lược dài hạn và hợp lý trong từng thời điểm của thị trường trong nước và quốc tế. Đề tài cũng đã mạnh dạn đề xuất một số giải pháp mang tính đột phá, nhằm giúp các DNNVV của Malaysia có thể ứng phó với sự cạnh tranh của các DN khác tại thị trường quốc tế. Như: Xây dựng chính sách liên kết giữa các DNNVV, nhằm giảm chi phí sản xuất và tăng sức cạnh tranh của DN, đặc biệt sẽ tận dụng được những kinh nghiệm của các DN trong việc duy trì những thị trường hiện có và phát triển thị trường mới; Duy trì, ổn định và ban hành một số chính sách của Chính phủ nhằm hỗ trợ cho các DNNVV, một số chính sách có thể là chính sách thuế, chính sách tín dụng thương mại... (2) Báo cáo thuộc chương trình của Danida là một phần hợp tác phát triển của Đan Mạch (2011) với chủ đề “Businessto Business (B2B đã cung cấp thông tin tổng quan về ngành Dệt may Việt Nam, trên cơ sở đó đánh giá năng lực cạnh tranh của các DN này, cũng như cách thức truyền thống tiếp cận thị trường nước