Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển

Chia sẻ: Bi Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:225

Thêm vào BST

Báo xấu

77
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với các nội dung: đo lường chiều hướng tác động và mức độ tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển; nghiên cứu tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trưởng kinh tế trong điều kiện chất lượng quản trị công của các quốc gia đang phát triển. Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trưởng kinh tế trong điều kiện chất lượng quản trị tham nhũng của các quốc gia đang phát triển.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MÍNH VŨ ĐỨC BÌNH NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA NGUỒN VỐN HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC ĐẾN TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ TẠI CÁC QUỐC GIA ĐANG PHÁT TRIỂN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH VŨ ĐỨC BÌNH NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA NGUỒN VỐN HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC ĐẾN TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ TẠI CÁC QUỐC GIA ĐANG PHÁT TRIỂN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 9.34.02.01 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS ĐẶNG VĂN DÂN TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2019
TÓM TẮT Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA - Official Development Assitant) có tác động tích cực hay tiêu cực hay không có tác động đến tăng trƣởng kinh tế? Nguồn vốn nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức có đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế không? Làm cách nào để thu hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức hiệu quả nhất? Đây là những câu hỏi đặt ra đƣợc rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và tìm hiểu. Qua nghiên cứu thực tế ở nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức không phải luôn có hiệu quả tác động tích cực đến tăng trƣởng kinh tế mà đôi khi có thể mang lại những ảnh hƣởng tiêu cực đến tăng trƣởng kinh tế cũng nhƣ tác động xấu làm suy giảm đến nền kinh tế quốc gia nhƣ: quy mô nợ công tăng nhanh, gánh nặng trả nợ của quốc gia tăng lên, có thể gặp rủi ro liên quan đến biến động lãi suất và tỷ giá, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức không đóng góp vào tăng trƣởng kinh tế khi nguồn vốn này đƣa vào đầu tƣ nhƣng không hiệu quả, đầu tƣ tràn lan và lãng phí, nảy sinh vấn đề tham nhũng, lợi ích nhóm... Nhƣ vậy, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức có thể tác động tích cực hoặc tác động tiêu cực đến tăng trƣởng kinh tế của một quốc gia. Vì vậy, luận án “Nghiên cứu tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển” là sự bổ sung cấp thiết cho các nghiên cứu mang tính thực nghiệm. Luận án cơ bản đã làm rõ đƣợc những vấn đề có tính lý luận về nguồn vốn ODA và tăng trƣởng kinh tế, cũng nhƣ cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa nguồn vốn ODA và tăng trƣởng kinh tế. Kết quả nghiên cứu chứng minh đƣợc nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức tác động tích cực đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển, bên cạnh đó nghiên cứu cũng chỉ ra nhân tố chất lƣợng quản trị công và nhân tố khả năng hấp thụ của nƣớc tiếp nhận có ảnh hƣởng đáng kể đến hiệu quả hấp thụ nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức. Qua đó, luận án đƣa ra các kiến nghị về mặt chính sách nhằm nâng cao hiệu quả thu hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA góp phần thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển nói chung và Việt Nam nói riêng.
LỜI CÁM ƠN Đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy PGS.TS.Đặng Văn Dân đã trực tiếp hƣớng dẫn tận tình và giúp đỡ tôi thực hiện hoàn thành tốt luận án tiến sĩ này. Tôi vô cùng biết ơn các Thầy Cô trƣờng Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt thời gian tôi học tập, nghiên cứu tại trƣờng. Tôi xin trân trọng cám ơn Khoa sau đại học – Trƣờng Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện tốt nhất giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án tiến sĩ này. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cám ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã hỗ trợ, ủng hộ và động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án tiến sĩ này.
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng luận án tiến sĩ này chƣa từng đƣợc trình nộp để lấy học vị tiến sĩ tại bất cứ một trƣờng đại học nào. Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, minh chứng rõ ràng, trong đó không có các nội dung đã đƣợc công bố trƣớc đây hoặc các nội dung do ngƣời khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn đƣợc dẫn nguồn đầy đủ trong luận án tiến sĩ. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan của tôi. Ngƣời cam đoan Tác giả Vũ Đức Bình
MỤC LỤC  Danh mục bảng và hình Danh mục từ viết tắt MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của luận án ........................................................................................ 1 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 4 4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án .............................................................. 6 6. Cấu trúc của luận án ................................................................................................. 7 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGUỒN VỐN HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC VÀ TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ ................................................. 10 1.1 Cơ sở lý luận về nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ............................... 10 1.1.1 Khái niệm nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ................................ 10 1.1.2 Phân loại nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức .................................. 12 1.1.2.1 Theo tính chất cung cấp vốn của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ............................................................................................. 12 1.1.2.2 Theo nhà tài trợ cung cấp vốn của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ............................................................................................. 13 1.1.2.3 Theo điều khoản, điều kiện của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ............................................................................................. 13
1.1.2.4 Theo hình thức cung cấp vốn của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ............................................................................................. 13 1.1.3 Tính hai mặt của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ...................... 15 1.1.3.1 Những thuận lợi và lợi ích khi sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức .................................................................................... 15 1.1.3.2 Những hạn chế và rủi ro tiềm ẩn khi sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ............................................................................ 17 1.1.4 Các yếu tố ảnh hƣởng đến nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ....... 19 1.1.4.1 Mức độ quản trị công của Chính phủ ...................................... 19 1.1.4.2 Điều kiện và năng lực hấp thụ vốn của quốc gia ...................... 21 1.1.4.3 Mức độ quản trị tham nhũng của Chính phủ .. ........................ 22 1.2 Cơ sở lý luận về tăng trƣởng kinh tế ................................................................ 25 1.2.1 Khái niệm tăng trƣởng kinh tế ............................................................... 25 1.2.2 Đo lƣờng tăng trƣởng kinh tế ................................................................. 26 1.2.3 Các nhân tố kinh tế tác động đến tăng trƣởng kinh tế ........................... 27 1.2.3.1 Các nhân tố kinh tế tác động đến tăng trƣởng kinh tế từ phía tổng cung .............................................................................................. 28 1.2.3.2 Các nhân tố kinh tế tác động đến tăng trƣởng kinh tế từ phía tổng cầu ................................................................................................ 29 1.3 Cơ sở lý thuyết về tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế .................................................................................................. 30 1.3.1 Mô hình Harrod-Domar ......................................................................... 30
1.3.2 Mô hình hai khoảng cách (two gap model) .......................................... 31 1.3.3 Mô hình tăng trƣởng tân cổ điển (neoclassical models) ........................ 33 1.3.4 Mô hình tăng trƣởng nội sinh (endogenous growth models) .................. 33 1.4 Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế ...................................................... 35 1.4.1 Nghiên cứu nƣớc ngoài .......................................................................... 35 1.4.1.1 Các nghiên cứu thực nghiệm chứng minh nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức có tác động tích cực đến tăng trƣởng kinh tế ..... 35 1.4.1.2 Các nghiên cứu thực nghiệm chứng minh nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức tác động tiêu cực hoặc không tác động đến tăng trƣởng kinh tế ....................................................................................... 38 1.4.1.3 Các nghiên cứu thực nghiệm về các yếu tố ảnh hƣởng đến nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ................................................ 42 1.4.2 Nghiên cứu trong nƣớc ........................................................................... 48 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................... 57 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ NGUỒN VỐN HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC VÀ TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ .................................................. 58 2.1 Thực trạng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức và tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển .............................................................................. 58 2.1.1 Thực trạng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức tại các quốc gia đang phát triển .......................................................................................................... 58 2.1.2 Thực trạng tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển ....................................... 61
2.2 Thực trạng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức và tăng trƣởng kinh tế tại Việt Nam ............................................................................................................... 63 2.2.1 Thực trạng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức tại Việt Nam ......... 63 2.2.2 Thực trạng tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế tại Việt Nam .................................................................... 71 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................... 74 CHƢƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................... 75 3.1 Quy trình nghiên cứu ......................................................................................... 76 3.2 Mô hình nghiên cứu thực nghiệm ..................................................................... 77 3.2.1 Lý giải lựa chọn các biến đƣa vào mô hình nghiên cứu ......................... 77 3.2.2 Mô hình nghiên cứu ............................................................................... 78 3.3 Giả thuyết và kỳ vọng về dấu của các biến trong mô hình nghiên cứu ........ 83 3.4 Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................. 85 3.5 Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 88 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................... 94 CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN................................ 95 4.1 Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu và tƣơng quan giữa các biến .................... 95 4.2 Nghiên cứu thực nghiệm tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) đến tăng trƣởng kinh tế ..................................................................... 98 4.2.1 Kết quả hồi quy tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển ................................ 98
4.2.2 Kết quả hồi quy tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế trong trƣờng hợp tại Việt Nam ............................... 103 4.2.3 Kết quả hồi quy tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế dạng phi tuyến ........................................................ 106 4.3 Nghiên cứu thực nghiệm tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị công, khả năng hấp thụ vốn và chất lƣợng quản trị tham nhũng .................................................................................. 108 4.3.1 Kết quả hồi quy tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị công của các quốc gia đang phát triển... 109 4.3.2 Kết quả hồi quy tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị công và khả năng hấp thụ vốn của các quốc gia đang phát triển ................................................................................. 110 4.3.3 Kết quả hồi quy tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị tham nhũng của các quốc gia đang phát triển ................................................................................................................ 112 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ......................................................................................... 115 CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ NGUỒN VỐN HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC GÓP PHẦN THÚC ĐẨY TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ ................................................................................. 116 5.1 Các phát hiện chính của nghiên cứu .............................................................. 116 5.2 Giải pháp nâng cao hiệu quả nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức góp phần thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển ................ 118 5.2.1 Giải pháp nâng cao chất lƣợng quản trị công trong hoạt động quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ........................................... 118
5.2.2 Giải pháp nâng cao khả năng hấp thụ vốn của nƣớc tiếp nhận nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức .................................................................... 118 5.2.3 Giải pháp nâng cao chất lƣợng quản trị tham nhũng trong hoạt động quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ......................... 119 5.3 Giải pháp nâng cao hiệu quả nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức góp phần thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế trƣờng hợp tại Việt Nam ........................... 120 5.3.1 Nhóm giải pháp về kinh tế vĩ mô ......................................................... 120 5.3.1.1 Xây dựng chiến lƣợc nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức phù hợp nhằm duy trì vai trò động lực cho tăng trƣởng kinh tế ......... 120 5.3.1.2 Thu hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức trong điều kiện chạm ngƣỡng nợ công và nợ nƣớc ngoài .......... 122 5.3.1.3 Đổi mới phƣơng thức bổ sung vốn đối ứng cho các chƣơng trình, dự án ODA nhằm cân đối ngân sách nhà nƣớc ......................... 124 5.3.1.4 Cải thiện chất lƣợng các yếu tố nguồn lực của tăng trƣởng kinh tế .................................................................................................. 125 5.3.2 Nhóm giải pháp về tổ chức và thực hiện chƣơng trình, dự án ODA .... 127 5.3.2.1 Hoàn thiện khuôn khổ thể chế, chính sách liên quan đến nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức .......................................................... 127 5.3.2.2 Đẩy nhanh tiến độ giải ngân đối với các chƣơng trình, dự án sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ................................. 128 5.3.2.3 Phát triển cơ chế phối hợp hài hòa liên quan đến nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức giữa Chính phủ và nhà tài trợ ..................... 129 5.3.2.4 Cải tiến cơ chế đấu thầu, thẩm định và phê duyệt các chƣơng trình, dự án ODA ................................................................................ 130
5.3.2.5 Tăng cƣờng hoạt động giám sát và đánh giá các chƣơng trình, dự án ODA.. ........................................................................................ 132 5.3.2.6 Nâng cao năng lực quản lý và tổ chức ban quản lý dự án ...... 134 5.4 Một số kiến nghị với Chính phủ và các nhà tài trợ ........................................ 135 5.4.1 Kiến nghị với Chính phủ ....................................................................... 135 5.4.2 Kiến nghị với các Nhà tài trợ ................................................................ 137 5.5 Hạn chế và hƣớng nghiên cứu tiếp theo ......................................................... 138 KẾT LUẬN CHƢƠNG 5.......................................................................................... 139 Tài liệu tham khảo Phụ lục
DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ HÌNH DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp các nghiên cứu thực nghiệm trƣớc đây liên quan đến đề tài ...... 55 Bảng 2.1. Lƣợng vốn ODA cam kết, ký kết và giải ngân trong giai đoạn trong giai đoạn 1993-2016 .......................................................................................................... 64 Bảng 2.2. Các văn bản pháp lý về quản lý nguồn vốn ODA tại Việt Nam ............... 65 Bảng 3.1 Tóm tắt nguồn thu thập dữ liệu các biến trong mô hình nghiên cứu ........... 77 Bảng 3.2 Tóm tắt kỳ vọng về dấu của các biến trong mô hình nghiên cứu ................ 84 Bảng 4.1 Thống kê mô tả ........................................................................................... 96 Bảng 4.2 Ma trận hệ số tƣơng quan ........................................................................... 97 Bảng 4.3 Kết quả kiểm định đa cộng tuyến ............................................................... 98 Bảng 4.4 Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển cho mẫu tổng thể ............................................................................... 99 Bảng 4.5 Kết quả kiểm định Hausman và các kiểm định khác ................................... 99 Bảng 4.6 Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển cho từng nhóm mẫu ......................................................................... 102 Bảng 4.7 Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trƣờng hợp tại Việt Nam ........................................................................................................................... 104 Bảng 4.8 Kết quả kiểm định Hausman và các kiểm định khác ................................. 105 Bảng 4.9 Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển dạng phi tuyến ................................................................................. 107
Bảng 4.10 Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị công của các quốc gia đang phát triển ....................................... 109 Bảng 4.11 Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị công và khả năng hấp thụ vốn của các quốc gia đang phát triển ............................................................................................ 111 Bảng 4.12 Tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị tham nhũng của các quốc gia đang phát triển ............................ 113 Bảng 5.1 Chỉ tiêu về nợ công và nợ nƣớc ngoài của Việt Nam trong giai đoạn 2011- 2015 ........................................................................................................................... 122 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Cam kết và giải ngân vốn ODA tại các quốc gia đang phát triển trong giai đoạn 1996-2016 .......................................................................................................... 59 Hình 2.2. ODA ký kết theo ngành và lĩnh vực tại các quốc gia đang phát triển giai đoạn 1996-2016 .......................................................................................................... 60 Hình 2.3. Tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển trong giai đoạn 1996- 2016 ............................................................................................................................. 61 Hình 2.4. Biến động tăng trƣởng kinh tế và nguồn vốn ODA tại các quốc gia đang phát triển giai đoạn 1996-2016 .................................................................................. 62 Hình 2.5. Cơ cấu vốn ODA đã ký kết theo nhà tài trợ giai đoạn 2011-2016 ............. 65 Hình 2.6. Ký kết và giải ngân vốn ODA giai đoạn 1993-2016 ................................. 67 Hình 2.7. Biến động GDP và ODA của Việt Nam giai đoạn 1993-2016 .................. 71 Hình 2.8. Biến động GDP, vốn đầu tƣ toàn xã hội và vốn ODA ............................... 72
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng Phát triển châu Á AFD Cơ quan phát triển Pháp AFTA Khu vực mậu dịch tự do ASEAN APEC Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á – Thái Bình Dƣơng ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ASEM Diễn đàn hợp tác Á-Âu CEPT Chƣơng trình thuế quan ƣu đãi CG Nhóm tƣ vấn các nhà tài trợ CPI Chỉ số nhận thức tham nhũng DAC Uỷ ban Hỗ trợ phát triển EIB Ngân hàng đầu tƣ Châu Âu EU Cộng đồng Châu Âu FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài FEM Mô hình tác động cố định FII Đầu tƣ gián tiếp nƣớc ngoài GDP Tổng sản phẩm quốc nội GII Chỉ số liêm chính toàn cầu GLS Phƣơng pháp bình phƣơng nhỏ nhất tổng quát GMM Phƣơng pháp moment tổng quát GNI Tổng thu nhập quốc dân GNP Tổng sản phẩm quốc dân GO Tổng giá trị sản xuất HDI Chỉ số phát triển con ngƣời ICRG Tổ chức Hƣớng dẫn Quốc tế về Rủi ro Quốc gia
ICOR Tỷ lệ gia tăng giữa vốn – sản lƣợng đầu ra IMF Quỹ tiền tệ quốc tế JBIC Ngân hàng hợp tác quốc tế Nhật Bản JICA Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản KEXIM Ngân hàng xuất nhập khẩu Hàn Quốc KFW Ngân hàng tái thiết Đức LMDG Các nhà tài trợ đồng chính kiến LSDV Phƣơng pháp bình phƣơng nhỏ nhất với biến giả MIC Quốc gia đang phát triển thu nhập trung bình MPI Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ NI Thu nhập quốc dân ODA Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODF Tài chính phát triển chính thức OLS Phƣơng pháp bình phƣơng nhỏ nhất OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế PEFA Chi tiêu công PPP Hình thức đối tác công tƣ REM Mô hình tác động ngẫu nhiên TFP Năng suất nhân tố tổng hợp TTP Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng UN Tổ chức Liên Hợp Quốc UNDP Chƣơng trình phát triển Liên Hiệp Quốc USAID Cơ quan phát triển quốc tế của Hoa Kỳ VDPF Diễn đàn đối tác phát triển Việt Nam WB Ngân hàng Thế giới
WDI Bộ chỉ số phát triển thế giới WGI Chỉ số quản trị toàn cầu WHO Tổ chức Y tế Thế giới WTO Tổ chức thƣơng mại Thế giới
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức có tác động tích cực hay tác động tiêu cực hay không có tác động đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển? Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đóng vai trò quan trọng nhƣ thế nào trong việc thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế? Làm cách nào để thu hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đạt hiệu quả nhất? Đây là những câu hỏi lớn đặt ra thu hút đƣợc rất nhiều nhà nghiên cứu khoa học quan tâm và tìm hiểu. Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức là một nguồn lực tài chính luôn đƣợc Chính phủ ở các quốc gia trên thế giới đặc biệt chú trọng quan tâm. Đối với các quốc gia đang phát triển nói chung và quốc gia Việt Nam nói riêng thì nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đƣợc xem là một trong những nguồn tài chính góp phần rất lớn trong công cuộc đổi mới và phát triển đất nƣớc. Thông qua việc cung cấp vốn để xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng, cải thiện các điều kiện xã hội, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) giữ vai trò đặc biệt trong hỗ trợ cải thiện hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội, tạo ra nguồn lực cần thiết để tài trợ cho các chƣơng trình trọng điểm quốc gia nhƣ: giao thông, y tế sức khỏe, môi trƣờng, giáo dục, phát triển nông nghiệp, nông thôn, xóa đói giảm nghèo… Tuy nhiên, qua nghiên cứu thực tế ở nhiều quốc gia tiếp nhận nguồn vốn ODA trên thế giới cho thấy nguồn vốn ODA không phải luôn đạt hiệu quả và có tác động tích cực đến tăng trƣởng kinh tế mà đôi khi có thể mang lại những tác động tiêu cực đến tăng trƣởng kinh tế cũng nhƣ tác động xấu làm suy giảm đến nền kinh tế quốc gia nhƣ: quy mô nợ công tăng nhanh, gánh nặng trả nợ của quốc gia tăng lên, quốc gia tiếp nhận vốn ODA có thể gặp rủi ro liên quan đến biến động lãi suất và tỷ giá, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức không đóng góp vào tăng trƣởng kinh tế khi nguồn vốn này đƣa vào đầu tƣ nhƣng không mang lại hiệu quả, đầu tƣ tràn lan và lãng phí, nảy sinh vấn đề tiêu cực, tham nhũng, lợi ích nhóm... Năm 1999, tổ chức Ngân hàng Thế giới cũng từng đƣa ra nhận định trong một báo
2 cáo đánh giá về nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính đó là: “Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đôi khi rất thành công, nhƣng đôi khi lại thất bại hoàn toàn”. Nhƣ vậy, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức có thể tác động tích cực hoặc tác động tiêu cực đến tăng trƣởng kinh tế tại quốc gia tiếp nhận nguồn vốn này. Điều này càng cho thấy ý nghĩa tầm quan trọng của sự cần thiết cần có một công trình nghiên cứu khoa học thấu đáo rõ ràng về tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế. Việc nghiên cứu đề tài này là một yêu cầu cấp bách, là vấn đề kinh tế - xã hội mang tính thực tiễn cao, mang tính cấp thiết của việc nghiên cứu. Vì vậy, luận án “Nghiên cứu tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển” là sự bổ sung cấp thiết cho các nghiên cứu mang tính thực nghiệm hiện nay. 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu  Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát của luận án là nhằm đánh giá tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển, bên cạnh đó xem xét nguồn vốn ODA có tác động nhƣ thế nào đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị công, khả năng hấp thụ vốn và chất lƣợng quản trị tham nhũng của các quốc gia đang phát triển. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu tìm đƣợc, luận án đƣa ra các giải pháp phù hợp đối với nguồn vốn này góp phần thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển trong đó có Việt Nam. Căn cứ vào mục tiêu tổng quát đã đƣợc xác định, mục tiêu nghiên cứu cụ thể của luận án bao gồm: (i) Đo lƣờng chiều hƣớng tác động và mức độ tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển.
3 (ii) Khảo sát khả năng tồn tại mối quan hệ phi tuyến giữa nguồn vốn ODA và tăng trƣởng kinh tế tại các quốc gia này. (iii) So sánh sự thay đổi của tác động nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế giữa Việt Nam và tại các quốc gia đang phát triển khác. (iv) Nghiên cứu tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị công của các quốc gia đang phát triển. (v) Nghiên cứu tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện khả năng hấp thụ vốn của các quốc gia đang phát triển. (vi) Nghiên cứu tác động của nguồn vốn ODA đến tăng trƣởng kinh tế trong điều kiện chất lƣợng quản trị tham nhũng của các quốc gia đang phát triển.  Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện đƣợc các mục tiêu nghiên cứu cụ thể trên, nội dung của luận án phải trả lời đƣợc các câu hỏi nghiên cứu sau đây:  Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức có tác động đến tăng trƣởng kinh tế hay không? Nếu có thì nguồn vốn này tác động đến tăng trƣởng kinh tế theo chiều hƣớng nào? Mức độ tác động nhƣ thế nào?  Liệu có tồn tại mối quan hệ phi tuyến giữa nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức và tăng trƣởng kinh tế hay không?  Có sự khác biệt nào về tác động của nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức đến tăng trƣởng kinh tế giữa Việt Nam và tại các quốc gia đang phát triển khác?  Trong điều kiện chất lƣợng quản trị công của các quốc gia đang phát triển, nguồn vốn ODA có tác động nhƣ thế nào đến tăng trƣởng kinh tế?