Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển: Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp tới danh tiếng của các doanh nghiệp Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:186

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp tới danh tiếng của các doanh nghiệp Việt Nam" được hoàn thành với mục tiêu nhằm xây dựng khung lý thuyết về ảnh hưởng của CSR tới danh tiếng doanh nghiệp; Đánh giá nhận thức của các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam về CSR và lợi ích của CSR đối với danh tiếng doanh nghiệp; Đánh giá mức độ tác động của CSR tới DTDN đối với các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển: Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp tới danh tiếng của các doanh nghiệp Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- GIAO THỊ KHÁNH NGỌC ẢNH HƯỞNG CỦA TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI DOANH NGHIỆP TỚI DANH TIẾNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ PHÁT TRIỂN HÀ NỘI - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- GIAO THỊ KHÁNH NGỌC ẢNH HƯỞNG CỦA TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI DOANH NGHIỆP TỚI DANH TIẾNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế Phát triển Mã số: 9310105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Sơn HÀ NỘI - 2022
LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng luận án này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Nghiên cứu sinh Giao Thị Khánh Ngọc i
MỤC LỤC LỜI CAM KẾT ............................................................................................................... i MỤC LỤC ......................................................................................................................ii DANH MỤC VIẾT TẮT ............................................................................................... v DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... vi DANH MỤC HÌNH .....................................................................................................vii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................................... 8 1.1. Các nghiên cứu về ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tới danh tiếng doanh nghiệp ...........................................................................................8 1.1.1. Các nghiên cứu về ảnh hưởng tích cực của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tới danh tiếng doanh nghiệp .........................................................................8 1.1.2. Các nghiên cứu về ảnh hưởng tiêu cực của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tới danh tiếng doanh nghiệp .......................................................................12 1.1.3. Các nghiên cứu về ảnh hưởng hỗn hợp/ không có ý nghĩa thống kê của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tới danh tiếng doanh nghiệp ................................13 1.2. Khoảng trống nghiên cứu và các hướng nghiên cứu tiếp theo được thực hiện trong đề tài ................................................................................................................15 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 17 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU ............... 18 2.1. Cở sở lý luận về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp ........................................18 2.1.1. Khái quát về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp ............................................18 2.1.2. Nội dung của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp ...........................................21 2.1.3. Đo lường trách nhiệm xã hội doanh nghiệp .................................................24 2.2. Cở sở lý luận về danh tiếng doanh nghiệp ......................................................25 2.2.1. Khái niệm về danh tiếng ...............................................................................25 2.2.2. Tầm quan trọng của danh tiếng doanh nghiệp .............................................28 2.2.3. Các nhân tố tác động đến danh tiếng ............................................................29 2.2.4. Đo lường danh tiếng doanh nghiệp ..............................................................31 2.3. Cơ sở lý luận về lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp ..................................33 2.3.1. Năng lực đổi mới sáng tạo ............................................................................34 2.3.2. Chất lượng sản phẩm của doanh nghiệp .......................................................36 2.3.3. Sự hài lòng của khách hàng ..........................................................................38 2.4. Các lý thuyết được sử dụng trong nghiên cứu ...............................................40 2.4.1. Lý thuyết dựa trên nguồn lực .......................................................................40 ii
2.4.2. Lý thuyết đổi mới sáng tạo ...........................................................................42 2.4.3. Mô hình lợi thế cạnh tranh ...........................................................................43 2.5. Các giả thuyết nghiên cứu ................................................................................46 2.5.1. Mối quan hệ trực tiếp giữa trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và danh tiếng doanh nghiệp...........................................................................................................46 2.5.2. Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và năng lực đổi mới sáng tạo .................46 2.5.3. Năng lực đổi mới sáng tạo và danh tiếng doanh nghiệp ..............................47 2.5.4. Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và chất lượng sản phẩm .........................48 2.5.5. Chất lượng sản phẩm và danh tiếng doanh nghiệp .......................................48 2.5.6. Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và sự hài lòng của khách hàng ...............49 2.5.7. Sự hài lòng của khách hàng và danh tiếng doanh nghiệp ............................49 2.5.8. Vai trò trung gian của năng lực đổi mới sáng tạo, chất lượng sản phẩm và sự hài lòng của khách hàng .........................................................................................50 2.5.9. Vai trò của các biến trung gian trong từng nhóm ngành ..............................51 2.5.10. Vai trò điều tiết của quy mô doanh nghiệp ................................................53 2.5.11. Đề xuất mô hình nghiên cứu dự kiến .........................................................54 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 57 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................ 58 3.1. Quy trình nghiên cứu ........................................................................................58 3.2. Nghiên cứu định tính ........................................................................................59 3.2.1. Thiết kế và mẫu nghiên cứu .........................................................................59 3.2.2. Thu thập và phân tích dữ liệu .......................................................................60 3.2.3. Kết quả phỏng vấn các doanh nghiệp về CSR .............................................61 3.2.4. Kết quả hiệu chỉnh thang đo và bảng khảo sát .............................................66 3.3. Nghiên cứu định lượng sơ bộ ...........................................................................69 3.3.1. Mục tiêu nghiên cứu định lượng sơ bộ .........................................................69 3.3.2. Công cụ nghiên cứu ......................................................................................69 3.3.3. Thực hiện nghiên cứu định lượng sơ bộ .......................................................70 3.4. Nghiên cứu định lượng chính thức ..................................................................73 3.4.1. Thiết kế mẫu nghiên cứu định lượng chính thức..........................................73 3.4.2. Công cụ nghiên cứu ......................................................................................73 3.4.3. Thu thập dữ liệu ............................................................................................74 3.4.4. Phương pháp phân tích dữ liệu định lượng ..................................................75 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 77 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................... 78 4.1. Bối cảnh nghiên cứu ..........................................................................................78 iii
4.1.1. Bối cảnh các doanh nghiệp thực phẩm tại Việt Nam ...................................78 4.1.2. Bối cảnh các doanh nghiệp dệt may tại Việt Nam .......................................80 4.1.3. Bối cảnh các doanh nghiệp CNTT tại Việt Nam..........................................81 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng .......................................................................82 4.2.1. Tỷ lệ phản hồi ...............................................................................................82 4.2.2. Đánh giá mô hình đo lường ..........................................................................83 4.2.3. Đánh giá mô hình cấu trúc............................................................................88 4.2.4. Đánh giá ảnh hưởng của CSR tới danh tiếng doanh nghiệp khi chưa có biến trung gian ................................................................................................................91 4.2.5. Đánh giá các mối quan hệ trong mô hình khi có biến trung gian ................92 4.2.6. Phân tích đa nhóm ........................................................................................95 4.2.7. Đánh giá vai trò điều tiết của quy mô doanh nghiệp ....................................96 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ............................................................................................ 98 CHƯƠNG 5 THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ KHUYẾN NGHỊ ..... 99 5.1. Định hướng, mục tiêu phát triển của Nhà nước ............................................99 5.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu .......................................................................101 5.3. Kinh nghiệm thực hiện CSR của một số doanh nghiệp trên thế giới .........107 5.3.1. Kinh nghiệm thực hiện CSR của một số doanh nghiệp thực phẩm trên thế giới ..................................................................................................... 107 5.3.2. Kinh nghiệm thực hiện CSR của một số doanh nghiệp CNTT trên thế giới ....112 5.3.3. Kinh nghiệm thực hiện CSR của một số doanh nghiệp dệt may trên thế giới..115 5.4. Khuyến nghị.....................................................................................................117 5.4.1. Khuyến nghị cho các doanh nghiệp Việt Nam ...........................................117 5.4.2. Khuyến nghị cho Chính phủ, Bộ Công thương ..........................................125 5.5. Hạn chế và định hướng các nghiên cứu trong tương lai .............................126 5.5.1. Hạn chế của nghiên cứu..............................................................................126 5.5.2. Định hướng nghiên cứu trong tương lai .....................................................127 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 .......................................................................................... 128 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 129 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................................................................................... 131 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 132 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 152 iv
DANH MỤC VIẾT TẮT Viết tắt Nội dung CSR Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp CLSP Chất lượng sản phẩm CNG Công nghệ thông tin DMA Dệt May DMST Đổi mới sáng tạo DN Doanh nghiệp DTDN Danh tiếng doanh nghiệp NLDMST Năng lực đổi mới sáng tạo SHL Sự hài lòng TPH Thực phẩm PTBV Phát triển bền vững v
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Tổng hợp biến nghiên cứu, chỉ báo, thang đo và nguồn gốc ........................68 Bảng 3.2. Tóm tắt các giả thuyết nghiên cứu ................................................................71 Bảng 3.3. Mã hóa các biến nghiên cứu .........................................................................72 Bảng 4.1. Thống kê theo quy mô doanh nghiệp ............................................................83 Bảng 4.2. Cronbach’s alpha và độ tin cậy tổng hợp ......................................................84 Bảng 4.3. Hệ số tải ngoài...............................................................................................84 Bảng 4.4. Phương sai trung bình được trích (AVE) ......................................................86 Bảng 4.5. Bảng hệ số Heterotrait-monotrait Ratio ........................................................86 Bảng 4.6. Outer VIF ......................................................................................................87 Bảng 4.7. Inner VIF .......................................................................................................88 Bảng 4.8. Kết quả sự phù hợp của mô hình với số liệu nghiên cứu ..............................89 Bảng 4.9. Hệ số R-square hiệu chỉnh ............................................................................89 Bảng 4.10. Bảng giá trị hệ số f-square ..........................................................................90 Bảng 4.11. Kết quả kiểm định giả thuyết ......................................................................93 Bảng 4.12. Kết quả kiểm định vai trò trung gian ..........................................................95 Bảng 4.13. Kết quả phân tích đa nhóm .........................................................................95 vi
DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Mô hình các bên liên quan của doanh nghiệp ...............................................19 Hình 2.2. Mô hình tiếp cận CSR theo quan điểm bền vững ..........................................20 Hình 2.3. Các tiêu chí sử dụng để đo lường NLDMST của Vincente ..........................35 Hình 2.4. Mô hình nón cát về lợi thế cạnh tranh ...........................................................44 Hình 2.5. Khung năng lực cạnh tranh ............................................................................45 Hình 2.6. Mô hình nghiên cứu dự kiến..........................................................................54 Hình 3.1. Mô hình nghiên cứu thực nghiệm .................................................................70 Hình 4.1. Mô hình đánh giá mô hình đo lường trên Smart PLS ...................................83 Hình 4.2. Kết quả kiểm định mô hình khi chưa có biến trung gian ..............................91 Hình 4.3. Kết quả kiểm định giả thuyết.........................................................................92 Hình 4.5. Kết quả kiểm định vai trò điều tiết ................................................................96 Hình 4.6. Vai trò điều tiết của quy mô doanh nghiệp trong mối quan hệ giữa CSR và danh tiếng của doanh nghiệp ........................................................................97 Hình 5.1. Chiến lược CSR của Coca Cola ..................................................................110 Hình 5.2. Mười bảy mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc......................119 vii
PHẦN MỞ ĐẦU Trong phần mở đầu, nghiên cứu sẽ giới thiệu về (1) Tính cấp thiết của đề tài; (2) Mục tiêu nghiên cứu; (3) Câu hỏi nghiên cứu; (4) Phạm vi nghiên cứu; (5) Đóng góp mới của đề tài; (6) Kết cấu của nghiên cứu. 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, các doanh nghiệp đang phải đối mặt với nhiều thách thức rất lớn bởi những đối thủ cạnh tranh đến từ cả trong nước và quốc tế. Để có thể tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp cần phải nỗ lực không ngừng để cải thiện năng lực cạnh tranh của mình bằng cách tận dụng nguồn lực để đổi mới sáng tạo, nâng cao chất lượng sản phẩm hoặc làm hài lòng các bên liên quan của họ để duy trì lợi thế cạnh tranh (Metcalfe và Miles, 2012). Ngoài ra, đối với các doanh nghiệp sản xuất trong giai đoạn toàn cầu hóa như hiện này thì việc đảm bảo các trách nhiệm về xã hội cũng là một trong những yếu tố cải thiện năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) có thể là hoạt động, cam kết, chiến lược của các tổ chức hướng tới những vấn đề về đạo đức và trách nhiệm đối với các bên liên quan. CSR cũng được coi là một cách tiếp cận chiến lược nhằm khắc phục những tác động tiêu cực từ môi trường bên ngoài của doanh nghiệp, từ đó hướng tới mục tiêu tăng lợi nhuận, sự hài lòng của khách hàng và đặc biệt là danh tiếng của doanh nghiệp (Calabrese và cộng sự, 2016). Danh tiếng là một yếu tố tạo ra sự khác biệt rất lớn trong hầu hết các lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực sản xuất vì nó phải chịu áp lực lớn về cạnh tranh cả về thị trường đầu vào lẫn đầu ra. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng Công nghệ thông tin, dù là sản xuất sản phẩm hay cung ứng dịch vụ thì việc gia tăng áp lực cạnh tranh cũng buộc cho các doanh nghiệp phải xem xét các lợi ích mà việc xây dựng danh tiếng đem lại. Việc đánh mất danh tiếng có những tác động tiêu cực lớn trong bất kỳ ngành nào và nó có thể dẫn đến việc các doanh nghiệp mất đi uy tín và không thể hợp tác với bất kỳ đối tác nào nữa. CSR bao gồm các trách nhiệm về kinh tế, xã hội và môi trường, cùng với các khía cạnh thương mại và kinh doanh khác mà tạo nên danh tiếng của công ty. Theo lý thuyết dựa trên nguồn lực, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) là một bổ sung có giá trị cho chiến lược khác biệt hóa hay tựu chung lại là năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, và cũng gắn liền với việc nâng cao danh tiếng của doanh nghiệp (McWilliams và Siegel, 2011). Do đó, trên thực tế, tất cả các nghiên cứu có liên quan 1
nhất về danh tiếng doanh nghiệp đều coi các khía cạnh của CSR là một động lực thúc đẩy danh tiếng doanh nghiệp (Famiyeh và cộng sự, 2016). Trong môi trường kinh doanh đầy biến động và mức độ cạnh tranh cao như hiện nay, các doanh nghiệp luôn tìm kiếm cách để khác biệt hóa sản phẩm và xây dựng mối quan hệ thuận lợi với các bên liên quan. Nghiên cứu luôn cho thấy rằng danh tiếng là tài sản hiếm, khó có thể bắt chước, có giá trị và có quan hệ nhân quả không rõ ràng. Do tầm quan trọng của danh tiếng như một tài sản vô hình có giá trị mà các doanh nghiệp phải quản lý một cách cẩn thận, hiểu biết được các yếu tố tiềm năng có thể tăng cường danh tiếng cũng như kết quả của danh tiếng có tầm quan trọng chiến lược. Một trong những yếu tố có mối quan hệ với danh tiếng đã được nghiên cứu trong học thuật là trách nhiệm xã hội doanh nghiệp. Tuy nhiên, giữa trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và danh tiếng có mối quan hệ nhân quả không rõ ràng. Pérez (2015) cho rằng mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và danh tiếng có thể là mối quan hệ hai chiều, trong đó trách nhiệm xã hội doanh nghiệp không chỉ ảnh hưởng đến danh tiếng mà ngược lại, danh tiếng cũng có thể ảnh hưởng đến nhận thức trách nhiệm xã hội doanh nghiệp của khách hàng. Nghiên cứu về mối quan hệ giữa CSR và danh tiếng doanh nghiệp đã thu hút rất nhiều nhà nghiên cứu ở mọi lĩnh vực, cũng như đánh giá ảnh hưởng của CSR tới danh tiếng doanh nghiệp ở các ngành khác nhau. Mối liên hệ tích cực giữa CSR và danh tiếng là kết quả mà hầu hết các nghiên cứu trước đây khẳng định như Lai và cộng sự (2010), Famiyeh và cộng sự (2016), Kowalczyk & Kucharska (2019). Mặc dù vậy thì cũng có một số các nghiên cứu khác cho rằng CSR theo một số khía cạnh cụ thể lại ảnh hưởng tiêu cực tới danh tiếng doanh nghiệp (như Kim, 2017). Một số khác lại cho rằng không có ảnh hưởng từ CSR tới danh tiếng, hoặc ảnh hưởng này là hỗn hợp như Den Hond (2013), Miras-Rodríguez (2020). Như vậy, ảnh hưởng của CSR tới danh tiếng doanh nghiệp vẫn còn nhiều nghi ngờ và có những quan điểm khác nhau. Bản chất của việc không thống nhất giữa các quan điểm này có thể là do bối cảnh nghiên cứu hoặc lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hiện đại hóa, việc chỉ tập trung vào gia tăng lợi nhuận đã không còn phù hợp nữa mà thay vào đó, các doanh nghiệp phải đạt được những mục tiêu bền vững thì mới có thể cạnh tranh được với các đối thủ khác (Park, 2019). Khi các doanh nghiệp đối mặt với sự cạnh tranh toàn cầu thì vai trò của CSR đối với các doanh nghiệp ngày càng trở nên quan trọng, đặc biệt là trong việc nâng cao lợi thế cạnh tranh của các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp luôn phải tìm cách để tạo nên sự khác biệt của sản phẩm cũng như gây dựng các mối quan hệ tốt đẹp với các bên liên quan. Vậy nên theo Roberts và Dowling (2002), Boyd và cộng sự (2010) danh tiếng là một 2
công cụ quan trọng mà các doanh nghiệp có thể duy trì được lợi thế cạnh tranh của mình một cách bền vững, duy trì vòng đời lâu dài của doanh nghiệp và hơn nữa là bảo vệ họ trong các thời điểm khó khăn như khủng hoảng kinh tế. Ở Việt Nam, hiện nay ngành dệt may đứng trong TOP đầu kim ngạch xuất khẩu với 40,4 tỷ USD năm 2021, chiếm 12% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Dệt may còn là ngành xuất siêu lớn của Việt Nam, với 16,2 tỷ USD năm 2021 và 11 tỷ USD 7 tháng năm 2022. Bên cạnh đó, ngành thực phẩm Việt Nam cũng là ngành quan trọng, đóng góp lớn vào tăng trưởng của ngành công nghiệp cũng như tăng trưởng kinh tế của cả nước với tốc độ tăng chỉ số sản xuất công nghiệp bình quân trong 5 năm 2016-2020 là 7%/năm. Giá trị sản xuất của ngành thực phẩm chiếm tỷ trọng 19,1% trong nhóm ngành công nghiệp chế biến, chế tạo của Việt Nam. Cùng với đó, trong giai đoạn 2016- 2020, công nghệ thông tin có tốc độ tăng trưởng trung bình là 14,7%/ năm, cao hơn mức tăng trưởng kinh tế và chỉ tiêu của ngành (10%). Năm 2020, đóng góp 14,3% vào GDP của cả nước, xuất khẩu giá trị 89,2 tỉ USD, chiếm 33,7% xuất khẩu của Việt Nam. Giá trị xuất khẩu 1 lao động tạo ra 1 năm gấp 18 lần bình quân cả nước. từ chỗ là một ngành công nghiệp nhỏ bé của Việt Nam vào năm 2000, sau 20 năm công nghiệp CNTT - TT đã trở thành ngành kinh tế (cấp 2) lớn nhất Việt Nam, có mức tăng trưởng cao nhất, có năng suất lao động cao nhất và giá trị xuất khẩu lớn nhất. Vì vậy, nghiên cứu lấy bối cảnh là doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may có ý nghĩa trong việc đánh giá ảnh hưởng của CSR đến danh tiếng của doanh nghiệp Việt Nam nói chung. Xuất phát từ cơ sở lý thuyết và thực tiễn, tác giả thực hiện đề tài “Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp tới danh tiếng của các doanh nghiệp Việt Nam” để làm rõ cơ chế ảnh hưởng từ CSR tới danh tiếng của các doanh nghiệp và từ đó đề xuất các khuyến nghị cho các doanh nghiệp tại Việt Nam. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu là xác định ảnh hưởng của CSR đến danh tiếng doanh nghiệp (DTDN) trong các doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu cụ thể là: + Xây dựng khung lý thuyết về ảnh hưởng của CSR tới danh tiếng doanh nghiệp + Đánh giá nhận thức của các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam về CSR và lợi ích của CSR đối với danh tiếng doanh nghiệp + Đánh giá mức độ tác động của CSR tới DTDN đối với các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam. + Đánh giá, so sánh về vai trò của các khía cạnh năng lực cạnh tranh (NLCT) giữa các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam, cụ thể 3
là năng lực đổi mới sáng tạo (NLDMST), chất lượng sản phẩm (CLSP), sự hài lòng của khách hàng (SHL) + Đánh giá vai trò điều tiết của quy mô doanh nghiệp trong mối quan hệ giữa CSR và DTDN đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam + Đề xuất các khuyến nghị nâng cao danh tiếng doanh nghiệp cho các doanh nghiệp. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, nghiên cứu tập trung vào các câu hỏi nghiên cứu sau: 1. Nhận thức của các doanh nghiệp tại Việt Nam về CSR và lợi ích của CSR đối với danh tiếng doanh nghiệp là như thế nào? 2. Mức độ tác động của CSR tới DTDN đối với các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam là như thế nào? 3. Vai trò của các khía cạnh trong năng lực cạnh tranh giữa các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam, cụ thể là năng lực đổi mới sáng tạo (NLDMST), chất lượng sản phẩm (CLSP), sự hài lòng của khách hàng (SHL) là như thế nào? 4. Vai trò điều tiết của quy mô doanh nghiệp trong mối quan hệ giữa CSR và DTDN đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam là như thế nào? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là ảnh hưởng của CSR tới DTDN trong các doanh nghiệp Việt Nam. Tác động của CSR tới DTDN có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua các yếu tố khác như: Năng lực đổi mới sáng tạo (NLDMST), chất lượng sản phẩm (CLSP), sự hài lòng của khách hàng (SHL). Nhằm đạt được những mục tiêu nghiên cứu trình bày phía trên, phạm vi nghiên cứu được giới hạn như sau: Phạm vi nghiên cứu: (1) Về phạm vi không gian: Các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm, dệt may tại Việt Nam. (2) Về phạm vi thời gian: Nghiên cứu, khảo sát các doanh nghiệp công nghệ thông tin, thực phẩm, dệt may tại Việt Nam trong giai đoạn 2 năm từ 2021 – 2022. (3) Về phạm vi nội dung: Nghiên cứu về CSR và DTDN của các doanh nghiệp Việt Nam trong 3 lĩnh vực: Công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may. 4
5. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu đã sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng. Trong đó phương pháp nghiên cứu định lượng là chủ yếu. • Phương pháp nghiên cứu định tính Phương pháp nghiên cứu định tính được sử dụng để kiểm tra mức độ phù hợp của các thang đo liên quan đến các biến tiềm ẩn và tìm hiểu sâu về các nhân tố ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) đến danh tiếng của doanh nghiệp tại Việt Nam . Nghiên cứu bằng phương pháp định tính được thực hiện thông qua tham vấn ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực, đồng thời lựa chọn hình thức là phỏng vấn nhóm tập trung liên quan đến tác động của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) đến danh tiếng của doanh nghiệp tại Việt Nam. Các kết quả thu được sau nghiên cứu định tính sẽ được sửa đổi lại thang đo và mô hình lý thuyết, đồng thời dùng làm cơ sở thiết kế bảng hỏi trong nghiên cứu. • Phương pháp nghiên cứu định lượng Nghiên cứu xây dựng bảng hỏi và thực hiện điều tra, phỏng vấn trên khắp cả nước để thu thập dữ liệu sơ cấp và sử dụng kỹ thuật phân tích định lượng dựa trên phương pháp phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM (PLS SEM) để phân tích dữ liệu dưới sự trợ giúp của phần mềm SPSS.23 và Smart PLS 3.3. Trước hết, nghiên cứu phân tích Cronbach’s Alpha nhằm đánh giá độ tin cậy của thang đo. Hệ số Cronbach’s Alpha tối thiếu lớn hơn 0.7 (Hair và cộng sự, 2017) đồng thời hệ số tương quan biến tổng lớn hơn 0.3 thì được chấp nhận. Tiếp đó, nghiên cứu tiến hành đánh giá mô hình đo lường nhằm đánh giá sự phù hợp của thang đo. Sau đó, sẽ đánh giá mô hình cấu trúc, kiểm định các giả thuyết nghiên cứu về tác động của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) đến danh tiếng của doanh nghiệp Việt Nam. Cuối cùng, phân tích đa nhóm để so sánh mô hình nghiên cứu và kiểm định vai trò của biến điều tiết trong mô hình được sử dụng. 6. Đóng góp mới của đề tài Những đóng góp mới về mặt lý thuyết Thứ nhất: Các nghiên cứu trước đây đưa ra các kết quả tác động khác nhau giữa CSR và DTDN: Tích cực, tiêu cực và hỗn hợp/không có tác động. Áp dụng lý thuyết dựa trên nguồn lực, lý thuyết đổi mới sáng tạo và mô hình lợi thế cạnh tranh, nghiên cứu này đã minh chứng được cơ chế ảnh hưởng của CSR tới năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may tại Việt Nam. Trong đó có sự 5
kết hợp giữa 3 nhân tố NLDMST, CLSP và SHL trong mô hình lợi thế cạnh tranh đóng vai trò trung gian giải thích tác động từ CSR tới DTDN. Dựa trên lý thuyết dựa trên nguồn lực, CSR sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh, từ đó lợi thế cạnh tranh sẽ cải thiện danh tiếng của doanh nghiệp. Thứ hai: Biến quy mô doanh nghiệp có vai trò điều tiết có ý nghĩa thống kê trong mối quan hệ giữa CSR và danh tiếng doanh nghiệp trong các doanh nghiệp Việt Nam. Điều này có nghĩa là, với các doanh nghiệp có quy mô càng lớn thì CSR tác động tới danh tiếng càng mạnh hơn, và với các doanh nghiệp càng có quy mô nhỏ thì CSR có tác động tới danh tiếng ít hơn. Thứ ba: Luận án đo lường CSR dựa trên cách tiếp cận mới theo lý thuyết phát triển bền vững, đo lường CSR theo ba khía cạnh theo ba trụ cột bền vững: kinh tế, xã hội và môi trường. Những đóng góp mới về mặt thực tiễn Nghiên cứu đã đánh giá được thực trạng nhận thức và thực hiện trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp Việt Nam trên ba lĩnh vực: Công nghệ thông tin, thực phẩm và dệt may. Đồng thời nghiên cứu đã đánh giá được thực trạng tác động của CSR tới danh tiếng doanh nghiệp của các doanh nghiệp Việt Nam. Cuối cùng, từ kinh nghiệm thực hiện CSR của các doanh nghiệp trên thế giới và kết quả nghiên cứu thực nghiệm, tác giả đã đưa ra các giải pháp và khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện CSR trong các doanh nghiệp Việt Nam. 7. Kết cấu nghiên cứu Bố cục của nghiên cứu được chia thành 6 phần chính như sau: - Phần mở đầu: Giới thiệu về tính cấp thiết của đề tài, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, đóng góp mới của đề tài và kết cấu của nghiên cứu. - Chương 1: Tổng quan nghiên cứu: Tiến hành tổng quan về mối quan hệ giữa CSR và DTDN trong các nghiên cứu trước đây cũng như các lý thuyết, các phương pháp được áp dụng và kết quả, hạn chế của các nghiên cứu trước. Từ đó nghiên cứu rút ra được khoảng trống nghiên cứu và đề xuất các hướng nghiên cứu trong đề tài. - Chương 2: Cơ sở lý thuyết: Ở chương này, các vấn đề lý luận học thuật liên quan tới CSR, DTDN và các nhân tố trung gian sẽ được nghiên cứu tổng hợp, diễn giải. Qua đó, các lý thuyết nền tảng sẽ được xác định trong nghiên cứu, đồng thời các giả thuyết và mô hình nghiên cứu dự kiến cũng được nghiên cứu đề xuất trong chương này. 6
- Chương 3: Phương pháp nghiên cứu: Bao gồm quy trình nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu định tính và kết quả, phương pháp nghiên cứu định lượng - Chương 4: Kết quả nghiên cứu: Trình bày bối cảnh nghiên cứu và kết quả nghiên cứu định lượng. - Chương 5: Thảo luận kết quả nghiên cứu và khuyến nghị: Diễn giải, các kết quả nghiên cứu so với các kết quả tiền nhiệm để từ đó giải thích chi tiết hơn các mối quan hệ, đồng thời có những khuyến nghị phù hợp cho các bên liên quan. 7
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU Tổng quan nghiên cứu nhằm tổng hợp, phân tích, so sánh và đánh giá các công trình đã nghiên cứu có liên quan đến ảnh hưởng của CSR đến DTDN. Các nghiên cứu được tổng quan theo các khía cạnh như sắp xếp theo các kết quả nghiên cứu, thời gian nghiên cứu nhằm chỉ ra khoảng trống nghiên cứu. 1.1. Các nghiên cứu về ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tới danh tiếng doanh nghiệp Ngày nay, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đang trở thành một khái niệm được nhiều người quan tâm và ngày càng có nhiều học giả nỗ lực nghiên cứu về chủ đề này. Các nhà nghiên cứu tin rằng CSR có thể ảnh hưởng đến danh tiếng doanh nghiệp, và họ cho rằng trách nhiệm xã hội có tác động tích cực tới danh tiếng doanh nghiệp. Tuy nhiên, kết quả thực nghiện về tác động của CSR tới DTDN trong các nghiên cứu trước đây vẫn còn nhiều đối lập. Một số nghiên cứu đã chứng minh rằng CSR có tác động tích cực tới danh tiếng doanh nghiệp (Lin và Chung, 2019; Lu và cộng sự, 2019; Hur và cộng sự, 2018). Trong khi đó, một số nghiên cứu khác lại chỉ ra rằng CSR tác động tiêu cực tới danh tiếng doanh nghiệp (Miras-Rodríguez và cộng sự, 2020), hoặc không có tác động tới danh tiếng doanh nghiệp (Hanzaee và Sadeghian, 2014). 1.1.1. Các nghiên cứu về ảnh hưởng tích cực của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tới danh tiếng doanh nghiệp Tetrault Sirsly, C.-A., & Lvina, E. (2016) dựa trên lý thuyết của các bên liên quan và lý thuyết dựa trên nguồn lực của công ty, nghiên cứu sự phát triển của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) và danh tiếng của công ty theo thời gian. CSR được đo lường từ các bảng tính thống kê được mua từ cơ sở dữ liệu của KLD, trong đó có 7 khía cạnh được xem xét tới là: cộng đồng, quản trị, đa dạng, quan hệ nhân viên, môi trường, nhân quyền và sản phẩm. Danh tiếng được đo lường bằng xếp hạng MAC của Fortune, được xuất bản hàng năm trong một ấn bản mùa xuân của tạp chí để đánh giá và xếp hạng danh tiếng công ty trong các ngành vào cuối năm trước trên thang điểm từ 1 đến 10. Dựa trên việc phân tích dữ liệu gồm 285 công ty lớn của Hoa Kỳ trong vòng 5 năm, tác giả thấy rằng CSR ban đầu và sự thay đổi CSR có ảnh hưởng tích cực tới danh tiếng. Từ đó, tác giả đưa ra kết luận rằng trên thực tế, mối quan hệ này theo thời gian có thể thúc đẩy các nhà quản lý tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững bằng cách liên tục đầu tư vào “làm việc tốt” để gặt hái lợi ích từ việc “trồng tốt” và thậm chí còn tốt hơn theo thời gian. 8
Lai, C.-S., Chiu, C.-J., Yang, C.-F., & Pai, D.-C. (2010) tiến hành nghiên cứu về việc liệu thực hành trách nhiệm xã hội (CSR) và danh tiếng của một công ty có thể nâng cao giá trị thương hiệu của công ty đó trong thị trường giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B) hay không, trong đó có đề cập đến mối quan hệ tích cực giữa CSR và danh tiếng doanh nghiệp. CSR của nhà cung cấp được đo lường bằng mức độ tham gia của nhà cung cấp vào các sáng kiến xã hội của các bên liên quan bao gồm nhân viên, người mua, cộng đồng, … Danh tiếng của nhà cung cấp được đo lường bằng mức độ mà khách hàng nghĩ về một công ty và liệu họ có đánh giá nó cao hơn so với các đối thủ cạnh tranh hay không. Dựa trên dữ liệu thu được từ các giám đốc mua hàng của 179 công ty sản xuất và dịch vụ Đài Loan, nghiên cứu chỉ ra rằng CSR và danh tiếng công ty có tác động tích cực đến tài sản thương hiệu và hiệu suất thương hiệu. Ngoài ra danh tiếng công ty đóng vai trò trung gian trong mối quan hệ giữa CSR và tài sản thương hiệu, trong đó, việc thực hành CSR làm cải thiện đáng kể danh tiếng doanh nghiệp. Vì vậy, nếu doanh nghiệp muốn nâng cao hiệu quả hoạt động tài chính bằng thương hiệu của mình, các nhà quản lý phải cố gắng hết sức để nâng cao uy tín doanh nghiệp và ngăn chặn nó bị xói mòn bởi danh tiếng mất nhiều thời gian để xây dựng nhưng rất dễ bị phá hủy. Famiyeh, S., Kwarteng, A., & Dadzie, S. A. (2016) nghiên cứu mối quan hệ tác động lẫn nhau giữa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR), danh tiếng doanh nghiệp (CR) và hiệu suất tổng thể của doanh nghiệp. Trong mô hình nghiên cứu, CSR được đo lường thông qua 8 biến liên quan đến phản ứng đối với các áp lực xã hội, yêu cầu và kỳ vọng của các bên liên quan, mối quan tâm về môi trường và nhu cầu xã hội. Danh tiếng công ty được đo lường bằng cách sử dụng ba cấu trúc chất lượng của sản phẩm và dịch vụ, hiệu suất quản lý và sức hấp dẫn tổng thể của tổ chức. Kết quả phân tích dữ liệu của 187 giám đốc điều hành của các công ty đặt trụ sở tại thủ đô Accra, Ghana cho thấy, khi các công ty tích hợp CSR vào các chính sách của mình, nó có tác động đáng kể đến danh tiếng của họ về mặt chất lượng sản phẩm và dịch vụ, hiệu quả quản lý và sức hấp dẫn của công ty. Qua đó, các tác giả kết luận rằng hiệu suất tổng thể của các công ty bị ảnh hưởng không chỉ bởi khả năng cạnh tranh mà còn bởi khoản đầu tư mềm như trách nhiệm xã hội và danh tiếng tốt, do đó các nhà quản lý cần chú trọng hơn về điều này. Nghiên cứu thực nghiệm tiến hành bởi Dell’Atti, S., Trotta, A., Iannuzzi, A. P., & Demaria, F. (2017) về các mối quan hệ liên quan đến lĩnh vực ngân hàng bao gồm: hoạt động kế toán, cấu hình đòn bẩy và rủi ro, kết quả hoạt động xã hội, quản trị công ty và hoạt động môi trường. Nghiên cứu tập trung vào 75 ngân hàng quốc tế có trong 9
Báo cáo Ngành Ngân hàng Tài chính Toàn cầu do Viện Danh tiếng xây dựng năm 2010. Thông tin về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) được thu thập từ cơ sở dữ liệu ASSET4, trong đó xếp hạng danh tiếng của mỗi ngân hàng được đánh giá qua 3 tiêu chí khác nhau: môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp. Danh tiếng được ước lượng dựa trên sự tôn trọng tổng thể, cảm giác tốt, sự tin tưởng và sự ngưỡng mộ mà các bên liên quan dành cho công ty. Kết quả phân tích cho thấy, danh tiếng ngân hàng có mối quan hệ tích cực với hoạt động kế toán, hoạt động xã hội và CSR; mối quan hệ tiêu cực với cấu hình đòn bẩy và rủi ro, quản trị công ty và hoạt động môi trường. Qua đó, các tác giả khuyến nghị tích hợp CSR vào các chiến lược phát triển đồng thời khuyến khích công khai kết quả CSR giữa doanh nghiệp và các bên liên quan để xây dựng lòng tin. Nghiên cứu thực hiện vào năm 2018 bởi Rothenhoefer điều tra mối liên hệ giữa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) và danh tiếng doanh nghiệp cách sử dụng phân tích so sánh định tính. Thước đo cho CSR được xây dựng dựa trên các hoạt động CSR gần đây (bao gồm các yếu tố nhân viên, sản phẩm, môi trường, cộng đồng và sự đa dạng) và CSR “lịch sử” – được tạo ra bằng cách tổng hợp các giá trị của 8 năm trước (2005 – 2012). Nghiên cứu sử dụng danh mục đánh giá danh tiếng của Viện Danh tiếng làm thước đo danh tiếng với thang điểm từ 0 – 100, căn cứ trên lòng tin, sự ngưỡng mộ và tôn trọng, cảm giác tốt và lòng tự trọng nói chung. Dựa trên dữ liệu phân tích của 130 công ty trong nhiều lĩnh vực như dịch vụ tiêu dùng, tài chính, chăm sóc sức khỏe và hàng tiêu dùng, Công nghệ thông tin, …, nghiên cứu cho thấy các hoạt động CSR tích cực sẽ tác động tích cực và hoạt động CSR tiêu cực sẽ tác động tiêu cực đến danh tiếng doanh nghiệp. Ngoài ra các tác động tích cực cũng đòi hỏi một công thức tích cực nhất quán liên quan đến danh tiếng trước đây và các hoạt động CSR tổng hợp của những năm trước. Tác giả kết luận, để nâng cao danh tiếng doanh nghiệp, nhà quản lý cần xem xét quan điểm của các bên liên quan về các hoạt động CSR của mình, đồng thời công ty nên cung cấp các khóa đào tạo cho các nhà quản lý về vấn đề này. Kowalczyk, R., & Kucharska, W. (2019) tiến hành nghiên cứu nhằm so sánh nhận thức của nhân viên về thu nhập và kết quả thực hành trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) trong ngành xây dựng ở Ba Lan và Đức. Các biến ảnh hưởng đến CSR là văn hóa công ty và áp lực từ các cổ đông. Bản thân CSR cũng được đo lường thông qua trách nhiệm xã hội, sự quan tâm tới cộng đồng địa phương, đạo đức hành vi và sự quan tâm tới môi trường. Danh tiếng công ty được đo lường bởi trải nghiệm và đánh giá của khách hàng về công ty. Dựa trên dữ liệu của 217 nhân viên người Đức và 216 nhân viên từ Ba Lan, nghiên cứu cho thấy, áp lực từ các cổ đông đều có tác động tích cực tới hoạt động CSR và danh tiếng công ty ở cả 2 nước trong khi tác động của văn hóa công ty là yếu hơn. Các mục tiêu thực tế của nghiên cứu này liên quan đến hợp tác Ba Lan - Đức trong ngành xây dựng. Việc 10
hiểu rõ các cơ chế thực hành CSR ở cả hai nước có thể ảnh hưởng tích cực đến sự hợp tác. Do đó, dựa trên các kết quả đã trình bày, các tác giả kết luận văn hóa CSR của các công ty Ba Lan nên làm trung gian giữa môi trường kinh doanh và việc thực hành CSR của các công ty đó; còn đối với Đức thì cần thiết lập các thể chế và giáo dục xã hội để đạt được sự nhất quán trong hệ thống CSR quốc gia. Nghiên cứu của Vogler, D., & Eisenegger, M. (2020) xem xét tác động của truyền thông trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) thông qua Facebook và báo chí đưa tin về CSR đối với danh tiếng công ty (CR) ở Thụy Sĩ. Trong nghiên cứu này, cả CSR và CR đều được đánh giá trên 3 khía cạnh: kinh tế, xã hội và môi trường. Các khía cạnh được đo lường cụ thể thông qua: giọng điệu đưa tin, sự nổi bật và mức tương tác của các bài đăng/phương tiện truyền thông liên quan/không liên quan đến CSR. Sau khi phân tích dữ liệu về danh tiếng và truyền thông CSR của 68 tập đoàn Thụy Sĩ, nghiên cứu dài hạn này cho thấy mức độ quan tâm và giọng điệu của các phương tiện truyền thông đưa tin về CSR ảnh hưởng tích cực đến danh tiếng của công ty, mặc dù thông tin báo chí đưa tin về CSR chủ yếu là tiêu cực. Vì vậy, danh tiếng vẫn được củng cố ngay cả khi đối mặt với những dư luận tiêu cực. Tuy nhiên, các tác giả cũng cho rằng, các công ty nên cố gắng nâng cao sự quan tâm đến CSR của họ trên các phương tiện thông tin đại chúng để ngăn chặn thiệt hại cho danh tiếng của mình, một chiến lược tương lai như vậy có vẻ hứa hẹn hơn là cố gắng ngăn chặn việc đưa tin tiêu cực của các phương tiện truyền thông. Kucharska, W. (2020) tiến hành nghiên cứu nhằm xác định ảnh hưởng của mức độ cam kết của nhân viên với thương hiệu đến kết quả của việc thực hành trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSRp), ví dụ như danh tiếng công ty (CR) và giá trị thương hiệu (BR). Nghiên cứu phân tích một mẫu gồm 282 trường hợp từ ngành xây dựng ở Châu Âu và sử dụng phương pháp SPSS Amos và macro PROCESS. CSRp được đo lường bởi trách niệm xã hội, sự quan tâm tới cộng đồng địa phương, đạo đức hành vi và sự quan tâm tới môi trường. CR được đo lường thông qua trải nghiệm và đánh giá của khách hàng về công ty. Kết quả nghiên cứu cho thấy có mối quan hệ tích cực giữa thực hành CSR, CR và BR, trong đó mức độ cam kết của nhân viên với thương hiệu đóng vai trò trung gian giữa CSRp với BR và CSRp với CR. Tuy nhiên, mức độ thực hành CSR cao có thể tạo ra uy tín thương hiệu của công ty ngay cả khi nhân viên không cam kết với thương hiệu. Đồng thời, việc nhân viên thiếu cam kết với thương hiệu có thể gây nguy hiểm cho danh tiếng. Do đó, các công ty nên tập trung cải thiện cam kết của nhân viên để đạt được kết quả thực hành trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tốt hơn. Ruiz, B., & García, J. A. (2021) tiến hành nghiên cứu về tác động của CSR đối với danh tiếng của ngân hàng. Nghiên cứu được thực hiện trên 900 khách hàng của các tổ 11