Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:199

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là phân tích, đánh giá chính sách SDTLLT ở Việt Nam gắn với tình hình thực tiễn của việc SDTLLT; Chỉ ra những hạn chế, bất cập hiện nay của chính sách để thấy được những vấn đề cần giải quyết; Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam nhằm phát huy giá trị của TLLT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN KIM DUNG CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN KIM DUNG CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 9 34 04 03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. Triệu Văn Cường PGS.TS. Nguyễn Văn Hậu HÀ NỘI – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Tên đề tài luận án không trùng với bất cứ nghiên cứu nào đã được công bố. Nội dung cũng như các số liệu trình bày trong luận án hoàn toàn trung thực. Các tài liệu và số liệu được sử dụng trong luận án có trích dẫn nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ Nguyễn Kim Dung i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận án, tôi luôn nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ tận tình của các thầy hướng dẫn khoa học, các chuyên gia, bạn bè, đồng nghiệp và các cơ quan, tổ chức. Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với các thầy hướng dẫn khoa học của tôi là PGS.TS. Triệu Văn Cường và PGS.TS. Nguyễn Văn Hậu đã luôn dành sự quan tâm và định hướng cho tôi trên con đường nghiên cứu khoa học ngay từ ngày đầu học tập và quá trình nghiên cứu luận án. Tôi đã nhận được sự giúp đỡ trực tiếp của công chức, viên chức trong các cơ quan, tổ chức lưu trữ: Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước, Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, Trung tâm Lưu trữ quốc II, Trung tâm Lưu trữ quốc III, Trung tâm Lưu trữ quốc IV; Chi cục Văn thư Lưu trữ các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hà Nam, Lào Cai, Quảng Ninh, Yên Bái, Ninh Thuận, Quảng Bình, thành phố Hồ Chí Minh, Long An, Tây Ninh, Vĩnh Long, Phú Yên…Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tới sự giúp đỡ nhiệt tình của Quý các cơ quan. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Cán bộ quản lý GTVT - Bộ GTVT, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo điều kiện, ủng hộ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu góp ý để bản luận án của tôi được hoàn thành. Tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến các nhà khoa học, Khoa Văn bản và Công nghệ Hành chính, Khoa Sau đại học - Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thiện hồ sơ bảo vệ luận án. Đặc biệt, tôi cảm ơn gia đình tôi đã luôn động viên, là chỗ dựa vững chắc để tôi cố gắng vươn lên và có được thành công ngày hôm nay. Do những điều kiện chủ quan và khách quan, chắc chắn kết quả của luận án còn có những thiếu sót nhất định. Tôi rất mong tiếp tục nhận được những ý kiến đóng góp để giúp cho luận án được hoàn thiện hơn. Tác giả Nguyễn Kim Dung ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT CTLT Công tác lưu trữ HĐND Hội đồng nhân dân LTLS Lưu trữ lịch sử LTNN Lưu trữ nhà nước SDTLLT Sử dụng tài liệu lưu trữ TLHC Tài liệu hành chính TL KH-KT Tài liệu khoa học kỹ thuật TLLT Tài liệu lưu trữ TTLT Trung tâm Lưu trữ TTLTQG Trung tâm Lưu trữ quốc gia UBND Ủy ban nhân dân iii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT .......................................... iii MỤC LỤC............................................................................................................. iv DANH MỤC BẢNG ............................................................................................. vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................vii PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN........................................................................................................................... 8 1.1. Các nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến luận án ....................... 8 1.1.1.Về sử dụng tài liệu lưu trữ ........................................................................ 8 1.1.2. Về chính sách và chính sách công ......................................................... 14 1.1.3. Về chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ. .................................................. 18 1.2. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu ..................................................... 28 1.3. Những vấn đề luận án cần giải quyết ........................................................... 30 Chương 2. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ...................................................................................................................... 32 2.1. Tài liệu lưu trữ và sử dụng tài liệu lưu trữ ................................................... 32 2.1.1. Tài liệu lưu trữ ...................................................................................... 32 2.1.2. Sử dụng tài liệu lưu trữ .......................................................................... 40 2.2. Chính sách công và chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ................................ 43 2.2.1. Khái niệm và đặc điểm của chính sách công .......................................... 43 2.2.2. Khái niệm chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ........................................ 45 2.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến nội dung chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ . 46 2.2.4. Các tiêu chí đánh giá chính sách sử dụng TLLT .................................... 49 2.2.5. Tìm hiểu chính sách SDTLLT ở một số quốc gia và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .................................................................................................. 52 Chương 3. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM ...................................................................................................... 62 iv
3.1. Hệ thống cơ sở lưu trữ tài liệu ở Việt Nam hiện nay .................................... 62 3.1.1. Lưu trữ lịch sử cấp Trung ương ............................................................. 62 3.1.2. Lưu trữ lịch sử cấp tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi là LTLS cấp tỉnh) ............................................................................................ 64 3.1.3. Tình hình tài liệu lưu trữ được bảo quản tại các Lưu trữ lịch sử............. 64 3.2. Phân tích chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam hiện nay .............. 67 3.2.1. Văn bản quy định chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam ......... 67 3.2.2. Chính sách tiếp cận thông tin tài liệu lưu trữ ........................................ 70 3.2.3. Chính sách tổ chức sử dụng tài liệu lưu trữ ............................................ 82 3.2.4. Chính sách bảo vệ tài liệu lưu trữ ........................................................ 101 3.3. Đánh giá kết quả thực hiện chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam106 3.3.1. Những kết quả đạt được của các chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam .............................................................................................................. 106 3.3.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân .............................................. 124 Chương 4. HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM ......................................................................................................... 131 4.1. Bối cảnh và định hướng ............................................................................. 131 4.1.1. Bối cảnh .............................................................................................. 131 4.1.2. Định hướng của Đảng về sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam hiện nay134 4.2. Các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách sử sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam.......................................................................................................... 136 4.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách tiếp cận thông tin .................... 136 4.2.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách tổ chức sử dụng tài liệu lưu trữ 139 4.2.3. Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách bảo vệ TLLT........................... 144 4.2.4. Các giải pháp khác .............................................................................. 146 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ................................................. 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 152 TÀI LIỆU KHOA HỌC .................................................................................... 152 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 165 v
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Tổng hợp tình hình TLLT bảo quản tại LTLS cấp Trung ương .............. 65 Bảng 3.2. Tổng hợp tình hình TLLT bảo quản tại LTLS cấp tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương .................................................................................................. 66 Bảng 3.3. Thống kê văn bản quy định chính sách SDTLLT ở Việt Nam ................ 68 Bảng 3.4. Bảng mô tả thủ tục phục vụ SDTLLT của độc giả tại phòng đọc ........... 83 Bảng 3.5. Bảng mô tả thủ tục cấp bản sao và chứng thực lưu trữ ........................... 88 Bảng 3.6. Tổng hợp tình hình giải mật TLLT tại các LTLS ................................. 106 Bảng 3.7. Tổng hợp tình hình SDTLLT tại LTLS cấp Trung ương (2012-2017) .. 109 Bảng 3.8. Tổng hợp tình hình SDTLLT tại LTLS cấp tỉnh và thành phố.............. 114 trực thuộc Trung ương (2012-2016).................................................................... 114 Bảng 3.9. Số hóa TLLT tại các TTLTQG ............................................................ 122 vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Tổng hợp số lượng độc giả của mỗi quốc gia tại các TTLTQG (2011- 2016) ................................................................................................................... 109 Biểu đồ 3.2. Tình hình SDTLLT tại LTLS cấp Trung ương ................................. 118 Biểu đồ 3.3. Tình hình SDTLLT tại LTLS cấp tỉnh và thành phố trực ................. 118 thuộc Trung ương ................................................................................................ 118 vii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Tài liệu lưu trữ (TLLT) chứa đựng thông tin có giá trị đối với mọi lĩnh vực của đời sống xã hội như: Chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học-công nghệ, quản lý nhà nước… TLLT nếu được tổ chức sử dụng tốt sẽ giúp cho xã hội nhìn nhận đúng hơn về giá trị của TLLT và tầm quan trọng của ngành Lưu trữ, từ đó mọi người sẽ nâng cao ý thức, trách nhiệm của bản thân trong việc giữ gìn, bảo vệ và phát huy giá trị của TLLT. Chính vì vậy, Nhà nước đã ban hành hệ thống các chính sách để hướng việc SDTLLT (SDTLLT) của các cá nhân, tổ chức theo cách thích hợp nhằm vừa phát huy giá trị của chúng phục vụ cho sự phát triển đất nước, vừa bảo vệ lợi ích của các bên liên quan và bảo vệ TLLT. Trong những năm qua, việc ban hành chính sách SDTLLT ở Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi cho các cá nhân, tổ chức có nhu cầu tiếp cận và SDTLLT nhằm mục đích nhất định, góp phần thúc đẩy kinh tế- xã hội phát triển, bảo đảm ổn định chính trị, an ninh, quốc phòng, trật tự và an toàn xã hội. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, hệ thống chính sách đã bộc lộ nhiều vấn đề bất cập nên chưa phát huy được đầy đủ giá trị của TLLT. Cụ thể là: Các văn bản thể hiện chính sách tiếp cận thông tin bao gồm tiếp cận rộng rãi và tiếp cận hạn chế thông tin TLLT còn chưa rõ ràng, đồng bộ khiến độc giả không thể tiếp cận được nhiều tài liệu có giá trị thông tin cao, phục vụ nhu cầu nghiên cứu và các nhu cầu chính đáng khác. Các quy định về hình thức SDTLLT vẫn còn thiếu tính chủ động, chưa nắm bắt được nhu cầu thông tin của xã hội để tuyên truyền nhằm tăng cường sự hiểu biết của người dân đối với TLLT và đưa TLLT đến với công chúng một cách rộng rãi hơn. Đặc biệt, nếu coi TLLT là di văn hóa của quốc gia thì TLLT phải được bảo vệ an toàn trong quá trình sử dụng. Tuy nhiên, chế tài xử lý các vi phạm về bảo vệ TLLT chưa có những quy định cụ thể. Ngày nay, với sự ra đời của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0) được mệnh danh là Cuộc cách mạng số với những công nghệ như: Internet, mạng xã hội, điện toán đám mây, di động…đã tạo ra những thành tựu quan trọng, ứng dụng vào các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có hoạt động SDTLLT. Ngày 01/7/2014, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số: 36-NQ/TW về đẩy mạnh ứng dụng, phát triển công nghệ thông tin, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. 1
Đây là cơ sở có tính tiền đề để Lưu trữ Việt Nam bước vào kỉ nguyên mới – Cách mạng công nghiệp số (4.0). Do đó, việc ứng dụng hiệu quả các thành tựu của khoa học và công nghệ, nhất là công nghệ thông tin vào hoạt động SDTLLT sẽ tạo nên một phương thức hoạt động mới bằng việc đẩy mạnh SDTLLT trên mạng diện rộng. Từ đó, TLLT đến với công chúng nhanh hơn, hiệu quả hơn, không chỉ cung cấp kiến thức lịch sử, xã hội mà còn góp phần giáo dục tinh thần yêu nước và đấu tranh bảo vệ chủ quyền quốc gia. Tuy nhiên, với khả năng lan truyền nhanh và rộng đến mọi đối tượng trong và ngoài nước nhờ các ứng dụng công nghệ, việc SDTLLT cũng phải đối mặt với nhiều thách thức về tính bảo mật, bản quyền, sao chép trái phép và giả mạo thông tin… Bởi vậy, để SDTLLT phát huy hiệu quả, Nhà nước cần phải ban hành những quy định cụ thể, vừa bảo đảm chuyên nghiệp, vừa đúng quy định của pháp luật về Lưu trữ và bảo vệ TLLT. Hiện nay, vấn đề này vẫn đang là khoảng trống trong chính sách SDTLLT. Để giải quyết các vấn đề nêu trên, đã có không ít công trình khoa học luận giải ở nhiều khía cạnh, nhưng cho đến thời điểm hiện nay, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện về chính sách SDTLLT bao gồm: Hệ thống lý luận làm cơ sở cho việc nghiên cứu chính sách SDTLLT; Thực trạng chính sách SDTLLT ở Việt Nam hiện nay; Trong thời gian tới, định hướng và các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam như thế nào để phát huy giá trị của TLLT? Từ những lý do nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Chính sách sử dụng tài liệu lưu trữ ở Việt Nam” để nghiên cứu làm luận án tiến sĩ, chuyên ngành Quản lý công. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Hệ thống hóa những nội dung lý luận về chính sách SDTLLT; Phân tích, đánh giá chính sách SDTLLT ở Việt Nam gắn với tình hình thực tiễn của việc SDTLLT; Chỉ ra những hạn chế, bất cập hiện nay của chính sách để thấy được những vấn đề cần giải quyết; Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam nhằm phát huy giá trị của TLLT. 2.2. Nhiệm vụ Luận án tập trung vào những nhiệm vụ cơ bản sau: - Thứ nhất, luận giải tổng quan về tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài 2
nước về những vấn đề liên quan đến đề tài luận án. - Thứ hai, nghiên cứu cơ sở khoa học về chính sách SDTLLT; - Thứ ba, phân tích, đánh giá thực trạng về chính sách SDTLLT ở Việt Nam; -Thứ tư, đề xuất các nội dung hoàn thiện chính sách SDTLLT nhằm phát huy giá trị của TLLT ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và những năm tiếp theo. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các chính sách về SDTLLT ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Trong hệ thống tổ chức lưu trữ các cấp từ Trung ương đến địa phương, Lưu trữ lịch sử (LTLS) là nơi tiến hành các hoạt động SDTLLT một cách rộng rãi nhất, thu hút sự quan tâm của độc giả nhất. Bởi lẽ, LTLS là nơi tiến hành thu thập, bổ sung, sưu tầm và bảo quản nhiều tài liệu có giá trị phong phú và đa dạng. Chính vì lý do này, tác giả đã lựa chọn không gian nghiên cứu là các LTLS ở Trung ương và địa phương. LTLS ở Trung ương bao gồm: TTLT Quốc gia I, II, III, IV. Hiện nay, LTLS ở địa phương đã được thành lập tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Tuy nhiên tác giả lựa chọn 30/63 LTLS tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương ở cả 3 miền Bắc, Trung, Nam làm đại diện cho không gian nghiên cứu của luận án. - Về thời gian: Luận án nghiên cứu chính sách SDTLLT ở Việt Nam từ năm 1986 đến nay. Về nội dung: Có nhiều chính sách liên quan đến SDTLLT ở Việt Nam như: Xác định giá trị TLLT; thu thập, bổ sung TLLT, quản lý TLLT… nhưng trong luận án này, tác giả tập trung nghiên cứu những chính sách nhằm phát huy giá trị của TLLT, bao gồm các chính sách sau: Chính sách tiếp cận thông tin TLLT; Chính sách tổ chức SDTLLT; Chính sách bảo vệ TLLT. Nghiên cứu về chính sách bao gồm nhiều nội dung như: Hoạch định chính sách; tổ chức thực thi chính sách; đánh giá chính sách…Tuy nhiên, trong giới hạn của luận án, tác giả chỉ nghiên cứu về nội dung của các chính sách SDTLLT ở Việt Nam, đánh giá kết quả thực hiện chính sách SDTLLT thông qua nội dung đã được 3
ban hành, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nội dung chính sách SDTLLT nhằm phát huy giá trị của TLLT. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp pháp luận Luận án được tiếp cận dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng về công tác lưu trữ (CTLT), từ đó nhận thức, đánh giá, đề xuất các vấn đề liên quan đến chính sách SDTLLT ở Việt Nam. Luận án sử dụng kết hợp lý thuyết về chính sách công, về quản lý hành chính công theo mô hình cải cách và phát triển với nghiên cứu thực tế về khả năng cung ứng dịch vụ công của Nhà nước. Ngoài ra, tác giả còn lựa chọn cách tiếp cận thực tiễn dựa trên kết quả điều tra nghiên cứu đại diện để phân tích, đánh giá những nội dung của luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu a. Các phương pháp thu thập thông tin, số liệu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Tổng hợp, kế thừa các kết quả nghiên cứu từ sách, giáo trình, đề tài khoa học, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, bài báo và nhiều nguồn tài liệu khác liên quan đến nội dung nghiên cứu; Nghiên cứu chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và các văn bản quản lý nhà nước về SDTLLT. - Phương pháp điều tra, khảo sát: Bao gồm các công việc như: Xây dựng nội dung phiếu khảo sát, phát phiếu, tổng hợp, phân tích, đánh giá các phiếu khảo sát đối với viên chức làm CTLT tại các LTLS ở Trung ương và địa phương. Do không có điều kiện điều tra tổng thể, toàn diện nên tác giả đã sử phương pháp điều tra chọn mẫu, lựa chọn đối tượng điều tra đủ để mang tính đại diện cho việc lấy kết quả nghiên cứu, cụ thể: Đối tượng điều tra, khảo sát LTLS ở Trung ương là các viên chức làm việc tại bốn Trung tâm Lưu trữ Quốc gia (TTLTQG) I, II, III, IV; Đối tượng điều tra, khảo sát LTLS ở địa phương là các viên chức làm việc tại Chi cục Văn thư Lưu trữ các tỉnh (gồm 30 tỉnh đại diện cho ba miền Bắc, Trung, Nam). Như vậy, tổng số phiếu phát ra là 34 phiếu, thu về 34 phiếu. 4
Về thời gian điều tra, khảo sát, tác giả tiến hành từ năm 2012 đến năm 2018. Về kết quả điều tra, khảo sát, bên cạnh nội dung đã được trình bày trong nội dung của luận án, tác giả đã tổng hợp chi tiết tại phụ lục của luận án. - Phương pháp chuyên gia: Trong quá trình thực hiện và hoàn thiện bản thảo của luận án, tác giả chú trọng việc xin ý kiến các chuyên gia về quy định của Nhà nước liên quan đến chính sách SDTLLT, với tổng số phiếu phát ra 15 phiếu, thu về 15 phiếu. Để phỏng vấn các chuyên gia, tác giả xây dựng mẫu phiếu phỏng vấn và gửi phiếu phỏng vấn đến các chuyên gia. Ngoài ra, tác giả gặp gỡ trực tiếp hoặc trao đổi qua email, điện thoại những nội dung cần làm rõ trong luận án từ lý luận đến thực tiễn. b. Các phương pháp xử lý thông tin, số liệu Phương pháp thống kê toán học và sử dụng phần mềm tin học để xử lý các kết quả nghiên cứu, lập bảng biểu, sơ đồ hóa các kết quả nghiên cứu. c. Các phương pháp phân tích, đánh giá Phương pháp phân tích thực trạng chính sách SDTLLT qua những thông tin đã được thu thập, tổng hợp và khảo sát thực tế giúp cho người nghiên cứu nhìn nhận khách quan về chính sách SDTLLT ở Việt Nam hiện nay, từ đó đề xuất các giải pháp chính sách phù hợp với tình hình thực tiễn và định hướng phát triển trong tương lai. d. Phương pháp lịch sử và logic Tác giả đã vận dụng những kiến thức về lịch sử để trình bày chính sách SDTLLT ở Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử khác nhau nhằm đảm bảo tính logic của những nội dung nghiên cứu. 5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Chính sách SDTLLT bao gồm những nội dung gì? - Những vấn đề gì bất cập trong nội dung chính sách SDTLLT ở Việt Nam hiện nay? - Bất cập trong chính sách SDTLLT ở Việt Nam hiện nay cần hoàn thiện những nội dung gì? 5.2. Giả thuyết nghiên cứu Chính sách SDTLLT bao gồm các quy định của Nhà nước về tiếp cận thông tin TLLT; về tổ chức SDTLLT; về bảo vệ TLLT để giải quyết những bất cập trong SDTLLT 5
nhằm phát huy giá trị của TLLT. Những quy định trong chính sách SDTLLT hiện nay còn chưa cụ thể, thiếu đồng bộ và còn những khoảng trống nhất định. Điều này đã tác động đến hiệu quả của hoạt động SDTLLT, làm ảnh hưởng đến việc phát huy giá trị của TLLT. Nếu các quy định này được hoàn thiện một cách hợp lý, khoa học thì sẽ tăng cường hiệu quả SDTLLT, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao đối với SDTLLT để phục vụ cho các mục đích khác nhau của đời sống xã hội. 6. Dự kiến những đóng góp mới của luận án - Luận án làm sáng rõ khái niệm chính sách SDTLLT, vai trò của chính sách SDTLLT; các yếu tố ảnh hưởng đến nội dung chính sách SDTLLT; các tiêu chí đánh giá chính sách SDTLLT, đó là những cơ sở lý luận để hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam. - Luận án nghiên cứu một cách có hệ thống các chính sách SDTLLT ở Việt Nam ở 3 nội dung: Chính sách tiếp cận thông tin TLLT, chính sách tổ chức SDTLLT, chính sách bảo vệ TLLT; Phân tích nội dung, đánh giá kết quả thực hiện các chính sách này để thấy được những ưu điểm, hạn chế, từ đó đề xuất các nội dung nhằm hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam hiện nay. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn - Về ý nghĩa lý luận Luận án đã hệ thống khá đầy đủ cơ sở lý luận để đảm bảo căn cứ khoa học cho việc tiếp cận, nghiên cứu và luận giải về chính sách SDTLLT. Cùng với ý nghĩa đó, trên cơ sở nghiên cứu bài học kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới, kết hợp nghiên cứu, tổng kết, đánh giá những vấn đề thực tiễn, luận án đã bổ sung làm rõ thêm một số vấn đề lý luận mới liên quan đến chính sách SDTLLT. Ý nghĩa của luận án không chỉ góp phần hoàn thiện cơ sở khoa học mà còn cung cấp các luận cứ để phục vụ cho việc bổ sung, hoàn thiện lý luận, quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng về chính sách SDTLLT ở Việt Nam. - Về ý nghĩa thực tiễn Từ việc phân tích, đánh giá những nội dung chủ yếu của chính sách SDTLLT ở Việt Nam; phát hiện những vấn đề bất cập còn tồn tại và đề xuất các nội dung hoàn thiện chính sách SDTLLT, luận án sẽ đóng góp thêm những luận cứ, bằng chứng khoa học thực tiễn để các cơ quan liên quan tham khảo trong việc thực hiện đổi mới, 6
hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam phù hợp với tình hình và bối cảnh hiện nay. 8. Cấu trúc của luận án: Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được chia thành 4 chương: Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN Đây là chương trình bày tổng quan về những vấn đề đã được nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án trong nước và nước ngoài. Trên cơ sở những đánh giá chung về tình hình nghiên cứu, tác giả xác định những nhiệm vụ chính mà luận án cần giải quyết. Chương 2. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ Để có căn cứ khoa học cho việc hoàn thiện chính sách SDTLLT nhằm mục tiêu phát huy giá trị của TLLT, chương này trình bày khái niệm TLLT, SDTLLT; Chính sách công và chính sách SDTLLT; Các yếu tố ảnh hưởng đến nội dung chính sách SDTLLT; Các tiêu chí đánh giá chính sách SDTLLT; Bài học kinh nghiệm có thể áp dụng để hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam. Chương 3. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM Chương 3 là chương trình bày căn cứ thực tiễn để hoàn thiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam. Theo đó, trong chương 3 đề cập đến các nội dung như: Hệ thống cơ sở lưu trữ tài liệu ở Việt Nam hiện nay; Phân tích chính sách SDTLLT ở Việt Nam; Đánh giá kết quả thực hiện chính sách SDTLLT ở Việt Nam bao gồm: Kết quả đạt được; những bất cập, hạn chế; xác định nguyên nhân cơ bản của những bất cập, hạn chế còn tồn tại trong chính sách SDTLLT ở Việt Nam. Chương 4. HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM Là chương cuối cùng cũng là chương thể hiện mục đích nghiên cứu của luận án, chương 4 trình bày bối cảnh, định hướng về SDTLLT và các nội dung hoàn thiện chính sách SDTLLT nhằm mục tiêu phát huy giá trị TLLT ở Viêt Nam hiện nay. 7
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Các nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến luận án 1.1.1.Về sử dụng tài liệu lưu trữ 1.1.1.1. Về sử dụng tài liệu lưu trữ nói chung TLLT chỉ thật sự phát huy giá trị khi được sử dụng để phục vụ các mặt hoạt động khác nhau của đời sống xã hội. Tổ chức SDTLLT là quá trình tổ chức khai thác thông tin TLLT phục vụ cho yêu cầu nghiên cứu lịch sử và giải quyết những nhiệm vụ hiện hành của cơ quan, tổ chức và cá nhân. SDTLLT có hiệu quả sẽ phục vụ tốt cho sự nghiệp chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học, kỹ thuật và nghiên cứu lịch sử; biến những giá trị tiềm năng có trong TLLT thành của cải vật chất trong xã hội, nâng cao mức sống về vật chất và tinh thần cho cộng đồng; là cầu nối giữa lưu trữ với xã hội và cộng đồng; là động lực mạnh mẽ thúc đẩy công tác nghiệp vụ lưu trữ phát triển; tạo nguồn động viên hữu hiệu cho người làm CTLT. Xét cho đến cùng, SDTLLT là khâu cuối cùng trong chuỗi quy trình nghiệp vụ của CTLT; đồng thời được coi là thước đo đánh giá hiệu quả của CTLT. Các nghiên cứu về SDTLLT đã có nhiều công trình lý luận và thực tiễn liên quan đến vấn đề này. - Sách và giáo trình Cuốn “Tổ chức SDTLLT và các hình thức hoạt động thông tin của các viện Lưu trữ Nhà nước” [92] do Cục Lưu trữ dịch năm 1976 đã giới thiệu cách thức tổ chức các công cụ tra cứu khoa học để SDTLLT, đồng thời xác định vị trí, vai trò của các viện lưu trữ trong công tác thông tin TLLT của quốc gia Bungari; Cuốn “Thực tiễn lưu trữ Pháp” (1993) của tác giả Jean Favier do Cục Văn thư Lưu trữ Nhà nước dịch năm 1995 [25] gồm hai tập, trong đó tập hai đã dành toàn bộ chương 7 để trình bày về các hình thức SDTLLT ở Pháp. Đặc biệt cuốn sách ra đời đã gần 20 năm nhưng các nhà lưu trữ Pháp đã luôn chú trọng đến việc cải tiến các phương tiện kỹ thuật, áp dụng các thành tựu khoa học tiên tiến như: Quản lý tin học hóa trong khai thác SDTLLT để giúp cho công dân tiếp cận TLLT một cách dễ dàng. Có thể nói, toàn bộ những vấn đề về thực tiễn SDTLLT tại Cộng hoà Pháp đã được cuốn sách trình bày theo một hệ thống, rất hoàn chỉnh. Các công trình nghiên cứu trong nước về lý luận và thực tiễn CTLT bao gồm: 8
Cuốn “Lý luận và thực tiễn CTLT” (1990) của nhóm tác giả Đào Xuân Chúc, Nguyễn Văn Hàm, Vương Đình Quyền, Nguyễn Văn Thâm [08]. Cuốn sách này được đánh giá là cẩm nang về những kiến thức cơ bản đối với lý luận và thực tiễn CTLT ở Việt Nam, trong đó có công tác tổ chức SDTLLT; Cuốn “Lịch sử Lưu trữ Việt Nam” (2010) của nhóm tác giả Nguyễn Văn Thâm, Vương Đình Quyền, Đào Thị Diến, Nghiêm Kỳ Hồng [82]. Cuốn sách này đã nghiên cứu một cách công phu những vấn đề về thực tiễn lưu trữ ở Việt Nam, trong đó có những quy định về SDTLLT Việt Nam trải dài qua các thời kỳ lịch sử từ thời kỳ phong kiến cho đến thời kỳ hiện đại; Cuốn sách “Văn bản quản lý nhà nước và công tác công văn giấy tờ thời kỳ phong kiến Việt Nam” (2002) của tác giả Vương Đình Quyền [77] đã khái quát những quy định về công tác công văn, giấy tờ của nhà nước phong kiến Việt Nam, đây là những kiến thức nền tảng để nghiên cứu về hoạt động lưu trữ ở Việt Nam thời kỳ phong kiến. - Các đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ: Đề tài “Nghiên cứu xác định phương án tối ưu về tổ chức và sử dụng tài liệu Châu bản triều Nguyễn” (1991) do tác giả Phan Đình Nham làm chủ nhiệm đã khảo sát, số lượng, chất lượng, nghiên cứu về lịch sử, đặc điểm, vai trò của Châu bản triều Nguyễn, đề ra biện pháp bảo quản an toàn và tổ chức sử dụng hiệu quả loại tài liệu này; Đề tài “Nghiên cứu đổi mới công tác khai thác và SDTLLT ở các Trung tâm Lưu trữ Quốc gia” (2002) do tác giả Nguyễn Cảnh Đương làm chủ nhiệm đưa ra những lý do phải đổi mới công tác khai thác SDTLLT. Trên cơ sở khảo sát thực trạng tổ chức SDTLLT tại các Trung tâm Lưu trữ Quốc gia như: Thành phần và nội dung tài liệu, các thủ tục hành chính và hình thức sử dụng tài liệu, đề tài đề xuất những giải pháp nhằm đổi mới công tác tổ chức khai thác SDTLLT tại các Trung tâm này. - Luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ: Luận án tiến sĩ “Đảng lãnh đạo công tác lưu trữ ở nước ta từ 1945 – 2000” (2004) của tác giả Nghiêm Kỳ Hồng [48] đã nghiên cứu một cách tổng thể các chủ trương, đường lối của Đảng về CTLT từ năm 1945 đến năm 2000. Về mặt khoa học và thực tiễn, luận án đã góp phần làm sáng tỏ những quan điểm chỉ đạo của Đảng trong quá trình lãnh đạo CTLT; Dựng lại bức tranh lịch sử chân thực, khách quan về quá trình Đảng lãnh đạo CTLT, đóng góp vào việc nghiên cứu về lưu trữ học, viết lịch sử lưu trữ Việt Nam; 9
Thống kê các văn bản chỉ đạo của Đảng và pháp luật của Nhà nước về CTLT, trong đó có công tác tổ chức SDTLLT từ năm 1945 đến năm 2000. Đặc biệt, luận án cũng đề cập đến quan điểm chỉ đạo của Đảng về công tác SDTLLT và những thành tựu về công tác này sau 15 đổi mới (1986-2000). Tổng kết quan điểm chỉ đạo của Đảng sau 15 năm đổi mới, tác giả của luận án cho rằng: “Một số lượng văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của Đảng, của Nhà nước về CTLT khá lớn đã được ban hành và phát huy tác dụng chỉ đạo tích cực. TLLT được thu thập, bảo quản theo nguyên tắc quản lý tập trung thống nhất đã làm cho phông Lưu trữ Quốc gia của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày càng phong phú. TLLT được khai thác, sử dụng với nhiều hình thức khác nhau đã mang lại hiệu quả thiết thực”. Luận án tiến sĩ “Xây dựng công cụ tra tìm thông tin sử liệu kho Lưu trữ Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam” (2000) của tác giả Chu Thị Hậu [36]. Luận án đã đưa ra cơ sơ lý luận và thực tiễn trong việc xây dựng công cụ tra tìm TLLT tại kho Lưu trữ Trung ương Đảng, đồng thời vận dụng các công cụ tra tìm này để tra tìm tài liệu có hiệu quả. Luận án tiến sĩ “SDTLLT trong hoạt động của cơ quan hành chính Nhà nước Việt Nam” (2018) của tác giả Nguyễn Thị Lan Anh [01]. Luận án đã góp phần bổ sung lý luận về giá trị sử dụng của TLLT. Về mặt thực tiễn, luận án đã làm rõ, trong hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước, việc sử dụng thông tin TLLT góp phần bảo đảm chất lượng của các quyết định quản lý hành chính; bảo đảm tính thống nhất, hệ thống trong quá trình triển khai các hoạt động quản lý; là căn cứ đánh giá kết quả hoạt động, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý hành chính. Về luận văn thạc sĩ, các đề tài như: “Các giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức SDTLLT tại Trung tâm lưu trữ tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương” của tác giả Hà Văn Huề (2002) đã nghiên cứu về thực trạng và đề xuất định hướng, biện pháp tăng cường hiệu quả công tác tổ chức SDTLLT tại các LTLS địa phương ở cấp tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương; “Hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý nhà nước về CTLT” (2004) của tác giả Triệu Văn Cường đã đưa ra cơ sở lý luận xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý nhà nước về CTLT [20], nghiên cứu tình hình xây dựng, ban hành văn bản qui phạm pháp luật và hướng dẫn nghiệp vụ lưu trữ ở Việt Nam từ 1945 đến năm 2004, từ đó đề tài đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ 10
thống văn bản quản lý nhà nước về CTLT, đặc biệt là xây dựng đề cương Luật Lưu trữ, trong đó có nhiều nội dung quy định về tổ chức SDTLLT; Đề tài “Tổ chức khai thác và sử dụng tài liệu tại kho Lưu trữ Văn phòng Chính phủ phục vụ hoạt động quản lý, điều hành của Chính phủ” (2013) của tác giả Nguyễn Thị Lan Hương [51] đã trình bày khái quát về tình hình khai thác và sử dụng tài liệu tại Kho Lưu trữ Văn phòng Chính phủ phục vụ hoạt động chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của công tác phục vụ khai thác, SDTLLT tại Văn phòng Chính phủ. - Kỷ yếu Hội thảo, Hội nghị khoa học: Kỷ yếu Hội thảo khoa học “45 năm tổ chức và sử dụng tài liệu tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, 1962-2007” (2007) [93] đã tổng kết các mặt hoạt động nghiệp vụ, đặc biệt là hoạt động SDTLLT tại 4 Trung tâm lưu trữ quốc gia (I,II,III,IV), đồng thời đánh giá khối TLLT hiện đang bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia có giá trị và đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Khai thác và phát huy giá trị TLLT trong nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn” (2009) [97] của Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội đã khẳng định giá trị và vai trò đặc biệt quan trọng của TLLT trong nghiên cứu các lĩnh vực thuộc khoa học xã hội và nhân văn; giới thiệu tiềm năng và giá trị của TLLT trong các LTLS, lưu trữ cơ quan, tổ chức ở Trung ương, địa phương, lưu trữ cá nhân, gia đình, dòng họ; Đề xuất các giải pháp phát huy giá trị TLLT. Thực hiện Hiệp ước hợp tác kinh tế, khoa học kỹ thuật đã ký kết giữa chính phủ hai nước Việt Nam và Cu ba, Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước và Lưu trữ Quốc gia Cu Ba phối hợp tổ chức Hội nghị khoa học quốc tế “Phát huy giá trị TLLT phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc” (2008) [13]. Các nội dung trong kỷ yếu của Hội nghị đã đánh giá, phân tích vai trò nhiệm vụ xã hội của các cơ quan lưu trữ; đề xuất các biện pháp phát huy giá trị của TLLT và hiệu quả của CTLT phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, nâng cao nhận thức của xã hội với đối với hoạt động lưu trữ. Hội nghị đã thu hút được đông đảo các nhà khoa học, nhà quản lý và các cán bộ chuyên môn tham gia chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm tổ chức SDTLLT của một số các quốc gia trên giới như: Cu Ba, Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapor. 11