Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa

Chia sẻ: Nhiên Hà | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:239

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án này nhằm cơ sở lý luận của quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa; cơ sở thực tiễn của quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội; biện pháp quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa và khảo nghiệm, thử nghiệm các biện pháp đề xuất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả được trình bày trong luận án là trung thực, có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng, không trùng lặp hoặc sao chép bất cứ công trình khoa học nào đã công bố TÁC GIẢ LUẬN ÁN Ngô Giang Thái
MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ MỞ ĐẦU 7 Chương TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN 1. QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 16 1.1. Các công trình có liên quan đến đề tài luận án 16 1.2. Khái quát kết quả các công trình nghiên cứu đã được công bố và những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết 34 Chương CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG 2. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG DẠY HỌC CHO HỌC VIÊN SƯ PHẠM Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG QUÂN ĐỘI THEO HƯỚNG CHUẨN HÓA 37 2.1. Những vấn đề lý luận về hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa 37 2.2. Những vấn đề lý luận về quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa 56 2.3. Các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa 68
Chương CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG 3. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG DẠY HỌC CHO HỌC VIÊN SƯ PHẠM Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG QUÂN ĐỘI 75 3.1. Khái quát về tình hình đào tạo giáo viên ở các trường đại học trong quân đội 75 3.2. Tổ chức khảo sát thực trạng 80 3.3. Thực trạng hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội 83 3.4. Thực trạng quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội 95 3.5 Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở trường đại học trong quân đội 105 3.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội 109 Chương BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG RÈN LUYỆN 4. KỸ NĂNG DẠY HỌC CHO HỌC VIÊN SƯ PHẠM Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG QUÂN ĐỘI THEO HƯỚNG CHUẨN HÓA VÀ KHẢO NGHIỆM, THỬ NGHIỆM CÁC BIỆN PHÁP ĐỀ XUẤT 114 4.1. Biện pháp quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa 114 4.2. Khảo nghiệm, thử nghiệm các biện pháp đề xuất 143 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 162 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 164 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 165 PHỤ LỤC 175
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt 1 Cán bộ quản lý CBQL 2 Điểm trung bình ĐTB 3 Độ lệch chuẩn ĐLC 4 Học viên sư phạm HVSP 5 Khoa học xã hội và nhân văn KHXH&NV 6 Kỹ năng dạy học KNDH 7 Phòng không Không quân PKKQ 8 Quản lý giáo dục QLGD
DANH MỤC CÁC BẢNG Tên TT Nội dung Trang bảng 01 2.1. Các KNDH cần rèn luyện cho HVSP theo hướng chuẩn hóa 46 02 3.1. Số lượng điều tra, khảo sát bằng phiếu hỏi của nhóm đối tượng giảng viên, CBQL, HVSP 81 03 3.2. Nhận thức của giảng viên, CBQL và HVSP về vị trí, vai trò của hoạt động rèn luyện KNDH 84 04 3.3. Nhận thức của giảng viên, CBQL, HVSP về sự cần thiết tổ chức hoạt động rèn luyện KNDH 85 05 3.4. Đánh giá của giảng viên, CBQL, HVSP về thái độ, trách nhiệm của HVSP tham gia hoạt động rèn luyện KNDH 87 06 3.5. Đánh giá của giảng viên, CBQL và HVSP về hoạt động rèn luyện KNDH trong chuẩn bị bài giảng 88 07 3.6. Đánh giá của giảng viên, CBQL và HVSP về hoạt động rèn luyện KNDH trong tiến hành bài giảng 89 08 3.7. Đánh giá của giảng viên, CBQL và HVSP về hình thức hoạt động rèn luyện KNDH 90 09 3.8. Đánh giá của giảng viên, CBQL và HVSP về hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP của giảng viên 93 10 3.9. Đánh giá của giảng viên, CBQL và HVSP về hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP của học viên 94 11 3.10. Đánh giá việc xây dựng kế hoạch hoạt động rèn luyện KNDH 96 12 3.11. Đánh giá kết quả thực hiện của giảng viên, CBQL tham gia rèn luyện KNDH 97 13 3.12. Đánh giá mức độ phối hợp các lực lượng tham gia rèn luyện KNDH cho HVSP 98 14 3.13. Đánh giá quản lý thực hiện mục tiêu, nội dung, quy trình rèn luyện KNDH cho HVSP 100 15 3.14. Đánh giá mức độ quản lý hình thức, phương pháp rèn luyện KNDH cho HVSP 101
16 3.15. Đánh giá kết quả quản lý cơ sở vật chất, phương tiện rèn luyện KNDH cho HVSP 103 17 3.16. Kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP 104 18 3.17. Tổng hợp kết quả khảo sát ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP 106 19 4.1. Tổng hợp kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết của các biện pháp 144 20 4.2. Tổng hợp kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp 146 21 4.3. Tổng hợp kết quả tương quan giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp 147 22 4.4. Tiêu chí và thang đánh giá thử nghiệm 153 23 4.5. Kết quả khảo sát mức độ rèn luyện các KNDH của học viên nhóm đối chứng và nhóm thử nghiệm trước thử nghiệm 154 24 4.6. Kết quả khảo sát mức độ tiến bộ trong rèn luyện KNDH của học viên nhóm đối chứng và nhóm thử nghiệm sau thử nghiệm 156
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Tên TT biểu Nội dung Trang đồ 01 3.1. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP 106 02 4.1. So sánh tính cần thiết của các biện pháp 145 03 4.2. So sánh tính khả thi của các biện pháp 147 04 4.3. So sánh tương quan tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp 148 05 4.4. So sánh mức độ rèn luyện các KNDH của học viên nhóm đối chứng và nhóm thử nghiệm trước khi thử nghiệm 155 06 4.5. So sánh mức độ tiến bộ trong hoạt động rèn luyện KNDH của học viên nhóm đối chứng và nhóm thử nghiệm sau khi thử nghiệm 157 DANH MỤC SƠ ĐỒ Tên TT Nội dung Trang sơ đồ 01 3.1. Hệ thống cơ cấu tổ chức quản lý giáo dục, đào tạo ở các trường đại học trong quân đội 79
7 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài luận án Đội ngũ nhà giáo là một trong những nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp đổi mới giáo dục. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII khẳng định: “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo từng cấp học và trình độ đào tạo” [19, tr.117]. Trong xu thế hội nhập quốc tế đã đặt ra cho giáo dục, đào tạo ở Việt Nam cần đổi mới nhằm đáp ứng với sự phát triển của đất nước, do đó yêu cầu đội ngũ giáo viên phải không ngừng học tập, rèn luyện để nâng cao phẩm chất đạo đức, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Đối với quá trình giáo dục, đào tạo ở nhà trường quân đội hiện nay, một trong những nhiệm vụ quan tr ọng hàng đầu của lãnh đạo, chỉ huy các cấp là phải xây dựng đội ngũ nhà giáo có phẩm chất chính trị và đạo đức cách mạng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, chuẩn hóa về chất lượng, trong đó đặc biệt chú trọng về “bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cho nhà giáo...”[4, tr.45]. Đây cũng là những yêu cầu cần thiết đặt ra đối với giáo viên nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo ở các trường đại học trong quân đội. Hiện nay, cuộc cách mạng khoa học và công nghệ đang phát triển mạnh mẽ tác động đến toàn bộ quá trình dạy học ở nhà trường, đòi hỏi phải đổi mới các thành tố của quá trình dạy học, đặc biệt là nội dung, hình thức, phương pháp dạy học và phương tiện dạy học hiện đại; đổi mới cách kiểm tra, đánh giá năng lực người học...Do vậy, trong quá trình dạy học, giáo viên cần phải không ngừng rèn luyện KNDH, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ đáp ứng mục tiêu, yêu cầu đào tạo. Ở các trường đại học quân đội, HVSP là lực lượng kế cận quan trọng thực hiện
8 nhiệm vụ giáo dục, đào tạo. Trước đòi hỏi của thực tiễn và yêu cầu, nhiệm vụ của các nhà trường, HVSP cần được tổ chức, chỉ đạo, đánh giá chặt chẽ trong học tập, nhất là rèn luyện các kỹ năng để đạt được những KNDH theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên. Vì vậy, quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP theo hướng chu ẩn hóa là một nhiệm vụ quan trọng, vì thông qua hoạt động này, những phẩm chất, kỹ năng và năng lực sư phạm cần thiết của người giáo viên sẽ được hình thành và phát triển. Thực tiễn ở các trường đại học trong quân đội, hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP đã đạt được một số kết quả nhất định, thông qua rèn luyện, HVSP đã hình thành được những KNDH cần thiết, bước đầu đáp ứng được yêu cầu giảng dạy ở các nhà trường. Lực lượng HVSP khi ra trường nhìn chung đã hoàn thành được nhiệm vụ và phát huy được vai trò của mình trong hoạt động giáo dục, đào tạo. Tuy nhiên, một bộ phận không nhỏ HVSP sau khi ra trường đảm nhiệm cương vị giáo viên còn có biểu hiện lúng túng, không tự tin, thiếu sáng tạo trong hoạt động dạy học; khả năng vận dụng các phương pháp dạy học còn hạn chế. Một trong những nguyên nhân cơ bản của hạn chế trên là do KNDH của HVSP chưa thành thạo; nhận thức, trách nhiệm đối với rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa có mặt còn hạn chế. Hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP trong nh ững năm qua ở các trường đại học trong quân đội còn thiếu tính hệ thống, phần lớn hoạt động đều nhằm vào việc hình thành một số kỹ năng truyền thụ kiến thức, chưa coi trọng đúng mức đến rèn luyện KNDH cho học viên. Bên cạnh đó, công tác quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP có mặt chưa theo quy trình khoa học; việc xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch rèn luyện KNDH cho HVSP chưa thật chặt chẽ; chỉ đạo đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp rèn luyện KNDH chưa sát hợp, tổ chức rèn luyện KNDH cho
9 học viên chưa chặt chẽ, khoa học; cơ sở vật chất, phương tiện bảo đảm cho việc rèn luyện còn thiếu; kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP chưa thường xuyên. Tự rèn luyện KNDH ở một số HVSP còn thiếu tích cực, chủ động sáng tạo. Về rèn luyện KNDH cho HVSP đã có các tác giả trong và ngoài quân đội nghiên cứu trên những góc độ, bình diện khác nhau, nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách cơ bản, có hệ thống về quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP theo hướng chuẩn hóa. Xuất phát từ lý do trên, tác giả lựa chọn vấn đề “Quản lý hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học cho học viên sư phạm ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa ” làm đề tài luận án tiến sĩ để khắc phục những hạn chế, bất cập trên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở các trường đại học quân đội hiện nay. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP, luận án đề xuất biện pháp quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa, nhằm làm cho hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP đáp ứng tốt hơn theo yêu cầu của chuẩn, trên cơ sở đó nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở các trường đại học quân đội hiện nay. Nhiệm vụ nghiên cứu Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, từ đó xác định những vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết.
10 Làm rõ cơ sở lý luận của quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa Khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động rèn luyện KNDH và quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội. Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. Tổ chức khảo nghiệm và thử nghiệm nhằm kiểm chứng tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đã đề xuất. 3. Khách thể, đối tượng, phạm vi nghiên cứu Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động đào tạo giáo viên ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận về hoạt động rèn luyện KNDH và quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP theo hướng chuẩn hóa; đề xuất hệ thống biện pháp quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. Rèn luyện KNDH cho HVSP có nhiều nội dung rèn luyện khác nhau, đề tài luận án chỉ tập trung làm rõ về nội dung rèn luyện kỹ năng chuẩn bị và tiến hành bài giảng.
11 Về khách thể khảo sát: Tập trung khảo sát hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP và quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội, cụ thể: Học viện Chính trị, Học viện Phòng không Không quân, Trường Sĩ quan Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 2, Trường Sĩ quan Pháo binh; số lượng tham gia khảo sát là 120 giảng viên, 75 CBQL và 350 HVSP. Về thời gian: Các số liệu sử dụng phục vụ nghiên cứu luận án được giới hạn chủ yếu từ năm 2014 đến nay. 4. Giả thuyết khoa học Chất lượng đào tạo giáo viên ở trường đại học phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa giữ vai trò rất quan trọng. Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các biện pháp như: tổ chức giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho các lực lượng; thực hiện tốt kế hoạch hóa hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP; đồng thời, chỉ đạo đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp, kết hợp với hoạt động tự rèn luyện KNDH của HVSP; bảo đảm tốt các điều kiện, phương tiện và tổ chức đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả rèn luyện KNDH, thì hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP sẽ được quản lý một cách chặt chẽ, khoa học, góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác Lênin; quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đồng thời, dựa trên phương
12 pháp luận nghiên cứu khoa học QLGD, tác giả vận dụng các quan điểm tiếp cận: hệ thống cấu trúc, lịch sử logic, thực tiễn và nguyên tắc tiếp cận lý luận QLGD như: tiếp cận quá trình, chức năng quản lý; lý luận bồi dưỡng, rèn luyện KNDH cho đối tượng đang được đào tạo giáo viên làm cơ sở cho việc nghiên cứu, giải quyết nhiệm vụ khoa học của đề tài. Tiếp cận hệ thống cấu trúc: Hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP được xem xét, nghiên cứu với tư cách là một bộ phận, một khâu quan trọng đặt trong chỉnh thể thống nhất của quá trình sư phạm quân sự. Theo đó, cần nghiên cứu quản lý hoạt động này trong mối quan hệ thống nhất với các bộ phận, các yếu tố khác của quá trình quản lý giáo dục, đào tạo ở các trường đại học trong quân đội. Đồng thời, tính đến các điều kiện khách quan, chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả của quá trình quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP. Tiếp cận lịch sử logic: Quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội được xem xét, nghiên cứu theo thời gian, trong hoàn cảnh cụ thể và trong mối quan hệ giữa các hoạt động của quá trình quản lý giáo dục, đào tạo. Mỗi giai đoạn phải gắn với mục tiêu đào tạo ở các nhà trường, với xu thế đổi mới và phát triển của khoa học giáo dục. Tiếp cận thực tiễn: Từ thực tiễn về công tác quản lý đào tạo giáo viên ở nhà trường, đặc điểm đối tượng, địa bàn nghiên cứu và điều kiện thực hiện cụ thể để tìm ra những mâu thuẫn, khó khăn trong quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục. Bên cạnh đó, tác giả dựa trên cơ sở phương pháp luận:
13 Tiếp cận hoạt động: Nghiên cứu quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP trong mối quan hệ với các yếu tố cấu thành như mục tiêu, cách thức và các lực lượng, chủ thể tiến hành. Đồng thời, gắn với thực hiện chương trình, nội dung đào tạo hướng vào phát triển năng lực dạy học cho HVSP thông qua những hoạt động ở nhà trường, trong đó có hoạt động rèn luyện KNDH. Tiếp cận năng lực: Quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP là hướng đến rèn luyện cho học viên có kỹ năng, năng lực sư phạm đáp ứng yêu cầu giảng dạy ở các nhà trường quân đội sau khi tốt nghiệp. Vì vậy, cần coi trọng phát triển năng lực sư phạm của học viên, trên cơ sở đó đề xuất nhiệm vụ, biện pháp quản lý phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đào tạo. Tiếp cận chuẩn hóa: Những quy định về chuẩn do Nhà nước ban hành đối với phẩm chất và năng lực giáo viên. Cách thức quản lý đào tạo, bồi dưỡng rèn luyện nghiệp vụ sư phạm để đạt được những KNDH cần rèn luyện cho HVSP theo hướng chuẩn hóa. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu lý luận, thực tiễn và các phương pháp nghiên cứu bổ trợ. Cụ thể là: Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết Đề tài sử dụng các phương pháp: phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu có liên quan để rút ra những nội dung liên quan trực tiếp đến quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa, như: một số tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh; các văn kiện, nghị quyết của Đảng, của Quân ủy Trung ương về giáo dục, đào tạo; Luật
14 Giáo dục năm 2019; Chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong quân đội giai đoạn 20112020. Các giáo trình, tài liệu về bồi dưỡng, rèn luyện kỹ năng sư phạm, KNDH theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên; các công trình khoa học, bài báo khoa học có liên quan đến đề tài đã được công bố, đăng tải trên các tạp chí, kỷ yếu hội thảo khoa học. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức rèn luyện KNDH cho HVSP của các khoa, bộ môn, lực lượng giảng viên và CBQL; hoạt động học tập, rèn luyện KNDH của HVSP, trên cơ sở đó rút ra kết luận có liên quan đến nội dung nghiên cứu. Phương pháp tọa đàm, trao đổi: Tiến hành tọa đàm, trao đổi với cán bộ, giảng viên ở khoa giáo viên và CBQL, HVSP ở các trường đại học trong quân đội, từ đó rút ra những kết luận phục vụ nghiên cứu. Phương pháp điều tra: Điều tra, trưng cầu ý kiến bằng phiếu ankét với các đối tượng: giảng viên, CBQL, HVSP (gồm 120 giảng viên, 75 CBQL và 350 HVSP) để thu thập thông tin về thực trạng hoạt động rèn luyện KNDH và quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội. Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn theo chủ đề để phỏng vấn sâu các lực lượng liên quan nhằm tìm hiểu kỹ hơn về quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa trên cơ sở đó thu thập và xử lý số liệu làm rõ thêm thực trạng. Phương pháp tổng kết thực tiễn: Khái quát kết quả thực tế đạt được của quá trình đào tạo HVSP ở các trường đại học trong quân đội những
15 năm gần đây; nghiên cứu báo cáo tổng kết của các nhà trường, các khoa, báo cáo phân tích chất lượng HVSP, giáo án của giảng viên; vở ghi, giáo án giảng tập của HVSP; báo cáo tổng kết các mặt hoạt động chủ yếu của các hệ, tiểu đoàn quản lý HVSP và số liệu khảo sát của tác giả, từ đó tổng hợp, nhận định và bổ sung vào kết quả đánh giá thực trạng. Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia của một số nhà khoa học, các chuyên gia nghiên cứu trên các lĩnh vực có uy tín trong và ngoài quân đội đã và đang tham gia vào quá trình giáo dục, quản lý ở các nhà trường để triển khai nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung nghiên cứu đề tài. Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm: Tiến hành khảo nghiệm những nội dung chủ yếu của các biện pháp và thử nghiệm có đối chứng những nội dung chủ yếu của một biện pháp đã đề xuất ở Trường Sĩ quan Chính trị. Nhóm phương pháp hỗ trợ: Sử dụng toán thống kê để tổng hợp, phân tích số liệu điều tra, lập bảng đúc kết số liệu, tính giá trị điểm trung bình từng nội dung, trên cơ sở đó đưa ra những nhận định về thực trạng quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở trường đại học trong quân đội; phân tích kết quả tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 6. Những đóng góp mới của luận án Luận án khái quát, luận giải, làm rõ hơn những vấn đề lý luận về hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP và quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa, như: Xây dựng, làm rõ khái niệm, xác định rõ hệ thống KNDH cần rèn luyện cho HVSP và nội dung quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho
16 HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. Xác định những yếu tố tác động đến quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. Đề xuất hệ thống biện pháp có tính khả thi giúp cho các chủ thể vận dụng thực hiện có hiệu quả vào quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Về lý luận Góp phần bổ sung, phát triển lý luận QLGD ở các nhà trường quân đội, nhất là vấn đề quản lý đào tạo nguồn nhân lực, trọng tâm là quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP ở các trường đại học trong quân đội theo hướng chuẩn hóa; trực tiếp nâng cao chất lượng, trình độ, năng lực của HVSP đáp ứng yêu cầu xây dựng, phát triển đội ngũ nhà giáo ở các trường đại học trong quân đội hiện nay. Về thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là cơ sở giúp chủ thể quản lý các cấp dựa vào đó để đánh giá đúng hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP và quản lý hoạt động rèn luyện KNDH cho HVSP theo hướng chuẩn hóa. Đồng thời, là tài liệu tham khảo, phục vụ công tác giảng dạy, nghiên cứu và học tập ở các trường đại học trong quân đội hiện nay. 8. Kết cấu của luận án Luận án được kết cấu gồm mở đầu; 4 chương (13 tiết), kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.
17 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Các công trình có liên quan đến đề tài luận án 1.1.1. Hướng nghiên cứu về kỹ năng dạy học và hoạt động rèn luyện kỹ năng dạy học Nghiên cứu về hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ nhà giáo nói chung và rèn luyện thực hành dạy học cho người học nói riêng là một trong những hướng thu hút quan tâm của các nhà giáo dục tiến bộ trong từng thời kỳ phát triển của lịch sử. Tiêu biểu có một số công trình: 1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Usinxki (18241870), nhà giáo dục lớn người Nga, người đầu tiên lập dự án về xây dựng trường sư phạm đào tạo giáo viên, Ông nhấn mạnh: “Người thầy giáo nên theo kịp bước tiến của nền giáo dục hiện đại”, người thầy giáo “phải dạy tốt môn của mình; phải là nhà giáo dục yêu nghề, có tri thức chuyên sâu rộng, có kỹ năng giáo dục học sinh” [26, tr.123]. Những tư tưởng tiến bộ của Usinxki về yêu cầu chuyên môn của người thầy giáo đã có giá trị thực tiễn sâu sắc đối với sự phát triển của nhà trường và xã hội. A.S. Macarenkô (18881939), nhà giáo dục nổi tiếng thời Xô Viết (Liên Xô cũ), ông yêu cầu người thầy giáo phải thực sự coi trọng nghề nghiệp, tích cực làm việc, rèn luyện kỹ năng sư phạm, trau dồi tri thức toàn diện. Macarenkô nhấn mạnh: “Tôi đi đến một niềm tin sâu sắc là không có nhà giáo dục nào cả, còn tốt hơn là có những nhà giáo dục tự rèn luyện kém” [79, tr.272]. Những đóng góp của Macarenkô là rất lớn trong đào tạo, rèn luyện nâng cao trình độ người giáo viên.
18 Nhấn mạnh vai trò của kỹ năng đối với hoạt động nghề nghiệp nói chung và trong lĩnh vực dạy học nói riêng, nhiều tác giả đã quan tâm nghiên cứu đến vai trò của việc rèn luyện kỹ năng, cũng như hoạt động đào tạo, rèn luyện KNDH của giáo viên. A.V. Petrovxki (1982), Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm [67]. Tác giả đã nghiên cứu quá trình hình thành kỹ năng gồm 3 giai đoạn: Giai đoạn 1: Nhận thức đầy đủ về mục đích, cách thức và điều kiện hành động. Giai đoạn 2: Quan sát và làm thử theo mẫu. Giai đoạn 3: Luyện tập để tiến hành các hành động theo đúng yêu cầu nhằm đạt được mục đích đặt ra. Tác giả Petrovxki quan niệm: “Kỹ năng được hình thành bằng con đường luyện tập, tạo khả năng cho con người thực hiện hành động không chỉ trong những điều kiện quen thuộc mà cả trong những điều kiện đã thay đổi” [68, tr.414]. Trong quá trình đào tạo giáo viên ở các trườ ng đại học sư phạm và đại học Tổng hợp của Liên Xô cũ, Kixegop (1973), Hình thành các kỹ năng, kỹ xảo sư phạm trong điều kiện giáo dục đại học [48], tác giả nhấn mạnh: Kỹ năng dạy học đượ c hình thành thông qua luyện tập, qua luyện tập nghiệp vụ trong nhà trườ ng sư phạm. Giai đoạn 1: sinh viên cần hình thành các kỹ năng: kỹ năng thiết kế, kỹ năng kiến thiết, kỹ năng nhận thức, kỹ năng tổ chức. Giai đoạn 2: Ông cho rằng điều cốt lõi của sinh viên là tiếp thu các kỹ năng đó để tiến hành giờ lên lớp có hiệu quả. Tác giả khẳng định: KNDH đượ c hình thành thông qua các hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư ph ạm th ường xuyên, nhưng tổ chức thực tập sư phạm là con đường chủ yếu để hình thành nó. Có thể nói công trình của tác giả đã đóng góp lớn về lý luận, thực tiễn trong dạy học ở nhà trường. Gônôbôlin (1976), Những phẩm chất tâm lý của người giáo viên [23]. Tác giả đã chỉ ra cho người giáo viên thấy được yêu cầu của nghề nghiệp.
19 Tác giả nhấn mạnh: “Không chỉ những con người bình thường mà ngay cả những bộ óc vĩ đại nếu không thường xuyên tự bồi dưỡng cũng sẽ dần dần mất hết nhu cầu trí tuệ và hứng thú tinh thần” [23, tr.73]. Những nghiên cứu của Gônôbôlin là định hướng hoạt động quan trọng cho đội ngũ giáo viên củng cố rèn luyện năng lực nghề nghiệp trong quá trình đào tạo. Nghiên cứu về vai trò của kỹ năng sư phạm trong hoạt động giáo dục, Bônđưrep (1980), Chuẩn bị cho sinh viên làm công tác giáo dục ở nhà trườ ng phổ thông [9]. Theo tác giả, người thầy không chỉ cần kiến thức phong phú về chuyên môn mà còn phải có những kỹ năng cần thiết để tổ chức thực hành công tác giáo dục. Muốn làm công tác giáo dục tốt cần phải có những kỹ năng giáo dục tốt, vì vậy việc bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên cần phải đượ c làm thườ ng xuyên. Với góc độ nghiên cứu về chuẩn bị kiến th ức và các kỹ năng giáo dục chung nhất cho lực lượng sư phạm, nhưng đó là cuốn sách rất bổ ích giúp cho nhà quản lý giáo dục nghiên cứu trong đào tạo, bồi dưỡng giáo viên. Michel (1998), Một số vấn đề về đào tạo giáo viên [59]. Tác giả nhấn mạnh: “Nghề dạy học được xác định trước hết không phải bằng hoạt động dạy mà phải bằng các hoạt động học của người học” [59, tr.43]. Trên cơ sở những nghiên cứu về hoạt động dạy và học, các nguyên tắc và nội dung đào tạo giáo viên, tác giả đề xuất: “Đào tạo giáo viên cũng là đào tạo con người, cho nên giáo sinh phải được sống thật sự trong các tình huống phong phú, đa dạng; phải có nhiều cách thức đào tạo ” [59, tr.119]. Michael Fullan, Andy Hargreaves (2002), Teacher Development and Educational, (Phát triển đội ngũ nhà giáo và giáo dục) [117]. Nhóm tác giả đề cập đến các phương diện phát triển đội ngũ giáo viên: trong đó tập trung về phát triển chuyên môn, nghiệp vụ, gồm 6 cấp độ: đầu tiên, phát triển các kỹ năng tồn tại; thứ hai, thành thạo các kỹ năng dạy học cơ bản; thứ ba, mở