Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:277

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục "Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội" bao gồm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường Trung học cơ sở; Chương 2: Thực trạng phát triển nghề nghiệp giáo viên và quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường Trung học cơ sở thành phố Hà Nội; Chương 3: Biện pháp quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường Trung học cơ sở thành phố Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- NGUYỄN NGỌC ANH QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2025
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- NGUYỄN NGỌC ANH QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIÊN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. BÙI VĂN QUÂN TS. TRỊNH VĂN CƯỜNG HÀ NỘI - 2025
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, dưới sự hướng dẫn của thầy Bùi Văn Quân và thầy Trịnh Văn Cường, luận án chuyên ngành Quản lý Giáo dục với đề tài “Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội” được hoàn thành bởi sự nhận thức và tìm hiểu của bản thân tác giả. Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án, tác giả đã kế thừa những kết quả của các nhà khoa học với sự trân trọng và biết ơn! Tác giả Nguyễn Ngọc Anh
ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Quản lý Giáo dục và các thầy giáo, cô giáo đang công tác giảng dạy tại trường, đặc biệt là chuyên ngành Quản lý Giáo dục đã giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới thầy Bùi Văn Quân và thầy Trịnh Văn Cường đã tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình tìm hiểu, nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận án này. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình và bạn bè đã cổ vũ, động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Dù đã rất cố gắng đầu tư thời gian nghiên cứu song luận án không thể tránh được những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được nhận xét và góp ý của các thầy, cô giáo để tác giả có định hướng tốt hơn và có ý nghĩa thiết thực áp dụng trong quá trình giảng dạy. Tác giả xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Nguyễn Ngọc Anh
iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ PTNN Phát triển nghề nghiệp NNGV Nghề nghiệp giáo viên GV Giáo viên HS Học sinh NTEP National Teacher Education Program THCS Trung học cơ sở BGH Ban Giám hiệu SACE Hội đồng các nhà giáo dục Nam Phi BDTX Bồi dưỡng thường xuyên ETEP Enhancing Teacher Education Program GDPT Giáo dục phổ thông LMS Hệ thống bồi dưỡng trực tuyến PPDH Phương pháp dạy học TCM Tổ chuyên môn GVCC Giáo viên cốt cán
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................ ii MỤC LỤC ...................................................................................................................... iv DANH MỤC BẢNG ...................................................................................................... ix DANH MỤC HÌNH VẼ................................................................................................ xii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ............................ 12 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................ 12 1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển nghề nghiệp giáo viên ........................... 12 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên .............. 18 1.1.3. Nhận xét chung về các công trình được tổng quan và vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án ................................................................................ 22 1.2. Khái niệm công cụ của đề t i ......................................................................... 23 1.2.1. Phát triển nghề nghiệp giáo viên................................................................ 23 1.2.2. Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên .................................................. 25 1.2.3. Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ...... 27 1.3. Bối cảnh đổi mới giáo dục v yêu cầu đặt ra đối với quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên trung học cơ sở........................................................ 28 1.3.1. Bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay .......................................................... 28 1.3.2. Các thách thức đặt ra với giáo viên trường trung học cơ sở ..................... 36 1.3.3. Yêu cầu đối với quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ..................................................................................................... 38 1.4. Phát triển nghề nghiệp giáo viên trường trung học cơ sở .......................... 41 1.4.1. Vai trò của phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ...................................................................................................................... 41 1.4.2. Đặc điểm của phát triển nghề nghiệp giáo viên trung học cơ sở .............. 45 1.4.3. Mô hình phát triển nghề nghiệp giáo viên ................................................. 47 1.4.4. Hoạt động phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ...................................................................................................................... 49 1.5. Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở...... 55
v 1.5.1. Mục tiêu quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ............................................................................................................... 55 1.5.2. Nguyên tắc quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ............................................................................................................... 56 1.5.3. Phân cấp quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên trường trung học cơ sở ...................................................................................................................... 63 1.5.4. Nội dung quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở .................................................................................................... 66 1.5.5. Quản lý các điều kiện đảm bảo cho hoạt động phát triển nghề nghiệp giáo viên .................................................................................................. 75 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nghề nghiệp giáo viên v quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên ở trường trung học cơ sở .......................... 78 1.6.1. Sự phát triển của kinh tế - xã hội ............................................................... 78 1.6.2. Những thay đổi trong giáo dục trung học cơ sở ........................................ 78 1.6.3. Phân cấp quản lí giáo dục và những thay đổi trong quản lí ở trường trung học cơ sở ..................................................................................................... 79 1.6.4. Nhận thức và năng lực tổ chức phát triển nghề nghiệp giáo viên của cán bộ quản lý trường trung học cơ sở................................................................. 79 1.6.5. Nhận thức và thái độ của đội ngũ giáo viên giáo viên trung học cơ sở với phát triển nghề nghiệp giáo viên ............................................................... 80 Kết luận chương 1 .................................................................................................. 82 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN VÀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI ................................... 83 2.1. Khái quát tình hình giáo dục trung học cơ sở th nh phố H Nội ............. 83 2.1.1. Giáo dục trung học cơ sở Thành phố Hà Nội. ........................................... 83 2.1.2. Đội ngũ giáo viên trung học cơ sở thành phố Hà Nội............................... 85 2.1.3. Thành tích đạt được của học sinh các trường THCS ở thành phố Hà Nội......................................................................................................................... 86 2.2. Tổ chức hảo sát thực trạng .......................................................................... 88 2.2.1. Mục đích khảo sát ...................................................................................... 88 2.2.2. Nội dung khảo sát ....................................................................................... 88 2.2.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát ................................................................... 90 2.2.4. Hình thức và phương pháp khảo sát .......................................................... 91
vi 2.3. Thực trạng hoạt động phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở th nh phố H Nội .......................................................... 94 2.3.1. Thực trạng nhận thức và nhu cầu của cán bộ, giáo viên các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội về phát triển nghề nghiệp giáo viên............. 94 2.3.2. Nhu cầu phát triển nghề nghiệp của giáo viên trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................................................................................ 99 2.3.3. Thực trạng thực hiện mục tiêu phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................................... 100 2.3.4. Thực trạng thực hiện nội dung phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................................... 102 2.3.5. Thực trạng về sự tham gia của các chủ thể trong phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................. 111 2.3.6. Thực trạng thực hiện hình thức phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................................... 113 2.3.7. Thực trạng thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển nghề nghiệp của giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ........... 115 2.3.8. Nhận xét chung về thực trạng phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường THCS tại Hà Nội .................................................................................... 117 2.4. Thực trạng quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở th nh phố H Nội...................................................................... 117 2.4.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội...................................... 118 2.4.2. Thực trạng thực hiện các nguyên tắc quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở ............................................................ 119 2.4.3. Thực trạng xây dựng kế hoạch quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên ở trường trung học cơ sở ............................................................................ 122 2.4.4. Thực trạng thực hiện quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở. ...................................................................................... 124 2.4.5. Thực trạng lãnh đạo thực hiện kế hoạch quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ...................................................... 126 2.4.6. Thực trạng giám sát thực hiện kế hoạch quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ...................................................... 129 2.4.7. Thực trạng quản lý điều kiện phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở ................................................................................. 131
vii 2. . Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển nghề nghiệp giáo viên v quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở ....................................................................................... 134 2.6. Nhận xét chung về thực trạng phát triển nghề nghiệp giáo viên, quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................................................................................. 135 2.6.1. Đánh giá về thực trạng phát triển nghề nghiệp và quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ........ 135 2.6.2. Những vấn đề đặt ra với quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................................... 139 Kết luận chương 2 ................................................................................................ 141 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI.............. 143 3.1. Định hướng phát triển giáo dục - đ o tạo v đội ngũ giáo viên trung học cơ sở của th nh phố H nội đến năm 2030 ................................................ 143 3.1.1. Quy định về phát triển nghề nghiệp giáo viên trung học cơ sở .............. 143 3.1.2. Quan điểm phát triển GD ĐT Thủ đô Hà Nội đến năm 2 3 3 ....... 144 3.1.3. Tầm nhìn và mục tiêu phát triển giáo dục và đào tạo Thủ đô Hà Nội.... 145 3.1.4. Định hướng phát triển đội ngũ giáo viên trung học cơ sở của thành phố Hà Nội .............................................................................................. 146 3.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp...................................................................... 147 3.2.1. Nguyên tắc hướng vào chất lượng giáo dục, hướng vào người học và việc học .................................................................................................. 147 3.2.2. Đảm bảo tính tự chủ và trách nhiệm xã hội ở các cấp, các bộ phận trong trường ............................................................................................. 147 3.2.3. Đảm bảo mối quan hệ giữa mục tiêu, vấn đề và biện pháp .................... 148 3.2.4. Đảm bảo tính hiệu lực và khả thi ............................................................. 148 3.3. Biện pháp quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở th nh phố H Nội ................................................................................ 149 3.3.1. Tổ chức các hoạt động để tạo ra sự thay đổi trong nhận thức của cán bộ, giáo viên trường trung học cơ sở về phát triển nghề nghiệp giáo viên....... 149 3.3.2. Tổ chức phân tích, đánh giá nhu cầu phát triển nghề nghiệp của giáo viên trong các trường THCS để làm cơ sở phát triển nội dung, tài liệu bồi dưỡng năng lực nghề nghiệp của giáo viên ....................................................... 153
viii 3.3.3. Tổ chức xây dựng, hoàn thiện qui trình và triển khai thực hiện qui trình quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên ở trường trung học cơ sở......... 161 3.3.4. Tổ chức hoạt động hướng dẫn, tư vấn đồng nghiệp, trao đổi kinh nghiệm trong phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở...... 165 3.3.5. Tổ chức định kỳ kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở....................................... 171 3.3.6. Quản lý xây dựng môi trường, tạo động lực phát triển nghề nghiệp cho giáo viên trường trung học cơ sở ................................................................ 178 3.4. Tổ chức hảo nghiệm các biện pháp đề xuất trong luận án .................... 182 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................. 182 3.4.2. Nội dung khảo nghiệm ............................................................................. 182 3.4.3. Đối tượng và phạm vi khảo nghiệm ........................................................ 182 3.4.4. Hình thức tổ chức và phương pháp xử lý dữ liệu khảo nghiệm ............. 183 3.4.5. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 185 3. . Tổ chức thử nghiệm biện pháp .................................................................... 189 3.5.1. Những vấn đề chung về thử nghiệm ........................................................ 189 3.5.2. Kết quả thử nghiệm .................................................................................. 193 3.5.3. Kết luận về thử nghiệm ............................................................................ 197 Kết luận chương 3 ..................................................................................................... 199 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................... 200 1. Kết luận ............................................................................................................... 200 2. Khuyến nghị ....................................................................................................... 201 3. Ứng dụng kết quả nghiên cứu và các hướng nghiên cứu tiếp theo................... 202 CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ ................ 203 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 204 PHỤ LỤC
ix DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp các nguyên tắc quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở....................................................................... 62 Bảng 2.1. Thống kê về trường THCS tại thành phố Hà Nội ............................. 83 Bảng 2.2. Một số kết quả học tập của học sinh các trường THCS tại Hà Nội ...... 87 Bảng 2.3. Đánh giá về thái độ, hành vi, nhân cách của học sinh THCS ............... 87 Bảng 2.4. Cơ cấu mẫu nghiên cứu .......................................................................... 90 Bảng 2.5. Độ tin cậy của phiếu khảo sát thực trạng ............................................... 93 Bảng 2.6. Nhu cầu phát triển nghề nghiệp của giáo viên THCS ........................... 99 Bảng 2.7. Kết quả khảo sát về thực hiện mục tiêu phát triển nghề giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................ 101 Bảng 2.8. Kết quả khảo sát về phát triển giá trị và phẩm chất nghề nghiệp của giáo viên trung học cơ sở thành phố Hà Nội................................. 102 Bảng 2.9. Kết quả khảo sát về phát triển năng lực chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên trung học cơ sở thành phố Hà Nội................................. 103 Bảng 2.10. Kết quả khảo sát về phát triển năng lực xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh của giáo viên trung học cơ sở thành phố Hà Nội ................................................................................................... 104 Bảng 2.11. Kết quả khảo sát về phát triển năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội của giáo viên ............................... 105 Bảng 2.12. Kết quả khảo sát về phát triển năng lực định hướng phát triển nghề nghiệp cho bản thân của giáo viên .............................................. 106 Bảng 2.13. Kết quả khảo sát về phát triển năng lực thích nghi, ứng phó với sự biến động của môi trường của giáo viên .............................................. 107 Bảng 2.14. Kết quả khảo sát về phát triển năng lực xây dựng văn hóa nhà trường, năng lực đáp ứng với vai trò, trách nhiệm xã hội của giáo viên ............................................................................................... 108 Bảng 2.15. Kết quả khảo sát về phát triển năng lực sử dụng ngoại ngữ, năng lực ứng dụng công nghệ thông tin của giáo viên ................................. 109 Bảng 2.16. Kết quả khảo sát về phát triển các kỹ năng mềm của giáo viên.......... 110
x Bảng 2.17. Kết quả khảo sát về thực hiện vai trò chủ thể trong phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội.... 112 Bảng 2.18. Kết quả khảo sát mức độ tham gia các hình thức phát triển nghề nghiệp của giáo viên trung học cơ sở thành phố Hà Nội .................... 114 Bảng 2.19. Kết quả khảo sát về thực trạng thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển nghề nghiệp của giáo viên tại trường trung học cơ sở Hà Nội .............................................................................................. 116 Bảng 2.20. Kết quả khảo sát về xác định mục tiêu phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung hoc cơ sở thành phố Hà Nội ........................ 118 Bảng 2.21. Mức độ thực hiện mục tiêu PTNN GV tại các trường trung học cơ sở ...................................................................................................... 119 Bảng 2.22. Kết quả khảo sát thực trạng xây dựng kế hoạch trong quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở ................ 122 Bảng 2.23. Kết quả khảo sát thực trạng thực hiện chức năng tổ chức trong quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở ...................................................................................................... 125 Bảng 2.24. Kết quả khảo sát thực trạng thực hiện chức năng lãnh đạo trong quản lý PTNN GV tại trường THCS ................................................... 127 Bảng 2.25. Kết quả khảo sát thực trạng thực hiện chức năng kiểm soát trong quản lý PTNN GV tại trường THCS ................................................... 130 Bảng 2.26. Thực trạng quản lý các điều kiện quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên ở các trường trung học cơ sở ................................................ 132 Bảng 2.27. Thực trạng mức độ tác động của các yếu tố có ảnh hưởng đến PNNGV và quản lý PTNN GV tại trường THCS ............................... 134 Bảng 3.1. Khung tiêu chuẩn lựa chọn giáo viên có kinh nghiệm nghề nghiệp tham gia hướng dẫn, tư vấn đồng nghiệp trong PTNN GV tại Trường THCS ....................................................................................... 166 Bảng 3.2. Khung năng lực nghề nghiệp của giáo viên trong phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường trung học cơ sở ........................................ 173 Bảng 3.3. Quy ước thang đo trong trưng cầu ý kiến về tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp được đề xuất ...................................................... 184
xi Bảng 3.4. Đánh giá tính cấp thiết của các biện pháp quản lý PTNN GV tại các trường THCS thành phố Hà Nội .................................................... 185 Bảng 3.5. Đánh giá tính khả thi của các biện pháp quản lý PTNN GV tại các trường THCS thành phố Hà Nội .......................................................... 186 Bảng 3.6. So sánh tương quan về giá trị trung bình giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........................................................ 187 Bảng 3.7. Độ tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp ... 188 Bảng 3.8. Thống kê kết quả thử nghiệm ............................................................... 193 Bảng 3.9. Phân bố (tần suất, tần suất tích lũy) về điểm của nhóm đối chứng và nhóm thử nghiệm ............................................................................. 195 Bảng 3.10. Kết quả về sự thay đổi trong NLNN của giáo viên THCS .................. 197
xii DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1. Mô hình phát triển nghề nghiệp giáo viên của Guskey ......................... 47 Hình 1.2. Mô hình phát triển nghề nghiệp giáo viên của Evan ............................. 48 Hình 1.3. Mô hình phát triển nghề nghiệp giáo viên ............................................. 49 Hình 3.1. Sơ đồ xử lý mối quan hệ giữa nhu cầu PTNN của giáo viên với nhu cầu phát triển của nhà trường, nhu cầu phát triển của giáo dục THCS .................................................................................................... 160 Hình 3.2. Tiến trình lựa chọn biện pháp để thử nghiệm ...................................... 183 Hình 3.3. Biểu đồ phân bố tần suất (f) ................................................................. 196 Hình 3.4. Biểu đổ phân bố tần suất tích luỹ (fi ) .................................................. 196
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề t i Phát triển nghề nghiệp đã trở thành một khái niệm phổ biến trong xã hội hiện nay. Nó được xem như một con đường hữu hiệu để đào tạo, huấn luyện những người làm việc chuyên nghiệp, giúp họ đối phó với môi trường luôn thay đổi - môi trường mà họ sống và lao động nghề nghiệp. Trong lĩnh vực giáo dục, phát triển nghề nghiệp giáo viên (PTNN GV) đã được khẳng định là một khía cạnh quan trọng trong việc duy trì các tiêu chuẩn của dạy và học, đồng thời nó cũng là một khía cạnh quan trọng, cần thiết để giải quyết sự thay đổi và phát triển trong hệ thống giáo dục. “Khi bắt đầu thiên niên kỷ mới, nhiều xã hội đang tham gia vào các cuộc cải cách giáo dục nghiêm túc và đầy hứa hẹn. Một trong những yếu tố quan trọng trong hầu hết các cải cách này là sự phát triển nghề nghiệp của giáo viên; xã hội cuối cùng cũng thừa nhận rằng giáo viên không chỉ là một trong những “biến số” cần được thay đổi để cải thiện hệ thống giáo dục của họ, mà họ còn là tác nhân thay đổi đáng kể nhất trong những cải cách này. Vai trò kép này của giáo viên trong cải cách giáo dục - vừa là chủ thể vừa là đối tượng của sự thay đổi - làm cho lĩnh vực phát triển nghề nghiệp giáo viên trở thành một lĩnh vực ngày càng phát triển và đầy thách thức, và là lĩnh vực đã nhận được sự quan tâm lớn trong vài năm qua” (Villegas-Reimers, E. 2003, pp 7) [89]. Mặc dù PTNN GV được đánh giá cao về tầm quan trọng cũng như mức độ ảnh hưởng đến chất lượng đội ngũ giáo viên (GV) và kết quả học tập của học sinh (HS), nhưng trên thực tế, những hoạt động này chưa được quan tâm thỏa đáng, chưa phát huy được vai trò của nó trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên. Một trong những nguyên nhân của thực tế này là do quản lý PTNN GV tại trường học còn hạn chế. Nhiều nghiên cứu về PTNN GV cho thấy, “Nhiều trường học chưa thực sự dành nhiều tâm huyết cho PTNN GV nên văn hóa học tập và trau dồi thường xuyên của giáo viên còn yếu kém; mặc dù quản lý PTNN GV là một sự chia sẻ và phân công nhiệm vụ giữa các thành viên trong nhóm quản lý trường học, tuy nhiên các chính sách của nhà trường không cung cấp hướng dẫn về cách thức thực hiện vai trò và các nhiệm vụ này nên được thực hiện trong trường học như thế nào” (Forte &Flores, 2014) [59]. “Do cách tổ chức PTNN GV tại nhiều trường học chưa tốt nên nhiều GV nhận thấy hoạt động chưa thực sự có hiệu quả “(Webster-Wright, 2009) [91]; “lãnh đạo các trường học quản lý PTNN GV chú trọng chủ yếu dựa vào định
2 lượng hơn là định tính”; “nhóm quản lý trường học ở một số trường còn hạn chế về kiến thức và cách quản lý PTNN GV, những hoạt động phát triển nghề nghiệp do họ tổ chức trong trường học không gắn liền với bối cảnh thực tế, hay nói cách khác, chưa giải quyết được những vấn đề mà đang gặp phải” (Kennedy, 2016) [65]; “thời gian cho những hoạt động này tương đối ngắn và thường không đủ để GV kịp chiêm nghiệm lại những gì mình đã làm, bàn luận những gì đang làm và chia sẻ những mong muốn sẽ làm được trong tương lai” (Lessing &De Witt, 2007) [68]. Như vậy, PTNN GV và quản lý PTNN GV tại trường học vẫn là vấn đề cần tiếp tục được khám phá cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Giáo dục Việt Nam đang trong lộ trình đổi mới căn bản, toàn diện. Đội ngũ nhà giáo được coi là yếu tố then chốt để thực hiện thành công sự đổi mới này. Theo đó, vấn đề PTNN GV được Đảng, Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Cùng với những chính sách phát triển đội ngũ nhà giáo, việc xác định các vấn đề về đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nghề nghiệp nhà giáo đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0; tạo điều kiện cho nhà giáo tự do học thuật, phát triển nghề nghiệp liên tục và có cơ hội hợp tác quốc tế một cách thực chất, hiệu quả cũng từng bước được luật hóa. Yêu cầu về phát triển nghề nghiệp của giáo viên Trung học cơ sở (THCS) được quy định tại Chuẩn nghề nghiệp GV cơ sở giáo dục phổ thông là: “Nắm vững chuyên môn và thành thạo nghiệp vụ; thường xuyên cập nhật, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục” [6]. Ngày 29/04/2016, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt đề án “Đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ Nhà giáo và Cán bộ quản lý cơ sở giáo dục phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông giai đoạn 2016 - 2020, định hướng đến năm 2025” [37 ]. Đề án này được xem là một chiến lược toàn diện nhằm đào tạo chính quy đối với GV mới, đào tạo lại với một số GV không đạt yêu cầu, bồi dưỡng và phát triển chuyên môn thường xuyên cho GV để có thể đủ năng lực đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới (Chương trình giáo dục phổ thông 2018). Với những điểm tựa này, các hoạt động thực tiễn nhằm phát triển đội ngũ giáo viên, PTNN GV đã được triển khai rất đa dạng và thu được nhiều thành tựu đáng khích lệ. Đánh giá về chất lượng đội ngũ GV trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD ĐT) cho rằng, về cơ bản đủ về số lượng, đạt chuẩn và trên
3 chuẩn trình độ đào tạo, tương đối hợp lý về cơ cấu, có phẩm chất đạo đức và ý thức chính trị tốt, có lòng yêu nghề, có tinh thần trách nhiệm trong công việc, tích cực học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ của các nhà trường. Tuy vậy, đội ngũ nhà giáo và CBQLGD còn không ít hạn chế, yếu kém, như: bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thiếu tâm huyết, thậm chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp; trình độ chuyên môn của một bộ phận nhà giáo còn yếu, phương pháp giảng dạy chậm đổi mới, chưa đáp ứng được yêu cầu dạy và học theo định hướng phát triển năng lực. Khả năng sử dụng ngoại ngữ, tin học trong quản lý, dạy và học của nhiều GV còn hạn chế, nhất là ở những GV lớn tuổi (Nguyễn Hữu Độ, 2019) [15]. PTNN GV có một phần trách nhiệm đối với những hạn chế này của đội ngũ GV. Kinh nghiệm về PTNN GV ở Việt Nam còn rất khiêm tốn. Điều này được thể hiện ở các khía cạnh như: (i) Các yêu cầu cơ bản của PTNNGV chưa được quán triệt đầy đủ ngay trong giai đoạn đào tạo nghề tại các cơ sở đào tạo GV; chưa có sự kết nối chặt chẽ giữa giai đoạn đào tạo nghề và giai đoạn hành nghề của GV; (ii) PTNN GV ở giai đoạn hành nghề của GV chủ yếu là hoạt động tập huấn, bồi dưỡng; hoạt động tập huấn và bồi dưỡng GV mặc dù có những cải tiến qua từng giai đoạn nhưng nhìn chung, chất lượng và hiệu quả thấp; (iii) Chưa phát huy được vai trò của trường học trong PTNN GV, quản lý của Ban giám hiệu (BGH) các trường phổ thông chưa chú trọng đúng mức đối với PTNN GV tại nhà trường. Lý do của những bất cập trong PTNN GV bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, chẳng hạn như “ chúng ta chưa bao giờ làm rõ quan điểm PTNN GV” (Lê Bạt Sơn, Phan Thị Ánh Tuyết, 2020) [31], do đó quan niệm về PTNN GV của cán bộ quản lý (CBQL), GV chưa đầy đủ; thiếu các chế tài và hướng dẫn rõ ràng trong PTNN GV; CBQL nhà trường chưa quan tâm thỏa đáng và còn hạn chế về năng lực quản lý PTNN GV tại nhà trường .v.v. (Nguyễn Hữu Độ, 2014) [14]. Thực tế này dẫn đến nhu cầu cần có những nghiên cứu mang tính hệ thống về PTNN GV và quản lý PTNN GV, đặc biệt là PTNN GV tại nhà trường. Với diện tích rộng, địa bàn khác nhau, độ chênh lệch về chất lượng giáo dục, về đội ngũ, về cơ sở vật chất... giữa các vùng sau khi Hà Nội được mở rộng là một
4 trong những thách thức đối với ngành giáo dục Thủ đô. Bài toán về phát triển nguồn nhân lực cho giáo dục (đặc biệt quan trọng là đội ngũ GV), mặc dù đã có nhiều tìm tòi nghiên cứu nhưng vẫn chưa có lời giải thấu đáo. Đặc biệt, trước yêu cầu của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, cụ thể là việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2 18 đã dẫn đến những thay đổi trong tác nghiệp dạy học, giáo dục ở các trường phổ thông. Bằng cách nào để tạo ra những thay đổi trong đội ngũ GV phổ thông, trong đó có đội ngũ giáo viên THCS để đội ngũ này có đủ năng lực đáp ứng tốt những yêu cầu do những thay đổi trong chương trình giáo dục của cấp học đặt ra là một câu hỏi, một vấn đề cấp bách, cần phải được trả lời, được giải quyết. Phát triển NNGV là một trong những giải pháp góp phần giải quyết vấn đề nêu trên của giáo dục Thủ đô Hà Nội, đồng thời là con đường hữu hiệu để giúp đội ngũ giáo viên THCS của thành phố Hà Nội nâng cao mức độ thích ứng của bản thân với những thay đổi của giáo dục THCS và những thay đổi của các hoạt động trong trường THCS. Tuy nhiên, để phát triển NNGV phát huy được vai trò của nó trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ GV, cần phải có những giải pháp hiệu lực và hiệu quả trong quản lý hoạt động PTNN GV ở mọi cấp độ quản lý giáo dục, đặc biệt là quản lý PTNN GV tại trường THCS. Là cán bộ quản lý trường THCS, nhận thức được những vấn đề trên, NCS chọn vấn: “Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội” để nghiên cứu trong khuôn khổ luận án tiến sỹ QLGD với mong muốn góp phần vào phát triển nghề nghiệp giáo viên, nâng cao chất lượng dạy và học tại các trường THCS. 2. Mục đích nghiên cứu Luận án thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý PTNNGV tại các trường THCS thành phố Hà Nội, góp phần nâng cao mức độ đáp ứng của đội ngũ giáo viên hiện nay với các yêu cầu được đặt ra từ đổi mới giáo dục phổ thông, đổi mới giáo dục THCS trong hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. 3. Khách thể v đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường THCS.
5 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý phát triển nghề nghiệp giáo viên tại các trường trung học cơ sở. 4. Câu hỏi nghiên cứu Các câu hỏi nghiên cứu sau đây đã được xây dựng để định hướng cho nghiên cứu về quản lý PTNN GV của các trường THCS thành phố Hà Nội: (1) Vai trò, nguyên tắc và mô hình thực hiện PTNN GV bậc THCS trong bối cảnh phát triển, đổi mới giáo dục hiện nay như thế nào? (2) Quá trình quản lý PTNN GV tại các trường THCS thành phố Hà Nội đã diễn ra như thế nào và gặp phải những vấn đề hạn chế nào thời gian qua? (3) Ban giám hiệu các trường THCS thành phố Hà Nội cần thực hiện những tác động can thiệp nào trong công tác quản lý để PTNN GV tại trường thực sự hữu ích với mỗi giáo viên? 5. Giả thuyết hoa học Phát triển nghề nghiệp giáo viên tại trường THCS có vai trò quan trọng trong việc nâng cao mức độ đáp ứng của giáo viên THCS với những yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, PTNN GV tại các trường THCS thành phố Hà Nội còn nhiều hạn chế do quản lý PTNN GV tại các trường chưa hiệu quả. Vì vậy, việc đề xuất các giải pháp quản lý PTNN GV các trường THCS thành phố Hà Nội dựa trên cơ sở khoa học là các lý thuyết quản lý dựa vào nhà trường, lý thuyết nhu cầu, lý thuyết tham gia và phù hợp với thực tiễn sẽ giúp khắc phục những hạn chế đang tồn tại, nâng cao chất lượng đội ngũ GV cũng như chất lượng đào tạo trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. ây dựng cơ sở lý luận về quản lý PTNN GV trường THCS. 6.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động PTNN GV và quản lý PTNN GV tại các trường THCS, thành phố Hà Nội . 6.3 Đề xuất giải pháp quản lý hoạt động PTNN GV và quản lý PTNN GV tại trường trung học cơ sở 6.4. Tổ chức khảo nghiệm các giải pháp đề xuất trong luận án và thử nghiệm 01 giải pháp.
6 7. Cách tiếp cận v phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận nghiên cứu 7.1.1. Tiếp cận hệ thống Tiếp cận hệ thống trong nghiên cứu đề tài luận án được thực hiện theo các luận điểm cơ bản sau: (i) ác định PTNN GV tại trường THCS là một hệ thống bao gồm các thành tố cấu trúc vận hành trong bối cảnh trường học; (ii) Phân tích quản lý PTNN GV tại trường THCS dưới góc độ một hệ thống được vận hành theo chu trình quản lý chung, với mục tiêu, nội dung cụ thể; (iii) Đặt các biện pháp quản lý phát triển NNGV của BGH trường THCS trong hệ thống các biện pháp quản lý trường học của BGH trường THCS. 7.1.2. Tiếp cận quá trình hoạt động Các tác động từ vai trò lãnh đạo, quản trị và quản lý của BGH trường THCS đối với phát triển NNGV là một quá trình tác động đồng bộ đến nhận thức, tình cảm, hành vi, thói quen của giáo viên. Theo đó, các biện pháp đề xuất phải được xem xét đầy đủ các khía cạnh của quá trình hình thành nhận thức, tình cảm, hành vi, thói quen PTNN cho giáo viên THCS. 7.1.3. Tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường Tiếp cận “Quản lý dựa vào nhà trường” (SchoolBased Management - SBM) là một là mô hình quản lý hiện đại, đã được áp dụng khá rộng rãi và thành công ở nhiều nước phát triển trên thế giới, đặc biệt phù hợp với quản lý theo hướng tự chủ và trách nhiệm xã hội [16];[24]. Thực hiên nguyên tắc “tự quản” - nguyên tắc chủ yếu của SBM, nghiên cứu về quản lý PTNN GV tại trường THCS được thực hiện theo hướng phân quyền quản lý rõ ràng. Thành viên BGH, các tổ chuyên môn được trao quyền để giải quyết những vấn đề nảy sinh trong PTNN GV của trường cũng như trong hoạt động dạy và học của nhà trường. Bên cạnh đó, PTNN GV theo tiếp cận SBM sẽ phát huy vai trò của các thành viên trong nhà trường để thực hiện mục tiêu, nội dung PTNN GV, nâng cao tính trách nhiệm của CBQL và giáo viên trong quản lý PTNN GV tại trường.