Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:256

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh "Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa" trình bày xác định và lượng hoá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ phù hợp với bối cảnh tại Thanh Hoá và dựa trên đó đề tài kiến nghị một số hàm ý quản trị và hàm ý chính sách nhằm nâng cao kết quả kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ NƢƠNG CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KẾT QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DO PHỤ NỮ LÀM CHỦ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HÓA LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Hà Nội, năm 2023
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ NƢƠNG CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KẾT QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DO PHỤ NỮ LÀM CHỦ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9.34.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. TS. Phạm Sỹ An 2. PGS.TS. Lê Quang Hiếu Hà Nội, năm 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu của luận án này là trung thực, không trùng lặp với đề tài khác. Mọi dữ liệu kế thừa từ các nghiên cứu, tài liệu khác đều đã được trích dẫn đầy đủ. Tác giả luận án Lê Thị Nƣơng i
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i MỤC LỤC ................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................ vi DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ............................................................................. ix PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ..............................................................................4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................5 4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................5 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ..................................................................6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án .................................................................7 7. Kết cấu luận án ........................................................................................................8 Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KẾT QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DO PHỤ NỮ LÀM CHỦ .................................................................................................9 1.1. Các nghiên cứu trước đây về nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ ................................................................................9 1.2. Xác định khoảng trống và định hướng nghiên cứu ............................................25 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .........................................................................................28 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KẾT QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DO PHỤ NỮ LÀM CHỦ................................................................................................................29 2.1. Lý luận chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ .......................29 2.1.1. Khái niệm doanh nghiệp .................................................................................29 2.1.2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa ...............................................................................29 2.1.3. Doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ ................................................31 2.2. Tổng quan các lý thuyết có liên quan đến nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ. ...................................................................34 2.2.1. Lý thuyết nữ quyền (Feminism Theories).......................................................34 ii
2.2.2. Lý thuyết dựa trên nguồn lực doanh nghiệp (Resource Based View Theory- RBV) .........................................................................................................................35 2.2.3. Lý thuyết thể chế (Institutional theory)...........................................................37 2.2.4. Lý thuyết vốn xã hội (Social Capital theory) ..................................................39 2.2.5. Lý thuyết về hành vi có kế hoạch (The theory of planned behavior - TPB)...39 2.2.6. Vận dụng các lý thuyết nghiên cứu .................................................................40 2.3. Kết quả kinh doanh của doanh nghiệp (Business performance) ........................42 2.3.1. Định nghĩa kết quả kinh doanh .......................................................................42 2.3.2. Đo lường kết quả kinh doanh của doanh nghiệp.............................................43 2.3.3. Các tiêu chí đánh giá kết quả kinh doanh của doanh nghiệp ..........................45 2.4. Phát triển giả thuyết nghiên cứu.........................................................................46 2.4.1. Mối quan hệ giữa định hướng kinh doanh và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp . 47 2.4.2. Năng lực kinh doanh của chủ doanh nghiệp và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp ........................................................................................................................49 2.4.3. Mối quan hệ giữa năng lực kinh doanh và định hướng kinh doanh của doanh nghiệp ........................................................................................................................51 2.4.4. Mối quan hệ giữa vốn xã hội và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp .........51 2.4.5. Mối quan hệ giữa vốn xã hội và định hướng kinh doanh ...............................53 2.4.6. Mối quan hệ giữa chất lượng nguồn nhân lực và kết quả kinh doanh ............54 2.4.7. Mối quan hệ giữa chất lượng nguồn nhân lực và định hướng kinh doanh .....55 2.4.8. Mối quan hệ giữa khả năng tiếp cận tài chính và kết quả kinh doanh ............56 2.4.9. Mối quan hệ giữa khả năng tiếp cận tài chính và định hướng kinh doanh .....57 2.4.10. Mối quan hệ giữa chính sách của Chính phủ và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp .............................................................................................................58 2.4.11. Vai trò của biến trung gian ............................................................................60 2.4.12. Các biến kiểm soát ........................................................................................62 2.4.13. Mô hình nghiên cứu đề xuất..........................................................................65 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .........................................................................................66 Chƣơng 3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................67 3.1. Phương pháp tiếp cận .........................................................................................67 3.2. Quy trình nghiên cứu .........................................................................................67 3.3. Nội dung nghiên cứu định tính...........................................................................70 iii
3.3.1. Thiết kế nghiên cứu định tính .........................................................................70 3.3.2. Kết quả nghiên cứu định tính ..........................................................................71 3.4. Nghiên cứu định lượng sơ bộ .............................................................................82 3.4.1. Mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập dữ liệu .........................................82 3.4.2. Phương pháp phân tích sơ bộ thang đo ...........................................................83 3.4.3. Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ .............................................................83 3.5. Bản khảo sát chính thức .....................................................................................84 3.6. Nghiên cứu định lượng chính thức.....................................................................88 3.6.1. Phương pháp chọn mẫu ...................................................................................88 3.6.2. Phương pháp thu thập dữ liệu .........................................................................90 3.6.3. Phương pháp phân tích dữ liệu .......................................................................91 3.7. Phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp ...........................................93 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .........................................................................................94 Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................................95 4.1. Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá .....95 4.1.1. Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ ........................................95 4.1.2. Phân theo quy mô ............................................................................................96 4.1.3. Kết quả kinh doanh .........................................................................................97 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá ............................................99 4.2.1. Thống kê đặc điểm doanh nghiệp ...................................................................99 4.2.2. Thống kê đặc điểm của giám đốc doanh nghiệp ...........................................101 4.2.3. Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo .....................................................103 4.2.4. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) ...............................................................103 4.2.5. Phân tích nhân tố khẳng định (CFA) ............................................................104 4.2.6. Phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ...............................................................................................................107 4.2.7. Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu .....................................................108 4.2.8. Đánh giá sự khác biệt của các biến kiểm soát tới kết quả kinh doanh của doanh nghiệp ...........................................................................................................110 4.3. Thảo luận kết quả nghiên cứu ..........................................................................116 4.3.1. Kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá.....116 iv
4.3.2. Ảnh hưởng của các nhân tố với kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá. .....................................................................120 4.3.3. Mối liên hệ giữa các biến độc lập và định hướng kinh doanh ......................138 4.3.4. Vai trò trung gian của định hướng kinh doanh .............................................140 4.3.5. Vai trò của phân tích đa nhóm ......................................................................141 TIỂU KẾT CHƢƠNG 4 .......................................................................................145 Chƣơng 5. TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ..146 5.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu ..............................................................................146 5.1.1. Mức độ đạt được mục tiêu nghiên cứu của luận án ......................................146 5.1.2. Kết quả nghiên cứu .......................................................................................147 5.1.3. Đóng góp mới của luận án ............................................................................147 5.2. Định hướng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá đến năm 2025 tầm nhìn 2030 ..................................................................................149 5.2.1. Quan điểm phát triển doanh nghiệp của Tỉnh ...............................................150 5.2.2. Mục tiêu phát triển doanh nghiệp .................................................................151 5.3. Hàm ý quản trị ..................................................................................................152 5.3.1. Nâng cao khả năng tiếp cận tài chính ...........................................................152 5.3.2. Nâng cao trình độ và năng lực của chủ doanh nghiệp ..................................154 5.3.3. Nâng cao vốn xã hội của doanh nghiệp ........................................................156 5.3.4. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong doanh nghiệp ...........................158 5.3.5. Nâng cao hiệu quả tiếp cận và hưởng ưu đãi các chính sách của chính phủ 160 5.3.6. Nâng cao hiệu quả của Định hướng kinh doanh ...........................................161 5.4. Hàm ý chính sách .............................................................................................164 5.4.1. Đối với cơ quan nhà nước .............................................................................164 5.4.2. Đối với các ngân hàng và tổ chức tín dụng ...................................................165 5.4.3. Đối với các cơ sở giáo dục ............................................................................167 5.4.4. Đối với các tổ chức, hiệp hội khác ................................................................167 5.5. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................167 KẾT LUẬN ............................................................................................................169 CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ...171 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................172 PHỤ LỤC .............................................................................................................. PL1 v
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Các ký hiệu, chữ viết tắt Nguyên nghĩa BP Business Performance- Kết quả kinh doanh DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DNTN Doanh nghiệp tư nhân EC Entrepreurial Compentence- Năng lực kinh doanh EO Entrepreurial Orientation- Định hướng kinh doanh FC Financial Capital - Nguồn lực tài chính GP Government Policy- Chính sách của chính phủ ILO International Labour Organization- Tổ chức lao động quốc tế KQKD Kết quả kinh doanh LNST Lợi nhuận sau thuế NLĐ Người lao động QPPL Quy phạm pháp luật OECD Organisation for Economic Co-operation and Development -Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế SC Social Capital- Vốn xã hội TMDV Thương mại dịch vụ TNHH Trách nhiệm hữu hạn VCCI Chamber of Commerce and Industry- Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam WB World Bank- Ngân hàng thế giới vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ từ các nghiên cứu trước đó ......................23 Bảng 1.2: Tổng hợp các tiêu chí đánh giá KQKD .................................................24 Bảng 2.1. Tiêu chí phân loại DNNVV trên thế giới...............................................30 Bảng 2.2. Tiêu chí phân loại DNNVV tại Việt Nam năm 2021 ............................31 Bảng 2.3. Một số định nghĩa về doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ ........................32 Bảng 2.4. Vận dụng các lý thuyết giải thích sự ảnh hưởng các nhân tố đến kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp ...................................................42 Bảng 3.1. Tiến độ thực hiện đề tài nghiên cứu.......................................................68 Bảng 3.2. Thang đo định hướng kinh doanh ..........................................................74 Bảng 3.3. Thang đo năng lực kinh doanh...............................................................76 Bảng 3.4. Thang đo vốn xã hội (mạng lưới kinh doanh) .......................................77 Bảng 3.5. Thang đo chất lượng nguồn nhân lực ....................................................78 Bảng 3.6. Thang đo khả năng tiếp cận tài chính ....................................................79 Bảng 3.7. Thang đo chính sách của chính phủ .......................................................80 Bảng 3.8. Thang đo kết quả kinh doanh .................................................................81 Bảng 3.9. Đo lường biến kiểm soát ........................................................................82 Bảng 3.10. Kết quả Cronbach‘s Alpha của các biến ................................................84 Bảng 3.11. Thang đo tổng hợp đã hiệu chỉnh để đưa vào phân tích định lượng......84 Bảng 4.1. Thống kê số lượng DNNVV tại Thanh Hoá phân tách theo giới tính của chủ DN ............................................................................................95 Bảng 4.2. Số lượng DNNVV do phụ nữ làm chủ phân theo quy mô.....................96 Bảng 4.3. Tình hình sản xuất kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá ..............................................................................................97 Bảng 4.4. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các DNNVV do phụ nữ làm chủ tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2016 – 2020 ....................................98 ảng 4.5. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu............................................................99 Bảng 4.6. Đặc điểm giám đốc doanh nghiệp trong mẫu khảo sát ........................101 vii
ảng 4.7. Kết quả kiểm định hệ số Cronbach‘s Alpha lần 2 ...............................103 Bảng 4.8. Hệ số tương quan, hiệp phương sai giữa các biến quan sát trong mô hình nghiên cứu....................................................................................106 Bảng 4.9. Kiểm định giá trị hội tụ thông qua CR, AVE, MSV ............................107 Bảng 4.10. Kết quả kiểm định giả thuyết mô hình .................................................109 Bảng 4.11. Kết quả ước lượng bằng Bootstrap ......................................................110 Bảng 4.12. Kết quả phân tích sâu One-way ANOVA – Phân tích sự khác biệt về kết quả KD của DN theo quy mô .........................................................111 Bảng 4.13. Kết quả phân tích sâu One-way ANOVA – Phân tích sự khác biệt về kết quả KD theo kinh nghiệm của chủ DN ..........................................114 Bảng 4.14. Kết quả kiểm định mối liên hệ giữa từng thứ nguyên của EO với BP 116 viii
DANH MỤC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Mô hình nghiên cứu đề xuất ..................................................................65 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu chung ..................................................................69 Hình 4.1. Kết quả CFA mô hình nghiên cứu (đã chuẩn hóa) ..............................105 Hình 4.2. Kết quả kiểm định mô hình cấu trúc SEM (đã chuẩn hóa) ..................108 Hình 4.3. Kết quả kiểm định mô hình cấu trúc SEM kiểm định ảnh hưởng của các nhân tố cấu thành tinh thần kinh doanh tới kết quả kinh doanh (đã chuẩn hóa) ......................................................................................115 Hình 4.4: Kết quả điều tra về KQKD của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá ............................................................................................119 Hình 4.5: Kết quả điều tra về khả năng tiếp cận tài chính của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá ....................................................................122 Hình 4.6: Kết quả khảo sát về năng lực của chủ doanh nghiệp ...........................126 Hình 4.7: Kết quả điều tra về vốn xã hội của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá ............................................................................................127 Hình 4.8: Kết quả điều tra về chất lượng nguồn nhân lực của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá ....................................................................130 Hình 4.9: Kết quả điều tra về chính sách của chính phủ......................................132 Hình 4.10: Kết quả điều tra về Định hướng kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá .........................................................................135 ix
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Doanh nghiệp do nữ làm chủ đã và đang đóng góp đáng kể cho tăng trưởng kinh tế ở mỗi quốc gia. Các nghiên cứu gần đây cho thấy doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ có xu hướng tăng về số lượng nhanh hơn so với các doanh nghiệp do nam giới làm chủ và chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong các DNNVV [112]. Hiện nay, số lượng doanh nhân nữ chiếm khoảng 43% trong tổng số doanh nhân toàn cầu, và có khoảng 36% doanh nghiệp được lãnh đạo bởi phụ nữ [94]. Các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ đóng vai trò quan trọng trong tạo việc làm và thu nhập cho người lao động, giảm đói nghèo, và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ở góc độ phát triển xã hội, các doanh nghiệp này góp phần tăng vị thế của phụ nữ, tăng đầu tư cho y tế, giáo dục của trẻ em nhất là các trẻ em nữ, làm tăng lợi ích xã hội cũng như tiềm năng tăng trưởng kinh tế trong tương lai. Sự tham gia của phụ nữ vào hoạt động kinh tế không chỉ góp phần thúc đẩy thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững về bình đẳng giới mà còn có ý nghĩa tích cực đối với sự phát triển chung của đất nước. Tại Việt Nam, các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của nền kinh tế. Trong những năm vừa qua, quy mô các DNNVV trên cả nước ngày càng tăng, đặc biệt là nhóm DNNVV do phụ nữ làm chủ đã đóng góp một vị trí quan trọng trong nền kinh tế của đất nước. DNNVV do phụ nữ làm chủ chiếm 26,5% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam [15]. Các DNNVV này đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội và các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2020-2030 [24]. Tuy nhiên, các DNNVV do phụ nữ làm chủ có những bất lợi so với các DNNVV do nam giới làm chủ như khả năng tiếp cận các nguồn lực hạn chế, nguồn nhân lực thấp, kiến thức và kỹ năng về Công nghệ Thông tin và Truyền thông (ICT) thấp và đối mặt với các định kiến giới liên quan đến gia đình và doanh nghiệp [142]; vì vậy có thể làm giảm đóng góp của các doanh nghiệp này cho tăng trưởng kinh tế cũng như phát triển xã hội [1], [12], [23]. Có rất nhiều các nghiên cứu cho thấy rằng mặc dù số lượng các doanh nghiệp đang tăng lên đáng kể qua các năm, tuy nhiên kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp này vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. So với các doanh nghiệp do nam giới làm chủ thì doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ thường có xu hướng nhỏ hơn, ít sinh lời hơn, tăng trưởng chậm hơn và có tỷ lệ đóng cửa cao hơn [21], [22], [23], [24]. 1
Thanh Hóa là tỉnh có diện tích rộng thứ năm cả nước và đứng thứ 3 về dân số; là điểm cuối của ắc ộ và đầu Trung ộ lại còn là vùng Tây ắc nối dài, có rừng, có đồng bằng, có biển. Chính những yếu tố về địa lý, tự nhiên là lợi thế rất lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Trong thời gian qua, đặc biệt là giai đoạn 2015-2020, tỉnh Thanh Hóa đã đạt được những thành tựu nổi bật về phát triển kinh tế - xã hội. Tăng trưởng kinh tế của Tỉnh đạt kết quả tích cực, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) bình quân giai đoạn đạt 12,5%. Đặc biệt, năm 2020, trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 bùng phát, ảnh hưởng nặng nề lên các hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh, tỉnh Thanh Hóa vẫn có 3.200 doanh nghiệp thành lập mới, tăng 6,1% so với cùng kỳ. Lũy kế đến cuối năm 2020, tổng số doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn tỉnh là 13.152 doanh nghiệp, tăng 1.389 doanh nghiệp so với năm 2019, đạt tỷ lệ 4,8 doanh nghiệp trên 1.000 dân, trong đó số lượng doanh nghiệp do nữ lãnh đạo chiếm khoảng 21%, kinh doanh trên nhiều lĩnh vực khác nhau, như: sản xuất, dịch vụ, thương mại, du lịch, công nghiệp, xây dựng, hàng tiêu dùng, chế biến, dệt may, hàng thủ công mỹ nghệ…[15]. Những năm gần đây, doanh nghiệp do nữ lãnh đạo, quản lý tham gia ngày càng nhiều, kể cả các lĩnh vực kinh tế có yêu cầu kỹ thuật công nghệ cao. Nhiều doanh nghiệp đã mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh, linh hoạt thích ứng với yêu cầu của thị trường, khẳng định được uy tín, chất lượng và thương hiệu trên thị trường trong và ngoài nước. Cùng với xu thế chung của cả nước, Thanh Hóa cũng đã và đang có những chính sách để thúc đẩy phụ nữ khởi nghiệp kinh doanh và hỗ trợ doanh nghiệp do nữ làm chủ phát triển vững mạnh hơn, tương xứng với tiềm năng mà họ đang sở hữu [18],[19],[20]. Tuy nhiên, nếu xét về mặt bằng chung của cả nước thì tỷ lệ doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ vẫn đang còn thấp (21% so với 26,5%). Đặc biệt hơn, trong những năm gần đây, mặc dù số lượng các DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá có sự gia tăng nhưng tỷ lệ tăng thì có phần giảm sút, và kết quả kinh doanh của những doanh nghiệp này đang có phần đi xuống, cụ thể là 3 năm từ 2018 đến 2020 thì kết quả kinh doanh của doanh nghiệp này đang thể hiện ở mức tăng trưởng âm [15]. Có nhiều lý do dẫn đến thực trạng này, trong đó có một số lý do cơ bản như là hiệu quả quản trị trong các doanh nghiệp này chưa cao, chưa tận dụng được hết các chính sách hỗ trợ của chính phủ và một số rào cản do định kiến về giới vẫn còn tồn tại đối với doanh nghiệp có phụ nữ làm chủ. Do vậy, vấn đề hiện nay là cần phải có nhiều biện pháp hơn nữa để thúc đẩy các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ phát triển. 2
Một trong những vấn đề quan trọng khi nghiên cứu về các DNNVV do phụ nữ làm chủ là các nhân tố quyết định ảnh hưởng đến kết quả hoạt động của họ [130]. Hiểu và xác định các yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp do nữ làm chủ là điều quan trọng để đạt được mục tiêu mong muốn về tăng trưởng kinh tế của một quốc gia [153]. Tuy nhiên, các tài liệu được tổ chức tốt liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ ở các nền kinh tế chuyển đổi nói chung và ở Việt Nam nói riêng còn khá khiêm tốn, trong khi đặc thù mỗi nền kinh tế là khác nhau do có sự khác biệt về môi trường, hoàn cảnh. Đặc biệt, cách nhìn nhận của xã hội đối với doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ ở các nước phát triển cũng có những khác biệt lớn so với các nước đang phát triển. Do vậy, nhân tố tác động tới hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ ở các nước có nền kinh tế khác nhau cũng còn tồn tại nhiều điểm khác biệt. Tại Việt Nam, các nghiên cứu về DNNVV do phụ nữ làm chủ được một số tổ chức và cá nhân nghiên cứu và thực hiện [1], [14], [21], [22], [23], [24]. Tuy nhiên, các nghiên cứu đó mới chỉ dừng lại ở việc mô tả thực trạng phát triển, trong đó nhấn mạnh tới những đóng góp cũng như khó khăn, rào cản, giải pháp nhằm phát triển DNNVV do phụ nữ làm chủ và một phần đề cập tới nhu cầu hỗ trợ (hỗ trợ cái gì, hỗ trợ như thế nào) mà chưa có nghiên cứu nào về nhân tố ảnh hưởng tới kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ. Vì vậy, câu hỏi cho các nhà quản lý được đặt ra là DNNVV do phụ nữ làm chủ, Chính phủ, các tổ chức, hiệp hội cần phải tập trung vào những vấn đề nào để nâng cao kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp. Do đó, nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ là thực sự cần thiết. Hơn thế nữa, các nghiên cứu về DNNVV do phụ nữ làm chủ thường được nghiên cứu chung cho các doanh nghiệp tại Việt Nam mà chưa có nghiên cứu nào được thực hiện tại một địa phương cụ thể. Xuất phát từ tầm quan trọng nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các DNNVV do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa” để xác định, phân tích và lượng hóa mức độ ảnh hưởng của các nhân tố, từ đó đề xuất một số giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy sự phát triển của các DNNVV do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa trong thời gian tới. 3
2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chung của luận án là xác định và lượng hoá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến kết quả kinh doanh của các DNNVV do phụ nữ làm chủ phù hợp với bối cảnh tại Thanh Hoá và dựa trên đó đề tài kiến nghị một số hàm ý quản trị và hàm ý chính sách nhằm nâng cao kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá trong thời gian tới. Từ mục tiêu chung của luận án, tác giả đưa ra 4 mục tiêu cụ thể như sau: (1) Xây dựng mô hình các nhân tố tác động đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ. (2) Lượng hóa và kiểm định mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của của DNNVV do phụ nữ làm chủ. (3) Kiểm tra tác động trung gian của định hướng kinh doanh về mối liên hệ giữa các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh và kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ. (4) Đề xuất một số hàm ý quản trị và hàm ý chính sách nhằm cải thiện kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ trong thời gian tới dựa trên cơ sở kết quả mô hình các nhân tố ảnh hưởng đã khám phá ra và điều kiện thực tiễn của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá. 2.2. Câu hỏi nghiên cứu Để giải quyết được các mục tiêu cụ thể nêu trên, luận án đề xuất các câu hỏi nghiên cứu sau: (1) Có những nhân tố nào ảnh hưởng đến KQKD của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá? (2) Mức độ tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến KQKD của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá như thế nào? (3) Định hướng kinh doanh có đóng vai trò trung gian về mối liên hệ giữa các nhân tố ảnh hưởng đến KQKD và kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh hoá hay không? (4) Giải pháp nào là cần thiết để gia tăng KQKD của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá trong thời gian tới? 4
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Về đối tượng nghiên cứu: Kết quả kinh doanh và các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá. Về đối tượng khảo sát: DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá. Trong đó, người trực tiếp trả lời phiếu khảo sát là giám đốc của các doanh nghiệp này. Phạm vi nghiên cứu: Nội dung: Đề tài nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá, từ đó đề xuất các giải pháp cải thiện kết quả kinh doanh của doanh nghiệp trong thời gian tới. Không gian: Các DNNVV do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá. Thời gian: Số liệu thứ cấp dùng trong giai đoạn 2016- 2020; số liệu sơ cấp khảo sát nghiên cứu thực nghiệm từ tháng 7 đến tháng 11/2021, khảo sát chính thức từ tháng 12/2021 đế tháng 4/2022; Đồng thời đề xuất các hàm ý quản trị và hàm ý chính sách nhằm nâng cao kết quả kinh doanh của doanh nghiệp mục tiêu đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Nhằm đạt được các mục tiêu trên, luận án sử dụng kết hợp hai phương pháp: Phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng. Phương pháp nghiên cứu định tính: Tác giả luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu: phương pháp này được sử dụng để tổng hợp cơ sở lý thuyết và các kết quả nghiên cứu thực nghiệm trong và ngoài nước về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ làm nền tảng cho việc thiết kế nghiên cứu của luận án. Tác giả đã khảo sát ý kiến của các chuyên gia là các nữ giám đốc doanh nghiệp, lãnh đạo các tổ chức, hiệp hội doanh nghiệp, nhà nghiên cứu về lĩnh vực quản trị để đưa các biến vào mô hình nghiên cứu cũng như trong việc đánh giá, hiệu chỉnh đo lường các biến độc lập và biến phụ thuộc. Phương pháp nghiên cứu định lượng: Để chỉ ra ảnh hưởng của các nhân tố đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp tác giả đã sử dụng phương pháp điều tra chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng (stratified random sampling) và quả cầu tuyết (Snowball) để thu thập dữ liệu về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Dữ liệu sau khi thu thập được xử lý bằng các công cụ thống kê: Phân tích Cronbach‘s alpha, Phân tích nhân tố khám phá, hồi quy đa cấu trúc (SEM), phân tích Anova. 5
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Nghiên cứu này tạo ra kiến thức mới về chủ đề quan trọng của doanh nhân nữ bằng cách phát triển và thử nghiệm một mô hình khái niệm để hiểu các nhân tố cấp độ cá nhân, cấp độ doanh nghiệp và cấp độ môi trường bên ngoài ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các DNNVV do phụ nữ làm chủ trong bối cảnh của một quốc gia đang phát triển ở khu vực Đông Nam Á. Theo hiểu biết tốt nhất của nghiên cứu sinh, mô hình khái niệm được phát triển và thử nghiệm trong nghiên cứu hiện tại là mô hình khái niệm đầu tiên thuộc loại này được phát triển trong bối cảnh nghiên cứu tại một địa phương cụ thể của Việt Nam, do đó thể hiện sự đóng góp độc đáo cho kiến thức. Do phần lớn các nghiên cứu về hoạt động kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ đã được thực hiện ở các nước phát triển, đặc biệt là Hoa Kỳ và Châu Âu [47], [51], [64], [97], [126] và mới đây thì có thêm một số nghiên cứu được thực hiện ở các nước đang phát triển nhưng chủ yếu là các nước châu Phi (nơi có nền văn hoá, thể chế khác biệt nhiều so với Việt Nam) [31], [107], [118]; nghiên cứu này đóng góp một phần đáng chú ý vào cuộc tranh luận về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các DNNVV do phụ nữ làm chủ tại một địa phương của một đất nước đang phát triển của khu vực Đông Nam Á như Việt Nam. Về phương pháp nghiên cứu: Trong luận án này, tác giả sử dụng phương pháp chọn mẫu là phương pháp ngẫu nhiên thuận tiện và phương pháp quả cầu tuyết. Đây là sự kết hợp mà không nhiều các nghiên cứu tại Việt Nam áp dụng. Do vậy, đây có thể xem là một đóng góp mới của luận án. Ngoài ra, luận án sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính, nghiên cứu định lượng, dữ liệu thứ cấp bổ sung cho dữ liệu sơ cấp làm cho luận án có được cái nhìn tổng quát, đầy đủ và đa chiều nhất về KQKD và các nhân tố ảnh hưởng đến KQKD của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá. Đây là một sự kết hợp khá hoàn hảo nhưng do tốn kém thời gian và kinh phí nên không nhiều nghiên cứu thực hiện được. Mô hình nghiên cứu tích hợp 3 luồng tài liệu chính, bao gồm phương pháp tiếp cận năng lực, nguồn lực doanh nghiệp và định hướng kinh doanh, vốn có xu hướng phát triển trong lịch sử như những nghiên cứu riêng biệt. Mối quan hệ giữa năng lực kinh doanh, nguồn lực của doanh nghiệp và định hướng kinh doanh không thực sự phổ biến trong các nghiên cứu. Do đó, luận án cung cấp sự hiểu biết tốt hơn về mối quan hệ này và cách thức tương tác giữa các cấu trúc ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp. 6
Kết quả nghiên cứu đã chứng minh Định hướng kinh doanh là một khái niệm đa chiều thay vì quan niệm nó là một khái niệm đơn chiều như nhiều nghiên cứu trước đây. Kết quả kiểm định mối liên hệ của từng thứ nguyên của Định hướng kinh doanh (Sự sáng tạo, tính chủ động, và chấp nhận rủi ro) với KQKD của doanh nghiệp cũng đã cho thấy một kết quả khác biệt với hầu hết các nghiên cứu trước đây khi chứng minh rằng Chấp nhận rủi ro có mối tương quan nghịch với KQKD của doanh nghiệp. Ngoài ra, kết quả kiểm định sự khác biệt về KQKD của DN có các biến kiểm soát khác nhau cho thấy rằng chủ doanh nghiệp có kinh nghiệm càng ít thì KQKD càng cao, quy mô doanh nghiệp càng nhỏ thì KQKD càng cao. Kết quả này cũng khác biệt với hầu hết những nhận định của các nghiên cứu trước đây. Đây được xem là những khám phá mới của nghiên cứu trong bối cảnh của các DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Về mặt lý luận: Thứ nhất, luận án hệ thống hoá đầy đủ lý luận về DNNVV do phụ nữ làm chủ, kết quả kinh doanh, các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Thứ hai, luận án xây dựng được mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá; đặc biệt luận án đã xem xét tác động đồng thời của nhân tố thuộc về chủ doanh nghiệp, nguồn lực của doanh nghiệp và nhân tố bên ngoài đến kết quả kinh doanh, và bổ sung thêm nhân tố ―Định hướng kinh doanh‖ vào mô hình nghiên cứu với vai trò vừa là biến độc lập, vừa là biến trung gian giữa các nhân tố thuộc về chủ doanh nghiệp và nguồn lực của doanh nghiệp với kết quả kinh doanh. Thứ ba, luận án đã sử dụng mô hình SEM để đánh giá tác động của các nhân tố đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ tại Thanh Hoá. Đây là mô hình được xem là rất thích hợp cho việc nghiên cứu tác động đồng thời các nhân tố đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Về mặt thực tiễn Luận án này là một trong những công trình nghiên cứu khá toàn diện về ảnh hưởng của các nhân tố đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá, Việt Nam. Luận án đã kết hợp phương pháp định tính và định lượng để nghiên cứu sự ảnh hưởng của các nhân tố về năng lực của chủ doanh nghiệp, vốn xã hội, chất lượng nguồn nhân lực, khả năng tiếp cận tài chính, định 7
hướng kinh doanh và chính sách của chính phủ đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Những kết quả nghiên cứu này giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược và có các hoạt động quản trị phù hợp để nâng cao và phát huy được tiềm lực vốn con người, tiềm lực vốn xã hội, khả năng tiếp cận nguồn lực tài chính, và đồng thời có các phương pháp để tiếp cận và tận dụng các chính sách hỗ trợ của chính phủ hiệu quả để cải thiện kết quả kinh doanh. Kết quả nghiên cứu của luận án giúp chính phủ, cơ quan nhà nước cấp tỉnh xem xét lại tính hữu dụng của các chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp của quốc gia, của địa phương đặc biệt là các chính sách liên quan đến hỗ trợ DNNVV do phụ nữ làm chủ, từ đó có biện pháp để các chính sách này thật sự có ý nghĩa đối với doanh nghiệp. ên cạnh đó, kết quả nghiên cứu của luận án làm cơ sở để các đơn vị đào tạo nhân lực có các biện pháp thay đổi chất lượng đào tạo để đáp ứng nhu cầu nhân lực của các doanh nghiệp; các ngân hàng, các tổ chức tài chính có những chính sách phù hợp hơn đối với các DNNVV do phụ nữ làm chủ; các tổ chức và hiệp hội có nhiều hoạt động thiết thực hơn để hỗ trợ các DNNVV do phụ nữ làm chủ tăng khả năng kết nối và tiếp cận được các nguồn lực cần thiết phục vụ cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. 7. Kết cấu luận án Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án có kết cấu gồm 5 chương Chương 1. Tổng quan nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ Chương 2. Cơ sở lý luận về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh Chương 3. Phương pháp nghiên cứu Chương 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận Chương 5. Tóm tắt kết quả nghiên cứu và hàm ý quản trị 8
Chƣơng 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KẾT QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DO PHỤ NỮ LÀM CHỦ 1.1. Các nghiên cứu trƣớc đây về nhân tố ảnh hƣởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ Theo phân tích tổng quan các công trình nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của DNNVV do phụ nữ làm chủ trong và ngoài nước nhận thấy vấn đề liên quan đến doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ nói chung và DNNVV do phụ nữ làm chủ nói riêng nhận được sự quan tâm của rất nhiều học giả, nhà nghiên cứu với nhiều cách tiếp cận và mô hình sử dụng khá đa dạng. Cụ thể: Do tính chất đặc thù của các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ khi được xem xét trong mối quan hệ với các doanh nghiệp do nam làm chủ, việc điều tra các nhân tố ảnh hưởng cụ thể đến hoạt động của họ là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng. Lim & Envick (2013) [99] cho rằng tồn tại sự khác biệt giữa các doanh nghiệp do nam giới và phụ nữ làm chủ về động cơ khởi sự kinh doanh, các loại cơ hội được tìm kiếm và kỳ vọng về sự thành công và tăng trưởng kinh doanh. Tương tự, DeTienne & Chandler (2005) [64] lưu ý rằng do kết quả của quá trình xã hội hóa khác nhau, nhận thức của phụ nữ về cơ hội khác với nam giới, dẫn đến các hành vi kinh doanh khác nhau. Hơn nữa, một lập luận nổi bật trong tài liệu là khi so sánh với các doanh nghiệp do nam giới làm chủ, các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ có xu hướng nhỏ hơn về quy mô, tạo ra ít doanh thu và lợi nhuận hơn, đồng thời tăng trưởng chậm hơn [24], [69]. Điều này thường được gọi là "giả thuyết nữ dưới hiệu suất" [67]. Tuy nhiên, ngày càng nhiều nghiên cứu đã thách thức giả thuyết này; chẳng hạn như Watson (2003) [146] cho rằng các đặc điểm của doanh nghiệp do nam giới làm chủ và do phụ nữ làm chủ là khác nhau và do đó khi các biến kiểm soát và các biện pháp hoạt động thích hợp được đưa vào trong các cuộc điều tra về hiệu suất, kết quả là các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ không hoạt động kém hơn các doanh nghiệp do nam giới làm chủ. Tài liệu về hiệu quả hoạt động của các DNNVV do phụ nữ làm chủ cho đến thập kỷ trước vẫn còn hạn chế. Người ta đã lập luận rằng các nghiên cứu thực nghiệm điều tra mối quan hệ giữa năng lực và hiệu suất giữa các doanh nhân đã 9