Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:259

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chung của luận án là: Nghiên cứu và xác định các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN, qua đó đề xuất các giải pháp về quản trị nhằm góp phần nâng cao kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ Đề tài Mô hình tập đoàn kinh tế Nhật Bản và giá trị tham khảo đối với việxây dựng các tập đoàn kinh tế Việt Nam hiện nay TRƯƠNG THỊ HUỆ ĐỀ CƯƠNG NGHIÊN CỨU Ngành: Kinh tế thế giới và Quan hệ kinh tế Quốc tế Chuyên ngành: Kinh tế thế giới và Quan hệ kinh tế Quốc tế Mã số: 6231070 CÁC NHÂN TỐ QUẢN TRỊ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA GIẢNG VIÊN TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Hà Nội, 2021
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TRƯƠNG THỊ HUỆ CÁC NHÂN TỐ QUẢN TRỊ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA GIẢNG VIÊN TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản trị Kinh doanh Mã số: 9340101.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn TS. Vũ Văn Hưởng Hà Nội, 2021
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ QUẢN TRỊ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC ...................................................................................... 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu về các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học ........................................................ 8 1.1.1. Các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học ............................................................................................................... 8 1.1.2. Các phương pháp nghiên cứu về những nhân tố ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học ........................................................................ 26 1.2. Tổng quan các nghiên cứu về kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học .................................................................................................................. 37 1.3. Khoảng trống nghiên cứu và các vấn đề luận án kế thừa, hoàn thiện, bổ sung .................................................................................................................... 43 Tóm tắt chương 1 ................................................................................................ 45 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÁC NHÂN TỐ QUẢN TRỊ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC ............................................................................................................. 47 2.1. Các khái niệm ............................................................................................... 47 2.1.1. Quản trị tổ chức và các chức năng của quản trị tổ chức .................................. 47 2.1.2. Nghiên cứu khoa học và kết quả nghiên cứu khoa học.................................... 50 2.2. Các lý thuyết liên quan tới sự ảnh hưởng của các nhân tố quản trị đối với kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học ......................................... 53 2.2.1. Tổng quan các lý thuyết nền tảng trong nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học.......................................... 53 2.2.2. Thuyết kỳ vọng .............................................................................................. 55 2.2.3. Thuyết X, thuyết Y và thuyết Z ...................................................................... 57 2.3. Mô hình nghiên cứu đề xuất ......................................................................... 62 Tóm tắt chương 2 ................................................................................................ 66 CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 67 3.1. Thiết kế nghiên cứu ...................................................................................... 67 3.2. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu................................................................ 70 3.2.1. Phỏng vấn chuyên gia đối với mô hình nghiên cứu đề xuất ............................ 70 3.2.2. Mô hình nghiên cứu chính thức ...................................................................... 72
3.2.3. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 75 3.3. Thiết kế và đánh giá sơ bộ thang đo ............................................................ 82 3.3.1. Thiết kế và mã hóa thang đo........................................................................... 82 3.3.2. Đánh giá sơ bộ thang đo ................................................................................. 84 3.4. Phương pháp thu thập thông tin .................................................................. 88 3.4.1. Phương pháp nghiên cứu tại bàn (desk review)............................................... 88 3.4.2. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia ............................................................... 88 3.4.3. Phương pháp điều tra khảo sát ........................................................................ 88 3.5. Phương pháp phân tích thông tin ................................................................ 91 3.5.1. Thống kê mô tả .............................................................................................. 91 3.5.2. Kiểm định độ tin cậy, giá trị thang đo và sự phù hợp của mô hình .................. 91 3.5.3. Kiểm định mô hình lý thuyết và giả thuyết nghiên cứu ................................... 94 Tóm tắt chương 3 ................................................................................................ 95 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ QUẢN TRỊ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA GIẢNG VIÊN TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ................................................................. 96 4.1. Tổng quan về Đại học Quốc gia Hà Nội ....................................................... 96 4.1.1. Lịch sử, sứ mệnh và tầm nhìn ......................................................................... 96 4.1.2. Các lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu ................................................................ 97 4.2. Thực trạng các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội ................................................ 98 4.2.1. Mục tiêu nghiên cứu khoa học........................................................................ 99 4.2.2. Sự lãnh đạo và sự phân quyền ...................................................................... 104 4.2.3. Hỗ trợ nghiên cứu khoa học ......................................................................... 107 4.2.4. Chế độ chính sách đối với giảng viên ........................................................... 115 4.2.5. Nguồn lực cho nghiên cứu khoa học............................................................. 123 4.3. Thực trạng kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội .......................................................................................................... 128 4.3.1. Bài báo khoa học.......................................................................................... 128 4.3.2. Sách và các công trình, dự án tiêu biểu ......................................................... 131 4.3.3. Phát minh, sáng chế, giải pháp hữu ích, tư vấn chính sách và chuyển giao công nghệ....................................................................................................................... 132 4.3.4. Các giải thưởng khoa học và công nghệ ....................................................... 133 4.4. Đánh giá các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội ..................................................... 135 4.4.1. Phân tích thống kê mô tả .............................................................................. 135 4.4.2. Kết quả kiểm định độ tin cậy của thang đo ................................................... 138
4.4.3. Kết quả phân tích nhân tố khám phá ............................................................. 141 4.4.4. Kết quả phân tích nhân tố khẳng định........................................................... 144 4.4.5. Kết quả kiểm định sự khác biệt của các nhóm bằng phân tích tương quan, T Test và Anova........................................................................................................ 148 4.4.6. Kết quả phân tích tương quan ....................................................................... 153 4.4.7. Kết quả phân tích hồi quy bội ....................................................................... 154 4.4.8. Tổng hợp kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu và phỏng vấn sâu sau nghiên cứu định lượng....................................................................................................... 156 4.5. Bình luận kết quả nghiên cứu định tính và định lượng, ưu điểm, hạn chế của các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội ............................................................ 160 Tóm tắt chương 4 .............................................................................................. 168 CHƯƠNG 5: ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KHUYẾN NGHỊ NHẰM GÓP PHẦN NÂNG CAO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA GIẢNG VIÊN TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ............................. 170 5.1. Kết quả và những đóng góp của luận án ................................................... 170 5.1.1. Kết quả và những đóng góp về mặt lý luận .................................................. 170 5.1.2. Kết quả và những đóng góp về mặt thực tiễn ................................................ 172 5.2. Định hướng phát triển khoa học và công nghệ của ĐHQGHN ................ 173 5.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội ...................................................................... 175 5.3.1. Tăng cường các nguồn lực và điều chỉnh cơ chế quản lý nguồn lực cho hoạt động nghiên cứu khoa học ..................................................................................... 176 5.3.2. Cải thiện chế độ chính sách đối với giảng viên ............................................. 180 5.3.3. Hoạch định và tổ chức thực hiện hiệu quả các mục tiêu nghiên cứu khoa học, tăng cường hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học ................................................. 184 5.3.4. Nâng cao hiệu quả lãnh đạo ở các cấp .......................................................... 189 5.3.5. Các giải pháp khác ....................................................................................... 191 5.4. Khuyến nghị đối với Nhà nước để tăng cường kết quả nghiên cứu khoa học tại Đại học Quốc gia Hà Nội .............................................................................. 193 Tóm tắt chương 5 .............................................................................................. 196 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 198 1. Hạn chế của nghiên cứu ..................................................................................... 199 2. Các hướng nghiên cứu tiếp theo ......................................................................... 201 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 205
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án “Các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội” là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi, chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của người khác. Trong quá trình thực hiện luận án, tôi đã thực hiện nghiêm túc các quy định về đạo đức nghiên cứu. Các kết quả trình bày trong luận án là sản phẩm nghiên cứu, khảo sát của riêng cá nhân tôi. Tất cả các nội dung tham khảo sử dụng trong luận án đều được trích dẫn tường minh, theo đúng quy định. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Nghiên cứu sinh Trương Thị Huệ
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Viện Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, đặc biệt là PGS.TS. Hoàng Văn Hải - Viện trưởng đã luôn hỗ trợ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa đào tạo tiến sĩ ngành Quản trị Kinh doanh. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các giảng viên, chuyên viên công tác tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã giảng dạy, hướng dẫn, hỗ trợ tôi hoàn thành các học phần trong chương trình đào tạo tiến sĩ của Nhà trường. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới hai thầy giáo hướng dẫn khoa học PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn và TS. Vũ Văn Hưởng đã luôn khuyến khích, động viên, tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận án này. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và các giảng viên đang công tác tại các trường đại học thành viên, khoa trực thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình hợp tác, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thiện luận án. Mặc dù đã rất cố gắng, nhưng chắc chắn luận án này không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các nhà khoa học, nhà quản lý và những người quan tâm để có thể hoàn thiện nghiên cứu của mình tốt hơn. Xin chân thành cảm ơn! Nghiên cứu sinh Trương Thị Huệ
DANH MỤC VIẾT TẮT Tiếng Việt TT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1. CA Phân tích độ tin cậy 2. CFA Phân tích nhân tố khẳng định 3. CSDL Cơ sở dữ liệu 4. ĐH Đại học 5. ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội 6. EFA Phân tích nhân tố khám phá 7. GS Giáo sư 8. NCKH Nghiên cứu khoa học 9. KH&CN Khoa học và công nghệ 10. KHTN Khoa học Tự nhiên 11. KHXH Khoa học xã hội 12. KHXH&NV Khoa học xã hội và nhân văn 13. PGS Phó Giáo sư 14. QS Hệ thống xếp hạng của Tổ chức Tư vấn Giáo dục Quacquarelli Symonds - Anh. 15. SEM Mô hình cấu trúc mạng 16. SJTU Hệ thống xếp hạng của ĐH Giao thông Thượng Hải, Trung Quốc 17. THE Hệ thống xếp hạng của Phụ trương giáo dục đại học của tờ tuần báo Times, Anh Quốc 18. TS Tiến sĩ Tiếng Anh TT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1. CA Cronbach’s Alpha 2. CFA Confirmatory Factor Analysis 3. EFA Exploratory Factor Analysis 4. QS Quacquarelli Symonds 5. SEM Structural Equation Modeling 6. SJTU Shangai JiaoTong University 7. THE Times of Higher Education Suplement i
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1. 1. Tóm tắt tổng quan tình hình nghiên cứu chia theo các nhóm nhân tố quản trị........................................................................................................................... 25 Bảng 1. 2. Tổng kết tình hình nghiên cứu về các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên ..................................................................................... 27 Bảng 1. 3. Tổng kết các chỉ số đo lường kết quả NCKH trong tổng quan tài liệu ... 42 Bảng 2. 1. Ma trận hai cách tiếp cận về quản trị tổ chức 50 Bảng 2. 2. Các khái niệm liên quan đến nghiên cứu khoa học ................................ 50 Bảng 2. 3. Tổng kết các lý thuyết nền tảng được áp dụng trong tổng quan tài liệu . 54 Bảng 2. 4. Động lực nội tại và bên ngoài của các giảng viên để thực hiện nghiên cứu .............................................................................................................................. 57 Bảng 2. 5. Bảng so sánh học thuyết X, Y và Z ....................................................... 58 Bảng 3. 1. Kết quả phỏng vấn chuyên gia về mô hình nghiên cứu dự kiến ............. 71 Bảng 3. 2. Giải thích các biến trong mô hình nghiên cứu ....................................... 74 Bảng 3. 3. Kết quả đánh giá sơ bộ độ tin cậy của các thang đo nhân tố quản trị ..... 85 Bảng 3. 4. Đánh giá sơ bộ độ tin cậy của thang đo Sự lãnh đạo lần 2 ..................... 87 Bảng 3. 5. Kết quả đánh giá sơ bộ độ tin cậy của thang đo kết quả NCKH ............ 87 Bảng 3. 6. Số lượng và tỷ lệ giảng viên của các trường thành viên, khoa trực thuộc ĐHQGHN làm căn cứ lấy mẫu .............................................................................. 90 Bảng 4. 1. Số chương trình đào tạo và người học của ĐHQGHN ............................. 98 Bảng 4. 2. Mục tiêu NCKH của ĐHQGHN và các đơn vị năm 2020 .................... 101 Bảng 4. 3. Số lượt cán bộ ĐHQGHN đi nghiên cứu và giảng dạy ở nước ngoài và số lượt cán bộ nước ngoài đến nghiên cứu và giảng dạy ở ĐHQGHN giai đoạn 2015- 2019 ............................................................................................................................. 121 Bảng 4. 4. Cơ sở vật chất của ĐHQGHN .................................................................. 123 Bảng 4. 5. Cơ cấu nguồn thu của ĐHQGHN năm 2018 .......................................... 126 ii
Bảng 4. 6. Số lượng và cơ cấu trình độ cán bộ khoa học của ĐHQGHN giai đoạn 2015-2019 .................................................................................................................... 127 Bảng 4. 7. Số lượng và tỷ lệ bài báo khoa học/cán bộ khoa học của ĐHQGHN giai đoạn 2015-2019........................................................................................................... 129 Bảng 4. 8. Số sách chuyên khảo của ĐHQGHN giai đoạn 2015-2019 ................... 131 Bảng 4. 9. Kết quả phân tích độ tin cậy của thang đo .............................................. 139 Bảng 4. 10. Tóm tắt kết quả phân tích EFA các biến độc lập .................................. 141 Bảng 4. 11. Bảng ma trận xoay nhân tố ở lần phân tích EFA cuối cùng ................ 142 Bảng 4. 12. Bảng ma trận xoay nhân tố của biến phụ thuộc .................................... 143 Bảng 4. 13. Hệ số tải chuẩn hóa của các biến độc lập .............................................. 145 Bảng 4. 14. Các chỉ số về độ tin cậy, tính hội tụ và tính phân biệt trong CFA....... 146 Bảng 4. 15. Hệ số tải chuẩn hóa của biến phụ thuộc ................................................ 147 Bảng 4. 16. Kết quả phân tích tương quan theo các nhóm đối tượng ..................... 149 Bảng 4. 17. Kết quả phân tích T Test hoặc ANOVA ............................................... 151 Bảng 4. 18. Hệ số tương quan giữa các nhân tố ....................................................... 154 Bảng 4. 19. Bảng tóm tắt kết quả hồi quy của mô hình ........................................... 155 Bảng 4. 20. Bảng kết quả phân tích phương sai ANOVA ...................................... 155 Bảng 4. 21. Bảng kết quả phân tích hồi quy bội ....................................................... 156 Bảng 4. 22. Tổng hợp kết quả kiểm định giả thuyết ................................................. 157 iii
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2. 1. Mô hình nghiên cứu đề xuất .................................................................. 65 Hình 3. 1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................ 68 Hình 3. 2. Mô hình nghiên cứu chính thức ............................................................. 72 Hình 4. 1. Kết quả phân tích CFA các biến độc lập.............................................. 144 Hình 4. 2. Kết quả phân tích CFA biến phụ thuộc ................................................ 147 Hình 4. 3. Kết quả kiểm định mô hình lý thuyết .................................................. 158 iv
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trên thế giới, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra một cách mạnh mẽ và có ảnh hưởng lớn đến môi trường giáo dục đại học. Vai trò của trường đại học đã dần thay đổi. Đại học không chỉ là nơi truyền thụ tri thức mà còn sáng tạo ra tri thức mới, là trung tâm đổi mới sáng tạo. Do đó, công tác nghiên cứu khoa học (NCKH) ở trường đại học trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. NCKH đã trở thành động lực cho sự phát triển của một quốc gia và là trụ cột của hệ thống giáo dục đại học. Điều này cũng yêu cầu các nhà quản trị đại học phải tìm ra những mô hình, cách thức quản trị mới, đáp ứng những thay đổi nhanh chóng của xã hội. Do tầm quan trọng của công tác NCKH ở các trường đại học, các nghiên cứu về năng suất, kết quả nghiên cứu của giảng viên đại học ngày càng thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách tại các quốc gia phát triển cũng như đang phát triển (Jung, 2012; Hedjazi và Behravan, 2011). Đã có nhiều nghiên cứu tập trung làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên đại học với những cách tiếp cận, phương pháp, mô hình và lý thuyết khác nhau. Trong đó, phải kể đến là mô hình “các thành tố của tổ chức NCKH hiệu quả” (Bland và cộng sự, 2005), mô hình sử dụng thuyết kỳ vọng (Chen và cộng sự, 2006), mô hình dựa trên thuyết về ba trường phái quản trị X, Y, Z (Aydin và cộng sự, 2012). Mặc dù có nhiều học giả đã nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới kết quả NCKH của giảng viên, tuy nhiên, số lượng nghiên cứu tập trung về các nhân tố quản trị ảnh hưởng tới kết quả NCKH của giảng viên với các phương pháp nghiên cứu hiện đại dường như còn rất hạn chế. Cho đến nay, hầu hết các nghiên cứu đều tiếp cận theo hướng phân loại các yếu tố thể chế (Okendo, 2018; Yang và cộng sự, 2017; Tafreshi và cộng sự, 2013; Bland và cộng sự, 2005...) và/hoặc các yếu tố cá nhân (Nafukho và cộng sự, 2019; Abramo và cộng sự, 2017; Chen và cộng sự, 2006...). Các phương pháp nghiên cứu chủ yếu được sử dụng để đánh giá tác động của các nhân tố ảnh hưởng tới kết quả NCKH của giảng viên là phân tích hồi quy (Nafukho và cộng sự, 2019; Sheridan và cộng sự, 2017; Jung, 2012; Bland và cộng 1
sự, 2005...), kiểm định phương sai ANOVA (Kiat và Claire, 2017; Chen và cộng sự, 2006...), mô hình cấu trúc mạng SEM (Abramo và cộng sự, 2017; Tafreshi và cộng sự, 2013...), thống kê mô tả và phân tích định tính (Aref và cộng sự, 2017; Heinze và cộng sự, 2009...). Cùng với xu hướng chung của thế giới, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đến việc nâng cao hiệu quả NCKH. Đại hội XII của Đảng đã xác định phương hướng, nhiệm vụ với 08 vấn đề lớn, trong đó có việc “nâng cao chất lượng, hiệu quả nghiên cứu và ứng dụng khoa học, công nghệ”. Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII đã đề ra phương hướng “Phát triển mạnh mẽ khoa học và công nghệ (KH&CN), làm cho KH&CN thực sự là quốc sách hàng đầu, là động lực quan trọng nhất để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, kinh tế tri thức, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế; bảo vệ môi trường, bảo đảm quốc phòng - an ninh”. Với những chính sách đổi mới, Việt Nam đã có sự phát triển đáng kể về thành tựu NCKH với với thập kỷ trước. Tuy nhiên, sự hiện diện của các nhà khoa học ở trong nước trên trường quốc tế còn quá khiêm tốn (Nguyễn Văn Tuấn, 2018). Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong đó nhiều chuyên gia cho rằng “điểm nghẽn" của KH&CN Việt Nam nằm ở chính tư duy quản trị của trường đại học, với một số biểu hiện cụ thể như: chỉ coi trọng giảng dạy, chính sách hỗ trợ hoạt động NCKH còn bất cập, công tác quản lý NCKH mang nặng tính thủ tục hành chính, thiếu đầu tư trọng điểm cho các nhóm nghiên cứu (Phùng Xuân Nhạ, 2017, dẫn theo https://dantri.com.vn; Nguyễn Đình Đức, 2017), chế độ đãi ngộ không đủ đảm bảo đối với những nhà khoa học có tài thực sự, điều kiện làm việc đối với các nhà khoa học còn hạn chế (Nguyễn Văn Tuấn, 2018). Vì vậy, cần có những nghiên cứu về sự ảnh hưởng của các nhân tố quản trị đến kết quả NCKH của giảng viên ở các trường đại học tại Việt Nam, đặc biệt là những đại học hàng đầu cả nước như Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN). Đại học Quốc gia có đặc thù là mô hình “trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học, công nghệ đa ngành, đa lĩnh vực chất lượng cao, được Nhà nước ưu tiên đầu tư phát triển” (Luật giáo dục đại học 2012). ĐHQGHN có sứ mệnh đào tạo nguồn 2
nhân lực chất lượng cao, bồi dưỡng nhân tài; sáng tạo, NCKH và công nghệ đỉnh cao, chuyển giao tri thức; đóng vai trò nòng cột và tiên phong trong đổi mới hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Trong những năm gần đây, ĐHQGHN luôn nằm trong nhóm 150 trường đại học hàng đầu Châu Á theo bảng xếp hạng QS và nhóm 1.000 đại học hàng đầu thế giới theo bảng xếp hạng THE. Nghị quyết Đại hội Đại biểu lần thứ VI Đảng bộ ĐHQGHN nhiệm kỳ 2020 - 2025 đã đề ra mục tiêu “phấn đấu đến năm 2025 đứng vào nhóm 100 đại học hàng đầu Châu Á, nhóm 500 đại học hàng đầu thế giới”. Trong hơn mười năm qua, ĐHQGHN đã xác định và kiên trì định hướng phát triển trở thành đại học nghiên cứu, có tính hội nhập cao. Như vậy, khác với nhiều đại học khác, ĐHQGHN là đại học định hướng nghiên cứu, được Nhà nước ưu tiên đầu tư phát triển để đạt đẳng cấp quốc tế, có sứ mạng tiên phong trong đổi mới hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Do vậy, luận án lựa chọn ĐHQGHN để nghiên cứu, làm cơ sở tham khảo cho trường đại học khác trong cả nước. Với vị thế, vai trò và định hướng phát triển của ĐHQGHN như trên, công tác NCKH có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Để thực hiện sứ mạng và mục tiêu phát triển của mình, trong những năm qua, ĐHQGHN đã có nhiều chính sách nhằm tăng cường năng lực NCKH của giảng viên và đạt được một số kết quả cao hơn so với hầu hết các trường đại học trong cả nước. Tuy nhiên kết quả đạt được vẫn còn một số hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng. Báo cáo chính trị Đại hội Đảng bộ ĐHQGHN lần thứ VI đã nhận định hạn chế về khoa học và công nghệ (KH&CN) của ĐHQGHN: Tiềm lực KH&CN vẫn chưa đáp ứng yêu cầu cao của đại học nghiên cứu, số lượng công bố quốc tế trong danh mục ISI/SCOPUS trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn còn hạn chế, số sản phẩm KH&CN có tầm ảnh hưởng lớn và có tính ứng dụng còn ít; kết quả hoạt động sở hữu trí tuệ còn hạn chế; nguồn thu từ nghiên cứu ứng dụng thực tiễn, nghiên cứu chuyển giao vẫn còn khiêm tốn. Có nhiều yếu tố tác động đến kết quả NCKH của ĐHQGHN trong những năm vừa qua, dẫn đến kết quả đạt được còn chưa tương xứng với tiềm năng như trên, trong đó có thể có các nguyên nhân chủ quan đến từ môi trường, thể chế, chính sách vĩ mô, điều kiện thực hiện... và nguyên nhân khách quan đến từ công tác quản trị, 3
năng lực của đội ngũ giảng viên tại ĐHQGHN. Bản báo cáo chính trị Đại hội Đảng bộ ĐHQGHN lần thứ VI đã nhận định những nguyên nhân từ vấn đề quản trị đại học, bao gồm: công tác dự báo, xây dựng kế hoạch, giải pháp tổ chức thực hiện còn dàn trải, ít hiệu quả; công tác chỉ đạo, điều hành chưa thực sự tạo động lực mạnh mẽ; công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát nội bộ chưa hiệu quả; nguồn lực vẫn chủ yếu dựa vào ngân sách, quản lý các nguồn lực còn nhiều bất cập; các giải pháp gia tăng thu hút các nguồn lực ngoài xã hội chưa có đột phá; thủ tục hành chính cần được cải cách nhiều hơn nữa; sự kết nối bên trong hệ thống cần được tăng cường hơn...Vì vậy, cần có những công trình khoa học sử dụng các phương pháp nghiên cứu hiện đại, kết hợp tiếp cận định tính với định lượng để đánh giá rõ thực trạng, kiểm chứng sự ảnh hưởng của các nhân tố quản trị đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. Vì những lý do trên, việc tập trung nghiên cứu các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN có ý nghĩa quan trọng, cấp thiết, không chỉ đối với ĐHQGHN mà còn có ý nghĩa tham khảo cho các trường đại học khác trong cả nước. Mặc dù vậy, cho đến nay chưa có một nghiên cứu nào về các nhân tố quản trị ảnh hưởng tới kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. Chính vì vậy, luận án chọn đề tài “Các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội”. Đây có thể là nghiên cứu đầu tiên tập trung về các nhân tố quản trị và đánh giá tác động của các nhân tố này đến kết quả NCKH của giảng viên đại học. 2. Câu hỏi nghiên cứu Luận án tập trung trả lời các câu hỏi cụ thể sau: (a) Thực trạng các nhân tố quản trị và kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN hiện nay như thế nào? (b) Các nhân tố quản trị ảnh hưởng như thế nào đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN? Kết quả NCKH của các nhóm đối tượng giảng viên tại ĐHQGHN có sự khác nhau như thế nào? (c) ĐHQGHN cần thực hiện các giải pháp nào để góp phần nâng cao kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN? 4
3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chung: Nghiên cứu và xác định các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN, qua đó đề xuất các giải pháp về quản trị nhằm góp phần nâng cao kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. Mục tiêu cụ thể: (a) Xây dựng được khung phân tích, thang đo các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên đại học. (b) Đánh giá được thực trạng các nhân tố quản trị và kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. (c) Phân tích, đo lường được ảnh hưởng của các nhân tố quản trị đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. Phân tích được sự khác nhau về kết quả NCKH theo các nhóm đối tượng giảng viên tại ĐHQGHN. (d) Đề xuất một số giải pháp và khuyến nghị nhằm góp phần nâng cao kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là: (a) các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên ĐHQGHN; (b) kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: Luận án sử dụng dữ liệu thứ cấp của ĐHQGHN từ năm 2015 đến năm 2019, dữ liệu sơ cấp thu thập thông qua điều tra khảo sát tiến hành từ tháng 4/2020 đến tháng 9/2020. Các giải pháp được đề xuất áp dụng cho giai đoạn 2021- 2025. Về không gian: Luận án giới hạn nghiên cứu trong phạm vi giảng viên cơ hữu (giảng viên là viên chức hoặc lao động hợp đồng) tại ĐHQGHN. Việc thu thập dữ liệu được tiến hành thông qua lấy mẫu ngẫu nhiên phân tầng đối với giảng viên cơ hữu tại 8 trường đại học thành viên và 4 khoa trực thuộc ĐHQGHN (sau đây gọi chung là đơn vị). 5
Việc phân tích các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH được thực hiện trong phạm vi cả ở cấp cơ quan điều hành ĐHQGHN (chủ yếu qua dữ liệu thứ cấp và nghiên cứu định tính) và cấp các đơn vị thành viên, đơn vị trực thuộc ĐHQGHN (chủ yếu qua dữ liệu sơ cấp và nghiên cứu định lượng). Trong đó, một số nhân tố quản trị (sự phân quyền, sự lãnh đạo) sẽ được xem xét chủ yếu ở cấp trường đại học thành viên, khoa trực thuộc ĐHQGHN và cấp đơn vị chuyên môn (bộ môn, khoa nơi giảng viên đang công tác). Kết quả NCKH sẽ được xem xét ở phạm vi cá nhân giảng viên, tuy nhiên luận án có phân tích thực trạng kết quả NCKH của toàn ĐHQGHN nói chung để làm rõ hơn vấn đề nghiên cứu và có căn cứ đưa ra các giải pháp phù hợp. Về mặt nội dung: Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên, tuy nhiên luận án chỉ giới hạn ở các nhân tố quản trị, không nghiên cứu các nhân tố cá nhân, thể chế... nói chung. Luận án chỉ kiểm chứng mối quan hệ một chiều là sự ảnh hưởng của các nhân tố quản trị đối với kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN mà không xem xét chiều tác động ngược lại. 5. Đóng góp mới của luận án 5.1. Về lý luận Luận án có những đóng góp mới về lý luận như sau: (a) Xây dựng và kiểm định mô hình nghiên cứu về các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên đại học, trong đó đã bổ sung mới thang đo “Sự phân quyền” trong khung phân tích so với các nghiên cứu trước. Đây là nghiên cứu đầu tiên kiểm định ảnh hưởng của các nhân tố quản trị tới kết quả NCKH của giảng viên đại học; (b) Điều chỉnh các tiêu chí đo lường (biến quan sát) của các thang đo nhân tố quản trị và kết quả NCKH cho phù hợp với bối cảnh của các trường đại học (ĐH) ở Việt Nam; (c) Đóng góp cho nền tảng lý thuyết về các trường phái quản trị X, Y, Z, cho thấy thuyết Y và Z nên được áp dụng tại các tổ chức và lĩnh vực hoạt động có tính sáng tạo cao như trường đại học và hoạt động NCKH. 5.2. Về thực tiễn 6
Luận án có những đóng góp mới về thực tiễn như sau: (a) Kết quả của luận án giúp ĐHQGHN và các đơn vị thành viên đánh giá được hiện trạng kết quả NCKH cũng như các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN; (b) Luận án là công trình nghiên cứu đầu tiên đánh giá được mức độ ảnh hưởng của các nhân tố quản trị đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN; (c) Kết quả của luận án giúp ĐHQGHN và các đơn vị trong ĐHQGHN nắm bắt được các nhân tố quản trị cũng như mức độ tác động của các nhân tố tới kết quả NCKH của giảng viên. Từ đó, giúp ĐHQGHN và các đơn vị trong ĐHQGHN có các biện pháp phù hợp góp phần nâng cao kết quả NCKH của giảng viên. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần giới thiệu và kết luận, luận án được chia thành 5 chương như sau: (1) Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên đại học. (2) Chương 2: Cơ sở lý luận về các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên đại học. (3) Chương 3: Thiết kế và phương pháp nghiên cứu. (4) Chương 4: Kết quả nghiên cứu các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. (5) Chương 5: Định hướng và một số giải pháp, khuyến nghị nhằm góp phần nâng cao kết quả NCKH của giảng viên tại ĐHQGHN. 7
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ QUẢN TRỊ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC Tại chương 1, luận án sẽ trình bày tổng quan tình hình nghiên cứu về hai vấn đề chính: (1) các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên đại học; (2) kết quả NCKH của giảng viên. Trong đó, phần trọng tâm, được phân tích sâu hơn là các nghiên cứu về những nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên đại học với hai cách tiếp cận: (a) theo nội dung các nhân tố quản trị được tìm thấy trong các tài liệu; (b) theo các phương pháp nghiên cứu. Trên cơ sở tổng quan tài liệu, Chương 1 cũng sẽ chỉ ra khoảng trống nghiên cứu và các vấn đề luận án kế thừa, hoàn thiện, bổ sung. 1.1. Tổng quan nghiên cứu về các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học 1.1.1. Các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu khoa học của giảng viên đại học Ở trong nước hiện nay, dường như số lượng công trình nghiên cứu về nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên còn rất hạn chế. Huỳnh Thanh Nhã (2016) đã khảo sát 125 giảng viên tại ba trường cao đẳng ở Cần Thơ về những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng tham gia NCKH của giảng viên. Kết quả mô hình hồi quy cho thấy các nhân tố ảnh hưởng gồm: Môi trường làm việc (ảnh hưởng đáng kể nhất), nhận thức, năng lực cá nhân, động cơ thực hiện, tuổi và lĩnh vực chuyên môn của giảng viên. Tuy nhiên “khả năng tham gia NCKH” ở đây được xem xét với ý nghĩa là thái độ, động lực sẵn sàng thực hiện NCKH của giảng viên (yếu tố đầu vào) chứ không phải kết quả NCKH (yếu tố đầu ra). Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về các nhân tố nói chung ảnh hưởng đến kết của NCKH của giảng viên. Các nghiên cứu chủ yếu phân chia các nhân tố thành hai nhóm là: nhóm nhân tố thể chế (institutional factors) và nhóm nhân tố cá nhân (individual factors). Các yếu tố thể chế thường có ý nghĩa rộng hơn, vì đó là toàn bộ những yếu tố liên quan đến thể chế - tức là liên quan đến một cơ 8
quan, tổ chức công với các cơ cấu và chức năng được định sẵn một cách chính thức nhằm điều chỉnh các lĩnh vực hoạt động nhất định áp dụng chung cho toàn bộ dân cư (Đào Minh Hồng và Lê Hồng Hiệp, 2013) hoặc "liên quan đến những tổ chức lớn và có tầm quan trọng" (từ điển Cambridge). Khi nghiên cứu các nhân tố thể chế này, các nhà nghiên cứu sẽ không tiếp cận vấn đề theo khái niệm, bản chất và các chức năng của quản trị tổ chức mà sẽ xem xét tất cả mọi vấn đề liên quan đến một tổ chức. Chẳng hạn, trong mô hình của Bland và cộng sự (2005), nhóm nhân tố thể chế gồm nhiều nội dung cụ thể như: Nguồn lực (cho nghiên cứu), khen thưởng, thời gian làm việc, mục tiêu, các nhóm đa dạng về quy mô/kinh nghiệm/chuyên môn, định hướng/hỗ trợ NCKH, văn hóa, giao tiếp, chính sách chú trọng nghiên cứu, chính sách tuyển dụng và tuyển chọn giảng viên, môi trường làm việc nhóm tích cực, giao tiếp với mạng lưới chuyên gia, quản trị có sự tham gia, tạo cơ hội phát triển...; nhóm nhân tố sự lãnh đạo và nhóm nhân tố cá nhân được tách riêng khỏi nhóm thể chế. Tổng quan tài liệu cho thấy dường như còn thiếu các công trình tập trung nghiên cứu riêng về các nhân tố quản trị ảnh hưởng đến kết quả NCKH của giảng viên. Tuy nhiên, trong các nhân tố thể chế, có thể tìm thấy một số nhân tố quản trị đã được đề cập và làm thang đo trong nhiều công trình nghiên cứu định lượng, điển hình như: Mục tiêu NCKH của tổ chức, sự phân quyền, sự lãnh đạo, hỗ trợ NCKH, chế độ chính sách đối với giảng viên, nguồn lực cho NCKH. a) Mục tiêu NCKH của tổ chức Nhiều nghiên cứu đã cho thấy chiến lược, mục tiêu phát triển NCKH của trường đại học tác động đến kết quả NCKH của giảng viên và nhà trường. Tafreshi và cộng sự (2013) thu thập dữ liệu từ 261 giảng viên ở Iran, kết hợp nhiều phương pháp như phỏng vấn Delphi, phân tích EFA, CFA và mô hình SEM. Kết quả cho thấy mục tiêu giáo dục của Nhà trường (bao gồm cả mục tiêu NCKH) tác động đến kết quả nghiên cứu của giảng viên. Tương tự, Jahan và cộng sự (2018), Whelan và Markless (2012), Hedjazi và Behravan (2011), Bland và cộng sự (2005)... cũng cho thấy nếu trường có mục tiêu, định hướng phát triển theo mô hình đại học nghiên cứu thì hệ thống hỗ trợ cho NCKH cũng tốt hơn, từ đó tác động tích cực đến kết quả 9