Luận án Tiến sĩ Quản trị nhân lực: Ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:220

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Quản trị nhân lực "Ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh" trình bày các nội dung chính sau: Đánh giá ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản trị nhân lực: Ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ĐỒNG THANH MAI ẢNH HƯỞNG CỦA DI CƯ LAO ĐỘNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2024
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ĐỒNG THANH MAI ẢNH HƯỞNG CỦA DI CƯ LAO ĐỘNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành: Quản trị nhân lực Mã số: 9 34 04 04 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Tô Thế Nguyên 2. TS. Trần Văn Đức HÀ NỘI - 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng bản thân tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ trong bất cứ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2024 Tác giả luận án Đồng Thanh Mai i
LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo; sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình; sự tài trợ về vật chất và tinh thần của nhiều cá nhân và tổ chức. Tôi xin gửi lòng biết ơn và sự kính trọng sâu sắc tới hai giảng viên là PGS.TS Tô Thế Nguyên và TS. Trần Văn Đức đã hướng dẫn, dành nhiều công sức và thời gian cùng thảo luận với tôi về khung phân tích, phương pháp nghiên cứu và trình bày kết quả nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết hơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế & Phát triển Nông thôn, Bộ môn Kinh tế, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tạo điều kiện và tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn UBND tỉnh Bắc Ninh, Cục Thống kê tỉnh Bắc Ninh, Sở Lao động và Thương binh xã hội tỉnh Bắc Ninh, Ban Quản lý các Khu công nghiệp tỉnh Bắc Ninh đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn người thân, gia đình hai bên nội ngoại đã luôn đồng hành, sát cánh và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thời gian hoàn thành luận án. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng chắc chắn không tránh khỏi hạn chế, thiếu sót nhất định khi thực hiện luận án, kính mong quý thầy, cô, bạn bè, đồng nghiệp và những người quan tâm tiếp tục đóng góp ý kiến để vấn đề nghiên cứu ngày càng được hoàn thiện hơn. Hà Nội, ngày tháng năm 2024 Tác giả luận án Đồng Thanh Mai ii
MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục các chữ viết tắt................................................................................................ vi Danh mục bảng .............................................................................................................. viii Danh mục biểu đồ ............................................................................................................. x Danh mục hộp .................................................................................................................. xi Danh mục hình ................................................................................................................. xi Trích yếu luận án ............................................................................................................ xii Thesis abstract................................................................................................................ xiv Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................. 3 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 3 1.4. Những đóng góp mới của luận án ......................................................................... 4 1.4.1. Những đóng góp về lý luận và học thuật .............................................................. 4 1.4.2. Những đóng góp về thực tiễn................................................................................ 4 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ........................................................... 4 Phần 2. Cơ sở lý luận - thực tiễn và tổng quan tài liệu................................................ 5 2.1. Cơ sở lý luận về ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế của nơi nhập cư ........................................................................................................... 5 2.1.1. Các khái niệm có liên quan ................................................................................... 5 2.1.2. Vai trò của di cư lao động với các vấn đề kinh tế................................................. 8 2.1.3. Lý luận về di cư lao động ................................................................................... 10 2.1.4. Lý luận về phát triển kinh tế ............................................................................... 14 iii
2.1.5. Nội dung nghiên cứu ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế của nơi nhập cư ................................................................................................... 18 2.2. Cơ sở thực tiễn về ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế............ 26 2.2.1. Cơ sở thực tiễn trên thế giới................................................................................ 26 2.2.2. Cơ sở thực tiễn tại Việt Nam .............................................................................. 30 2.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra trong việc cải thiện ảnh hưởng của di cư lao động tới phát triển kinh tế ................................................................................... 37 2.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan và khoảng trống nghiên cứu ........................................................................................................... 39 2.3.1. Các công trình nghiên cứu có liên quan ............................................................. 39 2.3.2. Khoảng trống nghiên cứu ................................................................................... 44 Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 45 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 46 3.1. Đặc điểm kinh tế xã hội của tỉnh Bắc Ninh ........................................................ 46 3.1.1. Vị trí địa lý của tỉnh Bắc Ninh ............................................................................ 46 3.1.2. Lịch sử hình thành tỉnh Bắc Ninh ....................................................................... 47 3.1.3. Tình hình kinh tế xã hội của tỉnh Bắc Ninh .......................................................... 47 3.2. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 49 3.2.1. Cách tiếp cận ....................................................................................................... 49 3.2.2. Khung phân tích .................................................................................................. 53 3.2.3. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 53 3.2.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................................ 59 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 63 4.1. Thực trạng di cư lao động trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh........................................ 63 4.1.1. Tình hình di cư trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ........................................................ 63 4.1.2. Tình hình di cư lao động trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.......................................... 68 4.1.3. Các chính sách và chiến lược của Bắc Ninh liên quan tới di cư lao động .......... 78 4.2. Ảnh hưởng của di cư lao động tới phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ............................................................................................................. 83 4.2.1. Ảnh hưởng di cư lao động đến nguồn lực cho phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ............................................................................................... 83 iv
4.2.2. Ảnh hưởng di cư lao động đến kết quả phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ............................................................................................................. 99 4.3. Giải pháp cải thiện ảnh hưởng của di cư lao động tới phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ................................................................................ 129 4.3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp..................................................................................... 129 4.3.2. Các định hướng ................................................................................................. 130 4.3.3. Giải pháp đề xuất .............................................................................................. 131 Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 147 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 148 5.1. Kết luận............................................................................................................. 148 5.2. Kiến nghị .......................................................................................................... 149 5.2.1. Đối với Nhà nước và các Bộ ngành .................................................................. 150 5.2.2. Đối với chính quyền tỉnh Bắc Ninh .................................................................. 150 5.2.3. Đối với các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...................................... 150 Danh mục công trình có liên quan đến luận án............................................................. 151 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152 Phụ lục .......................................................................................................................... 165 v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ASXH An sinh xã hội BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CCKT Cơ cấu kinh tế CCN Cụm công nghiệp CMKT Chuyên môn kỹ thuật CNH Công nghiệp hóa CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNTT Công nghệ thông tin CN-XD Công nghiệp-Xây dựng CPI Chỉ số giá tiêu dùng DCLĐ Di cư lao động DCLĐ Di cư lao động ĐTH Đô thị hoá FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Tổng thu nhập nội địa GNP Tổng thu nhập quốc dân GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn ICOR Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư ILO Tổ chức lao động quốc tế IMRA Tỷ lệ lao động di cư trong lực lượng lao động IOM Tổ chức di cư quốc tế KCN Khu công nghiệp KTXH Kinh tế xã hội KT-XH Kinh tế xã hội LĐNC Lao động nhập cư LĐNC Nhập cư lao động LĐ-TBXH Lao động thương binh xã hội LGRDP Logarit của tổng sản phẩm trên địa bàn vi
Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt LIMRA Logarit của tỷ lệ lao động di cư trong lực lượng lao động LLLĐ Lực lượng lao động LUNEM Logarit của tỷ lệ thất nghiệp NLTS Nông-lâm-thủy sản NSĐP Ngân sách địa phương NSLĐ Năng suất lao động NSNN Ngân sách nhà nước OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế PTBV Phát triển bền vững THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TM-DV Thương mại-Dịch vụ TTKT Tăng trưởng kinh tế UBND Ủy ban nhân dân UNEM Tỷ lệ thất nghiệp vii
DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 2.1. Các lý thuyết phát triển kinh tế ........................................................................... 16 3.1. Biến động dân số của tỉnh Bắc Ninh ................................................................... 47 3.2. Giá trị sản xuất các ngành kinh tế của tỉnh Bắc Ninh ......................................... 49 3.3. Thu thập dữ liệu thứ cấp ..................................................................................... 54 3.4. Đối tượng và nội dung tham vấn......................................................................... 55 3.5. Số mẫu điều tra ................................................................................................... 56 4.1. Quy mô di cư của tỉnh Bắc Ninh ......................................................................... 63 4.2. Số người nhập cư và xuất cư từ các cuộc Tổng điều tra dân số và nhà ở trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .................................................................................. 66 4.3. Lý do di chuyển của người di cư theo kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ............................................................................... 67 4.4. Số lượng lao động di cư của tỉnh Bắc Ninh ước lượng theo kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở các năm ........................................................................ 69 4.5. Thời gian cư trú của lao động di cư đến ............................................................. 73 4.6. Tình trạng nhà ở của lao động di cư đến ............................................................. 74 4.7. Kết quả mô hình Probit các yếu tố ảnh hưởng tới quyết định gắn bó của lao động di cư với tỉnh Bắc Ninh ........................................................................ 77 4.8. Tỷ lệ lao động di cư trong lực lượng lao động của tỉnh Bắc Ninh...................... 85 4.9. Độ tuổi của lao động di cư đến trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ................................ 87 4.10. Sự dịch chuyển việc làm theo cơ cấu ngành nghề của lao động di cư đến trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .................................................................................. 90 4.11. Số lao động di cư đến và thu nhập bình quân đầu người .................................... 91 4.12. Trình độ học vấn của lao động di cư trên địa bàn tỉnh........................................ 92 4.13. Vốn đầu tư phát triển của tỉnh Bắc Ninh ............................................................ 96 4.14. Vốn, lao động di cư của các doanh nghiệp FDI trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...... 97 4.15. Hệ số ICOR của Bắc Ninh .................................................................................. 98 4.16. Tổng sản phẩm trên địa bàn của tỉnh Bắc Ninh và cả nước .............................. 100 4.17. Đóng góp của di cư lao động vào GRDP của tỉnh Bắc Ninh ............................ 103 4.18. Thu nhập, chi tiêu của người di cư lao động đến tỉnh Bắc Ninh ...................... 105 viii
4.19. Mối quan hệ giữa giá trị xuất khẩu ròng và tỷ lệ người di cư lao động đến trong lực lượng lao động của tỉnh Bắc Ninh ..................................................... 106 4.20. Thông tin cơ bản của các biến trong mô hình ................................................... 108 4.21. Kết quả hồi quy theo mô hình ARDL giữa các biến LIMRA, LUNEM với LGRDP trong dài hạn ....................................................................................... 109 4.22. Cơ cấu kinh tế của tỉnh Bắc Ninh ..................................................................... 111 4.23. Di cư lao động và loại đô thị của tỉnh Bắc Ninh (năm 2021) ........................... 115 4.24. Kết quả hồi quy theo mô hình ARDL giữa các biến LIMRA, LGRDP với LUNEM trong dài hạn ...................................................................................... 120 4.25. Ý kiến của lao động di cư đến về giá cả tiêu dùng đắt đỏ tại tỉnh Bắc Ninh .... 123 4.26. Đối tượng di chuyển cùng của lao động di cư đến trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ........................................................................................................... 126 4.27. Ảnh hưởng của di cư lao động tới môi trường xã hội và cảnh quan đô thị trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ................................................................................ 129 ix
DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Tên biểu đồ Trang 4.1. Dân số từ 5 tuổi trở lên chia theo mức độ di cư, 1999-2019 .............................. 65 4.2. Lao động di cư đến hàng năm trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.................................. 70 4.3. Các vùng di cư đi của đối tượng điều tra ............................................................ 71 4.4. Dân tộc của đối tượng điều tra ............................................................................ 72 4.5. Khó khăn của người di cư lao động đến ............................................................. 75 4.6. Nguồn gốc lao động trong các khu công nghiệp của tỉnh Bắc Ninh ................... 86 4.7. Mối quan hệ giữa cơ cấu lao động và tỷ lệ lao động di cư trong lực lượng lao động của tỉnh Bắc Ninh (1997 – 2021) ......................................................... 88 4.8. Lĩnh vực việc làm của lao động di cư đến trên địa bàn tỉnh ............................... 89 4.9. Trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động tỉnh Bắc Ninh ............................... 93 4.10. Trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động di cư và lực lượng lao động của tỉnh Bắc Ninh, so sánh tại năm 2021 ............................................................ 94 4.11. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh Bắc Ninh và cả nước ............................... 101 4.12. Đóng góp vào GRDP của di cư lao động đến tại các đơn vị hành chính cấp huyện của tỉnh Bắc Ninh ............................................................................ 104 4.13. Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và tỷ lệ di cư lao động trong lực lượng lao động của tỉnh Bắc Ninh .................................................................... 107 4.14. Mối quan hệ giữa cơ cấu kinh tế và tỷ lệ lao động di cư đến trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .................................................................................................... 112 4.15. Tương quan giữa tỷ lệ thất nghiệp của tỉnh Bắc Ninh và cả nước .................... 117 4.16. Mối quan hệ giữa tỷ lệ thất nghiệp và tỷ lệ lao động di cư trong lực lượng lao động của tỉnh Bắc Ninh ............................................................................... 119 4.17. So sánh chỉ số giá tiêu dùng của tỉnh Bắc Ninh với cả nước ............................ 122 4.18. Tỷ lệ nghèo của tỉnh Bắc Ninh.......................................................................... 125 4.19. Mối quan hệ giữa lao động di cư và tỷ lệ nghèo ............................................... 125 4.20. Mối quan hệ giữa lao động nhập cư và chi ngân sách địa phương của Bắc Ninh ........................................................................................................... 127 x
DANH MỤC HỘP STT Tên hộp Trang 4.1. Ý kiến về thiếu hụt nhân lực của tỉnh Bắc Ninh ................................................. 85 4.2. Ý kiến về thu nhập của người dân Bắc Ninh ...................................................... 91 4.3. Ý kiến về việc nâng cao trình độ chuyên môn và xâm lấn văn hóa của lao động di cư............................................................................................................ 95 4.4. Ý kiến về quản lý lao động di cư đến Bắc Ninh ............................................... 127 4.5. Ý kiến về rác thải sinh hoạt của lao động di cư đến Bắc Ninh ......................... 128 DANH MỤC HÌNH STT Tên hình Trang 3.1. Bản đồ hành chính tỉnh Bắc Ninh ....................................................................... 46 3.2. Mật độ dân số tỉnh Bắc Ninh qua các năm ......................................................... 48 3.3. Khung phân tích ảnh hưởng của di cư lao động tới phát triển kinh tế của tỉnh Bắc Ninh ...................................................................................................... 52 4.1. Sơ đồ quản lý dòng di cư lao động trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .......................... 82 xi
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Đồng Thanh Mai Tên luận án: Ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh Chuyên ngành: Quản trị nhân lực Mã số: 9 34 04 04 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục tiêu nghiên cứu: Mục đích của nghiên cứu hướng tới: (i) Hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế; (ii) Đánh giá ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế của tỉnh Bắc Ninh; (iii) Đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Phương pháp nghiên cứu: Luận án sử dụng các phương pháp tiếp cận hệ thống, tiếp cận có sự tham gia, tiếp cận theo lĩnh vực việc làm, tiếp cận theo các yếu tố cấu thành nên phát triển kinh tế kết hợp sử dụng các phương pháp phân tích bao gồm: thống kê mô tả, thống kê so sánh và mô hình ARDL…để kiểm định ảnh hưởng của di cư lao động tới phát triển kinh tế của tỉnh Bắc Ninh. Dữ liệu thứ cấp từ năm 1997 - 2021 và dữ liệu sơ cấp khảo sát trong năm 2021 từ 533 người di cư lao động, phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý ở địa phương và các đối tượng liên quan đến di cư lao động được sử dụng trong luận án. Kết quả chính và kết luận: Bắc Ninh là tỉnh có diện tích nhỏ nhất và mật độ dân số đứng thứ 3 trong cả nước, di dân và đô thị hóa là hai yếu tố chính khiến dân số của Bắc Ninh tăng nhanh trong những năm vừa qua. Lượng người di cư đến Bắc Ninh ngày càng đông trong những năm gần đây do nhu cầu lao động của các nhà đầu tư nước ngoài đến từ Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc... và các nhà đầu tư trong nước ngày càng tăng. Theo kết quả điều tra Tổng dân số và nhà ở của Tổng cục Thống kê năm 2019 thì số người nhập cư (có thời gian rời khỏi nơi thường trú trên 5 năm) vào Bắc Ninh là 132.955 người, trong đó nữ giới chiếm tỷ lệ cao hơn với con số là 56,1%. Cũng từ kết quả của cuộc điều tra, có 87,5% người nhập cư cho rằng họ đến Bắc Ninh vì mục đích tìm việc làm. Theo thống kê của Cục Thống kê tỉnh Bắc Ninh, trong năm 2021 có khoảng 236 nghìn người di cư lao động đang sinh xii
sống tại Bắc Ninh. Người di cư lao động đến Bắc Ninh chủ yếu từ Trung du miền núi phía Bắc, Đồng bằng sông Hồng, Bắc trung bộ và Duyên hải miền Trung với gần một nửa là người dân tộc thiểu số, thời gian sinh sống trung bình ở Bắc Ninh dưới 5 năm. Kết quả nghiên cứu cho thấy DCLĐ có những ảnh hưởng tới phát triển kinh tế của Bắc Ninh thông qua một số điểm nổi bật. Trước hết DCLĐ đóng góp vào các nguồn lực cho phát triển kinh tế như nguồn nhân lực và nguồn lực vốn. Tính đến năm 2021, DCLĐ đóng góp gần 30% lực lượng lao động của toàn tỉnh với độ tuổi trẻ và năng suất lao động cao. DCLĐ đóng góp vào thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước, gia tăng hiệu quả sử dụng vốn. DCLĐ ảnh hưởng cả mặt tích cực và tiêu cực tới các biến số đo lường kết quả PTKT với việc đóng góp hơn 32% cho GRDP của toàn tỉnh tính theo phương thức tính giá trị sản xuất thông qua năng suất lao động và đóng góp khoảng 12% cho GRDP toàn tỉnh theo phương thức chi tiêu trong năm 2021. DCLĐ đóng góp không nhỏ vào sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương từ nông nghiệp sang công nghiệp – xây dựng với tỷ trọng của ngành công nghiệp – xây dựng chiếm 77,3% trong năm 2021. DCLĐ góp phần đẩy nhanh tốc độ đô thị hóa của tỉnh Bắc Ninh, tăng từ 9,5% năm 2000 lên 42,6% năm 2020. DCLĐ cũng góp phần gia tăng tỷ lệ thất nghiệp do một số LĐDC đã chiếm mất việc làm của người địa phương. Ngoài ra cầu về các mặt hàng thiết yếu tăng mạnh khi có quá đông LĐDC đến sinh sống nên giá cả của các mặt hàng này, đặc biệt là nhà ở trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh cũng tăng cao hơn mặt bằng chung của cả nước. Cuối cùng với gần 16% dân số là LĐDC, khiến cho phát sinh một số vấn đề xã hội và môi trường, ảnh hưởng tới sự bền vững của phát triển kinh tế tỉnh Bắc Ninh. Sau khi sử dụng các mô hình định lượng để kiểm định lại ảnh hưởng mà nhóm DCLĐ cho sự phát triển kinh tế của tỉnh Bắc Ninh thông qua các biến số như GRDP, tỷ lệ thất nghiệp. Luận án đã đề xuất một số giải pháp để cải thiện ảnh hưởng của DCLĐ đến PTKT của tỉnh Bắc Ninh, cụ thể là: (i) Qui hoạch phát triển kinh tế của tỉnh Bắc Ninh cần tính đến người LĐDC, (ii) Đồng bộ công tác quản lý cư trú, (iii) Phát triển hệ thống thông tin của thị trường lao động, (iv) Hoàn thiện chính sách xã hội đối với người LĐDC đến, (v) Cải thiện các biến số kinh tế vĩ mô, (vi) Phối hợp với các doanh nghiệp trong quản trị dòng DCLĐ. xiii
THESIS ABSTRACT PhD Candidate: Dong Thanh Mai Dissertation title: Influence of labor migration on economic development in Bac Ninh province Major: Human Resouce Management Code: 9 34 04 04 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Reseach Objectives: The purposes of the study are: (i) To systematize and clarify theoretical and practical issues on the impact of labor immigration on economic development; (ii) To assess the influence of labor immigration on the economic development of Bac Ninh province; (iii) To propose some solutions to improve the impact of labor immigration on economic development in Bac Ninh province. Methods of the study: The thesis uses systematic, participatory, employment-based, and the constitutive factors of economic development approaches, combining with using analytical methods including descriptive statistics, comparative statistics, and ARDL model... to test the influence of labor immigration on the Bac Ninh’s economic development. The thesis uses secondary data from 1997 to 2021, primary data was collected from 533 labor immigrants and in-depth interviews with local managers, innkeepers, and others related to immigrant workers in 2021. Main findings and conclusions: Bac Ninh is the smallest province but is the third highest population density in Vietnam. The increase in population is mainly due to immigration and urbanization in recent years. The number of immigrants to Bac Ninh has been increasing in recent years due to the increasing demand of labor from foreign investors from Korea, Japan, China... and domestic investors.According to the results of the General Population and Housing Census of the General Statistics Office in 2019, the number of immigrants into Bac Ninh is 132.955 people, of which the number of women higher with it’s rate is 56,1%. From those survey results, 87,5% of immigrants said that they came to Bac Ninh to find a job. According to preliminary statistics from Bac Ninh Provincial Department of Statistics, in 2021, there are about 236 thousand labor immigrants to Bac Ninh. Immigrant workers in Bac Ninh are mainly from the Northern Midlands and Mountains, xiv
the Red River Delta, the North Central Coast, the Central Coast, and nearly half of them are ethnic minorities. The thesis results show that labor migration has impacts on Bac Ninh's economic development through some outstanding points. First of all, labor immigration contributes to resources for economic development such as human resources and capital resources. They contribute nearly 30% of the entire province's labor force with young age and high labor productivity. They contribute to attracting domestic and foreign investment capital and increasing the efficiency of capital use. Furthermore, community immigrant affects both positively and negatively the variables measuring the level of economic development with a contribution of over 32% to the GRDP by labor productivity method and contributing about 12% to the province's GRDP by spending method. Contributing significantly to the transformation of the local economic structure from agriculture to industry-construction with the proportion of industry-construction was for 77,3% in 2021. Labor immigrats contributed to accelerating the urbanization rate of Bac Ninh province, increasing from 9,5% in 2000 to 42,6% in 2021. Labor migration also contributed to increasing the unemployment rate because they have taken over jobs that made by local people. In addition, the demand for essential goods increased sharply, so the prices of them also increased higher than the average level of the whole country. Finally, with nearly 16% of the population being immigrant workers, causing a number of social and environmental problems to arise, affecting the sustainability of economic development in Bac Ninh province. After using quantitative models to retest the labor migration groups had affected on the economic development of Bac Ninh province through some variables such as GRDP, unemployment rate, the thesis has proposed some solutions to improve the impact of labor immigration on the economic development of Bac Ninh province, specifically: (i) Economic development planning of Bac Ninh province needs to care with labor immigration, (ii) To synchronize residence management, (iii) To develop labor market information system, (iv) To improve social policies for incoming immigrants, (v) To improve macroeconomic variables, (vi) Coordinate with enterprices in managing labor immigration flows. xv
PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Di cư là việc con người di chuyển đến một khu vực địa lý mới khác với nơi họ đang sinh sống. Hiện tượng này ngày càng trở nên phổ biến trên thế giới và ở Việt Nam trong suốt lịch sử phát triển. Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở, năm 2019 cả nước có khoảng 6,4 triệu người tương đương khoảng 7,3% dân số từ 5 tuổi trở lên là người di cư (Tổng cục Thống kê, 2019). Di cư đã và đang trở thành chiến lược để người dân cải thiện sinh kế và cơ hội tiếp cận với giáo dục, y tế, văn hóa hiện đại (ILO, 2021). Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến di cư bao gồm cả những nguyên nhân gây ra bởi lực đẩy và những nguyên nhân gây ra bởi lực hút đối với người di cư (Lee, 1966). Di cư có thể xuất phát từ lý do thay đổi nơi học tập, làm việc, kết hôn hoặc chính sách kinh tế xã hội (Trương Văn Tuấn, 2011). Yếu tố việc làm được coi là nguyên nhân chính dẫn tới di cư và thường được gọi là di cư lao động (Fan, 1990; ILO, 2015). Mọi hình thái của di cư lao động (DCLĐ) đều góp phần tạo ra sự chuyển dịch cơ cấu lao động và ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế (PTKT) của mỗi quốc gia, mỗi khu vực (Taylor & Phillip, 2001; ILO, 2021). Ảnh hưởng của DCLĐ đến sự PTKT được nhìn nhận ở cả hai góc độ thuận chiều và trái chiều tới nguồn lực, tới cộng đồng nơi mà họ rời đi cũng như nơi mà họ ngụ cư (Stark & Boom, 1985). Nhận biết được những ảnh hưởng của DCLĐ tới các vấn đề kinh tế - xã hội sẽ giúp vùng hoặc quốc gia đó có những chính sách điều chỉnh phù hợp (Trương Văn Tuấn, 2011; Nguyễn Nữ Đoàn Vy, 2018). Tỉnh Bắc Ninh là một địa phương năng động trong cả nước với điều kiện tự nhiên và xã hội thuận lợi cho PTKT. Sau 25 năm tái lập, đến năm 2021, Bắc Ninh đã thu được một số thành tựu trong PTKT: (1) Tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh luôn đạt ở mức cao, bình quân giai đoạn 1997-2021 tăng 13,89%/năm; (2) năng suất lao động đạt 305,1 triệu đồng/lao động/năm, tăng 91 lần so với năm 1997; (3) quy mô kinh tế ngày càng lớn, nếu năm 1997 GRDP chỉ đạt 2,1 nghìn tỷ đồng và đóng góp không đáng kể (0,64%) vào GDP cả nước (Cục Thống kê tỉnh Bắc Ninh, 1997), thì đến năm 2021, quy mô GRDP theo giá hiện hành là 38,7 nghìn tỷ đồng chiếm 1,8% GDP cả nước (Cục Thống kê tỉnh Bắc Ninh, 2021). Đóng góp cho sự PTKT đó không thể thiếu làn sóng DCLĐ ồ ạt đã và đang diễn ra sôi nổi trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Là một trong những địa phương 1
có tỷ suất di cư thuần cao ở Việt Nam, trong đó tỷ suất nhập cư đạt 45,7‰ vào năm 2021 (Tổng cục Thống kê, 2021). Làn sóng DCLĐ đến Bắc Ninh bắt đầu tăng mạnh từ năm 2010, chủ yếu là lao động di cư (LĐDC) trẻ, trình độ học vấn thấp, phần lớn là người dân tộc đến từ các tỉnh phía Bắc, chiếm khoảng một phần ba lực lượng lao động (LLLĐ), cung cấp trên 70% lao động ở các khu công nghiệp (KCN). Tuy nhiên, mặt trái mà DCLĐ tạo ra như giảm trình độ dân trí của tỉnh Bắc Ninh, xuất hiện hiện tượng xâm lấn văn hóa kinh doanh, góp phần gia tăng tỷ lệ thất nghiệp, gia tăng giá cả tiêu dùng, gia tăng ngân sách địa phương chi cho vấn đề an ninh xã hội và ô nhiễm môi trường. Chính quyền và các tổ chức trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh đã có một số chính sách ưu đãi trong việc thu hút và giữ chân LĐDC, tuy nhiên những chính sách này còn chưa mang tầm chiến lược và chưa hiệu quả (UBND tỉnh Bắc Ninh, 2021). Đánh giá ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của DCLĐ tới nguồn lực, kết quả PTKT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, đề xuất giải pháp cải thiện những ảnh hưởng của DCLĐ theo hướng có lợi cho sự PTKT của tỉnh Bắc Ninh trong tương lai là cần thiết. Để làm được điều này, luận án cần trả lời các câu hỏi sau: (1) Tình hình DCLĐ trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong thời gian qua diễn ra như thế nào?; (2) Ảnh hưởng của DCLĐ đến PTKT của tỉnh Bắc Ninh thể hiện ở mặt tích cực và tiêu cực ra sao?; (3) Chính quyền địa phương cần có những giải pháp, chính sách nào để cải thiện ảnh hưởng này theo hướng có lợi cho PTKT? Đã có nhiều nghiên cứu về di cư, DCLĐ ở trong và ngoài nước. Các nghiên cứu tập trung nhiều vào thống kê số người di cư, nguyên nhân di cư và kết quả di cư như công trình của Dakua (2019), Bui Thi Minh Hang & cs., (2023). Một số nghiên cứu khác đã đề cập đến ảnh hưởng của di cư đến KT-XH như nghiên cứu Harris & Todaro (1970); Feridun (2004); Black, Natali & Skinner (2006); Marx & Fleischer (2010); Trương Văn Tuấn (2011); Dustmann & Preston, (2015); Nguyễn Nữ Đoàn Vy (2018); Islam (2018); Le Quoc Hoi & cs., (2018). Tại Việt Nam, các nghiên cứu của Nguyen Thu Phuong & cs., (2008); ILO (2015) chủ yếu dừng lại ở việc phân tích các số liệu đơn giản về di cư mà chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về mối quan hệ giữa di cư tới các vấn đề KT - XH, đặc biệt đo lường ảnh hưởng của DCLĐ đến các nguồn lực cho PTKT (nhân lực, vốn) và kết quả của PTKT (GRDP, chuyển dịch CCKT, đô thị hóa, tỷ lệ thất nghiệp...) trên địa bàn một địa phương cụ thể. Hơn nữa, để lượng hóa một cách hệ thống và chính xác ảnh hưởng của DCLĐ đến những biến số PTKT là điều không dễ dàng, phụ thuộc nhiều vào trình 2
độ của lực lượng sản xuất, xu hướng chuyển dịch CCKT, chính sách của chính phủ (McKenzie & Hildebrandt, 2005). Xuất phát từ thực tế đó, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh” cho luận án tiến sĩ chuyên ngành Quản trị nhân lực tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 1.2.1. Mục tiêu chung Đánh giá ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể + Hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế của nơi nhập cư; + Phân tích ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh; + Đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện ảnh hưởng của di cư lao động đến phát triển kinh tế trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận án là thực trạng ảnh hưởng của DCLĐ đến PTKT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh; - Đối tượng khảo sát: các tác nhân liên quan đến DCLĐ và PTKT như LĐDC, các chuyên gia trong lĩnh vực di cư; cán bộ quản lý LĐDC chuyên trách các cấp; đại diện các doanh nghiệp và đơn vị khác của các tỉnh Bắc Ninh. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: do số lao động nước ngoài trong LLLĐ của Bắc Ninh tương đối nhỏ (khoảng 1%) nên giới hạn phạm vi nội dung nghiên cứu tập trung đánh giá ảnh hưởng DCLĐ nội địa đến PTKT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Đồng thời, do số lượng LĐDC đến Bắc Ninh lớn hơn nhiều so với LĐDC đi (hơn kém nhau 13 lần trong năm 2021) nên luận án chỉ tập trung vào nhóm người LĐDC đến (lao động nhập cư) và ảnh hưởng của họ tới sự PTKT của tỉnh Bắc Ninh. Về không gian: trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh 3