Luận án tiến sĩ Văn hóa học: Tư tưởng Hồ Chí Minh với việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:197

Thêm vào BST

Báo xấu

149
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án "Tư tưởng Hồ Chí Minh với việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay" nhằm tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và xây dựng con người; chỉ ra những giá trị cốt lõi về nhân cách con người, đề xuất một số vấn đề về việc kế thừa, phát triển trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Văn hóa học: Tư tưởng Hồ Chí Minh với việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Bùi Thục Anh TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỚI VIỆC XÂY DỰNG CON NGƯỜI VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC Hà Nội - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Bùi Thục Anh TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỚI VIỆC XÂY DỰNG CON NGƯỜI VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Văn hóa học Mã số: 9229040 LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC Người hướng dẫn khoa học GS.TS Trần Văn Bính Hà Nội - 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận án tiến sĩ Tư tưởng Hồ Chí Minh với việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay là do tôi viết và chưa công bố. Các trích dẫn, số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có xuất xứ rõ ràng. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Hà Nội, ngày 02 tháng 7 năm 2019 Tác giả luận án Bùi Thục Anh
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................v MỞ ĐẦU ..................................................................................................................1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ....................................................................................7 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ........................................................................7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp và tư tưởng Hồ Chí Minh ....................................................................................................................7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến xây dựng, phát triển con người22 1.1.3. Nghiên cứu liên quan đến việc kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng con người Việt Nam ................................................................................25 1.1.4. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu .........................................27 1.2. Cơ sở lý luận ....................................................................................................31 1.2.1. Một số khái niệm liên quan ....................................................................31 1.2.2. Lý thuyết về con người, phát triển con người, xây dựng con người ......37 Tiểu kết ....................................................................................................................53 Chương 2: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VÀ THỰC TIỄN XÂY DỰNG CON NGƯỜI VIỆT NAM ..............................................................................................55 2.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về phẩm chất con người .............................................55 2.1.1. Vấn đề phẩm chất, đạo đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh ......................55 2.1.2. Phẩm chất, đạo đức, giá trị con người Việt Nam hiện nay .....................60 2.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chiến lược xây dựng con người.............................66 2.2.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về chiến lược trồng người .......................66 2.2.2. Hồ Chí Minh với việc “trồng người” ......................................................90 Tiểu kết ..................................................................................................................100 Chương 3: NHỮNG BÀN LUẬN VỀ VIỆC KẾ THỪA TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG CON NGƯỜI VIỆT NAM HIỆN NAY ..........103 3.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội đặt ra với việc xây dựng con người Việt Nam ......103
iii 3.1.1. Tác động của bối cảnh kinh tế - xã hộiđến hệ giá trị con người Việt Nam103 3.1.2. Tác động đến việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay ................108 3.2. Quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng con người trong bối cảnh hiện nay .........................................................................................................................112 3.2.1. Chủ trương của Đảng về vấn đề xây dựng, phát triển con người .........112 3.2.2. Định hướng xây dựng con người Việt Nam hiện nay...........................118 3.3. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh cần kế thừa trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay ........................................................................................................125 3.3.1. Con người có sức khỏe .........................................................................127 3.3.2. Con người có lòng yêu nước.................................................................128 3.3.3. Con người có gia đình chuẩn mực ........................................................129 3.3.4. Con người ham học hỏi.........................................................................130 3.3.5. Con người sống có mục đích ................................................................131 3.3.6. Con người tôn trọng pháp luật ..............................................................132 3.3.7. Con người đảm bảo yếu tố “thiện” .......................................................133 3.3.8. Con người kết hợp đức và tài, trong đó đức là cái gốc của nhân cách .134 3.3.9. Con người trung với nước và có tinh thần quốc tế trong sáng .............135 3.3.10. Con người biết yêu thương đồng loại, sống có tình nghĩa..................136 3.3.11. Con người cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư ..............................136 3.3.12. Con người có lòng tự trọng .................................................................137 3.3.13. Đoàn kết, ý thức tập thể ......................................................................137 Tiểu kết ..................................................................................................................138 KẾT LUẬN ..........................................................................................................141 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ..........................146 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................147 PHỤ LỤC .............................................................................................................156
iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHXHCNVN : Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNXH : Chủ nghĩa xã hội CT : Chỉ thị GS : Giáo sư GS.TS : Giáo sư Tiến sĩ GS TSKH : Giáo sư tiến sĩ khoa học GSVS : Giáo sư viện sĩ KHXH : Khoa học xã hội NQ : Nghị quyết Nxb : Nhà xuất bản TW : Trung ương XHCN : Xã hội chủ nghĩa
v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thứ tự quan trọng của các giá trị xếp từ cao xuống thấp ............. 61 Bảng 2.2. Mức độ cần thiết của các giá trị .................................................... 62 Bảng 2.3. Mức độ hiểu biết về các giá trị mà Hồ Chí Minh nói tới ............. 63 Bảng 2.4. Tính truyền thống và biến động của các giá trị ............................ 64 Bảng 3.1. Nguyên nhân ảnh hưởng đến việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay ....................................................................................................... 108
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong hệ thống lý luận cách mạng của Hồ Chí Minh, tư tưởng về con người và xây dựng con người mới chiếm một vị trí rất quan trọng, thể hiện chiều sâu tư duy lý luận của Người, chứa đựng những giá trị khoa học vô cùng to lớn. Thực tế, Hồ Chí Minh luôn đề cao vai trò của con người, con người là vốn quý nhất, là nhân tố quyết định thành công của cách mạng. Bởi vậy, thực hiện chủ trương đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, chúng ta càng phải nghiên cứu bài bản, toàn diện tư tưởng của Bác về con người và xây dựng con người. Con người Việt Nam là sự kết tinh của nền văn hóa Việt Nam, thể hiện đậm “chất Việt”, mang “phong cách Việt” cả về mặt ưu điểm lẫn nhược điểm, giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc mình qua mỗi thế hệ. Do vậy, trong sự nghiệp đổi mới hiện nay đòi hỏi phải xây dựng văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; tích cực, chủ động hội nhập quốc tế, đồng thời vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Hơn lúc nào hết, phải đặt con người vào vị trí trung tâm, coi con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, có nhiều giá trị cốt lõi phù hợp với xây dựng con người Việt Nam hiện nay. Bởi vậy, việc nghiên cứu đầy đủ tư tưởng Hồ Chí Minh, chỉ ra những luận điểm nổi bật trong tư tưởng của Bác về con người và xây dựng con người, đặc biệt là những phẩm chất đạo đức, giá trị nhân cách con người Việt Nam; phân tích chiến lược “trồng người” và thực hành hoạt động “trồng người” của Hồ Chí Minh là vấn đề có ý nghĩa khoa học sâu sắc. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đặt ra nhiều thách thức cho Việt Nam trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người, vừa tiếp thu các giá trị tiến bộ, tinh hoa của nhân loại, vừa phải bảo vệ và giữ gìn được bản sắc dân tộc. Đặc biệt là dưới tác động của cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế sâu sắc, quan niệm về giá trị con người cũng có sự thay đổi nhất định, hoặc là không
2 có sự thống nhất. Cùng với sự biến đổi của bối cảnh lịch sử và tình hình, nhiệm vụ cách mạng giai đoạn mới, giá trị con người Việt Nam truyền thống có sự biến động mạnh mẽ. Có nhiều yếu tố truyền thống bị thay đổi hoặc mất đi, xuất hiện yếu tố mới. Trong đó, các giá trị tinh thần vẫn tiếp tục được coi trọng hơn các giá trị vật chất; giá trị tinh thần xã hội vẫn tiếp tục được coi trọng hơn giá trị tinh thần cá nhân. Bên cạnh đó, tệ nạn vẫn gia tăng, trong đó nghiêm trọng nhất là nạn tham nhũng, tiếp theo là quan liêu, cửa quyền, hối lộ, bạo hành, cướp giật, cờ bạc, ma túy, mại dâm; cùng với đó là âm mưu chống phá của các thế lực thù địch. Xuất phát từ giá trị, ý nghĩa của tư tưởng Hồ Chí Minh về con người đối với sự nghiệp xây dựng con người Việt Nam hiện nay, việc đẩy mạnh nghiên cứu, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đã trở thành nhiệm vụ quan trọng, xuyên suốt của cách mạng Việt Nam, là yêu cầu cấp thiết đối với cán bộ, đảng viên và nhân dân. Đảng ban hành Chỉ thị số 23-CT/TW, ngày 27/3/2003 về “Đẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn mới”; Chỉ thị 06-CT/TW, ngày 7/11/2006 về “Cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; Chỉ thị 03-CT/TW, ngày 14/5/2011 về “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; Chỉ thị 05- CT/TW, ngày 15/5/2016 về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Việc tìm hiểu đầy đủ, sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh để vận dụng vào xây dựng con người Việt Nam hiện nay là rất cần thiết, có ý nghĩa thiết thực phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH đất nước và hội nhập quốc tế.Nghiên cứu giá trị con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh có ý nghĩa thiết thực đối với thực hiện Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) về“Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”; Nghị quyết Trung ương (4 khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”; Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng;
3 ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ”… 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và xây dựng con người; chỉ ra những giá trị cốt lõi về nhân cách con người, đề xuất một số vấn đề về việc kế thừa, phát triển trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ Từ mục đích nghiên cứu, luận án đặt ra các nhiệm vụ chính sau đây: - Nghiên cứu những vấn đề lý thuyết liên quan đến đề tài luận án; - Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và xây dựng con người; nêu lên những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu; - Xác định nội dung cơ bản, vai trò, ý nghĩa tư tưởng Hồ Chí Minh đối với xây dựng con người Việt Nam hiện nay; - Bàn về quan điểm, nội dung kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh vào xây dựng con người Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, xây dựng con người và việc vận dụng tư tưởng của Người trong sự nghiệp xây dựng con người Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Thời gian: điều tra, khảo sát, số liệu từ 2013 đến nay - Không gian: trong lãnh thổ Việt Nam 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cách tiếp cận Luận án sử dụng cách tiếp cận tổng thể, hệ thống, liên ngành của Văn hóa học… - Tiếp cận từ cơ sở lý luận, tổng quan nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí
4 Minh, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người. - Tiếp cận từ thực trạng xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay qua các điều tra, phỏng vấn trực tiếp và các số liệu phỏng vấn, điều tra thứ cấp từ các đề tài khác. - Tiếp cận từ định hướng mục tiêu, chiến lược, quan điểm xây dựng con người Việt Nam hiện nay của Đảng, Nhà nước. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp điều tra xã hội học để làm rõ sự biến đổi các giá trị văn hóa con người, trong đó nghiên cứu sinh khảo sát thực tế bằng hình thức phiếu hỏi. - Phương pháp phân tích văn bản, hồi cứu tài liệu thực tế từ các tài liệu có liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh, liên quan đến hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh, kế thừa kết quả các công trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như về vấn đề xây dựng con người từ trước đến nay. Góp phần chỉ ra những giá trị quý báu của tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề con người và xây dựng con người, cũng như việc kế thừa, phát huy các giá trị đó trong giai đoạn hiện nay. - Phương pháp điền dã, quan sát, phỏng vấn trực tiếp các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý văn hóa cũng như người dân về tư tưởng Hồ Chí Minh, về hệ giá trị con người Việt Nam. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu: Phương pháp này cho phép người viết nhìn nhận vấn đề một cách chỉnh thể qua các nghiên cứu đi trước, cũng như qua thực tiễn đời sống, từ đó rút ra những kết luận, những tổng kết, đánh giá về vấn đề nghiên cứu. 5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về con người cần được kế thừa trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay là gì?
5 - Việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong quá trình xây dựng con người Việt Nam hiện nay đang diễn ra như thế nào? Gặp những khó khăn, thách thức gì? - Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, xây dựng con người được biểu hiện, vận dụng trong sự nghiệp xây dựng con người Việt Nam hiện nay? 5.2. Giả thuyết nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và xây dựng con người có nhiều giá trị đến nay vẫn còn nguyên giá trị và có thể tiếp tục kế thừa trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa khoa học, ý nghĩa thực tiễn và những đóng góp mới của đề tài 6.1. Ý nghĩa khoa học - Đề tài chỉ ra những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về con người; đưa ra quan điểm, nội dung, giải pháp kế thừa nội dung đó trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay. - Luận án cung cấp một số vấn đề lý luận cho việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước và hội nhập quốc tế. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đề tài có ý nghĩa nhất định đối với nghiên cứu của ngành văn hóa học, đặc biệt là việc nghiên cứu gắn tư tưởng Hồ Chí Minh với thực tiễn xây dựng văn hóa, con người hiện nay. Đồng thời, đây cũng là việc làm thiết thực, cụ thể góp phần thực hiện Chỉ thị 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị (khóa XII) về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đồng thời, đây còn là tài liệu góp phần khẳng định nhiệm vụ xây dựng và phát triển con người Việt Nam hiện nay đang chiếm vị trí vô cùng quan trọng trong chiến lược phát triển đất nước. Mặt khác, luận án có thể làm cứ liệu cho việc tham mưu, xây dựng chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn hiện
6 nay. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu đề tài còn làm tư liệu tham khảo phục vụ việc nghiên cứu văn hóa, con người Việt Nam. 6.3. Những đóng góp mới của luận án - Làm rõ những điểm nổi bật của tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và xây dựng con người, bao gồm những quan điểm và thực hành của Hồ Chí Minh về sự nghiệp trồng người. - Chỉ ra những giá trị cốt lõi trong tư tưởng Hồ Chí Minh về con người cần tiếp tục kế thừa xây dựng con người Việt Nam giai đoạn hiện nay. - Đề xuất quan điểm, nội dungtư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay. 7. Bố cục luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung chính của luận án gồm 3 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận liên quan đến đề tài(48 trang). Chương 2: Tư tưởng Hồ Chí Minh và thực tiễn xây dựng con người Việt Nam (47 trang). Chương 3: Những bàn luận về việc kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay (64 trang).
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp và tư tưởng Hồ Chí Minh Riêng nghiên cứu về Hồ Chí Minh, tính đến nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về con người, cuộc đời, sự nghiệp và tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Nhiều công trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh trên các khía cạnh như: về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội và con người; về độc lập dân tộc gắn liền với CNXH; về kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, về khối đại đoàn kết toàn dân tộc; về quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân; về quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân; về xây dựng, phát triển kinh tế và văn hoá, không ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân; về đạo đức cách mạng; về chăm lo, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau; về xây dựng Đảng; về đạo đức cách mạng; về phong cách độc lập, tự chủ, sáng tạo, luôn gắn chặt lý luận với thực tiễn, làm việc dân chủ, khoa học, kỹ lưỡng, cụ thể, tới nơi, tới chốn, ứng xử văn hoá, tinh tế, đầy tính nhân văn, thấm đậm tinh thần yêu dân, trọng dân, vì dân; nói đi đôi với làm, đi vào lòng người; nói và viết ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm; sống thanh cao, trong sạch, giản dị; nêu gương,... Từ những năm 20 thế kỷ XX đến Cách mạng tháng Tám năm 1945, ở Việt Nam và trên thế giới chủ yếu biết đến Hồ Chí Minh với tư cách nhà cách mạng - lãnh tụ của dân tộc Việt Nam, chiến sĩ của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, phong trào giải phóng dân tộc chống ách áp bức của chủ
8 nghĩa thực dân. Đến Đại hội II của Đảng năm 1951, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được ghi nhận như một giá trị văn hóa, ngọn cờ tập hợp quần chúng và động lực tinh thần to lớn của Đảng và dân tộc ta. Lúc đó, chúng ta chưa có điều kiện nghiên cứu tư tưởng, lý luận như là những đóng góp của Người vào kho tàng lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và thực tiễn phong trào cách mạng thế giới. Cuối những năm 80 đầu những năm 90 của thế kỷ XX, Hồ Chí Minh được thế giới đánh giá cao: Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận và tôn vinh là Anh hùng giải phóng dân tộc - Danh nhân văn hóa thế giới. Còn trong nước, tại Đại hội VII (1991), Đảng ta đề ra Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH và xác định, cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng và cách mạng Việt Nam. Từ đầu những năm 90 của thế kỷ XX đến nay, Đảng và Nhà nước có nhiều chương trình, đề tài cấp Nhà nước, cấp bộ, ngành, đoàn thể... nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh. Từ Đại hội IX của Đảng năm 2001, trên cơ sở các kết quả nghiên cứu, Đảng ta đưa ra một quan niệm tương đối đầy đủ về tư tưởng Hồ Chí Minh: Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Đó là tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người; về độc lập dân tộc gắn liền với CNXH, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, của khối đại đoàn kết dân tộc; về quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng Nhà nước thật sự của dân, do dân, vì dân; về quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân; về phát triển kinh tế và văn hóa, không
9 ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau; về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, cán bộ, đảng viên vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Bên cạnh đó, chúng ta còn đặt vấn đề và nghiên cứu về đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đó chính là cơ sở mấu chốt để các nhà nghiên cứu tìm hiểu đầy đủ hơn, sâu sắc hơn về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trên các phương diện khác nhau. Việc đẩy mạnh nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ không thể tiến triển được nếu các nhà nghiên cứu không tìm ra các phương pháp tiếp cận phù hợp với từng vấn đề cụ thể trong hoàn cảnh cụ thể. Trong thực tế, đã nảy sinh một số khuynh hướng nghiên cứu chưa mấy thuyết phục. Như đặt ra giả thuyết trước rồi tìm câu chữ trong các tác phẩm của Hồ Chí Minh để chứng minh một cách gò ép. Thực chất đây là sự hạ thấp và tầm thường hóa tư tưởng của Người theo kiểu “kê đơn, bốc thuốc”. Cũng có khuynh hướng muốn nhấn mạnh cái gọi là tính độc đáo, sáng tạo của tư tưởng Hồ Chí Minh để cố gắng tìm sự khác biệt giữa Người với C. Mác, Ph. Ănghen, V.I. Lênin nên đã rơi vào siêu hình, đơn giản, xơ cứng. Có khuynh hướng suy diễn, lý giải một chiều trong nghiên cứu dẫn đến thần thánh hóa Hồ Chí Minh. Cũng có người muốn chứng minh tư tưởng Hồ Chí Minh thoát ly chủ nghĩa Mác - Lênin, thậm chí còn cao hơn cả chủ nghĩa Mác - Lênin. Thực hiện chủ trương học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị 05-CT/TW ngày 15/5/2016, công tác nghiên cứu, biên soạn các tài liệu, giáo trình về tư tưởng Hồ Chí Minh được đẩy mạnh một bước. Theo đó, căn cứ theo chỉ đạo của Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Giáo dục & Đào tạo, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội tích cực chỉ đạo các trường đại học, viện nghiên cứu, trung tâm đào tạo, bồi dưỡng cán
10 bộ, tổ chức biên soạn giáo trình về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Riêng Ban Tuyên giáo Trung ương biên soạn cuốn Những nội dung cơ bản về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh (2016), Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về phòng chống suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tự diễn biến, tự chuyển hóa trong nội bộ (2017) và hiện đang biên soạn cuốn Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về xây dựng phong cách làm việc của cán bộ, đảng viên, người đứng đầu (2018) làm tài liệu cơ bản cho công tác tuyên truyền trong toàn quốc. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người là một vấn đề rất lớn, bao gồm nhiều nội dung phong phú, có một quá trình phát triển từ thấp đến cao, từng bước sâu sắc và hoàn thiện thêm, từ phạm vi dân tộc vươn tới tầm nhân loại, hướng tới việc giải phóng con người và mưu cầu hạnh phúc cho mọi người. Trên thực tế, đã có không ít công trình đề cập tới vấn đề này. Tuy không trực tiếp nhưng ở từng khía cạnh khác nhau, có một số tác giả nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng văn hóa, con người, nhất là tư tưởng về đạo đức cách mạng, rèn luyện nhân cách cán bộ đảng viên, rèn luyện sức khỏe, tinh thần yêu nước, yêu lao động, sống có mục đích, tôn trọng pháp luật, về bồi dưỡng đào tạo cán bộ cho đời sau, về những lời dạy đối với công nhân, nông dân, phụ nữ, trí thức, thầy giáo, bác sĩ, bộ đội, công an... Tiêu biểu như cuốn sách Hồ Chí Minh - ngôi sao sáng mãi trên bầu trời Việt Nam của tác giả Vũ Khiêu viết năm 2012; Chương trình KHXH 04.01 năm 2005, Hồ Chí Minh về phát triển văn hóa, xây dựng con người của Đặng Xuân Kỳ; Văn hóa Hồ Chí Minh và Tìm hiểu phương pháp Hồ Chí Minh của tác giả Hoàng Chí Bảo; Hồ Chí Minh về những phẩm chất cần có của Đảng Cộng sản của tác giả Phùng Hữu Phú...
11 Chương trình khoa học công nghệ cấp nhà nước (đề tài KX.02.05, 1995): Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách xã hội đối với con người do Lê Sỹ Thắng làm chủ nhiệm đã nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người với 12 nội dung, tiêu biểu như: kính trọng nhân dân, khoan dung, cách mệnh là sự nghiệp của nhân dân, trân trọng sinh mệnh con người, tất cả vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của con người...; đồng thời tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội đối với con người với 8 vấn đề, tiêu biểu như: nhiệm vụ và chức năng của chính sách xã hội, mối quan hệ giữa chính sách xã hội và cơ cấu xã hội, quản lý xã hội, chính sách kinh tế, văn hóa, công bằng xã hội, chính sách “trồng người”... Đặc biệt là tác phẩm Hồ Chí Minh - một con người, một dân tộc, một thời đại, một sự nghiệp của đồng chí Phạm Văn Đồng công bố năm 1990 (Nxb Sự thật, Hà Nội, 1990). Tác phẩm viết với tầm khoa học cực kỳ uyên bác, phân tích, khái quát hết sức sâu sắc của một nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước vừa là người học trò, lại là người cộng sự, về vị lãnh tụ với lòng kính trọng vô hạn; tác giả là một người đã sống và làm việc với Hồ Chủ tịch trên dưới một phần tư thế kỷ (từ giữa những năm 40 đến năm 1969, đấy là không kể năm 1926 tác giả đã tham dự một lớp học do Nguyễn Ái Quốc tổ chức và trực tiếp giảng dạy ở Quảng Châu), nhiều khi hằng ngày cùng ăn, cùng chuyện trò tâm tình với Chủ tịch, có dịp quan sát rất kỹ lưỡng, tinh tế, tình cảm rất sâu nặng, theo quan niệm nhân cách là hành động, phương pháp đánh giá nhân cách qua hành động, căn cứ vào chỗ“Suốt đời mình, trong việc lớn cũng như việc nhỏ, Hồ Chí Minh bao giờ cũng chân thực” - Phạm Văn Đồng nhận xét như vậy và kể thêm rằng, từ những ngày học năm 1926 đến những lần gặp giữa những năm 1940, rồi suốt 24 năm (1945-1969) cùng công tác, ấn tượng về con người Hồ Chí Minh không có gì thay đổi. Tác phẩm vừa là công trình khoa học vừa là hồi ức kể lại các quan sát, nhận xét. Trong tác phẩm của
12 mình ông dành hẳn một mục lớn (mục IV) viết về “Hồ Chí Minh, Con người” và một mục nhỏ (III, 4) về Phong cách của Hồ Chí Minh, đã nói lên khá toàn diện, chính xác nhân cách Hồ Chí Minh. Bài viết “Nhân cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh” của tác giả Trần Văn Giàu [72] đã “nghiên cứu Cụ Hồ như một con người”. Nếu như Phạm Văn Đồng nghiên cứu con người Hồ Chí Minh để nói lên nhân cách thì Trần Văn Giàu nghiên cứu nhân cách để nói lên con người, đưa ra thuật ngữ“nhân cách đạo đức” và đặt lên hàng đầu khi nói về con người, nói đến con người là nói đến nhân cách. Tác giả nhấn mạnh: “Người mình xem Cụ Hồ là bậc tái tạo lương tri, xây dựng phẩm chất nhân cách cho các thế hệ cách mạng, kháng chiến”, đồng thời nêu lên 7 “phẩm chất nhân cách” Hồ Chí Minh: Tấm gương đạo đức, Tận tụy quên mình, Kiên trì bất khuất, Khiêm tốn giản dị, Sự kết hợp hài hòa, Thương người, quý người, nâng đỡ con người, lý và tình, Yêu thiên nhiên, hòa hợp với thiên nhiên. Các phẩm chất ấy đã được nuôi dưỡng, phát huy thành sức mạnh tinh thần của cả một dân tộc, thế hệ nối tiếp thế hệ, chiến thắng kẻ thù, giữ gìn non sông, xây dựng đất nước đổi mới phát triển. Hơn bao giờ hết, trong bối cảnh hiện nay, dòng chảy của tinh thần ấy cần nâng lên tầm cao mới. Bài viết “Nhân cách Hồ Chí Minh - những giá trị thiết yếu trong hệ giá trị Việt Nam” của Phạm Minh Hạc đã phân tích nhiều vấn đề. Tác giả chỉ ra cấu trúc nhân cách bao gồm “tâm, tài, lực”, như Bác viết trong bài thơ “Hãy yêu thương nhau và cùng nhau đoàn kết” ngày 25-8-1925. Với chữ “tâm” lên đầu, có thể hiểu là nhân cách, hay như Phạm Văn Đồng gọi là “chất người”, về sau khái quát thành lý thuyết “cấu trúc vĩ mô của nhân cách bao gồm tài và đức”, trong đó đức là gốc. Đây là 3 giá trị bao trùm bảo đảm sự sống và phát huy năng lực nói chung của con người. Mười hai năm sau, vào tháng 10-1947, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Bác cụ thể hóa đạo đức cách mạng bao
13 gồm “nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm” - coi là 5 thành tố trong tiểu cấu trúc nhân cách. Đây là 5 giá trị chung, tạo ra năng lực cụ thể, có khi đạt đến tầm cao được gọi là tài năng, nhân tài… phát huy sức mạnh đời người. Hai năm sau, trong tháng 5 và tháng 6-1949, Bác viết 4 bài báo: “Thế nào là cần?”, “Thế nào là kiệm?”, “Thế nào là liêm?”, “Thế nào là chính?”, sau gộp lại in thành một cuốn sách Cần kiệm liêm chính, xác định rõ nội dung của các thành tố tiểu cấu trúc nhân cách, mà mỗi một cán bộ Đảng, Nhà nước cần phải có - vấn đề hết sức thời sự đối với đợt học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh hiện nay nên tập trung vào nội dung này, coi đây là một điểm tựa khắc phục các vấn nạn của thời kinh tế thị trường, mở cửa, hội nhập. Tác giả khẳng định nhân cách là hệ thống thái độ của con người và dẫn ra từ tác phẩm Đường Kách mệnh công bố năm 1927 ở mục “Tư cách người cách mệnh”, Bác viết: Tự mình phải: Cần kiệm. Hòa mà không tư. Cả quyết sửa lỗi mình. Cẩn thận mà không nhút nhát. Hay hỏi. Nhẫn nại (chịu khó). Hay nghiên cứu, xem xét. Vị công vong tư. Không hiếu danh, không kiêu ngạo. Nói thì phải làm. Giữ chủ nghĩa cho vững. Hy sinh. Ít lòng tham muốn về vật chất. Bí mật. Đối với người phải: Với từng người thì khoan thứ. Với đoàn thể thì nghiêm. Có lòng bày vẽ cho người. Trực mà không táo bạo. Hãy xem xét người. Làm việc phải: Xem xét hoàn cảnh kỹ càng. Quyết đoán. Dũng cảm. Phục tùng đoàn thể [54, tr.280-281]. Các tác giả Hoàng Tuấn Anh - Nguyễn Chí Bền - Từ Thị Loan - Vũ Anh Tú có tác phẩm Xây dựng nhân cách văn hóa, những bài học kinh nghiệm trong lịch sử Việt Nam (Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2012), ở đề mục Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhân cách văn hóa, đã đề cập đến một số giá trị nhân cách con người Việt Nam. Trong đó, xác định nhân cách