Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Áp dụng pháp luật về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: Tri Hành | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:88

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận chung và thực trạng hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT tại tỉnh Đắk Lắk, từ đó đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động KSĐT các vụ án này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Áp dụng pháp luật về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HUỲNH PHI HẢI ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TRẬT TỰ QUẢN LÝ KINH TẾ CỦA VIỆN KIẾM SÁT NHÂN DÂN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Đắk Lắk - 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HUỲNH PHI HẢI ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TRẬT TỰ QUẢN LÝ KINH TẾ CỦA VIỆN KIẾM SÁT NHÂN DÂN TỈNH ĐẮK LẮK Chuyên ngành: Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính Mã số: 8380102 Người hướng dẫn: TS. Hoàng Thị Quỳnh Chi Đắk Lắk - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài“Áp dụng pháp luật về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của viện kiếm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk” là đề tài nghiên cứu độc lập của riêng tôi, được đưa ra dựa trên cơ sở tìm hiểu, phân tích và đánh giá các số liệu tại tỉnh Đắk Lắk. Các số liệu là trung thực và chưa được công bố tại các công trình nghiên cứu có nội dung tương đồng nào khác. Đắk Lắk, ngày 25 tháng 8 năm 2020 Người cam đoan Huỳnh Phi Hải i
LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc lòng biết ơn chân thành đến các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Viện Hàn Lâm Khoa Học Xã Hội Việt Nam – Học Viện Khoa Học Xã Hội cùng tập thể các thầy cô giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Hoàng Thị Quỳnh Chi, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn được hoàn thiện không thể tránh khỏi những sơ suất thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý kiến, góp ý của các thầy cô giáo cùng các bạn. Xin chân thành cảm ơn! Đắk Lắk, ngày 25 tháng 8 năm 2020 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Huỳnh Phi Hải ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 ........................................................................................................... 8 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TRẬT TỰ QUẢN LÝ KINH TẾ ......................................................................................................... 8 1.1. Khái quát chung về vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế và vai trò của VKS trong giải quyết vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế............................ 8 1.2. Tổng quan về pháp luật điều chỉnh hoạt động kiểm sát điều tra vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế .............................................................................. 18 1.3. Khái quát chung về áp dụng pháp luật trong kiểm sát điều tra vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của VKS ............................................................... 27 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 40 CHƯƠNG 2 ......................................................................................................... 42 THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TRẬT TỰ QUẢN LÝ KINH TẾ TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐẮK LẮK .......................................................................... 42 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội tỉnh Đắk Lắk tác động đến việc giải quyết các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế ............................................ 42 2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật trong kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế tại tỉnh Đắk Lắk ............................................................ 44 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ...................................................................................... 56 CHƯƠNG 3 ......................................................................................................... 58 iii
MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TRẬT TỰ QUẢN LÝ KINH TẾ CỦA VIỆN KIỂM SÁT ... 58 3.1. Yêu cầu nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Viện kiểm sát ........... 58 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của VKS ........... 61 3.3. Một số kiến nghị ......................................................................................... 71 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................... 75 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 79 iv
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa của từ viết tắt BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự HĐXX Hội đồng xét xử KTQT Kinh tế quốc tế KSĐT Kiểm sát điều tra NN Nhà nước QLNN Quản lý Nhà nước QCN Quyền con người TA Tòa án THTT Tiến hành tố tụng THQCT Thực hành quyền công tố VAHS Vụ án hình sự VKSND Viện kiểm sát nhân dân XPTTQLKT Xâm phạm trật tự quản lý kinh tế XHCN Xã hội chủ nghĩa e v
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong những năm gần đây, trước sự thay đổi, phát triển của các điều kiện kinh tế- xã hội, tình hình các loại tội phạm nói chung có nhiều diễn biến phức tạp. Đặc biệt là các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước có chiều hướng gia tăng. Điều này gây ảnh hưởng lớn đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức cá nhân, tác động, ảnh hưởng xấu đến sự ổn định và phát triển của nền kinh tế, đến tình hình an ninh kinh tế của đất nước. Tính chất của tội phạm này cũng ngày càng tinh vi, phức tạp, gây khó khăn trong hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Trên cơ sở thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao thì công tác kiểm sát điều tra vụ án về tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là chức năng quan trọng của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk, đảm bảo các hoạt động khởi tố, điều tra đúng người, đúng tội, đúng pháp luật; không để lọt tội phạm và người phạm tội, tránh làm oan sai người vô tội góp phần giữ vững ổn định xã hội để phát triển kinh tế và bảo vệ pháp chế độ xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Bên cạnh đó, nhận thức được tính chất quan trọng của hoạt động đấu tranh phòng ngừa tội phạm về xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Viện kiểm sát nhân dân. Nhằm loại trừ, giảm bớt những bất cập, khó khăn và vướng mắc trên; đồng thời từng bước hoàn thiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong kiểm sát điều tra các vụ án trật tự kinh tế nói riêng và các tội phạm khác nói chung thì cần thiết phải tiến hành nghiên cứu về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế những năm gần đây (giai đoạn 2014- 2019), nhiều vấn đề về mặt lý luận cũng như thực tiễn cần tìm hiểu kỹ càng. Đặc biệt, trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk là nơi có sự phát triển và gia tăng về tội phạm này trong thời gian vừa qua. Tội phạm này có sự xuất phát từ những tội phạm nguồn gây ảnh hưởng tiêu cực đến việc gia tăng tỷ lệ tội phạm về trật tự quản lý kinh tế. Tuy nhiên, trong các đề tài nghiên cứu những năm gần đây, các tội lại ít được nghiên cứu đầy đủ và cụ thể. Việc xác định rõ nguyên nhân, điều kiện phạm 1
tội phù hợp với sự phát triển của xã hội hiện nay hay trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng cũng chưa được đi sâu nghiên cứu, bám sát tình hình thực tiễn. Thực tiễn đặt ra rằng, kiểm sát điều tra là một chức năng quan trọng của Viện kiểm sát nhân dân. Thời gian qua, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk đã thực hiện tốt chức năng kiểm sát điều tra các vụ án nói chung, kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Vì vậy, cần nghiên cứu, đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác áp dụng pháp luật trong kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. Với ý nghĩa như vậy, việc học viên Huỳnh Phi Hải chọn đề tài: “Áp dụng pháp luật về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của viện kiếm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk ” làm đề tài luận văn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Giai đoạn điều tra vụ án hình sự là một giai đoạn hết sức quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến toàn bộ quá trình giải quyết vụ án XPTTQLKT nói riêng và các vụ án hình sự nói chung. Giai đoạn điều tra vụ án cần phải làm rõ hành vi phạm tội và người thực hiện hành vi pham tội, các tình tiết liên quan đến việc giải quyết vụ án, từ đó làm cơ sở cho việc truy tố và xét xử các bị can, bảo đảm đúng người, đúng tội, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Do đó, đòi hỏi hoạt động KSDT cũng phải đảm bảo tuân thủ đúng quy định của pháp luật, việc áp dụng pháp luật KSĐT các vụ án XPTTQLKT phải chặc chẽ, chính xác, nghiêm minh, kịp thời. Vì vậy, đây là vấn đề thu hút nhiều nhà lý luận và nhiều nhà hoạt động thực tiễn quan tâm nghiên cứu. Việc nghiên cứu vấn đề này đã được thể hiện trong nhiều công trình khoa học được công bố trên các sách, báo, tạp chí chuyên ngành, các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ và một số giáo trình giảng dạy về pháp luật như: - Sách chuyên khảo, các bài viết liên quan đến bảo vệ áp dụng pháp luật KSĐT các vụ án XPTTQLKT, bị can trong pháp luật tố tụng hình sự như: + “Cải cách tư pháp ở Việt Nam trong xây dựng Nhà nước pháp quyền”, do GS.TSKH Lê Cảm, PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí (chủ biên), Nxb. Đại học Quốc gia, Hà 2
Nội, 2004; + “Các tội xâm phạm quyền tự do, dân chủ của công dân theo luật hình sự Việt Nam” của TS. Trịnh Tiến Việt (chủ biên), Nxb. Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2010; + “Về tự do cá nhân và biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự” của TS. Trần Quang Tiệp, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2005; + “Áp dụng pháp luật KSĐT các vụ án XPTTQLKT trong luật hình sự, luật tố tụng hình sự Việt Nam” của TS. Trần Quang Tiệp, Nxb.Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2004; + “Bình luận khoa học BLHS, phần các tội phạm”, tập VI, các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, của tác giả Đinh Văn Quế. + Đề cương giáo trình “Đặc điểm tội phạm học của tội phạm về trật tự quản lý kinh 5 tế, chức vụ và giải pháp phòng chống” của TS. Phạm Quang Phúc (Đào tạo cao học - Chuyên ngành Tội phạm học và Điều tra tội phạm) năm 2015. * Đề tài khoa học cấp Đại học quốc gia: + “Áp dụng pháp luật KSĐT các vụ án XPTTQLKT bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong giai đọan xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam” do GS.TSKH Lê Văn Cảm, PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí, PGS.TS Trịnh Quốc Toản (đồng chủ trì), Hà Nội, 2004; + “Áp dụng pháp luật KSĐT các vụ án XPTTQLKT trong lĩnh vực tư pháp hình sự: Lý luận, thực trạng và hướng hoàn thiện pháp luật” do GS.TSKH Lê Văn Cảm (chủ trì), Hà Nội,2013; * Luận án tiến sĩ luật học: - “ PGS.TS.Nguyễn Ngọc Chí (2007), “Bảo vệ áp dụng pháp luật KSĐT các vụ án XPTTQLKT bằng pháp luật tố tụng hình sự”, Tạp chí khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 23, tr. 64-80. - Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra của tác giả Lê Hữu Thể và các tác giả (năm 2008). - Luận án Tiến sĩ “Tội phạm hóa, phi tội phạm hóa; hình sự hóa, phi hình sự hóa những hành vi XPTTQLKT tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” của tác giả 3
Nguyễn Thị Thu Hương năm 2013; Luận án Tiến sĩ của tác giả Bùi Minh Thanh: “Vi phạm pháp luật và đấu tranh chống vi phạm pháp luật trong lĩnh vực kinh tế ở Việt Nam hiện nay” (năm 2003) Qua khảo sát, cho thấy: nhiều công trình đã làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về vai trò, các chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát trong KSĐT các vụ án XPTTQLKT và thông qua các giai đoạn trong tố tụng hình sự; có những nghiên cứu ban đầu về việc thực hiện nhiệm vụ, vai trò bảo vệ quyền của bị can của Viện kiểm sát ở những địa phương cụ thể. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu hệ thống việc thực hiện vai trò bảo vệ quyền của bị can trong hoạt động kiểm trát điều tra vụ án hình sự tại tỉnh Đắk Lắk. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1.1. Mục đích Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận chung và thực trạng hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT tại tỉnh Đắk Lắk, từ đó đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động KSĐT các vụ án này. 3.1.2. Nhiệm vụ - Nghiên cứu những vấn đề chung về hoạt động KSĐT các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế và thực tiễn áp dụng pháp luật về KSĐT các vụ án XPTTQLKT tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk; - Phân tích làm rõ những vấn đề vướng mắc, bất cập của pháp luật và hạn chế, tồn tại trong thực tiễn áp dụng pháp luật về KSĐT các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế; Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp, kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trong thời gian tới. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng - Những vấn đề lý luận về pháp luật trong hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT. 4
- Thực tiễn áp dụng pháp luật trong hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk. - Nguyên nhân tồn tại, hạn chế hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk. - Quan điểm và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu hoạt động KSĐT các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, thực trạng thực hiện công tác này nhằm tạo cơ sở đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong giải quyết các vụ án về trật tự quản lý kinh tế nói riêng và các vụ án hình sự nói chung tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk nói riêng trong giai đoạn hiện nay. Luận văn giới hạn việc khảo sát thực tiễn từ năm 2016 đến năm 2019, tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam; chính sách, pháp luật của Nhà nước về Nhà nước và pháp luật, về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN và cải cách tư pháp. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tác giả sử dụng phương pháp này để nghiên cứu các văn bản pháp luật có liên quan đến hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT; các đề tài khoa học, chương trình, dự án, các bài báo đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành. - Phương pháp phân tích, tổng hợp: tác giả sử dụng phương pháp này để nêu lên cơ sở lý thuyết về hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT và đánh giá, khái quát thành những quan điểm, luận điểm làm nền tảng lý luận cho luận văn. 5
- Phương pháp thống kê: tác giả sử dụng phương pháp này chủ yếu ở chương 2 của luận văn, các số liệu thu thập, điều tra được tổng hợp, phân tích làm cơ sở đánh giá thực trạng qua đó đánh giá về thành tựu, hạn chế để đưa ra những giải pháp giải quyết vấn đề một cách cụ thể trong quá trình áp dụng trong thực tiễn tại tỉnh Đắk Lắk. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn * Ý nghĩa khoa học Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu về chức năng KSĐT các vụ án XPTTQLKT tại tỉnh Đắk Lắk trong thực tế. Luận văn góp một phần bổ sung những thiếu sót mà các công trình nghiên cứu trước chưa đề cập đến về chức năng KSĐT của VKSND về các vụ án XPTTQLKT và thực tiễn tại một địa phương cụ thể. * Ý nghĩa thực tiễn Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên và có hệ thống ở cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học về pháp luật trong hoạt động KSĐT các vụ án XPTTQLKT ở tỉnh Đắk Lắk, giải quyết nhiều vấn đề quan trọng về lý luận và thực tiễn thể hiện ở các nội dung cơ bản sau: Luận văn góp phần hoàn thiện một số vấn đề lý luận cơ bản về chức năng, nhiệm vụ, đưa ra các tiêu chí đánh giá và nghiên cứu lý luận về vai trò của VKSND trong KSĐT các vụ án XPTTQLKT. Đưa ra một số quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao chức năng KSĐT của VKSND các cấp ở tỉnh Đắk Lắk thời gian tới. Những kết quả nghiên cứu của luận văn là cơ sở để những người trực tiếp hoạt động trong ngành kiểm sát nhân dân, đặc biệt là những Kiểm sát viên cấp huyện ở tỉnh Đắk Lắk tham khảo để có hướng nâng cao năng lực góp phần nâng cao hiệu quả chất lượng công việc, làm cơ sở khoa học phục vụ cho việc học tập của sinh viên chuyên và những ai quan tâm đề tài, gợi mở hướng nghiên cứu để những người tâm huyết đi sâu vào tìm hiểu. Đồng thời nó giúp những cán bộ, kiểm sát viên trực tiếp làm về chức năng, nhiệm vụ của KSV trong thực tế có cái nhìn sâu sắc hơn về vai trò, tầm quan trọng nhiệm vụ mình được giao. 6
7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 03 chương, cụ thể: - Chương 1: Những vấn đề chung về áp dụng pháp luật về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế. - Chương 2: Thực trạng áp dụng pháp luật trong hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk. - Chương 3: Một số giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế. 7
CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TRẬT TỰ QUẢN LÝ KINH TẾ 1.1. Khái quát chung về vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế và vai trò của VKS trong giải quyết vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế Trật tự quản lý kinh tế là những quy định của Nhà nước về chế độ, nguyên tắc, chính sách trên các lĩnh vực sản xuất, lưu thông kinh doanh hàng hóa, quản lý tài chính, tiền tệ, tài nguyên, quản lý đấu tranh phòng ngừa tội phạm và bảo vệ rừng… Các tội XPTTQLKT đã xâm phạm đến các lĩnh vực quản lý kinh tế của Nhà nước, gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước, lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân. Các tội XPTTQLKT được Bộ luật Hình sự năm 2015 (BLHS 2015) quy định có 3 nhóm tội: Các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại; các tội phạm trong lĩnh vực thuế, tài chính, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm; các tội khác XPTTQLKT. Người phạm tội là cá nhân, tổ chức, pháp nhân có hành vi vi phạm các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế ở các mức độ khác nhau với mục đích vụ lợi, tùy theo từng tội danh. Hành vi phạm tội được thể hiện có thể là dạng hành động hoặc không hành động và đã gây ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại cho nền kinh tế quốc dân hoặc cho từng ngành, lĩnh vực nhất định. Người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội với lỗi cố ý. Hiện nay, chưa có một khái niệm pháp lý nào quy định về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế. Trong một số giáo trình thì đề cập đến khái niệm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế được đề cập tương đối đơn giản, cụ thể: Giáo trình Luật hình sự - trường đại học Luật Hà nội, nhà xuất bản Công an nhân dân 2016 ghi nhận: Các tội phạm xâm phạm quản lý kinh tế là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm nền kinh tế quốc dân, gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, lợi ích hợp pháp của tổ chức và của công dân thông qua các vi phạm, các quy định trong QLKT. 8
Giáo trình Luật hình sự - Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội ghi nhận: Các tội phạm xâm phạm quản lý kinh tế là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, do người có đủ năng lực chịu trách nhiệm hình sự thực hiện một các cố ý hoặc vô ý, xâm phạm trật tự quản lý của Nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân. Tuy nhiên, tác giả cho rằng các khái niệm trên xây dựng trên cơ sở khái niệm chung của tội phạm và tên gọi chung của nhóm tội. Đồng thời, phản ánh mối quan hệ một cách khái quát nhất các quan hệ xã hội có cùng tính chất bị hành vi, vi phạm xâm hại. Lý do cơ bản dẫn đến hạn chế này, theo chúng tôi là do chưa làm rõ được nội hàm khách thể loại của tội phạm, hay thuật ngữ “trật tự quản lý kinh tế”. Các thuật ngữ “trật tự quản lý kinh tế”, “cơ chế quản lý kinh tế”, “quan hệ quản lý kinh tế” đều gắn với chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước. Việc quy định các tội XPTTQLKT và trách nhiệm hình sự đối với các tội XPTTQLKT là xuất phát từ trật tự quản lý kinh tế, cơ chế quản lý kinh tế, quan hệ quản lý kinh tế và rộng hơn là chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước bị hành vi phạm tội xâm hại đáng kể. Tuy nhiên, qua việc vi phạm các chế độ, chính sách quản lý kinh tế, nền kinh tế đất nước, lợi ích của Nhà nước, của các chủ thể kinh tế và lợi ích của người tiêu dùng đều bị xâm hại. Trong Luận án Tiến sĩ của tác giả Nguyễn Chí Công – Trách nhiệm hình sự đối với các tội XPTTQLKT năm 2016 tại Khoa Luật – Đại học Quốc gia đã đưa ra khái niệm sau: Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là các hành vi nguy hiểm cho xã hội, do người có năng lực TNHS thực hiện một cách có lỗi, xâm phạm quản lý kinh tế của Nhà nước, gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân. Như vậy, nếu xuất phát từ hành vi nguy hiểm cho xã hội của tội phạm, có thể phát biểu khái niệm các tội XPTTQLKT như sau: Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là các hành vi, vi phạm các quy định của Nhà nước trong quản lý kinh tế, xâm phạm cơ chế Nhà nước quản lý, vận hành nền kinh tế, gây thiệt hại đáng kể cho nền kinh tế, lợi ích của Nhà nước, các chủ thể kinh tế và người tiêu dùng. Nếu 9
xuất phát từ khái niệm chung về tội phạm và khách thể loại (nhóm) của tội phạm, có thể phát biểu khái niệm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế như sau: Các tội XPTTQLKT là các hành vi nguy hiểm cho xã hội, được quy định trong BLHS, do người có năng lực TNHS thực hiện một cách có lỗi, xâm hại các quan hệ phát sinh trong quá trình quản lý, vận hành nền kinh tế giữa các cơ quan quản lý Nhà nước về kinh tế và các chủ thể kinh tế. 1.1.2. Vai trò của VKS trong giải quyết vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế Theo quy định của pháp luật, VKSND được giao thực hiện hai chức năng: Thực hiện Quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Hai chức năng này vừa có tính độc lập tương đối, vừa quan hệ chặt chẽ, tác động quan lại, bổ sung lẫn nhau, không tách rời nhau. Chính đặc điểm đó đã tạo nên tính thống nhất trong chức năng của VKSND. Ở Việt Nam, VKS là cơ quan duy nhất được giao chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Hoạt động kiểm sát điều tra được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án hình sự và trong suốt quá trình điều tra vụ án hình sự. Viện kiểm sát có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ pháp luật, pháp chế, bảo đảm thực hiện chức năng KSĐT các vụ án XPTTQLKT. Việc bảo đảm thực hiện chức năng KSĐT các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự được thể hiện trên hai phương diện: Một là, đấu tranh chống tội phạm, phát hiện kịp thời để đưa ra xử lý nghiêm minh trước pháp luật đối với người phạm tội xâm phạm đến các quyền và lợi ích hợp pháp, trong đó có các quyền của con người. Hai là, bảo đảm các quyền của con người (của người bị tình nghi, bị can, người bị kết án) không bị pháp luật tước bỏ được tôn trọng và đảm bảo hoạt động điều tra được diễn ra đúng trình tự, thủ tục, đảm bảo quyền và lợi ích cửa các bên có liên quan. Trên cơ sở đó, Viện kiểm sát sẽ bảo đảm thực hiện chức năng KSĐT các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế thông qua các giai đoạn sau: 10
Bảo đảm thực hiện chức năng KSĐT các vụ án xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, qua hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp Luật trong việc điều tra các vụ án hình sự xâm phạm hoạt động điều tra; Bảo đảm thực hiện chức năng KSĐT các vụ án XPTTQLKT thông qua việc kiểm sát tuân theo pháp luật trong việc xét xử các vụ án hình sự. Kiểm sát điều tra hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự để thực hiện việc kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động điều tra vụ án hình sự nhằm đảm bảo quá trình giải quyết vụ án hình sự được thực hiện một cách công bằng, đảm bảo xử lý đúng người, đúng tội và đúng pháp luật. Thông qua hoạt động của VKSND nói chung thì thực hiện chức năng KSĐT các vụ án XPTTQLKT thông qua hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra vụ án hình sự mà cụ thể được ghi nhận tại BLTTHS 2015 và Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát khởi tố, điều tra và truy tố của Viện Trưởng VKSNDTC ban hành kèm theo Quyết định số 111 ngày 17/4/2020. Hiến pháp năm 1959 ra đời đã ghi nhận VKSND là một cơ quan trong hệ thống các cơ quan quyền lực nhà nước, với chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật tại Điều 3 Luật tổ chức VKSND năm 1960 đã ghi nhận VKSND có nhiệm vụ: "Điều tra những việc phạm pháp về hình sự, truy tố trước Tòa án nhân dân những người phạm pháp về hình sự; kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc xét xử của Tòa án nhân dân và trong việc chấp hành các bản án; kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra của Cơ quan công an và của CQĐT khác; kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc giam, giữ của các trại giam...".[36] Điều này cho thấy, từ khi mới thành lập VKSND đã có trách nhiệm quyết định việc kiểm sát hoạt động điều tra các vụ án hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng, đảm bảo cho pháp luật tố tụng hình sự được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Cùng với sự phát triển của cách mạng Việt nam, Hiến pháp và Luật tổ chức VKSND có những bước tiến và có những thay đổi căn bản về nội dung. Nhưng chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp của VKS vẫn 11
được ghi nhận. Điều 3 Luật tổ chức VKSND năm 2002 đã quy định: "Viện kiểm sát nhân dân thực hiện chức năng, nhiệm vụ bằng những công tác sau đây: 1. Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra các vụ án hình sự của các CQĐT và các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; ... Theo quy định của Hiến pháp 2013 và Luật TCVKSND 2014 thì VKS thực hiện cả chức năng thực hành quyền công tố và chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp. Quốc hội đã giao cho VKS thực hiện quyền giám sát việc tuân thủ pháp luật của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội và công dân trong phạm vi được Quốc hội giao cho. Việc Quốc hội giao cho VKS thực hiện quyền kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong lĩnh vực hành chính, kinh tế, xã hội trước đây và quyền kiểm sát các hoạt động tư pháp hiện nay là xuất phát từ chỗ VKS do cơ quan lập pháp cao nhất của Nhà nước là Quốc hội lập ra, hoạt động theo nguyên tắc tập trung thống nhất và độc lập so với các cơ quan Nhà nước khác. VKS là cơ quan không nằm trong hệ thống các cơ quan hành pháp và cơ quan xét xử. Mặt khác, Quốc hội đã giao cho VKS thực hiện quyền giám sát việc tuân thủ pháp luật như nêu ở trên, còn xuất phát từ nhu cầu và sự đòi hỏi pháp luật phải được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất, đòi hỏi sự nhất trí về mục đích hành động trong nhân dân, giữa nhân dân và Nhà nước, giữa các ngành, các cơ quan Nhà nước với nhau. Thực tế đã chứng minh rằng hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong lĩnh vực hành chính, kinh tế, xã hội từ năm 1960 đến năm 2014 và hoạt động kiểm sát các hoạt động tư pháp từ năm 2014 đến nay đã có kết quả tốt, góp phần quan trọng vào việc xây dựng và chấp hành pháp luật trên nhiều lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội. Trên thực tế hoạt động kiểm sát hoạt động điều tra được quy định tại khoản 1 Điều 4 và Điều 15 Luật TCVKSND năm 2014. Hoạt động KSĐT đã được cụ thể hóa thông qua quy chế ban hành kèm Quyết định số 111/QĐ-VKSTC ngày 17/4/2019 về thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khởi tố, điều tra và truy tố. Các khâu công tác này có quyền sử dụng các biện pháp nghiệp vụ đã được pháp luật quy định để tác động đến 12
hoạt động của các chủ thể tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng trong quá trình điều tra vụ án hình sự. Từ những phân tích trên cho thấy khâu công tác kiểm sát hoạt động điều tra là một giai đoạn trong quá trình hoạt động nghiệp vụ của VKS trong các giai đoạn tố tụng hình sự, nhằm thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp và thực hành quyền công tố của ngành kiểm sát. VKSND tỉnh Đắk Lắk đã quán triệt, thực hiện nghiêm Chỉ thị số 06/CT-VKSTC ngày 06/12/2013 của VKSND tối cao về “tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra”; theo đó, đã chú trọng việc nắm và quản lý về tình hình tội phạm; tăng cường kiểm sát chặt chẽ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, áp dụng các biện pháp theo luật định để chống bỏ lọt tội phạm. Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk đã tích cực, chủ động tham gia sâu hơn, sớm hơn vào quá trình điều tra, bám sát các hoạt động điều tra để làm rõ tội phạm, cùng chịu trách nhiệm với cơ quan điều tra về kết quả điều tra; kịp thời đưa ra các yêu cầu điều tra, chủ động cùng với cơ quan điều tra tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình điều tra. Khi cần thiết, trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra theo quy định của pháp luật để chủ động thu thập và kiểm tra chứng cứ. . Nội dung điều tra các vụ án xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt - Tiếp nhận, xử lý tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố VAHS và quyết định việc khởi tố VAHS. Tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố là các thông tin đầu tiên về tội phạm đến với cơ quan có thẩm quyền. Đây là cơ sở đầu tiên để cơ quan có thẩm quyền xem xét xác định có phải là vụ án XPSH có tính chất chiếm đoạt hay không để quyết định đưa hay không đưa vụ việc vào giải quyết theo thủ tục TTHS. Để đảm bảo tính chính xác, đòi hỏi các hoạt động liên quan đến việc tiếp nhận, xử lý tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố phải được thực hiện nghiêm chỉnh theo quy định của luật TTHS về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, thời hạn và các yêu cầu pháp lý khác. Sau quá trình kiểm tra, xác minh, tùy thuộc vào kết quả, cơ quan có thẩm quyền có thể ra các quyết định sau: 13