Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp Và Luật hành chính: Giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh – từ thực tiễn Thành hố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu luận văn là xuất phát từ cơ sở lý luận và pháp lý về giải quyết vụ án hành chính, qua đánh giá thực trạng giải quyết vụ án hành của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, đề xuất các giải pháp hoàn thiện giải quyết vụ án hành chính thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp Và Luật hành chính: Giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh – từ thực tiễn Thành hố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA VÕ THỊ SANG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH – TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA VÕ THỊ SANG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH – TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HUỲNH VĂN THỚI TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2020
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia, Ban Quản lý đào tạo Sau đại học, phòng ban của Học viện, Phòng Quản lý đào tạo Sau đại học tại Phân viện Học viện Hành chính Quốc gia tại Thành phố Hồ Chí Minh cùng quý Thầy, Cô đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích trong suốt thời gian qua, làm cơ sở cho tôi thực hiện luận văn này. Với tình cảm trân trọng nhất, tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Huỳnh Văn Thới, người Thầy đã tận tình chỉ dạy, hướng dẫn khoa học và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã tận giúp đỡ tôi trong việc thu thập thông tin, số liệu trong suốt quá trình nghiên cứu, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn này. Xin được gửi lời cảm ơn đến gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã hết lòng ủng hộ, động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Tuy đã có nhiều cố gắng nhưng do khả năng nghiên cứu khoa học còn nhiều hạn chế, luận văn không thể tránh khỏi những sơ suất, thiếu sót. Với tinh thần cầu thị rất mong nhận được sự đóng góp của quý Thầy, Cô cùng quý độc giả quan tâm đến luận văn để tôi có thể nhận thức sâu sắc hơn và hoàn thiện luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Huỳnh Văn Thới. Các số liệu trong luận văn được thu thập, xử lý trình bày khách quan, trung thực. Các tài liệu tham khảo được trích dẫn trung thực, rõ ràng. Tác giả luận văn ii
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN 10 HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH ......................... 10 1.1. Những vấn đề chung về giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân................................................................................................................... 10 1.1.1. Khái niệm giải quyết vụ án hành chính .......................................... 10 1.1.2. Đối tượng giải quyết vụ án hành chính .......................................... 13 1.1.3. Đặc điểm giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân ...... 18 1.1.4. Nguyên tắc giải quyết vụ án hành chính ........................................ 19 1.2. Thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh .................................................................................................................. 22 1.2.1. Cơ sở xác định thẩm quyền của Tòa án nhân dân c t nh .......... 22 1.2.2. Thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Tòa án nhân dân c t nh .............................................................................. 23 1.2.3. Thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục phúc thẩm của Tòa án nhân dân c t nh ....................................................................... 25 1.3. Trình tự, thủ tục giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ........................................................................................................... 26 1.3.1. Khởi kiện và thụ lý vụ án ................................................................. 26 1.3.2. Đối thoại và chuẩn bị xét xử vụ án ................................................. 28 1.3.3. Thủ tục giải quyết vụ án tại hiên tòa sơ thẩm của Tòa án nhân dân c t nh .................................................................................................... 29 1.3.4. Thủ tục giải quyết vụ án tại hiên tòa húc thẩm của Tòa án nhân dân c t nh .................................................................................................... 34 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................... 45 iii
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................... 46 2.1. Tổng quan về Tòa hành chính thuộc Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................................ 46 2.2. Tình hình giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................... 47 2.2.1. Các hương diện đánh giá .............................................................. 47 2.2.2. Đánh giá chung ................................................................................ 59 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................... 67 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH 68 3.1. Ph ng h ng h àn thi n giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh .......................................................................................... 68 3.2. Giải pháp h àn thi n giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh.................................................................................................... 71 3.2.1. Hoàn thiện há luật về tố tụng hành chính.................................. 71 3.2.2. Đề xu t cơ chế bảo đảm độc lậ trong giải quyết vị án hành chính ... 85 3.2.3. Nhân rộng mô hình “Dân vận khéo” của Tòa án nhân dân Thành hố Hồ Chí Minh ........................................................................................... 86 3.2.4. Tòa án nhân dân c t nh tăng cường công tác ch đạo các đơn vị Tòa án c huyện thực hiện đúng quy định của há luật về trình tự, thủ tục giải quyết vụ án hành chính, đảm bảo tính công khai dân chủ ............ 88 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................... 90 KẾT LUẬN .................................................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 92 iv
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giải quyết vụ án hành chính có vai trò, ý nghĩa rất quan trọng không chỉ đối với người khởi kiện vụ án hành chính trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ, mà còn là nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng khi thụ lý một vụ án hành chính. Việc giải quyết một vụ án hành chính đóng vai trò chính yếu trong việc xem xét, đánh giá bản chất pháp lý của vụ việc nhằm đưa ra phán xét về tính chất, mức độ pháp lý của vụ việc đó. Từ đó, nhân danh Nhà nước, đưa ra phán quyết tương ứng với bản chất, mức độ trái hay không trái pháp luật của vụ việc. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến việc này và đã điều chỉnh, bổ sung các chế định mới. Ngày 25/11/2015, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khóa XIII, kì họp thứ 10 đã thông qua Luật tố tụng hành chính, có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2016, trừ các quy định cụ thể hóa các quy định mới có liên quan của Bộ luật Dân sự năm 2015 thì có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2017. Một số quy định đã được sửa đổi và bổ sung đã tạo điều kiện cho việc giải quyết các vụ án hành chính, góp phần bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân đồng thời hoàn thiện hơn các chế định pháp luật liên quan đến hoạt động tố tụng hành chính. Từ Chương IX quy định về khởi kiện, thụ lý vụ án cho đến Chương XI về phiên tòa sơ thẩm và Chương XIII về thủ tục phúc thẩm của Luật Tố tụng hành chính năm 2015, trình tự và thủ tục giải quyết vụ án hành chính được quy định cụ thể trong từng điều khoản. Tuy nhiên, trong thực tiễn giải quyết và xét xử, việc thực hiện các quy định trên còn gặp nhiều bất cập và khó khăn. Bên cạnh đó, một bên đương sự là tổ chức, cá nhân, cơ quan nhà nước thuộc chủ thể quản lý hành chính có thẩm quyền ban hành quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định buộc thôi việc, quyết định giải quyết 1
khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, danh sách cử tri bị cho là xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của bên đương sự còn lại là cơ quan, tổ chức, cá nhân nhận một trong các quyết định hành chính, hành vi hành chính đó. Chính vì sự khác biệt này, mà quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự cần được giải quyết một cách công bằng và khách quan nhất. Do đó, những quy định về thẩm quyền, trình tự giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân phải được quy định hết sức cụ thể, rõ ràng, là công cụ sắc bén và đầy hiệu lực của Nhà nước và xã hội trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ trật tự an toàn xã hội, bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa, đồng thời phải thật sự là chỗ dựa của Nhân dân trong bảo vệ công bằng quyền và lợi ích hợp pháp của họ, triệt để tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Mặt khác, đây là một vấn đề chưa được nghiên cứu đầy đủ từ thực tiễn của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Việc nghiên cứu đề tài sẽ góp phần nhất định cho việc áp dụng pháp luật trong thực tiễn và đề xuất hoàn thiện pháp luật. Do đó, tác giả chọn đề tài luận văn “Giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân c t nh – từ thực tiễn Thành hố Hồ Chí Minh”. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong thời gian qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, hội thảo, các bài viết trên các tạp chí liên quan đến giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân: Những công trình là đề tài khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, các luận án tiến sĩ, luận văn, sách chuyên khảo nghiên cứu về trình tự, thủ tục giải quyết vụ án hành chính, cụ thể như: + Phạm Hồng Thái – Chủ biên (2001), Quyết định hành chính, hành vi hành chính – Đối tượng xét xử vụ án hành chính của Tòa án, Nxb. Tổng hợp Đồng Nai, Đồng Nai. Trong cuốn sách này, tác giả Phạm Hồng Thái đã làm 2
rõ các khái niệm về quyết định hành chính, hành vi hành chính và đối tượng xét xử vụ án hành chính của Tòa án. Từ đó, tôi có một góc nhìn mới hơn về mặt định nghĩa từ ngữ, cũng như có thêm những ví dụ thực tiễn xét xử trong từng phần mà tác giả viết, để làm tư liệu cho bài luận văn của tôi. + Trường Cán bộ Tòa án (2014), Phần kỹ năng giải quyết vụ án hành chính, Tập bài giảng cho chương trình đào tạo thẩm phán khóa 1, Nxb. Văn hóa Thông tin. Trong phần kỹ năng này, tôi có thể hiểu cặn kẽ hơn về từng cơ sở pháp lý vì bài viết đã rất cụ thể trong việc trích luật và cho ví dụ thực tiễn dựa trên từng điều luật đó và có thể áp dụng những phân tích đó cho bài luận văn này. + Thân Quốc Hùng (2018), “Chất lượng xét xử các vụ án hình chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay”, luận án tiến sĩ chuyên ngành Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Trong bài viết này, tác giả đã nêu ra những mặt hoàn thiện và chưa hoàn thiện trong thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật vào hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, chỉ ra các điểm bất hợp lý trong cơ chế hoạt động của Tòa hành chính. Nhờ vậy, có thêm những góc nhìn mới về các mặt thiếu sót của hoạt động xét xử các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói chung và Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. + Nguyễn Thị Hà (2017), “Xét xử sơ thẩm vụ án hành chính ở Việt Nam”, Luật án tiến sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Trong bài luận án tiến sĩ này, tác giả đã viết về vai trò và chức năng của quá trình xét xử sơ thẩm vụ án hành chính ở Việt Nam, từ đó chỉ ra những thực tiễn trong quá trình xét xử còn có nhiều trở ngại, vướng mắc trong việc áp dụng pháp luật, dẫn đến các bản án bị hủy, sửa ngày càng tăng cao. Qua bài luận án này, tôi có thể nhìn nhận các vướng mắc đó cho bài luận văn của mình, đánh giá thực tiễn hoạt động xét xử tại Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh để có những kết luận và hướng hoàn thiện mới hơn so với các ý mà tác giả của luận án đã nêu ra. 3
+ Vũ Thị Hòa (2004), “Giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Luận văn thạc sĩ, Đại học Luật Hà Nội. Trong luận văn này, tác giả Vũ Thị Hòa đã trình bày các cơ sở lý luận về trình tự, thủ tục để giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân. Từ những cơ sở lý luận, những quy định của pháp luật cho từng trình tự, thủ tục nêu trên, tác giả Hòa đã so sánh thực tiễn giải quyết vụ án hành chính đã diễn ra như thế nào. Từ đó, chỉ ra sự khác biệt, những điểm chưa hoàn thiện và còn bất cập trong việc áp dụng luật vào thực tế giải quyết vụ án. Dựa trên nền tảng mới mà tác giả Vũ Thị Hòa đã chỉ ra, tôi sẽ tiếp tục so sánh với thực tiễn hiện tại, góp phần hoàn thiện bài luận văn hiện tại rất nhiều + Lương Hữu Phước (2006), “Hoàn thiện quy phạm pháp luật về đối tượng xét xử vụ án hành chính của Tòa án”, Luận văn thạc sĩ, Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. Các phương án hoàn thiện quy phạm pháp luật về đối tượng xét xử vụ án hành chính đã góp phần rất nhiều vào Chương 3 trong bài luận văn của tôi. Trong quá trình viết luận văn, phần đối tượng xét xử vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói chung và Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng đúng là có một vài điểm so sánh giữa luật và thực tiễn. Sau khi tham khảo bài viết của tác giả Lương Hữu Phước, tôi đã có thêm ý tưởng để bổ sung quan điểm của mình, xây dựng thêm các phương pháp khác bên cạnh những biện pháp hoàn thiện mà tác giả trước đã nêu ra, so sánh kết quả nghiên cứu mà tác giả đã đề xuất từ năm 2006 đến nay như thế nào và thực tiễn hiện tại ra sao,… Điều này đã giúp tôi đi sâu hơn nữa vào phần này của bài luận văn thạc sĩ của mình và hoàn thiện dần nó. + Nguyễn Mạnh Hùng (2002), “Thẩm quyền xét xử vụ án hình chính của Tòa án nhân dân”, Luận văn thạc sĩ, Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. Việc xác định đúng thẩm quyền xét xử vụ án rất quan trọng. Trong bài viết trên, tác giả đã phân tích khái niệm, cơ sở pháp lý, quy định pháp luật về thẩm quyền xét 4
xử vụ án hành chính của Tòa án nhân dân nói chung, từ cấp sơ thẩm đến cấp phúc thẩm. Trong bài viết này, tác giả chỉ ra và so sánh tại thời điểm năm 2002, các ưu điểm trong luật định và khuyết định trong việc áp dụng thực tiễn đã diễn ra như thế nào, chỉ ra những trường hợp xác định sai thẩm quyền xét xử dẫn đến hậu quả ra sao,… Từ đó, với số liệu so sánh năm 2002 của tác giả, tôi tiếp tục phân tích các ý mà tác giả đã nêu, so sánh với thời điểm hiện tại là năm 2019, xem những bất cập đó đã được giải quyết chưa, như thế nào tại Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. + Nguyễn Thị Hoàng Liên (2014), “Xét xử án hành chính – Qua thực tiễn tỉnh Lào Cai”, luận văn thạc sĩ luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội của tác giả. Bài viết này là một góc độ khác so với bài viết của tác giả Nguyễn Thị Hà (2017) nêu trên. Việc tham khảo cách phân tích và so sánh số liệu của một Tòa án cấp tỉnh cụ thể như của tác giả là tỉnh Lào Cai và của tôi là Thành phố Hồ Chí Minh, giúp tôi hiểu được bố cục bài và biết các mục chính cần phân tích, nghiên cứu sâu và làm rõ,… Những bài báo, tạp chí và các bài viết có liên quan đến nội dung luận văn như: + Nguyễn Mạnh Hùng (2011), “Thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình chính theo Luật Tố tụng hành chính – Sự kế thừa, phát triển và những nội dung cần tiếp tục được hoàn thiện”, Tạp chí Luật học, (Số 9). Bài tạp chí là bài viết tóm tắt và cô đọng nhất của tác giả, kế thừa nội dung của bài luận văn trước mà tác giả Nguyễn Mạnh Hùng đã viết năm 2002. + Trần Minh Hương (2007), “Nâng cao chất lượng xét xử các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh”,Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, (Số chuyên đề về khiếu nại và khiếu kiện hành chính). Bài tạp chí của tác giả Trần Minh Hương đi thẳng vào các vấn đề còn đang bất cập trong quá trình xét xử các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói chung và chỉ ra các 5
biện pháp hoàn thiện và nâng cao chất lượng thực tiễn xét xử. Các biện pháp này rất thiết thực mà tôi có thể tham khảo và hiểu hơn về quan điểm của tác giả, từ đó so sánh với các quan điểm của chính mình ở thời điểm năm hiện tại. + Học viện Tư pháp (2016), “Giáo trình kỹ năng giải quyết các vụ án hình chính”, Nbx. Công an nhân dân, Hà Nội. Thông qua giáo trình kỹ năng giải quyết vụ án trong tài liệu tham khảo nêu trên, tôi hiểu được các kỹ năng giải quyết vụ án hành chính như thế nào, và có thể so sánh với các giáo trình các năm trước xem có gì thay đổi so với thời điểm hiện tại hay không. Trong bài viết, Học viện kết hợp phân tích cơ sở pháp lý với việc giảng dạy các kỹ năng sao cho phù hợp với quy định của pháp luật và thông qua việc học tập hiện tại trình độ thạc sĩ, tôi có cái nhìn so sánh điểm mới mà hiện tại đang có. + Nguyễn Thị Hà (2017), “Bàn về Thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hành chính của Toà án nhân dân ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Nghề Luật, Số 3 và Bài viết “Thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp huyện và tương đương” đăng Websitehttp://tailieu.ttbd.gov.vn/, ngày 8/7/2015. Hai bài viết trên Bài viết đánh giá một cách khách quan, toàn diện quy định pháp luật, đặc biệt chú trọng đến quy định thẩm quyền xét xử sơ thẩm của vụ án hành chính. 3. Mục đích, nhiêm vụ và ý nghĩa của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu luận văn Xuất phát từ cơ sở lý luận và pháp lý về giải quyết vụ án hành chính, qua đánh giá thực trạng giải quyết vụ án hành của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, đề xuất các giải pháp hoàn thiện giải quyết vụ án hành chính thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp tỉnh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu luận văn Nhiệm vụ của luận văn nhằm thực hiện mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ: 6
- Nghiên cứu, đánh giá tổng quan các công trình khoa học có liên quan đến đề tài luận văn, từ đó chỉ ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu của luận văn. - Nghiên cứu, làm sáng tỏ cơ sở lý luận liên quan đến đề tài luận văn, cụ thể: nghiên cứu về việc giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, mà cụ thể ở đây là Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh; phân tích cơ sở lý luận, khái niệm, các quy định của pháp luật có liên quan đến từng quá trình giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh; so sánh với các số liệu bản án hành chính qua các năm để nghiên cứu thực tiễn xét xử các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. - Nghiên cứu, đánh giá thực trạng tổ chức và tình hình giải quyết các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh; chỉ ra những bất cập trong việc áp dụng các quy định của pháp luật có liên quan trong việc giải quyết vụ án hành chính. - Phân tích, đánh giá thực trạng chất lượng xét xử các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp Thành phố Hồ Chí Minh và chỉ ra những kết quả, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng đó. - Phân tích, luận chứng các quan điểm và đề xuất các giải pháp bảo đảm chất lượng xét xử các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ở Việt Nam nói chung và của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. 3.3. Ý nghĩa nghiên cứu luận văn Có thể nói, đề tài luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu về giải quyết vụ án hành chính từ thực tiễn áp dụng và xét xử của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đánh giá và phân tích kết quả thực nghiệm, tác giả nghiên cứu đưa ra những giải pháp cụ thể để hoàn thiện quy định pháp luật về quá trình giải quyết vụ án hành chính và nâng cao hiệu quả việc giải quyết vụ án hành chính. 7
Nhiệm vụ của luận văn là có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu cho những người đang thực hiện công tác liên quan đến quá trình giải quyết vụ án hành chính cũng như cho cơ quan thẩm quyền ban hành pháp luật trong việc hoàn thiện chế định về việc giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh – từ thực tiễn Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Đối t ợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là hoạt động giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân nhân Thành phố Hồ Chí Minh, tập trung vào thẩm quyền và trình tự, thủ tục giải quyết. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Trên cơ sở các quy định pháp luật của Việt Nam nói chung và Luật tố tụng hành chính nói riêng, đề tài tập trung và phân tích rõ về giải quyết vụ án hành chính theo Luật tố tụng hành chính Việt Nam. Đề tài sẽ nghiên cứu trong phạm vi của Luật Tố tụng hành chính năm 2015 và có sự so sánh, đối chiếu với Luật Tố tụng hành chính năm 2010. Tuy không nghiên cứu sâu về quá trình và thủ tục khởi kiện vụ án hành chính, thời hiệu khởi kiện vụ án hành chính nhưng những vấn đề này đều có liên quan đến nội dung luận văn nên sẽ được nhắc đến trong đề tài này. Đồng thời, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các quy định hiện hành trong Luật tố tụng hành chính và các văn bản hướng dẫn Luật tố tụng hành chính, không đi sâu vào quy định của các luật khác. Việc đề cập đến các văn bản pháp luật khác đều trên cơ sở phân tích, nghiên cứu làm rõ hơn về quá trình giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh – từ thực tiễn Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. 5. Ph ng pháp nghiên cứu 8
Ngoài nền tảng lý luận và phương pháp theo quan điểm triết học của Mác – Lênin nói trên, việc nghiên cứu còn dựa trên quy định của pháp luật về quá trình giải quyết vụ án hành chính, thực tiễn xét xử,... để đánh giá một cách khách quan nhất những bất cập mà đề tài đang nghiên cứu. Khái quát hơn, đề tài sử dụng phương pháp duy vật biện chứng để làm rõ đối tượng nghiên cứu của đề tài. Trên cơ sở đó, đề tài được nghiên cứu một cách khách quan, theo đúng bản chất của nó và mối liên hệ của nó với các nội dung liên quan để có một cái nhìn tổng quát và sâu sắc về vấn đề này. Ngoài ra, các phương pháp được vận dụng dụng một cách linh hoạt: đối với những vấn đề mang tính lý luận và logic thì sử dụng các phương pháp như suy luận, phán đoán; đối với các vấn đề mang tính giả thuyết thì sử dụng phương pháp chứng minh để làm sáng tỏ; đồng thời không thể thiếu việc sử dụng phương pháp so sánh (với các chế định ban hành trước đây, hoặc các chế định nước ngoài) để làm rõ những đặc điểm nổi bật, những điểm mới, điểm bất cập,… của quá trình giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói chung và thực tiễn áp dụng của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng – vấn đề cần được nghiên cứu của đề tài. 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận thì luận văn được kết cấu làm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh. Chương 2: Thực trạng giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh. 9
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH 1.1. Những vấn đề chung về giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân 1.1.1. Khái niệm giải quyết vụ án hành chính Theo Từ điển luật học, “Vụ án là một vụ việc có dấu hiệu trái pháp luật mang tính chất hình sự hoặc tranh chấp giữa các chủ thể pháp luật được đưa ra Tòa án hoặc cơ quan trọng tài giải quyết.” [41, tr.297]. Có quan điểm khác cho rằng,“Vụ án là tranh chấp phát sinh khi cá nhân tổ chức khởi kiện yêu cầu Tòa án xem xét tính hợp pháp về vấn đề bị tranh chấp”. Từ đó, nhìn nhận: “Vụ án hành chính là vụ án phát sinh khi cá nhân tổ chức khởi kiện yêu cầu Tòa án xem xét tính hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nước và được Tòa án thụ lý theo quy định của pháp luật.” [35, tr.127]. Quản lý hành chính nhà nước là một hình thức hoạt động của Nhà nước được thực hiện chủ yếu bởi các cơ quan hành chính nhà nước, với mục tiêu là nhằm tổ chức và chỉ đạo một cách trực tiếp và thường xuyên công cuộc xây dựng kinh tế, văn hóa – xã hội và hành chính – chính trị. [42, tr.261] Trong quá trình quản lý hành chính nhà nước, chủ thể quản lý hành chính nhà nước ban hành các quyết định hành chính và có các hành vi hành chính tác động đến cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước. Trong một số trường hợp, cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước cho rằng các quyết định hành chính, hành vi hành chính đó là trái pháp luật, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Để tự bảo vệ quyền lợi của mình, các cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước này sẽ phản ứng lại, từ đó làm phát sinh tranh chấp giữa các bên. Tranh chấp này phát sinh trong quá trình quản lý hành chính nhà nước nên được gọi là tranh chấp hành chính. 10
Xét về quá trình xây dựng pháp luật, việc giải quyết các tranh chấp hành chính có thể chia thành hai giai đoạn: giai đoạn đầu là trước ngày 01/7/1996 và giai đoạn sau 01/7/1996. Tranh chấp hành chính phát sinh trong giai đoạn trước ngày 01/7/1996 chỉ có một phương thức giải quyết, đó là khiếu nại và giải quyết khiếu nại. Từ ngày 01/7/1996 đến nay, còn bổ sung thêm một phương thức nữa để giải quyết tranh chấp hành chính, đó là khởi kiện các tranh chấp hành chính ra Tòa án nhân dân để yêu cầu Tòa án nhân dân giải quyết nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình theo trình tự, thủ tục được quy định theo pháp luật về tố tụng hành chính. Như vậy, có thể thấy rằng, đã có những tiến bộ trong những quy định của nhà nước khi cho chủ thể thứ ba là Tòa án nhân dân tham gia trong quá trình giải quyết các tranh chấp hành chính. Đây vừa là phương thức kiểm soát quản lý hành chính nhà nước, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xã hội; vừa là cơ chế mở rộng dân chủ trong xã hội. Tuy nhiên, không phải mọi tranh chấp hành chính khi bị khởi kiện đều trở thành vụ án hành chính. Để một tranh chấp hành chính trở thành vụ án hành chính, cần phải thỏa hai điều kiện đó là: đối tượng tranh chấp và tranh chấp đó khi khởi kiện phải được Tòa án có thẩm quyền thụ lý. Thứ nhất, về đối tượng tranh chấp, chỉ những tranh chấp hành chính có đối tượng được Luật tố tụng hành chính quy định thì mới được khởi kiện. Những đối tượng trong tranh chấp hành chính đó gọi là đối tượng khởi kiện. Luật Tố tụng hành chính năm 2015 quy định có 04 đối tượng khởi kiện, bao gồm: Quyết định hành chính, hành vi hành chính; khiếu kiện về danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân; khiếu kiện quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức từ Tổng cục trưởng và tương đương trở xuống; khiếu kiện quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh. 11
Thứ hai, về điều kiện tranh chấp đó khi khởi kiện phải được Tòa án có thẩm quyền thụ lý, người khởi kiện phải khởi kiện đúng đối tượng khởi kiện và đúng Tòa án có thẩm quyền, đúng trình tự, đúng thủ tục pháp luật quy định thì Tòa án mới thụ lý, từ đó phát sinh thành vụ án hành chính. Như vậy, từ những phân tích trên có thể đưa ra định nghĩa vụ án hành chính dưới góc độ pháp lý như sau: Vụ án hành chính là vụ án phát sinh khi và chỉ khi có tranh chấp hành chính giữa người khởi kiện và người bị khởi kiện đối với đối tượng khởi kiện được Luật tố tụng hành chính điều chỉnh, được người khởi kiện khởi kiện ra Tòa án nhân dân có thẩm quyền giải quyết, và được Tòa án thụ lý theo đúng trình tự, thủ tục mà pháp luật đã quy định. Sau khi được Tòa án nhân dân có thẩm quyền xem xét đầy đủ các điều kiện khởi kiện và điều kiện thụ lý vụ án, Tòa án sẽ chấp nhận giải quyết khiếu kiện, được xác định bằng hành vi ghi vào sổ thụ lý vụ án và thông báo bằng văn bản cho đương sự biết về việc thụ lý này. Sau đó, chánh án Toà án sẽ phân công thẩm phán tiếp nhận vụ án hành chính theo đúng quy định của pháp luật. Thẩm phán Tòa án được phân công chịu trách nhiệm vụ án hành chính đó sẽ phải tiến hành giai đoạn tiếp theo đó là giải quyết vụ án hành chính. Giải quyết vụ án hành chính là quá trình xem xét, nghiên cứu, chuẩn bị hồ sơ vụ án và đưa vụ án ra xét xử. Thông thường, các vụ án hành chính sau khi xem xét và nghiên cứu sẽ được Tòa án có thẩm quyền ra quyết định đưa vụ án ra xét xử và sẽ thực hiện xét xử sơ thẩm theo trình tự và thủ tục luật định.Tuy nhiên, trong một số trường hợp cụ thể, Tòa án có thể đưa ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án hoặc ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án. Như vậy, theo quy định của Luật tố tụng hành chính, quá trình giải quyết một vụ án hành chính bao gồm các bước như sau: thụ lý vụ án, chuẩn bị xét xử, đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm. Mỗi bước trong quá trình giải quyết vụ án hành chính của Tòa án nhân dân đều phải tuân thủ và 12
chấp hành nghiêm chỉnh về mặt điều kiện, trình tự thủ tục cũng như thực hiện trong đúng thời hạn mà Luật tố tụng hành chính hiện hành điều chỉnh. 1.1.2. Đối tượng giải quyết vụ án hành chính Việc xác định đúng đối tượng khởi kiện trong đơn khởi kiện vụ án hành chính là rất quan trọng, không phải mọi tranh chấp hành chính được khởi kiện ra Tòa án nhân dân đều được Tòa án thụ lý và trở thành vụ án hành chính, mà chỉ những tranh chấp hành chính có đối tượng được pháp luật quy định thì mới khởi kiện được và xem xét thụ lý để phát sinh thành vụ án hành chính. Theo quy định của Luật Tố tụng hành chính thì đối tượng khởi kiện vụ án hành chính phải là quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội và danh sách cử tri bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân; đồng thời nó phải liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khởi kiện. * Quyết định hành chính: Theo quy định tại khoản 1 Điều 3 của Luật tố tụng hành chính hiện hành và hướng dẫn tại khoản 1 Điều 1 Nghị quyết 02/2011/NQ-HĐTP ngày 29/11/2011 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thì quyết định hành chính thuộc đối tượng khởi kiện để yêu cầu Toà án giải quyết vụ án hành chính là văn bản được thể hiện dưới hình thức quyết định hoặc dưới hình thức khác như thông báo, kết luận, công văn do cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức khác hoặc người có thẩm quyền trong các cơ quan, tổ chức đó ban hành có chứa đựng nội dung của quyết định hành chính được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính mà người khởi kiện cho rằng quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm (trừ những văn bản thông báo của cơ quan, tổ chức hoặc người có thẩm quyền của cơ quan, tổ chức trong việc yêu cầu cá nhân, cơ 13
quan, tổ chức bổ sung, cung cấp hồ sơ, tài liệu có liên quan đến việc giải quyết, xử lý vụ việc cụ thể theo yêu cầu của cá nhân, cơ quan, tổ chức đó), bao gồm: - Quyết định hành chính được cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức khác hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó ban hành trong khi giải quyết, xử lý những việc cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính. - Quyết định hành chính được ban hành sau khi có khiếu nại và có nội dung sửa đổi, bổ sung, thay thế, huỷ bỏ một phần hoặc toàn bộ quyết định hành chính đã được cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức khác hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó ban hành trong khi giải quyết, xử lý những việc cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính. Cần thống nhất với quan niệm, quyết định giải quyết khiếu nại đối với hành vi hành chính cũng là đối tượng khởi kiện vụ án hành chính. Vì quyết định giải quyết khiếu nại đối với hành vi hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức khác hoặc người có thẩm quyền trong các cơ quan đó ban hành để giải quyết khiếu nại đối với hành vi hành chính nào đó, nhưng thực chất là quyết định về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể. * Hành vi hành chính: Hành vi hành chính thuộc đối tượng khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án hành chính là hành vi của cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức khác hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ, công vụ theo quy định của pháp luật. Tại khoản 2 Điều 1 Nghị quyết số 02/2011/NQ-HĐTP ngày 29/11/2011 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn về hành vi hành chính thuộc đối tượng khởi kiện vụ án hành chính . Hành vi hành chính thuộc đối tượng khởi kiện để yêu cầu Toà án giải quyết vụ án hành chính là hành vi của cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, 14