Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền học tập của phạm nhân - từ thực tiễn trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an

Chia sẻ: Vica999 Vica999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống, đầy đủ, chi tiết về việc bảo đảm quyền học tập của phạm nhân cũng như cơ chế bảo đảm quyền học tập này trên thực tế. Nghiên cứu những kinh nghiệm bảo đảm quyền học tập ở một số trại giam trong nước, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm bảo đảm quyền học tập cho phạm nhân ở các trại giam nói chung và trại giam Đồng Sơn nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền học tập của phạm nhân - từ thực tiễn trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ............/............ ........./......... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ SỸ LƯU QUYỀN HỌC TẬP CỦA PHẠM NHÂN - TỪ THỰC TIỄN TRẠI GIAM ĐỒNG SƠN, BỘ CÔNG AN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ............/............ ........./......... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ SỸ LƯU QUYỀN HỌC TẬP CỦA PHẠM NHÂN - TỪ THỰC TIỄN TRẠI GIAM ĐỒNG SƠN, BỘ CÔNG AN Chuyên ngành: Luật Hiến pháp - Luật Hành chính Mã số: 60 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. TƯỜNG DUY KIÊN THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn tình hình công tác quản lý, giáo dục, cải tạo phạm nhân ở các trại giam nói chung cũng như phạm nhân trại giam Đồng Sơn, Bộ công an nói riêng. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Thừa Thiên Huế, ngày tháng năm 2018 Học viên Hồ Sỹ Lưu
LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng trân trọng biết ơn đến với Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia, các Khoa, Ban, Phòng của Học viện, của Cơ sở Học viện Hành chính khu vực miền Trung; các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, truyền đạt các chuyên đề trong khóa học và giúp đỡ em trong quá trình thực hiện đề tài. Đặc biệt em xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Tường Duy Kiên đã hướng dẫn em trong suốt quá trình hoàn thành đề tài này. Xin cảm ơn anh chị em đồng nghiệp đã tạo điều kiện về thời gian, ủng hộ tôi, cho tôi những ý kiến để đánh giá đúng thực trạng công tác bảo đảm quyền học tập của phạm nhân, từ thực tiễn trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an nhằm đưa ra giải pháp hữu hiệu trong việc bảo đảm quyền con người, quyền học tập của phạm nhân ở các trại giam nói chung và ở trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an nói riêng. Mặc dù hết sức cố gắng nhưng với thời gian và điều kiện nghiên cứu còn nhiều hạn chế, chắc chắn luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Em mong nhận được sự đóng góp quý báu của các nhà khoa học, các thầy cô, các bạn học viên, anh chị em đồng nghiệp để em hoàn thành đề tài. Trân trọng cảm ơn! Học viên Hồ Sỹ Lưu
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ cái viết tắt Danh mục các bảng biểu MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN HỌC TẬP CỦA PHẠM NHÂN Ở TRẠI GIAM ................................................................................ 8 1.1. Khái niệm và nguyên tắc bảo đảm thực hiện quyền học tập của phạm nhân ở trại giam .................................................................................... 8 1.2. Nội dung, hình thức và phương pháp học tập của phạm nhân .......... 21 1.3. Kinh nghiệm ở một số trại giam trong nước và bài học kinh nghiệm rút ra .................................................................................................. 33 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN QUYỀN HỌC TẬP CỦA PHẠM NHÂN TẠI TRẠI GIAM ĐỒNG SƠN, BỘ CÔNG AN.............. 44 2.1. Khái quát về tình hình phạm nhân chấp hành án ở Trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an ................................................................................. 44 2.2. Thực trạng thực hiện quyền học tập của phạm nhân tại trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an ................................................................................. 52 CHƯƠNG 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN HỌC TẬP CỦA PHẠM NHÂN TẠI TRẠI GIAM ĐỒNG SƠN, BỘ CÔNG AN ............................................................................................................... 81 3.1. Quan điểm chỉ đạo thực hiện quyền học tập của phạm nhân tại trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an .............................................................. 81
3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về quyền học tập của phạm nhân tại trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an .......................... 95 KẾT LUẬN ............................................................................................... 105
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT CBCS Cán bộ, chiến sỹ CSND Cảnh sát nhân dân CHXHCNVN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam GDPL Giáo dục pháp luật HTTP Hỗ trợ tư pháp PN Phạm nhân QPPL Quy phạm pháp luật TG Trại giam THAHS Thi hành án hình sự THAHS & HTTP Thi hành án hình sự và Hỗ trợ tư pháp XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Tình hình học tập pháp luật của PN .............................................. 55 Bảng 2.2. Tình hình học tập văn hóa của PN ............................................... 57 Bảng 2.3. Tình hình học nghề của PN .......................................................... 60 Bảng 2.4. Tình hình học tập về giáo dục công dân cho PN mới nhập trại ..... 62 Bảng 2.5. Tình hình tổ chức học tập về giáo dục công dân cho PN đang chấp hành án ......................................................................................................... 63 Bảng 2.6. Tình hình tổ chức học tập về giáo dục công dân cho PN chuẩn bị hết án............................................................................................................ 64
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền, Đảng và Nhà nước ta luôn coi việc trừng trị, kết hợp với cảm hóa, giáo dục người phạm tội thành người có ích cho xã hội bằng việc bảo đảm thực hiện nghiêm túc các quyền, lợi ích hợp pháp của phạm nhân. Cho đến nay Nhà nước Việt Nam đã gia nhập, ký kết hầu hết các công ước quốc tế cơ bản về quyền con người. Điều này là cơ sở để Việt Nam triển khai thực hiện mục đích nhân đạo trong hoạt động giáo dục, cải tạo phạm nhân. Chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước ta đối với người phạm tội được thể hiện đầy đủ, cụ thể trong Luật Thi hành án hình sự năm 2010 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2011 và các Nghị định, Thông tư, Hướng dẫn thực hiện. Cùng với việc đảm bảo quyền ăn ở, sinh hoạt thì quyền học tập của phạm nhân được pháp luật của Việt Nam quy định tại Điều 28, Luật thi hành án hình sự năm 2010: “Phạm nhân phải học pháp luật, giáo dục công dân và được học văn hóa, học nghề” [19]; Trong những năm gần đây, cùng với việc thi hành Luật Đặc xá, Nhà nước đã thực hiện nhiều chính sách nhân đạo cho người đang thi hành án. Toàn bộ hệ thống những quan điểm chính sách của Đảng, nhà nước đối với những người chấp hành án phạt tù thể hiện sinh động truyền thống nhân đạo, tính nhân văn cao cả của dân tộc Việt Nam. Xây dựng môi trường giáo dục phạm nhân lành mạnh, an toàn, hướng thiện, hỗ trợ tối đa cho mục tiêu hòa nhập cộng đồng của phạm nhân là mục tiêu, nhiệm vụ của công tác Thi hành án hình sự nói chung và đảm bảo thực hiện quyền của phạm nhân nói riêng. Trại giam Đồng Sơn là một trong những trại giam trực thuộc Bộ Công an, có số lượng phạm nhân đông. Thực tế có nhiều nguyên nhân dẫn đến hành 1
vi phạm tội của phạm nhân, trong đó đa phần phạm nhân có trình độ văn hóa thấp, ít hiểu biết pháp luật hoặc không có nghề nghiệp, chây lười lao động dẫn đến phạm tội. Vì vậy, việc đảm bảo quyền học tập cho phạm nhân có ý nghĩa quan trọng giúp họ hình thành nhân cách mới, sớm hoàn lương, tái hòa nhập cộng đồng trở thành công dân tốt cho xã hội. Trong những năm qua, việc đảm bảo quyền học tập cho phạm nhân trong các đơn vị thuộc Tổng cục Cảnh sát THAHS & HTTP nói chung, Trại giam Đồng Sơn nói riêng đã đạt nhiều kết quả đáng kể, từng bước được đổi mới về nội dung, hình thức, phương pháp nên phạm nhân chấp hành án tại Trại giam Đồng Sơn đã có nhiều chuyển biến về nhận thức, tư tưởng, yên tâm phấn đấu cải tạo tốt, tự giác chấp hành nội quy, quy chế trại giam để sớm được hưởng chính sách khoan hồng của Đảng, nhà nước Tuy nhiên, việc bảo đảm quyền học tập của phạm nhân tại Trại giam Đồng Sơn thời gian qua, còn bộc lộ một số những hạn chế nhất định như việc xác định các đối tượng để đào tạo nghề chưa phù hợp nên khi tái hòa nhập cộng đồng ít có điều kiện để phát huy; việc dạy văn hóa cho phạm nhân có lúc hiệu quả, chất lượng chưa cao; cơ sở vật chất cho việc dạy và học còn thiếu; số lượng phạm nhân được học nghề phù hợp chưa nhiều, chủ yếu vẫn dạy những nghề cơ bản, dễ làm, dễ học; việc tổ chức cấp chứng chỉ, văn bằng cho phạm nhân ít được thực hiện; công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho phạm nhân chưa sâu rộng, đôi lúc còn mang tính hình thức. Đội ngũ cán bộ làm công tác dạy nghề, dạy văn hóa, giáo dục pháp luật cho phạm nhân có lúc còn hạn chế về trình độ, kỹ năng sư phạm, chuyên môn, nên việc đảm bảo quyền học tập cho phạm nhân hiệu quả có khi còn hạn chế. Từ những lý do trên, học viên đã chọn đề tài “Quyền học tập của phạm nhân - từ thực tiễn trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an” làm đề tài luận văn thạc sỹ Luật Hiến pháp và Luật hành chính, với mong muốn góp phần 2
hướng tới bảo đảm tốt hơn các quyền con người của phạm nhân nói chung và quyền học tập của phạm nhân nói riêng. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Làm thế nào để bảo đảm quyền học tập của phạm nhân là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý quan tâm nhằm tìm ra những giải pháp tích cực. Đến nay đã có một số công trình nghiên cứu ở những cấp độ khác nhau được công bố thể hiện qua sách chuyên khảo, luận án, luận văn, bài báo. Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: - Quyền con người trong thế giới hiện đại của Hoàng Văn Hảo và Phạm Ích Khiêm (1994), nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Đây là cuốn sách chuyên khảo đề cập một cách có hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về quyền con người trong bối cảnh thế giới hiện đại của các nước khác nhau. Cuốn sách cung cấp những văn kiện quốc tế quan trọng nhất giúp cho giới nghiên cứu, giảng dạy khoa học xã hội những tài liệu tham khảo bổ ích. - Những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác giáo dục phạm nhân trong giai đoạn hiện nay của Nguyễn Hữu Duyện (2010), nhà xuất bản Công an nhân dân. Đây là cuốn sách có nội dung tổng quan, sâu sắc về cả mặt lý luận và thực tiễn của hoạt động giáo dục phạm nhân, từ đó tác giả cũng đã đề cập đến vấn đề bảo vệ quyền của phạm nhân trong pháp luật thi hành án. - Bảo đảm quyền con người của phạm nhân theo pháp luật của Việt Nam của học viên Nguyễn Tuấn Quang (2015), Luận văn thạc sỹ Luật học, trong đó tác giả đã làm rõ một cách có hệ thống, đầy đủ và chi tiết về việc bảo đảm các quyền con người của phạm nhân, cũng như cơ chế bảo đảm các quyền này trên thực tế; nghiên cứu những chuẩn mực, kinh nghiệm quốc tế bảo đảm quyền của phạm nhân. Từ những kết quả nghiên cứu, luận văn đưa ra một số khuyến nghị bảo đảm quyền con người của phạm nhân bằng pháp luật tại Việt Nam hiện nay. 3
- Dạy nghề cho phạm nhân và bảo đảm việc làm cho người mãn hạn tù của Nguyễn Văn Cừ đăng trên tạp chí Nhân quyền số 01/2011 đã nêu rõ kết quả đạt được và những khó khăn trong việc tổ chức dạy nghề cho phạm nhân ở các trại giam Việt Nam và thực trạng việc làm của những người mãn hạn tù trở về địa phương từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy nghề cho phạm nhân và bảo đảm việc làm cho người mãn hạn tù. - Tạp chí khoa học quản lý và giáo dục tội phạm: cơ quan thông tin lý luận chính trị, pháp luật, nghiệp vụ của Tổng cục Cảnh sát THAHS & HTTP – Bộ Công an. Dưới góc độ khoa học, các công trình nói trên là hết sức có giá trị đối với những người đã và đang nghiên cứu về bảo đảm quyền con người của phạm nhân nói chung và quyền học tập của phạm nhân nói riêng. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên biệt về quyền học tập của phạm nhân. Vì vậy, luận văn là công trình đầu tiên thực hiện đề tài này trong phạm vi ở một trại giam. Các công trình nghiên cứu nêu trên là nguồn tài liệu quý giá để học viên tham khảo trong việc thực hiện đề tài này. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống, đầy đủ, chi tiết về việc bảo đảm quyền học tập của phạm nhân cũng như cơ chế bảo đảm quyền học tập này trên thực tế. Nghiên cứu những kinh nghiệm bảo đảm quyền học tập ở một số trại giam trong nước, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm bảo đảm quyền học tập cho phạm nhân ở các trại giam nói chung và trại giam Đồng Sơn nói riêng 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện mục đích đó, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ: - Làm rõ các khái niệm cơ bản về phạm nhân, trại giam và quyền học 4
tập của phạm nhân. - Đưa ra nội dung, hình thức, phương pháp, nguyên tắc và các nhân tố, tiêu chí đánh giá hiệu quả của việc thực hiện quyền học tập của phạm nhân - Phân tích đặc điểm tình hình của trại giam Đồng Sơn; đánh giá thực trạng thực hiện quyền học tập của phạm nhân ở trại giam Đồng Sơn, những kết quả đạt được và những tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện quyền học tập của phạm nhân ở trại giam Đồng Sơn. - Nêu lên các quan điểm chỉ đạo và đề xuất, phân tích các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quyền học tập của phạm nhân nói chung và phạm nhân ở trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an nói riêng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện quyền học tập của phạm nhân ở trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an . 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu luận văn cũng được giới hạn theo không gian và thời gian: - Về không gian: luận văn chỉ khảo sát thực tiễn công tác thực hiện quyền học tập của phạm nhân ở trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an đóng trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. - Về thời gian: Sự đánh giá chỉ giới hạn trong khoảng thời gian 05 năm (từ năm 2013 đến năm 2017). 5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên lý luận chủ nghĩa Mác-Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; bám sát đường lối, chủ trương của Đảng về quyền con người của phạm nhân nói chung và quyền học tập của 5
phạm nhân nói riêng. Ngoài ra, những quan điểm lý luận, kết quả nghiên cứu thực tiễn về quyền con người của phạm nhân của các nhà khoa học, những tác giả đi trước cũng là tài liệu tham khảo quan trọng của luận văn. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phối hợp hệ thống các phương pháp nghiên cứu cơ bản như sau: + Phương pháp nghiên cứu tài liệu Hệ thống các khái niệm và luận điểm làm cơ sở cho việc nghiên cứu trong thực tiễn được hình thành thông qua quá trình thu thập kiến thức từ các công trình nghiên cứu, các tài liệu của các tác giả và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan về quyền con người và quyền học tập của phạm nhân. + Phương pháp logic, phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp thống kê, so sánh và khảo sát. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn hệ thống hoá những vấn đề lý luận về trại giam, phạm nhân và quyền học của phạm nhân. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Thông qua việc làm rõ thực trạng công tác thực hiện quyền học tập của phạm nhân ở trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an, từ đó học viên đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế, bất cập góp phần bảo đảm quyền học tập của phạm nhân ở các trại giam nói chung và trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an nói riêng. - Với những kết quả đạt được, luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ việc học tập, nghiên cứu của sinh viên, học viên các trường đại học Luật, các trại giam ở Việt Nam. 6
7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục. Nội dung chính của luận văn bao gồm 3 chương cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quyền học tập của phạm nhân ở trại giam Chương 2: Thực trạng thực hiện quyền học tập của phạm nhân tại trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an. Chương 3: Quan điểm và giải pháp bảo đảm quyền học tập của phạm nhân tại trại giam Đồng Sơn, Bộ Công an. 7
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN HỌC TẬP CỦA PHẠM NHÂN Ở TRẠI GIAM 1.1. Khái niệm và nguyên tắc bảo đảm thực hiện quyền học tập của phạm nhân ở trại giam 1.1.1. Khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Trại giam Sau khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 150/SL ngày 07/11/1950 quy định về tổ chức trại giam. Sắc lệnh nêu rõ: “Phạm nhân phải giam giữ trong trại giam để trừng trị và giáo hoá. Bộ Nội vụ có nhiệm vụ tổ chức và kiểm soát các trại giam trong phạm vi toàn quốc”. Ngày 12 tháng 6 năm 1951 chiểu theo Sắc lệnh 150/SL, Liên Bộ Nội vụ - Tư pháp ban hành Nghị định 181/NV6 ấn định những chi tiết về thiết lập, tổ chức và hoạt động kiểm soát trại giam. Để hoàn thiện hệ thống thể chế nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tổ chức hoạt động của hệ thống trại giam trong toàn quốc, ngày 08/3/1993, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh Thi hành án phạt tù; Ngày 16 tháng 9 năm 1993, Chính phủ ra Nghị định số 60/CP ban hành Quy chế trại giam; Quy chế nêu rõ: (1) “Điều 1 - Trại giam là nơi chấp hành hình phạt của người bị kết án tù có thời hạn và tù chung thân. Người đang chấp hành hình phạt tù gọi là "phạm nhân"; (2) Điều 2 - Bộ Nội vụ, Bộ Quốc phòng quản lý trực tiếp các trại giam. Các trại giam loại một, loại hai, loại ba được xây dựng theo thiết kế mẫu của Bộ Nội vụ và Bộ Quốc phòng. Việc thành lập, giải thể các trại giam và các phân trại do Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quyết định. 8
Để từng bước đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, cải cách hành chính ở nước ta theo các Nghị quyết của Đảng, ngày 17 tháng 6 năm 2010 Quốc hội thông qua Luật thi hành án hình sự. Đây là những văn bản pháp lý quan trọng vừa điều chỉnh việc tổ chức quản lý thi hành án phạt tù được chặt chẽ vừa đảm bảo tính nhân đạo, tính nghiêm minh của pháp luật. Theo Điều 16 Luật Thi hành án hình sự năm 2010: “Trại giam là cơ quan thi hành án phạt tù”. [19]. Tại Khoản 3, Điều 3 Luật Thi hành án hình sự năm 2010 quy định: “Thi hành án phạt tù là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của luật này buộc phạm nhân phải chịu sự quản lý, giam giữ, giáo dục, cải tạo để họ trở thành người có ích cho xã hội”. [19]. Trại giam có nhiệm vụ quyền hạn, cơ cấu tổ chức quy định tại Điều 16 Luật Thi hành án hình sự năm 2010 như sau: Tiếp nhận, tổ chức quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo phạm nhân; Thông báo cho thân nhân của phạm nhân về việc tiếp nhận phạm nhân và tình hình chấp hành án của người đó; Đề nghị tòa án có thẩm quyền xem xét giảm thời hạn chấp hành án, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù đối với phạm nhân theo quy định của pháp luật; Thực hiện các thủ tục đề nghị đặc xá cho phạm nhân theo quy định của pháp luật; Thực hiện lệnh trích xuất của cơ quan, người có thẩm quyền; Nhận tài sản, tiền mà phạm nhân, thân nhân của phạm nhân tự nguyện nộp tại trại giam để thi hành án, chuyển cho cơ quan thi hành án dân sự nơi Tòa án đã xét xử sơ thẩm vụ án có trụ sở; nhận tài sản, tiền do cơ quan thi hành án dân sự chuyển đến để giao cho phạm nhân theo quy định của Luật thi hành án dân sự; Phối hợp với cơ quan thi hành án dân sự trong việc cung cấp thông tin, chuyển giao giấy tờ có liên quan đến phạm nhân phải thi hành hình phạt tiền, tịch 9
thu tài sản, các nghĩa vụ dân sự khác về nơi phạm nhân chấp hành án phạt tù, việc thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự của phạm nhân, nơi về cư trú của người được đặc xá, người được miễn chấp hành án phạt tù, người chấp hành xong án phạt tù, phạm nhân chuyển nơi chấp hành án phạt tù hoặc chết; Cấp giấy chứng nhận chấp hành xong án phạt tù, giấy chứng nhận đặc xá; Làm thủ tục giải quyết trường hợp phạm nhân chết theo quy định tại Điều 49 của Luật này; Bàn giao phạm nhân là người nước ngoài theo quyết định của Tòa án về việc chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù; tiếp nhận, tổ chức quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo phạm nhân là công dân Việt Nam phạm tội và bị kết án phạt tù ở nước ngoài được chuyển giao về Việt Nam để chấp hành án; thực hiện các quy định của Luật này về thi hành án trục xuất; Thực hiện thống kê, báo cáo về thi hành án phạt tù; Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật. Trại giam được tổ chức như sau: Trại giam có phân trại, khu giam giữ, nhà giam, các công trình phục vụ việc quản lý giam giữ, phục vụ sinh hoạt, chăm sóc y tế, giáo dục cải tạo phạm nhân; các công trình phục vụ làm việc, sinh hoạt của sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sĩ quan, chiến sĩ, công nhân, viên chức công tác tại trại giam; Tổ chức bộ máy quản lý của trại giam gồm có Giám thị, Phó giám thị, Trưởng phân trại, Phó trưởng phân trại, Đội trưởng, Phó đội trưởng; sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sĩ quan; chiến sĩ và công nhân, viên chức. Giám thị, Phó giám thị, Trưởng phân trại, Phó trưởng phân trại, Đội trưởng, Phó đội trưởng phải là người đã tốt nghiệp đại học cảnh sát, đại học an ninh, đại học luật trở lên và bảo đảm các tiêu chuẩn khác theo quy định của Chính phủ. Như vậy, Trại giam là cơ quan thi hành án phạt tù, là nơi tổ chức thực hiện việc giam giữ, quản lý, giáo dục cải tạo phạm nhân tuỳ thuộc vào tính 10
chất, mức độ phạm tội và các yếu tố nhân thân khác. Trại giam không chỉ là nơi thể hiện quyền lực của Nhà nước, của nhân dân, nơi đảm bảo hiệu lực và công bằng của pháp luật, mà còn là nơi trực tiếp thực hiện các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn, trấn áp tội phạm. 1.1.1.2. Phạm nhân Theo Khoản 2, Điều 3, Luật Thi hành án hình sự năm 2010: “Phạm nhân là người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, tù chung thân”[19]. Phạm nhân là người phạm tội, bị kết án tù mà bản án đã có hiệu lực pháp luật, đã có quyết định thi hành án của Tòa án, buộc chấp hành án tại trại giam. Khi một người phạm tội, buộc chấp hành án, địa vị pháp lý của người đó hoàn toàn thay đổi khác với các công dân bình thường ngoài xã hội. Phạm nhân bị tước hoặc bị hạn chế một số quyền tự do cơ bản như: hội họp, biểu tình, tự do cư trú, đi lại, bầu cử, ứng cử. v.v... nhưng không có nghĩa là đã mất quyền công dân. Họ còn các quyền và nghĩa vụ chủ yếu như: lao động, học tập, bảo vệ sức khoẻ, bất khả xâm phạm về thân thể, tính mạng, sức khoẻ, danh dự, khiếu nại, tố cáo v.v... Đây là cơ sở để các cơ quan thi hành án phạt tù áp dụng các biện pháp cưỡng chế và giáo dục đặc thù đối với họ, nhằm mục đích giáo dục họ trở thành người lương thiện. Việc họ bị giam giữ trong trại giam không có nghĩa chỉ là để trừng phạt, bảo đảm an toàn cho xã hội mà mục đích chủ yếu là giáo dục họ trở thành người lương thiện, có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các qui tắc của cuộc sống và ngăn ngừa họ phạm tội. Trong quá trình thi hành án, phạm nhân bị buộc phải chấp hành nghiêm chỉnh các quy định của pháp luật, những quy tắc và Nội quy trại giam, phải phục tùng và tuân theo sự quản lý, giáo dục của cán bộ trại giam, đồng thời phải tham gia học tập, lao động sản xuất. “Phạm nhân phải nghiêm chỉnh chấp hành bản án, quyết định của Toà án, tuyệt đối phục tùng mệnh lệnh, 11
tuân thủ sự hướng dẫn của cán bộ trại giam, tự giác rèn luyện và giúp đỡ phạm nhân khác cùng cải tạo tiến bộ trở thành người có ích cho xã hội. Nghiêm cấm mọi hành vi vi phạm pháp luật, Nội quy trại giam hoặc cản trở việc chấp hành án phạt tù của phạm nhân khác. Phạm nhân có trách nhiệm kịp thời tố giác hành vi vi phạm của phạm nhân khác” [6], đồng thời “Phạm nhân phải lao động, học nghề đúng nơi quy định của trại giam, chấp hành nghiêm kỷ luật lao động; tích cực lao động và học nghề theo sự hướng dẫn của cán bộ trại giam. Cấm phạm nhân chây lười, trốn tránh lao động, nghiêm cấm phạm nhân thuê, bắt phạm nhân khác phục vụ, làm thay công việc của mình hoặc của phạm nhân khác dưới mọi hình thức” [6]. 1.1.1.3. Quyền được học tập của phạm nhân Quyền là khả năng của mỗi công dân được tự do lựa chọn và hành động, khả năng đó được pháp luật ghi nhận và bảo đảm thực hiện bằng quyền lực Nhà nước. Trong thực tiễn công tác tổ chức thi hành hình phạt tù, việc hiểu rõ người đang chấp hành hình phạt tù có những quyền gì, những quyền gì của công dân họ bị tước bỏ hoặc bị hạn chế và nghĩa vụ thế nào có ý nghĩa cực kỳ quan trọng đối với cơ quan thi hành án. Điều quan trọng được thể hiện ở chỗ, nó không chỉ dừng lại ở mức độ nhận thức, mà còn thể hiện trong việc vận dụng các quy định của pháp luật trong công tác quản lý, giáo dục người phạm tội hướng tới mục đích trả về cho xã hội những con người hoàn lương. Đồng thời trên cơ sở đó tiến hành các biện pháp quản lý, giáo dục, ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật. Đối với phạm nhân, với đặc điểm là người bị kết án phạt tù đang chấp hành án tù tại trại giam, trong thời gian chấp hành hình phạt tù họ bị tước hoặc bị hạn chế một số quyền công dân, nhưng họ vẫn được hưởng các quyền sau: - Quyền sống, quyền được tôn trọng về nhân phẩm và bất khả xâm phạm về thân thể; 12