Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính: Thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong việc giải quyết vụ án hành chính – từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi

Chia sẻ: Vica999 Vica999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là làm rõ thêm cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn thực hiện thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính, những bất cập, khó khăn, vướng mắc để từ đó tìm ra và đề xuất một số giải pháp góp phần bảo đảm thực hiện thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết vụ án hành chính.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính: Thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong việc giải quyết vụ án hành chính – từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN QUANG THIỆN THẨM QUYỀN CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH – TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN QUANG THIỆN THẨM QUYỀN CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH – TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 60 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ HẢI NAM THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa được công bố trong các công trình khác. Nếu không đúng như đã nêu trên, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về đề tài của mình. Thừa Thiên Huế, ngày tháng 6 năm 2018 Người cam đoan Nguyễn Quang Thiện
LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành đề tài Luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh, bên cạnh sự nỗ lực cố gắng của bản thân còn có sự hướng dẫn nhiệt tình của quý Thầy Cô, cũng như sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học tập nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ. Trước hết, xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Cô TS. Lê Thị Hải Nam người đã hết lòng giúp đỡ, dành nhiều thời gian, công sức và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho em trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu và hoàn thành đề tài Luận văn thạc sĩ. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến toàn thể quý thầy cô trong Trường Học viện Hành chính quốc gia đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho em trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và cho đến khi thực hiện đề tài luận văn. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ngãi, Viện kiểm sát nhân dân huyện Tư Nghĩa đã không ngừng hỗ trợ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh. Thừa Thiên Huế, ngày tháng 6 năm 2018 Học viên thực hiện Nguyễn Quang Thiện
MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình Lời mở đầu ........................................................................................................ 1 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ THẨM QUYỀN CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH .................................................................................................. 7 1.1. Khái quát chung về giải quyết vụ án hành chính ....................................... 7 1.1.1. Khái niệm vụ án hành chính ................................................................... 7 1.1.2. Khái niệm giải quyết vụ án hành chính ................................................ 12 1.2. Thẩm quyền Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính. ............................................................................................................... 15 1.2.1. Khái niệm thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính ................................................................................... 15 1.2.2. Nội dung thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính ................................................................................... 17 1.3. Các yếu tố tác động đến thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính. .................................................................. 24 1.3.1. Đường lối, chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp........................... 24 1.3.2. Trình độ, năng lực của đội ngũ kiểm sát viên ....................................... 28 1.3.3. Ý thức pháp luật và việc chấp hành pháp luật của những người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng ....................................................................... 30 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1.................................................................................. 31
Chương 2 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN THẨM QUYỀN CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI .......................................... 32 2.1. Phân tích thực trạng thực hiện thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ........ 32 2.1.1. Khái quát về Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ................................................................................................................. 32 2.1.2. Thực trạng thực hiện thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ................... 35 2.2. Phân tích thực trạng các yếu tố tác động đến việc thực hiện thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ................................................................................. 54 2.2.1. Đường lối, chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp........................... 54 2.2.2. Trình độ, năng lực của đội ngũ kiểm sát viên ....................................... 57 2.2.3. Ý thức pháp luật và việc chấp hành pháp luật của những người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng ....................................................................... 62 2.3. Đánh giá việc thực hiện thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính ................................................................... 66 2.3.1. Kết quả đạt được và nguyên nhân ......................................................... 66 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 69 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2.................................................................................. 78 Chương 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG, HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ................................................................... 79 3.1. Các giải pháp chung ................................................................................. 79 3.1.1. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng ........................................................ 79 3.1.2. Nhóm giải pháp về thực hiện và hoàn thiện pháp luật .......................... 79
3.1.3. Nhóm giải pháp về công tác cán bộ ...................................................... 83 3.1.4. Nâng cao nhận thức của những người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng. ............................................................................................................. 87 3.1.5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho Ngành kiểm sát ........................ 88 3.2. Giải pháp cụ thể cho tỉnh Quảng Ngãi ..................................................... 89 3.2.1. Tăng cường hơn nữa sự lãnh đạo của Đảng .......................................... 89 3.2.2. Nâng cao trình độ năng lực của cán bộ, Kiểm sát viên......................... 90 3.2.3. Đổi mới công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật .............................. 93 3.2.4. Nâng cao hiệu quả công tác lãnh đạo, quản lý, chỉ đạo điều hành công tác kiểm sát giải quyết án hành chính ............................................................. 94 3.2.5. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc giải quyết án hành chính ........................................................................................ 95 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3.................................................................................. 98 KẾT LUẬN CHUNG ...................................................................................... 99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 100
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ cái viết tắt Cụm từ đầy đủ CQNN Cơ quan Nhà nước KSND Kiểm sát nhân dân KSV Kiểm sát viên TAND Tòa án nhân dân TTDS Tố tụng dân sự TTHC Tố tụng hành chính UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê số vụ án hành chính ở cấp huyện từ năm 2015 -2017 ... 35 Bảng 2.2: Thống kê số lượng Yêu cầu, Kiến nghị, kháng nghị trong giải quyết vụ án hành chính ở các Viện KDND cấp huyện năm 2015 ............................ 53 Bảng 2.3: Thống kê số lượng thụ lý và giải quyết đơn khởi kiện vụ án hành chính tại các TAND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ....................... 64
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Số lượng thông báo Viện KSND cấp huyện kiểm sát ................... 38 Hình 2.2: Số vi phạm của Tòa án trong việc gửi thông báo .......................... 38 Hình 2.3: Thống kê số lượng bản án hành chính cấp huyện bị hủy, sửa ....... 45
LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự phát triển của cách mạng Việt Nam qua các thời kỳ, Bộ máy Nhà nước và hệ thống pháp luật của nước ta cũng không ngừng phát triển và ngày càng được hoàn thiện để đáp ứng các yêu cầu, nhiệm vụ của cách mạng trong mỗi giai đoạn cụ thể. Ngay từ những ngày đầu của chính quyền cách mạng non trẻ, Viện Công tố (tiền thân của Viện KSND ngày nay) đã được thành lập nằm trong hệ thống Toà án nhân dân với những chức năng, nhiệm vụ hết sức quan trọng góp phần bảo vệ thành quả và chính quyền cách mạng. Từ đó, vai trò cũng như thẩm quyền của Viện KSND trong các hoạt động tố tụng đã có nhiều thay đổi lớn cùng với sự thay đổi của đất nước và đáp ứng đòi hỏi của xã hội. Thẩm quyền của Viện KSND trong giải quyết các vụ án hành chính là một chế định có từ sớm nhưng chưa thực sự đi vào cuộc sống khi đất nước còn đang trong giai đoạn chiến tranh, lúc này nhiệm vụ trung tâm là giải quyết các vụ án hình sự, cho nên các quy định của pháp luật về thẩm quyền của Viện KSND trong giải quyết các vụ án hình sự trong giai đoạn này được quy định chặt chẽ và đầy đủ hơn. Bước sang thời kỳ đổi mới, do đòi hỏi của thực tiễn nên thẩm quyền của Viện KSND trong giải quyết các vụ án hành chính được quan tâm hơn, là một nội dung rất quan trọng, một mắt xích trong công cuộc cải cách tư pháp. Việc nghiên cứu quy định pháp luật và thực trạng thực hiện thẩm quyền của Viện KSND trong việc giải quyết các vụ án hành chính có ý nghĩa rất quan trọng, xét cả dưới góc độ lý luận và thực tiễn, bởi điều đó không những góp phần vào việc xây dựng một hệ thống lý luận về hoạt động tư pháp nói chung và tổ chức, hoạt động của Viện KSND nói riêng mà còn góp phần vào việc xây dựng các văn bản pháp luật về Viện KSND, về TTHC cũng như việc hướng dẫn, chỉ đạo hoạt động nghiệp vụ của ngành kiểm sát. Trong khoa học pháp lý hiện nay, những đề tài lý luận về thẩm quyền của Viện KSND trong 1
giải quyết các vụ án hành chính vẫn còn những quan điểm chưa thống nhất. Bên cạnh đó, thực tiễn hoạt động kiểm sát đã gặp phải không ít những vướng mắc, khó khăn khi áp dụng các quy định về thẩm quyền của Viện KSND trong giải quyết các vụ án trong TTHC, ngay cả việc ban hành Luật TTHC năm 2015 cũng chưa giải quyết được triệt để. Luật TTHC năm 2015 đã có hiệu lực hơn một năm với rất nhiều những thay đổi quan trọng về thẩm quyền của Viện KSND nhưng những văn bản hướng dẫn thực hiện những quy định này vẫn chưa đầy đủ, gây khó khăn trong quá trình điều chỉnh pháp luật và áp dụng pháp luật. Do đó, nghiên cứu quy định pháp luật để góp phần hoàn thiện làm tiền đề cho việc xây dựng các văn bản hướng dẫn một cách đầy đủ, toàn diện và thống nhất là rất cần thiết. Mặt khác, việc nghiên cứu thực tiễn giải quyết vụ án hành chính của các Viện KSND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi – nơi học viên đang công tác để tìm ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân, đề xuất các giải pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết vụ án hành chính, với mong muốn góp phần làm tốt hơn công tác kiểm sát vụ án hành chính của Viện KSND cấp huyện trên địa bàn mình công tác. Vì vậy, với các luận điểm đã nêu, học viên đã chọn vấn đề “Thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong việc giải quyết vụ án hành chính – từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” làm đề tài thực hiện luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính là vấn đề không chỉ được ngành Kiểm sát mà còn được cả xã hội quan tâm. Do yêu cầu và đòi hỏi khách quan nêu trên, đã có một số công trình nghiên cứu, bài viết trên tạp chí chuyên ngành, sách chuyên khảo, chuyên đề tổng kết rút kinh nghiệm của các ngành Kiểm sát, Tòa án…liên quan đến nội 2
dung thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính. Nhóm bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành trong đó có: - “Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong TTHC theo luật TTHC năm 2015” tác giả Lê Việt Sơn - Tạp chí kiểm sát số 05/2016. - “Những lưu ý khi kiểm sát xét xử sơ thẩm vụ án hành chính” - Tác giả ThS. Lê Văn Hảo – Tạp chí kiểm sát số 13/2017. Các luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học, các sách chuyên khảo: - “Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong TTHC – Qua thực tiễn thành phố Hải Phòng” của ThS. Trần Thị Thu Hà – Khoa Luật Đại học quốc gia Hà Nội, 2015. - “Địa vị pháp lý của Kiểm sát viên trong TTHC ở nước ta hiện nay” của ThS. Lê Phương Thanh – Học viện khoa học xã hội, 2015. - “Luật TTHC 2010 và thực tiễn giải quyết các vụ án hành chính” – Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Trường do TS. Trần Thị Hiền làm chủ nhiệm, Trường đại học Luật Hà Nội, 2015. Ở những khía cạnh nhất định, các công trình nghiên cứu trên đã giải quyết những vấn đề khác nhau liên quan đến thẩm quyền của Viện KSND trong việc giải quyết vụ án hành chính như các vấn đề lý luận chung về TTHC; chức năng, nhiệm vụ của Viện KSND trong TTHC; các hạn chế bất cập của Luật TTHC 2010 cũng như những khó khăn trong thực tiễn áp dụng pháp luật.... Đây là những công trình nghiên cứu có giá trị, làm cơ sở để học viên thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Tuy nhiên, đến nay chưa có sự nghiên cứu một cách có hệ thống về thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính cấp huyện. Hơn nữa, cũng chưa có công trình nghiên cứu nào khảo sát, đánh giá thực tiễn vấn đề này trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. 3
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích: Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là làm rõ thêm cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn thực hiện thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính, những bất cập, khó khăn, vướng mắc để từ đó tìm ra và đề xuất một số giải pháp góp phần bảo đảm thực hiện thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết vụ án hành chính. 3.2. Nhiệm vụ: Từ mục đích nêu trên, Luận văn tập trung phân tích, làm rõ và giải quyết một số vấn đề: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính. - Phân tích và đánh giá thực trạng các quy định pháp luật, thực tiễn thực hiện, nguyên nhân và bài học kinh nghiệm trong việc bảo đảm thực hiện thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi - Đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Luận văn nghiên cứu quy định của pháp luật về thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính và thực tiễn thi hành các quy định pháp luật này trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Trong khuôn khổ của Luận văn, Luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu trong công tác kiểm sát án hành chính của Viện KSND cấp huyện và thực tiễn 4
ở một số địa phương trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Luận văn nghiên cứu, đánh giá tổng quan về thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính nói chung và thực tiễn giải quyết vụ án hành chính tại địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong những năm gần đây (từ năm 2015 đến năm 2017). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận của luận văn Dựa trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin; các khoa học chuyên ngành khác đặc biệt là khoa học về Lý luận lịch sử nhà nước và pháp luật. 5.2. Phương pháp nghiên cứu của luận văn Luận văn áp dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, dự báo qua những tài liệu thứ cấp để làm sáng tỏ các vấn đề cần nghiên cứu trong phạm vi đề tài. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn là công trình nghiên cứu chuyên sâu về thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong việc giải quyết các vụ án hành chính qua thực tiễn tại các Viện KSND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. - Việc phân tích thực trạng thực hiện thẩm quyền của Viện KSND cấp huyện trong giải quyết các vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi chỉ ra những tồn tại, nguyên nhân và đưa ra những giải pháp kiến nghị những vấn đề có liên quan góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính của Viện KSND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tư liệu tham khảo phục vụ cho công tác nghiên cứu và giảng dạy khoa học pháp lý nói chung và đào tạo chức danh Tư pháp nói riêng. Nội dung của luận văn cũng có thể góp phần xây dựng kỹ năng nghề nghiệp của Chuyên viên, Kiểm tra viên, KSV, kỹ năng nghiên cứu hồ sơ, đặc biệt là đối với các KSV kiểm sát việc giải quyết vụ 5
án hành chính tại các Viện KSND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi theo Luật TTHC năm 2015. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận văn gồm 03 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận, pháp lý về thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính Chương 2: Thực trạng thực hiện thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi Chương 3: Giải pháp bảo đảm thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện trong giải quyết vụ án hành chính từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi 6
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ THẨM QUYỀN CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH 1.1. Khái quát chung về giải quyết vụ án hành chính 1.1.1. Khái niệm vụ án hành chính Khi nói đến vụ án hành chính trước hết phải nói đến hoạt động quản lý hành chính nhà nước (hoạt động hành chính nhà nước) vì đây là hoạt động chấp hành và điều hành của nhà nước, của các chủ thể quản lý hành chính nhà nước mà chủ yếu là các cơ quan hành chính nhà nước tác động chủ yếu bằng pháp luật tới các đối tượng quản lý, để thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình, nhằm bảo đảm chấp hành Hiến pháp, Luật và các văn bản quy phạm pháp luật của các CQNN cấp trên, tổ chức chỉ đạo mọi hoạt động của đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá - xã hội. Trong quá trình hoạt động chấp hành, điều hành, chủ thể quản lý hành chính nhà nước có quyền nhân danh quyền lực nhà nước thực hiện các hành vi hành chính hoặc ban hành văn bản quy phạm pháp luật hay mệnh lệnh cụ thể, buộc đối tượng bị quản lý có liên quan phải thực hiện. Thông qua hoạt động ban hành các quyết định hành chính hoặc thực hiện các hành vi hành chính, các chủ thể quản lý hành chính nhà nước vì các lý do khác nhau, có thể gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức (đối tượng quản lý) dẫn đến việc cá nhân, cơ quan, tổ chức khiếu kiện yêu cầu chấm dứt, bồi thường thiệt hại, tạo nên sự tranh chấp hành chính giữa nhà nước với công dân hoặc tổ chức. Và dù muốn hay không Nhà nước phải thiết lập các cơ quan và ban hành các quy định pháp luật tạo cơ sở pháp lý để xem xét và giải quyết những tranh chấp này. 7
Hoạt động giải quyết các tranh chấp hành chính là hoạt động gắn liền với hoạt động quản lý hành chính nhà nước, nó xuất hiện như là một hiện tượng lịch sử, gắn liền với quá trình hình thành, phát triển của Nhà nước và pháp luật. Khi có hoạt động quản lý hành chính nhà nước thì sẽ có sự xem xét, phán quyết về các hoạt động đó. Tùy thuộc vào truyền thống pháp luật của mỗi nước, quan điểm chính trị - pháp lý của giai cấp cầm quyền, sự xem xét, phán quyết hoạt động quản lý hành chính nhà nước được thực hiện bởi nhiều phương thức, do các CQNN khác nhau thực hiện, trong đó có sự xem xét, phán quyết thông qua hoạt động xét xử của Toà án. Mục đích của giải quyết tranh chấp hành chính là bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức trước sự xâm phạm bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính của các CQNN, người có thẩm quyền trong CQNN trong khi thực hiện hoạt động quản lý hành chính, qua đó bảo đảm pháp chế và kỷ luật trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước. Hoạt động giải quyết tranh chấp hành chính do các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện còn được gọi là giải quyết khiếu nại hành chính. Chủ thể giải quyết khiếu nại là các cơ quan hành chính nhà nước; đối tượng bị khiếu nại là các quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật thuộc phạm vi quản lý hành chính xâm phạm tới quyền, lợi ích hợp pháp của chủ thể khiếu nại; hoạt động giải quyết khiếu nại hành chính tuân theo trình tự, thủ tục do pháp luật hành chính quy định hay còn gọi là thủ tục hành chính. Ở Việt Nam, trước khi Tòa hành chính được thành lập thì vấn đề giải quyết các tranh chấp phát sinh liên quan đến các quyết định hành chính, hành vi hành chính của CQNN, người có thẩm quyền trong CQNN cũng đã được quan tâm ở mức độ nhất định. Tuy nhiên do chịu ảnh hưởng của các nước xã hội chủ nghĩa trước đây nên trong thời kỳ này các tranh chấp hành chính chủ yếu được giải quyết thông qua thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính mà ít 8
được giải quyết theo thủ tục khởi kiện tại Tòa án. Bên cạnh đó, các văn bản luật cũng chỉ thừa nhận các khiếu nại hành chính mà không thừa nhận khiếu kiện hành chính phát sinh giữa công dân, cơ quan, tổ chức với các CQNN. Từ những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX, nhu cầu của thực tiễn đòi hỏi nhu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam đã đặt ra vấn đề cần phải có một cơ chế kiểm soát hữu hiệu hoạt động của CQNN, người có thẩm quyền trong CQNN trong quá trình quản lý, điều hành xã hội, khắc phục những biểu hiện cửa quyền, lạm quyền, lộng quyền hoặc trốn tránh trách nhiệm. Nội dung chính là cơ chế kiểm tra, giám sát, giải quyết khiếu nại hành chính và thiết lập hệ thống cơ quan tài phán hành chính độc lập để giải quyết các tranh chấp hành chính bằng con đường tư pháp. Đáp ứng nhu cầu đó, các chuyên gia pháp lý đã tập trung nghiên cứu và tiến hành khảo sát thực tế các mô hình tài phán hành chính cũng như kinh nghiệm thực tiễn giải quyết khiếu kiện hành chính trên thế giới, để đưa ra mô hình phù hợp với điều kiện thực tế ở Việt Nam. Nghị quyết Hội nghị lần thứ VIII của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VII ngày 23/01/1995 đã quyết định về việc thành lập Toà hành chính trong hệ thống TAND. Ngày 28/10/1995, tại kỳ họp thứ VIII, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật tổ chức TAND, trong đó giao cho TAND chức năng xét xử các vụ án hành chính (Điều 1 Luật tổ chức TAND năm 1995). Khái niệm “vụ án hành chính” trở nên phổ biến trong học thuật từ đó đến nay. Nếu trước ngày 01/7/1996, việc bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức bị tác động bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính chỉ được thực hiện bằng con đường khiếu nại hành chính thì từ ngày 01/7/1996, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính chính thức có hiệu lực, kéo theo sự ra đời của Tòa hành chính, quyền khởi kiện vụ án hành 9
chính được ghi nhận, mở rộng hơn cơ chế pháp lý cá nhân, cơ quan, tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Thực tế có nhiều khái niệm về vụ án hành chính. Trong từ điển Tiếng Việt, vụ án được định nghĩa là “vụ là việc, sự việc không hay, rắc rối cần giải quyết, án là tranh chấp quyền lợi cần được xét xử trước Tòa án”. Như vậy, về mặt thuật ngữ, “vụ án” là việc phát sinh trên cơ sở tranh chấp về quyền lợi thuộc nhiệm vụ xét xử của Tòa án. Từ điển Luật học cũng đưa ra định nghĩa tương tự như vậy: “Vụ án hành chính là vụ án phát sinh tại Tòa hành chính do cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện ra Tòa án yêu cầu bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. Các khái niệm trên chủ yếu đã khái quát sơ lược về thế nào là vụ án hành chính. Tuy nhiên, vẫn chưa mô tả đầy đủ và đúng với bản chất của vụ án hành chính. Bởi nếu chỉ có hành vi khởi kiện của cá nhân, cơ quan, tổ chức khi cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình đang bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính thì chưa đủ để phát sinh vụ án hành chính mà cần phải có sự thụ lý đơn khởi kiện của Tòa án. Toà án chỉ thụ lý đơn khởi kiện đó khi nó đáp ứng một số điều kiện nhất định theo quy định của pháp luật. Thứ nhất, có việc khởi kiện của cá nhân, cơ quan, tổ chức. Như đã nói ở trên thì có nhiều phương thức giải quyết tranh chấp hành chính như khiếu nại hoặc khởi kiện. Tuy nhiên, việc khiếu nại hành chính không thể làm phát sinh vụ án hành chính mà vụ án hành chính phát sinh bằng con đường khởi kiện Tòa án. Do đó điều kiện đầu tiên để làm phát sinh vụ án hành chính, đó là việc khởi kiện của cá nhân, cơ quan, tổ chức. Nếu không có hành vi khởi kiện, sẽ không có vụ án hành chính. Thứ hai, đơn khởi kiện được Tòa án thụ lý giải quyết. Như vậy vụ án hành chính phát sinh khi có yêu cầu khởi kiện của cá nhân, cơ quan, tổ chức tuy nhiên không phải tất cả các trường hợp khởi kiện 10