Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng Tòa án từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn nhằm làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án từ đó phân tích thực trạng chỉ ra một số hạn chế trong việc thực thi tại Thành phố Hạ Long. Trên cơ sở hạn chế trên luận văn đề xuất một số giải pháp nâng cao khả năng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng Tòa án từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI BẰNG TÒA ÁN TỪ THỰC TIỄN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ LONG Ngành: Luật kinh tế VŨ CÔNG MƯỜI Hà Nội – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI BẰNG TÒA ÁN TỪ THỰC TIỄN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ LONG Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380107 Họ và tên học viên: VŨ CÔNG MƯỜI Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN CẢNH Hà Nội – 2020
i LỜI CAM KẾT Tôi xin cam kết đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung nghiên cứu và số liệu trong đề tài này là trung thực và có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Nếu phát hiện ra có sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình. Hà Nội, ngày …./…../2020 Vũ Công Mười
ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc lòng biết ơn chân thành đến các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Ngoại thương, Khoa Sau đại học của trường cùng tập thể các thầy cô giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Văn Cảnh, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn được hoàn thiện không thể tránh khỏi những sơ suất thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý kiến của các thầy cô giáo cùng các bạn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2020 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Vũ Công Mười
iii MỤC LỤC LỜI CAM KẾT................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ ............................................................ vii 1.1. Một số vấn đề lý luận về tranh chấp kinh doanh thương mại ...................7 1.1.1. Khái niệm về tranh chấp kinh doanh thương mại .................................7 1.1.2. Nguyên nhân hình thành tranh chấp kinh doanh thương mại ............9 1.1.3. Đặc điểm tranh chấp kinh doanh thương mại .....................................10 1.2. Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án .....................................................................................................................12 1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại ..................12 1.2.2. Các phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại ..........................................................................................................................12 1.2.3. Khái quát phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại bằng Tòa án .................................................................................18 1.2.4. Yêu cầu của việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Toà án ..............................................................................................................20 1.2.5. Các yếu tố tác động đến giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng tòa án.......................................................................................................21 1.3. Pháp luật áp dụng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án ............................................................................................................................22 1.3.1. Pháp luật nội dung giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án ..............................................................................................................22 1.3.2. Pháp luật tố tụng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án ..............................................................................................................31 1.3.3. Mối quan hệ pháp luật nội dung và pháp luật hình thức giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại................................................................41
iv CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ LONG ............................................................................................................. 45 2.1. Về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Hạ Long và tổng quát về Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long ...................................................45 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Hạ Long tác động tới công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án..45 2.1.2. Tổng quát về Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long ...........................49 2.2. Thực trạng công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long .................................................................51 2.2.1. Nguyên nhân phát sinh tranh chấp ......................................................51 2.2.2. Ảnh hưởng của tranh chấp kinh doanh thương mại đến môi trường kinh doanh trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ..................54 2.3. Thực trạng giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại bằng Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ...........................................57 2.3.1. Một số vấn đề về công tác giải quyết, xét xử án kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh .................57 2.3.2. Những thành tích đạt được trong hoạt động giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh .....................................................................................................61 2.3.3. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong hoạt động giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh.......................................................................63 KẾT LUẬN CHƯƠNG II............................................................................. 73 CHƯƠNG III: MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ LONG THỜI GIAN TỚI .............................................................................. 75 3.1. Định hướng hoàn thiện công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án trong thời gian tới ..........................................................75
v 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long .........................77 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật về kinh doanh thương mại ................................77 3.2.2. Hoàn thiện pháp luật về mô hình, cơ cấu tổ chức của Tòa án: ..........85 3.2.3. Hoàn thiện công tác tổ chức thi hành Bản án, quyết định của Tòa án ..........................................................................................................................86 3.2.4. Tăng cường cơ sở vật chất cho hoạt động xét xử và chế độ đãi ngộ phù hợp với những người tiến hành tố tụng..................................................87 3.2.5. Hoàn thiện công tác đào tạo cán bộ trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại ...........................................................................................88 3.2.6. Thực hiện tốt công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử của Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long ..................................................................................92 3.2.7. Thực hiện tốt công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật .....................93 3.2.8. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm, khi xét xử các vụ án kinh doanh thương mại. .......................................................................94 KẾT LUẬN CHƯƠNG III ........................................................................... 96 KẾT LUẬN .................................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 98
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AL Án lệ BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự BLDS Bộ luật dân sự HĐMB Hợp đồng mua bán KDTM Kinh doanh thương mại MTV Một thành viên NKK Người khởi kiện TA Tòa án TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao THA Thi hành án THADS Thi hành án dân sự TMCP Thương mại cổ phần TNHH Trách nhiệm hữu hạn TP Thành phố UBND Ủy ban nhân dân VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số liệu giải quyết án kinh doanh thương mại của Tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long từ năm 2013 đến năm 2018 ............................... 58 DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Thẩm quyền giải quyết của Tòa án theo cấp ............................ 34 Sơ đồ 1.2. Quy trình giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án ............................................................................................................. 39 Biểu đồ 2.1. Tình hình biến động số lượng các vụ tranh chấp thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long giai đoạn 2013 – 2018 .............. 59
viii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Nghiên cứu này được thực hiện nhằm: Làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án từ đó phân tích thực trạng chỉ ra một số hạn chế trong việc thực thi tại Thành phố Hạ Long. Trên cơ sở hạn chế trên luận văn đề xuất một số giải pháp nâng cao khả năng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long. Nhiệm vụ nghiên cứu: (i) Hệ thống hóa các lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án. (ii) Đánh giá thực trạng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long. (iii) Đề xuất một số biện pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long Luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long giai đoạn tới, các giải pháp có cơ sở khoa học và tính thực tiễn. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần tiến hành khảo sát, tổ chức nghiên cứu, rút kinh nghiệm, thảo luận để đưa ra giải pháp có hiệu quả nhất để hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh doanh thương mại, bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của những chủ thể tham gia các quan hệ kinh tế cũng như tạo lập được một môi trường kinh doanh lành mạnh, ổn định, thu hút nhiều nguồn lực và vốn đầu tư vào quá trình sản xuất - kinh doanh, tạo động lực để phát triển nền kinh tế đất nước.
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Các hoạt động kinh doanh thương mại luôn có vai trò hết sức quan trọng, bởi nó quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội. Khi những hoạt động này diễn ra sẽ không thể tránh khỏi những mâu thuẫn, tranh chấp phát sinh do nhiều nguyên nhân. Cùng với sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, số lượng các tranh chấp trong kinh doanh thương mại ngày càng tăng với mức độ ngày càng phức tạp. Vì vậy, việc giải quyết các tranh chấp phát sinh là điều cần thiết để đảm bảo một môi trường kinh doanh lành mạnh cho các chủ thể kinh doanh. Để thực hiện chức năng kinh tế của mình, nhà nước ta đã ban hành Hệ thống quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh các quan hệ kinh tế. Nhà nước thông qua các cơ quan chức năng hoặc các tổ chức được pháp luật thừa nhận để giải quyết các tranh chấp, mâu thuẫn. Trên thực tế, các tranh chấp kinh doanh thương mại ở Việt Nam hầu hết đều được lựa chọn giải quyết bằng con đường Tòa án, các bên tham gia hoạt động kinh doanh thương mại khi giao kết hợp đồng thương mại thường không biết và nêu quy định lựa chọn trọng tài trong hợp đồng nhưng không chỉ định tổ chức trọng tài hoặc trọng tài viên cụ thể nên khi xảy ra tranh chấp không được áp dụng thủ tục này nên việc lựa chọn ưu tiên giải quyết tranh chấp thương mại bằng thủ tục Tòa án là giải pháp hiệu quả nhất. Tuy nhiên, ngoài những ưu điểm bằng việc giải quyết tranh chấp thông qua con đường Tòa án thì cũng không ít những nhược điểm của phương thức này khiến các doanh nghiệp băn khoăn khi lựa chọn giải quyết tại Tòa án như: thủ tục phức tạp, rườm rà hay thời gian giải quyết kéo dài, việc bảo mật thông tin không được đảm bảo. Tuy nhiên, Tòa án là cơ quan tài phán quốc gia, mang tính cưỡng chế nghiêm minh nên việc lựa chọn Tòa án là cơ quan giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực thương mại vẫn là lựa chọn an toàn cho các doanh nghiệp. Hiện nay, có thể nói Tòa án là cơ quan giải quyết tranh chấp quan trọng và phổ biến nhất ở Việt Nam. Tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long qua các năm đã quyết nhiều vụ án liên quan đến tranh chấp kinh doanh thương mại. Các tranh chấp
2 kinh doanh thương mại chủ yếu là từ hợp đồng mua bán hàng hóa, hợp đồng tín dụng, bảo hiểm, hợp đồng dịch vụ, yêu cầu thực hiện nghĩa vụ thanh toán… Việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại cần được thực hiện đúng đắn, kịp thời; góp phần đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự cũng như đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh và an ninh quốc gia. Đây là mối quan tâm của nhiều người trong điều kiện kinh tế ngày càng phát triển như hiện nay. Xuất phát từ những vấn đề lý luận và thực tiễn nêu trên, học viên đã mạnh dạn đi sâu nghiên cứu đề tài “Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng Tòa án từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long” để làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Các tranh chấp kinh doanh thương mại cũng như các vấn đề liên quan đến giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại luôn được các nhà quản lý, các nhà khoa học quan tâm. Hiện nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu ở các cấp độ khác nhau về các khía cạnh pháp lý liên quan đến tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án. Từ những năm 90, để chuẩn bị cho sự ra đời của Tòa án kinh tế nhiều đề tài nghiên cứu về mô hình tổ chức Tòa kinh tế và tố tụng kinh tế đã được thực hiện như đề tài "Mô hình tổ chức giải quyết tranh chấp kinh tế ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay" của Trọng tài kinh tế Nhà nước, Đề tài khoa học cấp bộ do Tòa án nhân dân tối cao chủ trì năm 2001 "Tính đặc thù trong thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế, lao động - Những vấn đề lý luận và thực tiễn". Bên cạnh đó, còn có rất nhiều các bài viết nghiên cứu có đề cập đến vấn đề này, có thể kể tên như "Về cơ chế giải quyết tranh chấp kinh tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay" của PGS.TS Phạm Hữu Nghị; “Hoàn thiện hệ thống pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Tòa án và Trọng tài” của GS.TSKH Đào Trí Úc. Ngoài ra, cũng có một số luận án tiến sĩ và luận văn thạc sĩ cũng đề cập đến các một số khía cạnh của việc giải quyết tranh chấp kinh tế tại Tòa án như: Luận án Tiến sĩ của Đặng Thanh Hoa về “Thủ tục rút gọn giải quyết tranh chấp thương mại trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam” năm 2015; Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn
3 Văn Hợp “Lý luận và thực tiễn giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án” năm 2015; Luận văn Thạc sĩ của Trần Thị Như Mơ về “Giải quyết các tranh chấp thương mại theo pháp luật tố tụng dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” năm 2016; Luận văn Thạc sĩ “Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam hiện nay” năm 2013; Luận văn Thạc sĩ của Tăng Thị Nhớ “Hoàn thiện thủ tục pháp lý về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án” năm 2014; Luận văn Thạc sĩ của Đinh Thị Trang “Pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại theo thủ tục tố tụng tòa án ở Việt Nam hiện nay” năm 2013. Các công trình nghiên cứu nêu trên mới chỉ đang dừng lại ở việc phân tích, đưa ra những nhận định so sánh các phương thức giải quyết loại hình tranh chấp trong kinh doanh thương mại, hoặc phân tích quá trình giải quyết tranh chấp trong thương mại tại Tòa án nói chung mà chưa có một đề tài nào nghiên cứu riêng biệt về việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng con đường Tòa án tại thành phố Hạ Long. Vì vậy, học viên đã sử dụng những quan điểm và kiến thức của các tác giả đi trước, kế thừa và phát huy để tiếp tục nghiên cứu một cách hệ thống để làm rõ một số vấn đề còn chưa thống nhất cũng như đánh giá và phân tích chuyên sâu về thực tiễn giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long để có cái nhìn tổng thể về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án để từ đó đưa ra được những giải pháp hữu ích nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại của Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long nói riêng và trong hệ thống Tòa án nói chung. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Luận văn làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án từ đó phân tích thực trạng, chỉ ra một số hạn chế trong việc thực thi tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long. Trên cơ sở hạn chế, luận văn đề xuất một số giải pháp nâng cao khả năng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long. - Nhiệm vụ nghiên cứu:
4 + Hệ thống hóa các lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án + Đánh giá thực trạng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long + Đề xuất một số biện pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu a. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu vấn đề liên quan đến giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long b. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi về không gian: vấn đề công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long - Phạm vi về thời gian: Đề tài nghiên cứu vấn đề công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long trong giai đoạn 2013 - 2018. - Phạm vi về nội dung: Có rất nhiều các tranh chấp được giải quyết tại Tòa án như: các tranh chấp dân sự, lao động, hôn nhân gia đình… nhưng trong phạm vi đề tài này học viên giới hạn ở việc nghiên cứu các tranh chấp liên quan đến hoạt động kinh doanh thương mại. 5. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết vấn đề đặt ra, tác giả vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử phù hợp với lý luận và thực tiễn tại Việt Nam. Bên cạnh đó, tác giả còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể như phương pháp thống kê, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp kết hợp với việc thu thập, khảo sát, phân tích, tổng hợp … các số liệu trên thực tế để phân tích thực trạng, từ đó đề xuất các biện pháp cơ bản nhằm hoàn thiện giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long, cụ thể:
5 - Phương pháp phân tích: Được sử dụng trong tất cả các chương để phân tích, đánh giá các tài liệu, số liệu phục vụ cho việc nghiên cứu; - Phương pháp so sánh: Được sử dụng để so sánh, đối chiếu, đánh giá các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp thương mại tại Tòa án với các phương thức giải quyết tranh chấp khác, từ đó rút ra các ưu, nhược điểm của các phương thức giải quyết này, để từ đó có cơ sở để hoàn thiện hơn về pháp luật và nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật trong giải quyết tranh chấp thương mại tại Tòa án ở Việt Nam. - Phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn: Được sử dụng ở tất cả các chương của Luận văn. Tác giả đã sử dụng lý luận về quy trình lập pháp, thực tiễn pháp luật ở Việt Nam để phân tích, đánh giá và từ đó khái quát lên thành vấn đề có tính lý luận về giải quyết tranh chấp thương mại bằng Tòa án (Chương I). Kết hợp lý luận và thực tiễn quá trình giải quyết tranh chấp thương mại tại Tòa án thành phố Hạ Long, tác giả đưa ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết loại tranh chấp này trên thực tiễn tại Tòa án thành phố Hạ Long và góp phần hoàn thiện hệ thống lý luận về giải quyết tranh chấp thương mại bằng Tòa án ở Việt Nam nói chung (Chương II, III). 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Trên cơ sở đánh giá thực trạng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long, phân tích những kết quả đạt được và chưa đạt được trong công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long trong thời gian tới 7. Bố cục của luận văn Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục bảng biểu, phụ lục, luận văn được chia thành ba chương với nội dung cụ thể như sau: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án
6 Chương 2: Thực trạng giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long Chương 3: Một số định hướng và giải pháp hoàn thiện công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long thời gian tới
7 CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN 1.1. Một số vấn đề lý luận về tranh chấp kinh doanh thương mại 1.1.1. Khái niệm về tranh chấp kinh doanh thương mại Con người, với bản tính tự nhiên là luôn tìm cách tối đa hóa lợi ích cho mình nên đôi khi dẫn đến sự xung đột với lợi ích của người khác hoặc lợi ích của cộng đồng. Do vậy, tranh chấp tồn tại như một điều tất yếu. Chừng nào con người còn được thúc đẩy bởi lợi ích cá nhân thì chừng đó còn có những xung đột về lợi ích. Xét ở một chừng mực nhất định, theo Triết học, mâu thuẫn còn tạo ra động lực cho sự phát triển. Và hệ quả của nó là, để mở đường cho sự phát triển, luôn tồn tại các phương thức để giải quyết tranh chấp. (Ngô Thị Thanh Tuyền, 2014) Tranh chấp trong hoạt động kinh doanh thương mại là một thuật ngữ pháp lý mới xuất hiện cùng với sự ra đời của BLTTDS năm 2004. Trước khi thuật ngữ tranh chấp kinh doanh thương mại xuất hiện, thực tiễn giải quyết tranh chấp phân chia thành tranh chấp dân sự, tranh chấp kinh tế. Các tranh chấp phát sinh trong đời sống dân sự hàng ngày bao gồm các quan hệ nhân thân phi tài sản và quan hệ nhân thân phi tài sản được coi là tranh chấp dân sự và điều chỉnh bởi Bộ luật dân sự năm 1995. Tranh chấp phát sinh từ hợp đồng kinh tế và hoạt động tổ chức kinh doanh của các doanh nghiệp, hoạt động mua bán trái phiếu, cổ phiếu được coi là các tranh chấp kinh tế, được điều chỉnh chủ yếu bởi Pháp lệnh hợp đồng kinh tế. Tình trạng này đã được cải thiện một cách đáng kể sau nỗ lực cải cách về tư duy pháp lý lớn vào năm 2005. Kết quả là BLDS năm 2005, Luật thương mại năm 2005 ra đời, bãi bỏ Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989 đã thống nhất về cách điều chỉnh hợp đồng. BLDS có vai trò như luật gốc, điều chỉnh liên thông tất cả các quan hệ dân sự, lao động, kinh doanh, thương mại, hôn nhân gia đình; BLTTDS năm 2004 ra đời đã thống nhất thủ tục giải quyết tranh chấp nếu xảy ra đối với tất cả các quan hệ này. Theo nghĩa thông thường của từ, tranh chấp kinh doanh thương mại có thể
8 được hiểu là tranh chấp về kinh doanh thương mại hoặc tranh chấp trong kinh doanh thương mại. Và như vậy, có hai khái niệm nhỏ cần làm rõ là khái niệm tranh chấp và khái niệm kinh doanh thương mại trước khi đi làm rõ khái niệm tranh chấp kinh doanh thương mại. Theo định nghĩa của từ điển Tiếng Việt, tranh chấp được hiểu là “Đấu tranh, giằng co khi có những mâu thuẫn, bất đồng thường là trong vấn đề quyền lợi giữa hai bên” (Từ điển Tiếng Việt, tr.1024) Theo khoản 16 điều 4 Luật Doanh nghiệp năm 2014 thì: “Kinh doanh là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình, đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi.” Khoản 1 điều 3 Luật thương mại năm 2005 định nghĩa: “Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác”. Với cách định nghĩa như trên, hoạt động kinh doanh và hoạt động thương mại, có nhiều nội hàm trùng nhau như về mục đích sinh lợi, về đầu tư, về cung ứng dịch vụ, về tiêu thụ sản phẩm ... Bởi thế, nếu tách bạch giữa hoạt động kinh doanh và hoạt động thương mại là điều không thể. Có lẽ vậy nên BLTTDS đã tìm cách dung hòa giữa hai hoạt động này bằng cách gọi chung là hoạt động kinh doanh, thương mại. Như vậy, có thể quan niệm tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu thuẫn, bất đồng giữa các chủ thể phát sinh trong hoạt động thực hiện liên tục một, một số hoặc toàn bộ quá trình đầu tư từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, cung ứng các dịch vụ trên thị trường, xúc tiến thương mại và các hoạt động sinh lợi khác. Một cách ngắn gọn hơn, có thể định nghĩa tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu thuẫn, bất đồng về quyền lợi giữa các chủ thể phát sinh trong hoạt động kinh doanh thương mại. Cách định nghĩa như trên có hạn chế là tuy chỉ ra được bản chất của tranh
9 chấp kinh doanh thương mại là mâu thuẫn về quyền lợi phát sinh khi tham gia hoạt động kinh doanh thương mại nhưng lại không cho thấy được biểu hiện của nó. Trong quan hệ kinh doanh, giữa các bên luôn tồn tại đồng thời hai mối quan hệ vừa xung đột vừa hợp tác. Để xác định chính xác khi nào những xung đột lợi ích này chuyển thành tranh chấp thì cần phải dựa vào những dấu hiệu biểu hiện của nó. Dấu hiệu đó là khi một bên cho rằng quyền và lợi ích của mình bị vi phạm yêu cầu phía bên kia khắc phục nhưng không nhận được sự đồng ý. Vì vậy, theo cách này, còn có một cách định nghĩa khác đó là tranh chấp kinh doanh thương mại xảy ra khi một bên trong quan hệ kinh doanh thương mại khẳng định một trái quyền mà lại bị bên khác chống lại. (tạm gọi là cách định nghĩa theo hình thức) (Nguyễn Anh Tuấn, 2010) Cách định nghĩa thứ hai cho cách nhận biết dễ dàng hơn về tranh chấp kinh doanh thương mại và các đặc điểm pháp lý của nó. Như vậy có thể đưa ra khái niệm về tranh chấp kinh doanh thương mại như sau: Tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu thuẫn, bất đồng về quyền lợi giữa các bên phát sinh trong quan hệ kinh doanh thương mại khi một bên khẳng định trái quyền của mình mà lại bị bên khác chống lại. Như vậy, khi luận văn sử dụng thuật ngữ “tranh chấp kinh doanh, thương mại” tức là sử dụng theo cách gọi của BLTTDS và luật thương mại để có tính thống nhất và phù hợp để triển khai đề tài của luận văn. 1.1.2. Nguyên nhân hình thành tranh chấp kinh doanh thương mại Sự xung đột lợi ích của các bên trong tranh chấp kinh doanh thương mại có thể do: Thứ nhất, do lợi nhuận. Lợi nhuận và lòng tham của con người: Mục đích của kinh doanh là lợi nhuận. Tuy nhiên, có những cá nhân, tổ chức chính vì coi trọng lợi nhuận đã phá vỡ hợp đồng dẫn đến vi phạm hợp đồng. Vì lợi nhuận, họ có thể “ bán chữ tín” với bạn hàng, sẵn sàng lừa dối, lừa đảo khách hàng.... gây thiệt hại cho đối tác dẫn đến tranh chấp.
10 Thứ hai, do hạn chế kiến thức pháp luật. Doanh nghiệp còn thiếu kiến thức về pháp luật, thích kinh doanh những cứ “làm bừa” dẫn đến vi phạm pháp luật, không đúng quy trình, quy cách dẫn đến tranh chấp. Người ký hợp đồng không đủ thẩm quyền ký kết, họ không đủ tư cách đại diện chủ thể, hợp đồng với nội dung không được pháp luật cho phép hoặc hình thức của hợp đồng trái quy định pháp luật... Thứ ba, do thiếu vắng các quy định của pháp luật. Pháp luật vẫn còn những khoảng trống nhất định không thể bao quát hết được các quan hệ xảy ra. Sự thay đổi của pháp luật, các biện pháp cấm vận, chiến tranh... ảnh hưởng đến việc thực hiện hợp đồng. Mặc dù đó là những trường hợp bất khả kháng song thiệt hại mang lại và việc giải quyết những thiệt hại đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tranh chấp giữa các bên. 1.1.3. Đặc điểm tranh chấp kinh doanh thương mại Tranh chấp kinh doanh thương mại là một loại tranh chấp pháp lý có những đặc điểm sau: Thứ nhất, về nguồn gốc phát sinh tranh chấp kinh doanh thương mại. Tranh chấp kinh doanh thương mại là tranh chấp phát sinh từ hoạt động kinh doanh thương mại. Hoạt động kinh doanh thương mại thường rất đa dạng, chịu sự tác động, điều tiết của các quy luật và yếu tố của thị trường, ví dụ như quy luật cung cầu, sự biến đổi của quy luật về giá...tranh chấp có thể phát sinh từ việc vi phạm hợp đồng hay góp vốn vào công ty hay chuyển giao công nghệ... Thứ hai, về chủ thể tranh chấp kinh doanh thương mại. Tranh chấp kinh doanh thương mại diễn ra chủ yếu giữa các thương nhân với nhau, các chủ thể kinh doanh. Tuy nhiên trong một số trường hợp, các cá nhân, tổ chức không phải là thương nhân cũng có thể là chủ thể của tranh chấp kinh doanh thương mại. Điều này xuất phát từ đặc điểm của từng mối quan hệ kinh doanh thương mại cụ thể. Có mối quan hệ kinh doanh thương mại phải được giao kết giữa các thương nhân với nhau, tuy nhiên cũng có những mối quan hệ thương mại có thể được giao kết giữa thương nhân với các nhân, tổ chức không phải là thương nhân. Khoản 4 Điều 30 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 có quy định về một loại tranh