Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Quy định của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài là trên cơ sở phân tích, làm rõ và sâu sắc hơn một số vấn đề lý luận cơ bản về mua lại và sáp nhập NHTM; pháp luật về mua lại và sáp nhập NHTM, luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện khung pháp lý điều chỉnh hoạtđộng mua lại và sáp nhập NHTM tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Quy định của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ MUA LẠI VÀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM Ngành: Luật kinh tế NGUYỄN THỊ THU HƢƠNG Hà Nội - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Quy định của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thƣơng mại tại Việt Nam Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380107 Họ và tên: Nguyễn Thị Thu Hương Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Tăng Văn Nghĩa Hà Nội - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Quy định của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại tại Việt Nam” là đề tài nghiên cứu độc lập của riêng tôi, được đưa ra dựa trên cơ sở tìm hiểu, phân tích và đánh giá các số liệu mua lại và sáp nhập các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Các số liệu là trung thực và chưa được công bố tại các công trình nghiên cứu có nội dung tương đồng nào khác. Hà Nội, ngày…..tháng…..năm 20….. Tác giả Nguyễn Thị Thu Hương
ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc lòng biết ơn chân thành đến các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Ngoại thương, Khoa Sau đại học của trường cùng tập thể các thầy cô giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Tăng Văn Nghĩa, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn được hoàn thiện không thể tránh khỏi những sơ suất thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý kiến của các thầy cô giáo cùng các bạn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày …..tháng ….. năm 20…. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Thị Thu Hương
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC KÝ HIỆU, VIẾT TẮT .......................................................................v DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ ............................................................................. vi TÓM TẮT LUẬN VĂN ......................................................................................... vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG MUA LẠI VÀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ....................6 1.1. Khái quát chung về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại ................6 1.1.1. Khái niệm mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại .............................6 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động mua lại và sáp hập ngân hàng thương mại .........9 1.1.3. Phân loại hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại ............10 1.2. Lý luận Pháp luật về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại ...............................................................................................................................12 1.2.1. Khái niệm .................................................................................................12 1.2.2. Đặc điểm pháp luật về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại ......................................................................................................................12 1.2.3. Nguyên tắc điều chỉnh của pháp luật về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại ........................................................................................15 1.2.4. Nội dung điều chỉnh của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại ..........................................................................................................18 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ HOẠT ĐỘNG MUA LẠI VÀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI HIỆN NAY ..........38
iv 2.1. Những quy định chung về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại hiện nay ..........................................................................................................38 2.1.1. Cơ sở pháp lý cho hoạt động sáp nhập và mua lại ngân hàng tại Việt Nam ............................................................................................................................38 2.1.2.Về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại hiện nay .........41 2.2. Thực trạng hoạt động mua lại và sáp nhập của các ngân hàng thương mại Việt Nam hiện nay ................................................................................................59 2.3. Những vấn đề đặt ra trong việc thực thi quy định pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại hiện nay ................................................................69 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ MUA LẠI VÀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY ...............................................................................................................75 3.1. Sự cần thiết và những nguyên tắc hoàn thiện pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại tại Việt Nam hiện nay ..........................................75 3.1.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện pháp luật ...............................................75 3.1.2. Những nguyên tắc hoàn thiện pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại ..........................................................................................................76 3.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại................................................................................77 3.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện các quy định về mua lại và sáp nhập ngân hàng ............................................................................................................................77 3.2.2. Nhóm giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về mua lại, sáp nhập ........87 KẾT LUẬN ..............................................................................................................91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................93
v DANH MỤC KÝ HIỆU, VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt BLDS Bộ luật dân sự BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự M&A Mergers and Acquisitions Mua lại và sáp nhập WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần Ngân hàng thương mại cổ phần HBB Nhà Hà Nội SHB Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội VNCB Ngân hàng thương mại cổ phần Xây dựng Việt Nam CBBank Ngân hàng thương mại TNHH MTV Xây dựng Việt Nam NHTW Ngân hàng Trung ương NXB Nhà xuất bản TCTD Tổ chức tín dụng TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBCKNN Ủy ban Chứng khoán Nhà nước UBND Ủy ban nhân dân
vi DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Trang Bảng 2.1: Các giao dịch sáp nhập và mua lại ngân hàng giai đoạn trước 2005 .......59 Biểu đồ 2.1. Tỷ trọng thương vụ mua bán - sáp nhập theo ngành năm 2011 ...........64 Bảng 2.2: Các thương vụ mua bán - sáp nhập của NHTM Việt Nam có sự tham gia của đối tác nước ngoài...............................................................................................64 Bảng 2.3: Một số thương vụ M&A ngân hàng năm 2013 ........................................66 Bảng 2.4: Một số thương vụ M&A ngân hàng năm 2015 ........................................67
vii TÓM TẮT LUẬN VĂN Trong cuộc khủng hoảng tài chính vừa qua, mặc dù Việt Nam không bị ảnh hưởng nhiều do mức độ hội nhập chưa cao nhưng các ngân hàng Việt Nam đã bộc lộ nhiều yếu kém, gặp nhiều rủi ro, gây mất niềm tin công chúng. Quản trị điều hành còn hạn chế làm rủi ro thanh khoản tăng cao dẫn đến việc tranh giành nguồn vốn huy động, nợ xấu trong lĩnh vực bất động sản và chứng khoán…. Không như những ngành khác, tính hệ thống của ngành ngân hàng rất cao, một ngân hàng có vấn đề sẽ ảnh hưởng đến toàn hệ thống và từ đó sẽ ảnh hưởng lên nền kinh tế. Hoạt động M&A hiện nay chưa có những quy định rõ ràng. M&A trong lĩnh vực ngân hàng đang được đề cập trong các bộ luật khác nhau: Luật doanh nghiêp, Luật cạnh tranh, Luật chứng khoán, Luật đầu tư, Luật các tổ chức tín dụng và nhiều văn bản luật. Với hành lang pháp lý chưa đầy đủ cộng thêm các hiểu biết về mua lại và sáp nhập ngân hàng ở Việt Nam còn lúng túng và bị động trước xu hướng phát triển tất yếu của hoạt động M&A, dẫn đến những thất bại trong các thương vụ mua lại và sáp nhập hoặc bị thâu tóm bởi các đối thủ trên thị trường. Trên thực tế đã có nhiều bất cập khi thực hiện M&A NHTM thời gian qua, trong đó có nhiều vấn đề liên quan đến cơ chế pháp lý cần phải giải quyết. Việc nghiên cứu về mua lại, sáp nhập NHTM và pháp luật về mua lại, sáp nhập NHTM trong thời gian gần đây đã trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm không chỉ đối với giới nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách mà còn cả giới luật gia và doanh nghiệp. Để hiểu rõ hơn về tình hình mua lại và sáp nhập ở các ngân hàng, những khó khăn mà các ngân hàng gặp phải trong quá trình mua lại và sáp nhập. Những vướng mắc của hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động M&A trên cơ sở đó đưa ra các giải phápcụ thể để hoàn thiện pháp luật về mua lại và sáp nhập NHTM ở Việt Nam hiện nay, góp phần thực hiện quá trình tái cơ cấu nền kinh tế, tái cấu trúc hệ thống ngân hàng, phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Xuất phát từ lý do trên và nhận thức được tính bức thiết của vấn đề tôi đã lựa chọn đề tài “Quy định của pháp luật về mua lại và sáp nhập Ngân hàng thương mại tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu.
viii Trong luận văn ngoài Phần mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng pháp luật Việt Nam về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại hiện nay. Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại tại Việt nam hiện nay.
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Sự ra đời hoạt động ngân hàng đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử phát triển và tiến bộ của con người. Vai trò to lớn của hoạt động ngân hàng đối với sự phát triển kinh tế và xã hội được xuất phát từ chính đặc trưng của nó. Hoạt động mua lại và sáp nhập (M&A) được xem như một quy luật luật tất yếu của sự phát triển kinh tế thị trường. Hoạt động M&A đã được thực hiện từ lâu trên thế giới và trở thành xu thế phổ biến ở nhiều quốc gia. Hoạt động M&A trong lĩnh vực ngân hàng hiện nay ở Việt Nam đã bước đầu phát triển cả về số lượng và giá trị. Tuy nhiên, quy mô vẫn còn khiêm tốn so với các nước trong khu vực và thế giới.Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là sau khi gia nhập WTO, ngành ngân hàng Việt Nam đã có những biến chuyển rõ rệt tăng trưởng cả về quy mô và loại hình hoạt động. Bên cạnh những tác động tích cực, nhiều thách thức cũng đặt ra cho hệ thống ngân hàng Việt Nam. Các ngân hàng thương mại Việt Nam, đặc biệt là các ngân hàng quy mô nhỏ do năng lực hạn chế nên đã gặp nhiều khó khăn trong cạnh tranh như khả năng cho vay, công nghệ, sản phẩm dịch vụ ngân hàng hiện đại…Trong cuộc khủng hoảng tài chính vừa qua, mặc dù Việt Nam không bị ảnh hưởng nhiều do mức độ hội nhập chưa cao nhưng các ngân hàng Việt Nam đã bộc lộ nhiều yếu kém, gặp nhiều rủi ro, gây mất niềm tin công chúng. Quản trị điều hành còn hạn chế làm rủi ro thanh khoản tăng cao dẫn đến việc tranh giành nguồn vốn huy động, nợ xấu trong lĩnh vực bất động sản và chứng khoán… Không như những ngành khác, tính hệ thống của ngành ngân hàng rất cao, một ngân hàng có vấn đề sẽ ảnh hưởng đến toàn hệ thống và từ đó sẽ ảnh hưởng lên nền kinh tế. Hoạt động M&A hiện nay chưa có những quy định rõ ràng. M&A trong lĩnh vực ngân hàng đang được đề cập trong các bộ luật khác nhau: Luật doanh nghiêp, Luật cạnh tranh, Luật chứng khoán, Luật đầu tư, Luật các tổ chức tín dụng và nhiều văn bản luật. Với hành lang pháp lý chưa đầy đủ cộng thêm các hiểu biết về mua lại và sáp nhập ngân hàng ở Việt Nam còn lúng túng và bị động trước xu hướng phát triển tất yếu của hoạt động M&A, dẫn đến những thất bại trong các thương vụ mua lại và sáp nhập hoặc bị thâu tóm bởi các đối thủ trên thị trường. Trên thực tế đã có nhiều bất cập khi thực hiện M&A NHTM thời gian qua, trong đó có nhiều vấn đề liên quan
2 đến cơ chế pháp lý cần phải giải quyết. Việc nghiên cứu về mua lại và sáp nhập NHTM và pháp luật về mua lại và sáp nhập NHTM trong thời gian gần đây đã trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm không chỉ đối với giới nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách mà còn cả giới luật gia và doanh nghiệp. Để hiểu rõ hơn về tình hình mua lại và sáp nhập ở các ngân hàng, những khó khăn mà các ngân hàng gặp phải trong quá trình mua lại và sáp nhập. Những vướng mắc của hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động M&A trên cơ sở đó đưa ra giải pháp cụ thể để hoàn thiện pháp luật về mua lại và sáp nhập NHTM ở Việt Nam hiện nay, góp phần thực hiện quá trình tái cơ cấu nền kinh tế, tái cấu trúc hệ thống ngân hàng, phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Xuất phát từ lý do trên và nhận thức được tính bức thiết của vấn đề tôi đã lựa chọn chủ đề“Quy định của pháp luật về mua lại và sáp nhập Ngân hàng thương mại tại Việt Nam” làm đề tài Luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Có nhiều nghiên cứu trong nước được thực hiện thời gian qua đã tập trung phân tích, phản ảnh về mua lại và sáp nhập; pháp luật về mua lại và sáp nhập doanh nghiệp, NHTM và các nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án. Có thể kể đến một số nghiên cứu như: Luận án tiến sĩ kinh tế “Sáp nhập, hợp nhất và mua bán ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam'" của Phan Diên Vỹ, năm 2013của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh; luận án tiến sĩ luật học “Pháp luật mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam'" của Trần Thị Bảo Ánh, năm 2014của Trường Đại học luật Hà Nội... Bên cạnh các nghiên cứu trên, một số đề tài nghiên cứu khoa học nghiên cứu trong lĩnh vực này như: Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Hoạt động sáp nhập và mua lại: Cơ sở lý luận, kinh nghiệm quốc tế và kiến nghị chính sách cho Việt Nam'" do ThS. Lưu Minh Đức làm chủ nhiệm, năm 2009; đề tài nghiên cứu khoa học cấp Ngành “Hoạt động mua bán, sáp nhập các ngân hàng thương mại Việt Nam - Thực trạng và giải pháp” của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ ChíMinh do TS. Nguyễn Thị Loan làm chủ nhiệm, năm 2012; đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Pháp luật điều chỉnh sáp nhập, mua lại doanh nghiệp ở Việt Nam" của Trường Đại học Luật TP.
3 Hồ Chí Minh do TS. Nguyễn Trí Hùng làm chủ nhiệm, năm 2012; đề tài nghiên cứu khoa học cấp Học viện “Pháp luật về hợp nhất, sáp nhập ngân hàng thương mại ở Việt Nam"" của Học viện Tài chính, năm 2014... Các công trình nêu trên đã phân tích và cung cấp thông tin về cơ sở lý luận mua lại, sáp nhập và pháp luật về mua lại và sáp nhập đối với doanh nghiệp, công ty tài chính, ngân hàng; phân tích, phản ảnh tình hình hoạt động mua lại và sáp nhập doanh nghiệp và NHTM của một số quốc gia và Việt Nam; phân tích và luận giải khung pháp lý, thực trạng pháp luật đối với doanh nghiệp, ngân hàng nói chung và về mua lại, sáp nhập đối với doanh nghiệp, NHTM nói riêng. Các nghiên cứu cũng phân tích và đề cập đến hoạt động tập trung kinh tế tại Việt Nam, kinh nghiệm quốc tế về kiểm soát tập trung kinh tế, về thị trường chứng khoán; đưa ra quan điểm, phương hướng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích, làm rõ và sâu sắc hơn một số vấn đề lý luận cơ bản về mua lại và sáp nhập NHTM; pháp luật về mua lại và sáp nhập NHTM, luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện khung pháp lý điều chỉnh hoạtđộng mua lại và sáp nhập NHTM tại Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn: Với mục đíchnghiêncứu nhưtrên, luậnvăn có các nhiệm vụ sau: + Làm rõ các khái niệm, đặc điểm, phân loại thực hiện thương vụ mua lại và sáp nhập ngân hàng. + Nghiên cứu, phân tích, làm rõ và sâu sắc hơn một số vấn đề lý luận cơ bản về mua lại và sáp nhập NHTM và pháp luật về mua lại và sáp nhập NHTM; xây dựng khung pháp lý điều chỉnh hoạt động mua lại và sáp nhập NHTM. + Nghiên cứu, phân tích, đánh giá đúng đắn thực trạng pháp luật về mua lại và sáp nhập trong lĩnh vực NHTM; thực tiễn thực hiện pháp luật về mua lại và sáp nhập
4 NHTM ở Việt Nam góp phần tạo luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này. + Đưa ra các giải pháp cụ thể đề hoàn thiện pháp luật về mua lại vàsáp nhập NHTM ở Việt Nam hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn chủ yếu hướng vào các quy định pháp luật về mua lại và sáp nhập, thực trạng về hoạt động mua lại và sáp nhập của các ngân hàng thương mại Việt Nam hiện nay để thấy được những vướng mắc của hệ thống pháp lí và đưa ra một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về mua lại và sáp nhập NHTM ở Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Hoạt động mua lại và sáp nhập NHTM tại Việt Nam. Về thời gian: Thực trang giai đoạn 1989-2015. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học có tính phổ quát trong khoa học xã hội và nhân văn như: phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích, khảo sát, so sánh để giải quyết các yêu cầu về mặt lý luận cũng như thực tiễn mà đề tài đã đặt ra. Các phương pháp nghiên cứu này được sử dụng riêng rẽ hoặc phối hợp nhằm giải quyết những vấn đề khác nhau thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận của pháp luật về mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại.
5 Chương 2: Thực trạng pháp luật Việt Nam về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại hiện nay. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại.
6 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG MUA LẠI VÀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Khái quát chung về mua lại và sáp nhập ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại 1.1.1.1.Ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại được biết đến như một định chế tài chính mà đặc trưng là cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính, với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền gửi, cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán, ngoài ra còn có nhiều dịch vụ khác nhằm thỏa mãn tối đa nhu cầu về sản phẩm dịch vụ của xã hội. Luật các TCTD Việt Nam năm 2010 quy định NHTM là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận. Hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số các nghiệp vụ nhận tiền gửi, cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản. Vậy, Ngân hàng thương mại là doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng, được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng với nghiệp vụ thường xuyên là nhận tiền gửi, cấp tín dụng và cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản cho khách hàng nhằm mục tiêu lợi nhuận.1 1.1.1.2. Mua lại và sáp nhập Mua lại và sáp nhập có tên tiếng Anh: Mergers and Acquisitions (Gọi tắt là M & A) được dịch là “sáp nhập và mua lại” hoặc “sáp nhập và thâu tóm”. Đây là thuật ngữ để chỉ sự mua bán, sáp nhập, hợp nhất, mua cổ phần, mua tài sản giữa hai hay nhiều công ty với nhau. Mặc dù thuật ngữ “M&A” được sử dụng rất thông dụng ở nhiều nước trên thế giới nhưng các nước chưa có sự thống nhất một định nghĩa pháp lý chung đối với thuật ngữ này. Ở mỗi nước, có một hệ thống pháp luật khác nhau, một cách hiểu khác 1 Điều 4, Luật số 47/2010/QH12, Luật các tổ chức tín dụng ngày 16/06/2010
7 nhau về M&A. Theo Andrew J.Sherman & Milledge A.Hart viết trong cuốn Merger & acquisitions from A to Z xuất bản 2006:Sáp nhập là sự kết hợp giữa hai hay nhiều công ty, toàn bộ tài sản và nợ của công ty bán chuyển giao cho công ty mua; Mua lại mô tả việc mua lại nhà xưởng, thiết bị, một bộ phận hay toàn bộcông ty. Alexander Roberts, William Wallace và Peter Moles viết trong cuốn Mergers and Acquisitions xuất bản 2007:Sáp nhập là sự kết hợp của hai hay nhiều công ty thành một công ty mới và quy trình thỏa thuận thường phức tạp; Mua lại là sự kết hợp của hai hay nhiều công ty thành một công ty mới trong đó quy trình thỏa thuận không nhất thiết phải xảy ra. Tại Việt Nam, hoạt động M&A còn quy định trong một số văn bản Luật và được định nghĩa như sau: Theo Luật Doanh nghiệp năm 2014, Khoản 1, Điều 195 định nghĩaSáp nhập doanh nghiệp là “Một hoặc một số công ty (sau đây gọi là công ty bị sáp nhập) có thể sáp nhập vào một công ty khác (sau đây gọi là công ty nhận sáp nhập) bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang công ty nhận sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp nhập. Khoản 1, Điều 194 định nghĩa Hợp nhất doanh nghiệp là “Hai hoặc một số công ty (sau đây gọi là công ty bị hợp nhất) có thể hợp nhất thành một công ty mới (sau đây gọi là công ty hợp nhất), đồng thời chấm dứt tồn tại của các công ty bị hợp nhất”.2 TheoLuậtcạnhtranhnăm 2018, Sáp nhập doanh nghiệp là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập (Khoản 2, Điều 29). Hợp nhất doanh nghiệp là việc hai hoặc nhiều doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp 2 Luật doanh nghiệp 2014 số 68/2014/QH13 ngày 26/11/2014
8 mới, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của các doanh nghiệp bị hợp nhất (Khoản 2, Điều 29). và Mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp trực tiếp hoặc gián tiếp mua toàn bộ hoặc một phần vốn góp, tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối doanh nghiệp hoặc một ngành, nghề của doanh nghiệp bị mua lại (Khoản 4, Điều 29).3 Tóm lại: Sáp nhập (merger) là hình thức trong đó hai hay nhiều công ty kết hợp lại thành một và cho ra đời một pháp nhân mới, một công ty mới thay vì hoạt động và sở hữu riêng lẻ. Mua lại (acquisition) là việc một doanh nghiệp mua toàn bộ hay một phần vốn/tài sản của doanh nghiệp mục tiêu, đủ để giành được quyền chi phối và kiểm soát doanh nghiệp đó thông qua thỏa thuận hoặc không. Đó có thể là quyền kiểm soát cổ phiếu, hoặc giành được việc kinh doanh hoặc tài sản của doanh nghiệp mục tiêu. Ví dụ Bank of America mua lại Merill Lynch (2008). 1.1.1.3. Mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại Nghiên cứu về hoạt động mua lại và sáp nhập NHTM có thể thấy rằng NHTM là một loại hình DN đặc biệt nên hoạt động M&A NHTM cũng mang bản chất tương tự như hoạt động M&A nói chung. Theo thông tƣ 04/2010/ -NHNN Quy định việc sáp nhập, hợp nhất, mua lại tổ chức tín dụng có định nghĩa nhƣ sau Sáp nhập tổ chức tín dụng là hình thức một hoặc một số tổ chức tín dụng (sau đây gọi là tổ chức tín dụng bị sáp nhập) sáp nhập vào một tổ chức tín dụng khác (sau đây gọi là tổ chức tín dụng nhận sáp nhập) bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang tổ chức tín dụng nhận sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của tổ chức tín dụng bị sápnhập. 3 Điều 29, 2018, Luật cạnh tranh số 23/2010/QH14 ngày 12/06/2018
9 Mua lại tổ chức tín dụng là hình thức một tổ chức tín dụng (sau đây gọi là tổ chức tín dụng mua lại) mua toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của tổ chức tín dụng khác (tổ chức tín dụng bị mua lại). Sau khi mua lại, tổ chức tín dụng bị mua lại trở thành công ty trực thuộc của tổ chức tín dụng mualại.4 Hoạt động mua lại và sáp nhập về cơ bản đều có đặc điểm tương đồng đó là nhằm mục đích gia tăng giá trị mới cho cổ đông, gia tăng năng lực cạnh tranh, đạt hiệu quả tốt hơn về chi phí, khả năng chiếm lĩnh thị phần lớn hơn, hướng tới đạt hiệu quả kinh doanh cao hơn trước khi thực hiện mua bán sáp nhập. Giá trị cộng hưởng được kỳ vọng có được từ mỗi thương vụ M&A sẽ giúp cho hoạt động kinh doanh hiệu quả hơn và giá trị DN sau M&A được nângcao. Khái niệm M&A: M&A ngân hàng là hoạt động giành quyền kiểm soát một ngân hàng, một bộ phận ngân hàng thông qua việc sở hữu toàn bộ hoặc một phần cổ phần của ngân hàng đó. Bản chất của nó là tạo ra những giá trị mới cho các cổ đông về vật chất lẫn tinh thần do việc duy trì tình trạng cũ không còn đạt được, đó là xác lập sở hữu cổ phần và thực thi quyền sở hữu để kiểm soát ngân hàng làm thay đổi hoặc tạo ra những giá trị mới có lợi ích thiết thực cho cổ đông ngân hàng. 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại NHTM là một trong những định chế tài chính mà đặc trưng chủ yếu là cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền gửi, cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Ngoài ra, NHTM còn cung cấp nhiều dịch vụ khác nhằmthoảmãntốiđanhucầuvềsảnphẩmdịchvụcủaxãhội.Chínhvìvậyhoạtđộng mua bán và sáp nhập NHTM cũng mang những đặc điểm riêng có so với hoạt động mua bán và sáp nhập ở các lĩnh vực, ngành nghềkhác. Nhu cầu thực hiện M&A đối với các NHTM là tất yếu khách quan vì xuất phát từ áp lực cạnh tranh trên thị trường, năng lực tài chính, quản trị, công nghệ và nhân lực cần phải nâng cao nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế trong những giai đoạn mới ở trình độ caohơn. 4 Điều 4 Thông tư số 04/2010/TT-NHNN ngày 11/02/2010 của Thống đốc Ngân hàng nhà nước Việt Nam quy định việc sáp nhập, hợp nhất, mua lại tổ chức tín dụng
10 Hoạt động mua lại và sáp nhập NHTM luôn chịu sự quản lý chặt chẽ của các cơ quan quản lý nhà nước. Đặc điểm này xuất phát từ đối tượng kinh doanh của NHTM không phải là hàng hóa, dịch vụ thông thường như các doanh nghiệp khác mà là hàng hóa đặc biệt (tiền mặt, vàng, giấy tờ có giá và các dịch vụ thanh toán...), dùng để đo lường và biểu hiện giá trị của tất cả các loại hàng hóa khác, chính vì vậy việc một thương vụ mua bán và sáp nhập NHTM được thực hiện thành công hay không ảnh hưởng tới rất nhiều chủ thể trong nền kinh tế, tâm lý của người dân đối với hoạt động NH, chính vì vậy, do những tính chất quan trọng của ngành, việc các thương vụ M&A NHTM chịu quản lý chặt chẽ từ các cơ quan quản lý nhà nước thực sự cầnthiết. Việc thực hiện các thương vụ mua lại và sáp nhập NHTM thường phức tạp hơn so với các doanh nghiệp thông thường. Hoạt động của NHTM không chỉ có những tài sản hữu hình mà còn có những giá trị vô hình, giá trị vô hình của các NHTM lớn hơn rất nhiều so với các lĩnh vực, các ngành nghề khác trong nền kinh tế. Trong nhiều trường hợp, hiệu quả của việc thực hiện M&A NHTM không đạt được nhiều mục tiêu như mong muốn, NHTM sau khi M&A không có chuyển biến gì tốt hơntrướcđó,thậmchíkhôngíttrườnghợpbịyếuđi.SaukhithựchiệnM&A,NHTM mớiphảixửlýnhiềuvấnđềtồnđọngnhưcáckhoảnlỗ,tìnhtrạngnợxấu,nhânsự… 1.1.3. Phân loại hoạt động mua lại và sáp nhập ngân hàng thương mại Phân loại dựa trên hình thức liên kết:Sáp nhập theo chiều ngang (Horizontal mergers): là sự sáp nhập hoặc hợp nhất giữa hai ngân hàng kinh doanh và cạnh tranh trên cùng một dòng sản phẩm trong cùng một thị trường. Kết quả từ những vụ sáp nhập theo dạng này sẽ đem lại cho bên sáp nhập cơ hội mở rộng thị trường, kết hợp thương hiệu, giảm chi phí cố định, tăng cường hiệu quả của hệ thống phân phối và hậu cần.5 Sáp nhập theo chiều dọc (Vertical mergers): Sáp nhập và mua lại theo chiều dọc là giao dịch M&A giữa một ngân hàng với một ngân hàng là khách hàng của chính hàng đó (M&A tiến - forward) hoặc giữa một ngân hàng với một ngân hàng là 5 https://luanvanaz.com/hinh-thuc-mua-ban-va-sap-nhap.html