Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

Chia sẻ: ViJensoo ViJensoo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:85

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận về thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất; Thực trạng pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam; Định hướng, kiến nghị hoàn thiện pháp luật và giải pháp thực hiện pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất .

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN NGỌC SANG THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN ĐỐI VỚI CHUYỂN NHƯỢNG QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 8 38 01 07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN ĐỨC MINH HÀ NỘI, năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Minh. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực. Những kết luận của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Quảng Nam, ngày tháng năm 2021 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Ngọc Sang
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN ĐỐI VỚI CHUYỂN NHƯỢNG QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT ..................................................7 1.1. Khái niệm, đặc điểm của thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất ................................................................................................................7 1.2. Tính đặc thù của thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất ............................................................................................................................10 1.3. Những vấn đề lý luận về pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất ......................................................................................13 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN ĐỐI VỚI CHUYỂN NHƯỢNG QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM ............................................................................................28 2.1. Thực trạng pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất ...................................................................................................................28 2.2. Thực hiện pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất qua thực tiễn tỉnh Quảng Nam .................................................................34 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG, KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ GIẢI PHÁP THỰC HIỆN PHÁP LUẬT THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN ĐỐI VỚI CHUYỂN NHƯỢNG QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT .......................................62 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất ...................................................................................................62 3.2. Kiến nghị và giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất .........................................................................64 3.3. Giải pháp thực hiện pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại tỉnh Quảng Nam...................................................................68 KẾT LUẬN ............................................................................................................75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 CNQSD Chuyển nhượng quyền sử dụng 2 NNT Người nộp thuế 3 NSNN Ngân sách nhà nước 4 MST Mã số thuế 5 TNCN Thu nhập cá nhân 6 UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1 Dự án thu hút đầu tư tại Quảng Nam giai đoạn 2018 - 2020 39 Đối tượng nộp thuế đăng ký thuế thu nhập cá nhân đối với 2.2 chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại tỉnh Quảng Nam giai 43 đoạn 2018 - 2020 Thu nhập chịu thuế TNCN đối với CNQSD đất tại tỉnh 2.3 44 Quảng Nam giai đoạn 2018 - 2020 Kết quả thu thuế thu nhập cá nhân theo loại hình thu nhập 2.4 47 tại tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2018 - 2020 Kết quả Kiểm tra, thanh tra thuế thu nhập cá nhân tại tỉnh 2.5 49 Quảng Nam giai đoạn 2018 - 2020 Tình hình tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế tại tỉnh 2.6 50 Quảng Nam giai đoạn 2018 - 2020
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhà nước và thuế là hai phạm trù luôn gắn liền với nhau. Sử dụng thuế làm công cụ quản lý, điều tiết vĩ mô đối với nền kinh tế là rất quan trọng đối với mọi nhà nước. Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là một sắc thuế trực thu phổ biến, cơ bản trong nền kinh tế thị trường và đang áp dụng rộng rãi ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tỷ trọng thuế TNCN chiếm khoảng 30 - 40% trong tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tùy theo quan điểm đánh thuế của từng quốc gia. Ở nước ta, trong sắc thuế trực thu thì thuế TNCN đối với chuyển nhượng quyền sử dụng (CNQSD) đất là một trong những loại thuế tạo ra nguồn thu lớn. Ngoài ra, việc thực hiện đánh thuế TNCN đối với CNQSD đất có vai trò quan trọng như: tăng nguồn thu cho NSNN; đảm bảo công bằng cho thị trường đất đai; là công cụ hữu hiệu nhằm hạn chế việc đầu tư vào thị trường đất đai. Để thu thuế TNCN, thì Nhà nước đã ban hành Luật thuế TNCN năm 2007 và đã được sửa đổi, bổ sung năm 2012 đã có hiệu lực với nhiều nội dung thay đổi để phù hợp với yêu cầu phát triển thị trường, hội nhập quốc tế, tạo môi trường thuận lợi, thống nhất về thuế, góp phần quản lý thuế tốt hơn, góp phần quản lý đất đai, quản lý thị trường giao dịch bất động sản nói chung và thị trường giao dịch về đất đai nói riêng được thực hiện một cách lành mạnh và minh bạch. Mặc dù vậy, như phản ánh ở Chương 2 của luận văn, pháp luật về thuế TNCN, trong đó có thuế TNCN đối với CNQSD đất vẫn cho thấy những hạn chế, bất cập. Trong những năm gần đây, thị trường đất đai tại tỉnh Quảng Nam trở nên sôi động và phát triển rất nhanh, các giao dịch về quyền sử dụng đất cũng tăng theo, có tác động lớn đến nguồn thu NSNN, đời sống của người dân, kinh tế - xã hội của tỉnh. Ngành thuế tỉnh Quảng Nam cũng có nhiều cố gắng trong việc tổ chức quản lý thu thuế, trong đó có thuế TNCN đối với CNQSD đất, góp phần tăng thu cho ngân sách địa phương. Tuy nhiên, trước sự chuyển biến mạnh mẽ của thị trường này, việc thực hiện pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất tại tỉnh Quảng Nam vẫn còn một số bất cập, khó khăn nhất định, việc trốn thuế, lách thuế vẫn còn diễn ra, 1
chưa tạo được sự thuận lợi cho người nộp thuế (NNT),… kéo theo hệ lụy làm thất thu ngân sách tại địa phương. Xuất phát từ tình hình đó, tác giả lựa chọn đề tài “Thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” để làm luận văn thạc sĩ, chuyên ngành luật kinh tế là cần thiết có ý nghĩa thực tiễn và khoa học. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan đến thuế TNCN, đã có khá nhiều đề tài nghiên cứu khoa học, chẳng hạn như: Luận án Tiến sĩ luật với đề tài “Hoàn thiện pháp luật quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Thị Mai Dung, Học viện Khoa học xã hội, Hà nội, năm 2018; Luận văn Thạc sĩ luật học với đề tài “Căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Hoàng Mai Lương, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà nội, năm 2013; Luận án Tiến sĩ luật học với đề tài “Chuyền nhượng quyền sử dụng đất theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn Hiến, Học viện Khoa học xã hội, Hà nội, năm 2017,… Tuy nhiên các công trình nghiên cứu này chỉ dừng lại ở việc phân tích, đánh giá pháp luật về thuế và quản lý thuế TNCN, pháp luật về CNQSD đất ở phạm vi rộng, chưa đi sâu vào phân tích đầy đủ nội dung của pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất - phạm vi hẹp và là một trong những khoản thu nhập chịu thuế TNCN được pháp luật thuế TNCN quy định. Riêng đối với vấn đề thuế TNCN liên quan đến CNQSD đất thì mới có hai công trình nghiên cứu, đó là: Khóa luận tốt nghiệp “Tìm hiểu các quy định về thuế thu nhập cá nhân từ chuyển nhượng bất động sản” của tác giả Ma Thị Vân Kiều, năm 2010 và Khóa luận tốt nghiệp: “Pháp luật thuế thu nhập cá nhân với thu nhập từ bất động sản” của tác giả Nguyễn Thị Kim Cúc, năm 2012. Hai công trình nghiên cứu này có đưa ra một số giải pháp hoàn thiện pháp luật đối với thuế TNCN từ bất động sản, nhưng chưa phân tích đầy đủ nội dung của thuế TNCN đối với CNQSD đất có sự biến động ra sao, việc áp dụng chưa thực sự bao quát hết được các nội dung pháp lý trong lĩnh vực này, quy định thuế như vậy hiện nay có còn phù hợp hay không và giá trị pháp lý mang lại ra sao, đặc biệt là chưa 2
mang tính cập nhật và tổng hợp những vấn đề mới phát sinh từ thực tiễn thực hiện pháp luật thuế TNCN hiện nay. Hơn thế nữa, trước yêu cầu của việc đổi mới pháp luật thuế, đổi mới quản lý thuế, cắt giảm giờ giao dịch về thuế, thay đổi phương thức thanh toán trong giao dịch đất đai, tăng cường hoàn thiện cơ sở dữ liệu quản lý đất đai phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế trong nước và quốc tế, Nhà nước ta cũng đã ban hành nhiều chính sách, xây dựng nhiều chương trình cải cách, trong đó có chương trình cải cách về thủ tục hành chính thuế. Từ đó, đòi hỏi những nội dung của pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất liên quan đến những vấn đề nói trên cần tiếp tục được nghiên cứu bổ sung để góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý về đối tượng nộp thuế, thu nhập chịu thuế, thu nhập miễn thuế, giảm thuế, kỳ tính thuế và căn cứ tính thuế, quản lý thuế và hoàn thuế TNCN đối với CNQSD đất, quản lý giao dịch đất đai hiện nay. Với việc nghiên cứu đề tài này, tác giả hệ thống lại những nội dung kiến thức lý luận và thực tiễn; cũng như phân tích và đánh giá các quy định pháp luật có liên quan. Luận văn sẽ nghiên cứu một số nhóm quy phạm nhất định - đó là đi sâu tìm hiểu pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam còn có những điểm bất cập, hạn chế và đề ra các giải pháp hoàn thiện, thực hiện pháp luật thuế TNCN - nhằm đóng góp một phần rất nhỏ trong định hướng cải cách chính sách thuế cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh xã hội và nền kinh tế của đất nước. Tác giả cũng mong muốn đề tài có tính bước đệm sau này trong quá trình nghiên cứu và đề xuất hoàn thiện pháp luật thuế TNCN. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Qua khảo sát thực tiễn thực hiện pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất ở tỉnh Quảng Nam, luận văn nhận diện những hạn chế, bất cập của pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất và những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn về thuế TNCN đối với CNQSD đất; từ đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật và giải pháp thực hiện pháp luật về thuế TNCN đối với CNQSD đất. 3
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu + Nghiên cứu có hệ thống cơ sở lý luận về pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất theo pháp luật Việt Nam + Nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về thuế TNCN đối với CNQSD đất và thực tiễn thực hiện pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất tại tỉnh Quảng Nam. + Đề xuất những giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất; giải pháp thực hiện có hiệu quả thuế TNCN đối với CNQSD đất tại địa bàn tỉnh Quảng Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thuế TNCN đối với CNQSD đất. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Tại tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2018 - 2020 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài lấy chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm cơ sở lý luận và phương pháp luận; những quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về kinh tế thị trường, về chính sách thuế để phân tích thực trạng pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất và thực tiễn thực hiện pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất tại địa phương nghiên cứu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh và phương pháp thống kê. Đây là những phương pháp sử dụng xuyên suốt cả luận văn. Các phương pháp này thu thập thông tin gián tiếp, không tiếp xúc với đối tượng khảo sát, chủ yếu tiến hành trong thư viện, được sử dụng để luận giải những khái niệm, nội hàm của vấn đề và đi sâu nghiên cứu, phân tích thực trạng, thực tiễn thực hiện pháp luật về thuế TNCN đối với CNQSD đất. Tổng hợp để rút ra bản chất của các hiện tượng, các quan điểm, quy định và 4
hoạt động thực tiễn; từ đó đưa ra các đánh giá, kết luận và kiến nghị phù hợp nhằm tiếp tục xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thuế TNCN đối với CNQSD đất tại Việt Nam. Phương pháp thống kê để cho thấy tình hình nghiên cứu các vấn đề liên quan đến nội dung của luận văn cũng như tình hình thực hiện pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất tại tỉnh Quảng Nam. Tuy các phương pháp được chọn lọc ưu tiên theo nội dung nghiên cứu nhưng không vì thế mà quá trình nghiên cứu chỉ diễn ra độc lập mà sẽ lồng ghép, tổng hợp các phương pháp để áp dụng các nội dung trong những hoàn cảnh, điều kiện cụ thể hỗ trợ nhau trong quá trình thu thập và xử lý thông tin theo mục tiêu đề ra. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Trên cơ sở kế thừa những thành tựu, kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học liên quan đã được công bố, luận văn tiếp tục nghiên cứu sâu thêm các quy định về thuế TNCN đối với CNQSD đất theo pháp luật Việt Nam. 6.1. Ý nghĩa lý luận Hệ thống hóa, kế thừa và phát triển các luận cứ khoa học về cơ sở lý luận của pháp luật thuế TNCN; làm rõ những nguyên tắc, yêu cầu trong việc ban hành và thực hiện pháp luật thuế TNCN đối với CNQSD đất. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn đưa ra những vấn đề cần lưu ý, thành tựu đạt được, khó khăn, bất cập, hạn chế trong quá trình thực hiện các quy định về thuế TNCN đối với CNQSD đất theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam, cũng như kiểm soát thất thu thuế. Từ đó, đề xuất một số giải pháp thiết thực để khắc phục và nâng cao hiệu quả quản lý thuế tại địa phương; góp phần nào định hướng cho các nhà làm luật trong tương lai coi là nguồn tham khảo đầy ý nghĩa. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất 5
Chương 2. Thực trạng pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam Chương 3. Định hướng, kiến nghị hoàn thiện pháp luật và giải pháp thực hiện pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất 6
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN ĐỐI VỚI CHUYỂN NHƯỢNG QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT 1.1. Khái niệm, đặc điểm của thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất 1.1.1. Khái niệm thuế thu nhập cá nhân Trong khoa học pháp lý hiện nay, vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về thuế. Các nhà nghiên cứu đưa ra khái niệm về thuế dựa trên khía cạnh mà họ muốn khai thác, tìm hiểm nên dẫn đến các khái niệm về thuế chưa phản ánh được đầy đủ về bản chất của thuế. Theo một số quan điểm về thuế kinh điển: “Để duy trì quyền lực công cộng, cần phải có những sự đóng góp của những người công dân của nhà nước đó là thuế khóa”. Đối với quan điểm này, thuế chỉ đơn giản là phần đóng góp của công dân để duy trì hoạt động của nhà nước. Trong ấn phẩm “Economics” của hai nhà kinh tế Mỹ là Makkollhell và Bruy đã đưa ra một khái niệm khác về thuế dựa trên cơ sở đối giá: “Thuế là một khoản tiền chuyển giao bắt buộc bằng tiền (hoặc chuyển giao bằng hàng hóa, dịch vụ) của các công ty và các hộ gia đình cho chính phủ, mà trong sự trao đổi đó họ không nhận ra được trực tiếp hàng hóa dịch vụ nào cả, khoản nộp đó không phải là tiền phạt mà tòa tuyên phạt do vi phạm pháp luật”. Theo khái niệm được đưa ra, thuế là một nghĩa vụ của một doanh nghiệp, một hộ gia đình phải thực hiện đối với nơi mà mình kinh doanh hoặc sinh sống, không quan tâm việc sử dụng tiền thuế như thế nào. Nhìn từ góc độ phân phối thu nhập, thuế là hình thức phân phối lại tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân nhằm hình thành quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước nhằm phục vụ các nhu cầu chi tiêu trong quá trình thực hiện chức năng của nhà nước. Dưới góc độ NNT, thuế là khoản tiền bắt buộc mà mỗi tổ chức, cá nhân phải đóng góp theo quy định pháp luật. Ở Việt Nam hiện nay, trong khoa học pháp lý cũng chưa có định nghĩa thống nhất về thuế. Theo từ điển Tiếng Việt (trung tâm từ điển năm 1998) thì 7
“thuế là khoản tiền hay hiện vật mà người dân hoặc tổ chức kinh doanh tùy theo tài sản thu nhập, nghề nghiệp… buộc phải nộp cho Nhà nước theo quy định pháp luật”. Mặc dù có nhiều quy định khác nhau về thuế nhưng có thể có một góc nhìn khái quát về thuế là một khoản tiền mà tổ chức, cá nhân phải trích nộp cho nhà nước và gắn liền với quyền và quyền lực nhà nước, không hoàn trả trực tiếp mà được dùng để phục vụ hoạt động nhà nước và chi tiêu công cộng. Thuế hiện nay có hai hình thức: thuế trực thu và thuế gián thu. Thuế trực thu là thuế thu trực tiếp từ NNT gắn liên với thu nhập của NNT. Thuế gián thu là thuế thu thông qua giá cả của hàng hóa, dịch vụ. Thuế TNCN là khoản tiền mà người có thu nhập phải trích nộp một phần tiền lương hoặc từ các nguồn thu nhập khác vào NSNN. Thuế TNCN là một loại thuế trực thu đánh thuế trên thu nhập nhận được của cá nhân trong một khoảng thời gian nhất định, thường là trong một năm, từng tháng hoặc theo từng lần phát sinh. Thuế TNCN là một sắc thuế có tầm quan trọng lớn trong việc huy động nguồn thu vào ngân sách và thực hiện công bằng xã hội. Thuế TNCN đánh vào cả cá nhân kinh doanh và cá nhân không kinh doanh. 1.1.2. Đặc điểm thuế thu nhập cá nhân - Thứ nhất, thuế TNCN là thuế trực thu. Bởi cá nhân có thu nhập chịu thuế là NNT, việc nộp thuế được tiến hành từ việc khấu trừ trực tiếp từ thu nhập của cá nhân đó mà không thông qua hành vi tiêu dùng hoặc chủ thể trung gian khác. Do thuế trực thu trực tiếp điều tiết vào thu nhập, tài sản của tổ chức và cá nhân, có xem xét đến hoàn cảnh, điều kiện và khả năng đóng góp của NNT nên có tác dụng trong việc điều hoà thu nhập, góp phần giảm bớt sự chênh lệch về thu nhập và tài sản giữa các tầng lớp dân cư. Tuy nhiên, thuế trực thu lại có hạn chế lớn là dễ gây phản ứng từ phía NNT hoặc dễ xảy ra tình trạng trốn thuế, lách thuế nếu quy định mức thuế suất cao. Hơn nữa, việc theo dõi, tính toán và thu thuế phức tạp, đặc biệt là thuế TNCN với diện thu thuế rộng và phân tán. Vì vậy, nếu không có biện pháp quản lý thu thuế hiệu quả thì dễ dẫn đến hạn chế tác dụng của loại thuế này trong 8
việc tập trung thu thuế đầy đủ, kịp thời vào NSNN. - Thứ hai, thuế TNCN có đối tượng chịu thuế là thu nhập của cá nhân. Đối tượng nộp thuế TNCN là cá nhân cư trú có thu nhập chịu thuế phát sinh trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam và cá nhân không cư trú có thu nhập chịu thuế phát sinh trong lãnh thổ Việt Nam. Một cá nhân được xem là cư trú khi đáp ứng một trong các điều kiện sau: Có mặt tại Việt Nam từ 183 ngày trở lên tính trong một năm dương lịch hoặc tính theo 12 tháng liên tục kể từ ngày đầu tiên có mặt tại Việt Nam; hoặc có nơi ở thường xuyên tại Việt Nam, bao gồm có nơi ở đăng ký thường trú hoặc có nhà thuê để ở tại Việt Nam theo hợp đồng thuê có thời hạn. Đối tượng chịu thuế là cá nhân có thu nhập thường xuyên hay không thường xuyên bao gồm: thu nhập từ kinh doanh; tiền lương, tiền công; đầu tư vốn; chuyển nhượng vốn; chuyển nhượng bất động sản; bản quyền; nhượng quyền thương mại; nhận thừa kế, nhận quà tặng là tài sản; trúng thưởng; thu nhập từ Nhà nước hoặc xã hội dành cho và các khoản thu nhập khác. Thu nhập chịu thuế là những khoản thu nhập hợp pháp, thực tế đã phát sinh, có tính phổ biến và nhà nước có thể kiểm soát được mới đảm bảo tính khả thi, tính công bằng và đảm bảo nguồn thu ổn định cho NSNN. - Thứ ba, thuế TNCN là loại thuế có tính ổn định không cao và quá trình quản lý phức tạp. Đặc điểm này của thuế TNCN thể hiện ở chỗ các quy định về thu nhập chịu thuế, thu nhập không chịu thuế thường xuyên thay đổi theo từng biến động của nền kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ. Ngoài ra, các quy định như giảm trừ gia cảnh, về mức thuế suất cũng có sự thay đổi linh hoạt do thuế điều tiết trực tiếp vào thu nhập của cá nhân nên có tác động rất lớn đến mức sống của người dân và chịu ảnh hưởng bởi giá cả thị trường. Việc quản lý thuế TNCN tương đối khó khăn, chi phí quản lý thuế thường lớn hơn so với các loại thuế khác bởi ngoài việc xác định các khoản thu nhập chịu thuế còn phải xác định nguồn gốc thu nhập, thời hạn cư trú của chủ sở hữu, tính ổn định của thu nhập. - Thứ tư, thuế TNCN luôn gắn với chính sách xã hội của mỗi quốc gia. Hầu hết các quốc gia đều gắn chính sách thuế TNCN với một số chính sách xã hội khác. 9
Thể hiện nó luôn quy định loại trừ một số khoản thu nhập trước khi tính thuế TNCN như phúc lợi, thu nhập mang tính trợ cấp xã hội, khoản chi cần thiết cho cuộc sống cá nhân, gia đình NNT, khoản chi mang tính nhân đạo xã hội (công cộng, chăm sóc sức khỏe),… Xét về góc độ kinh tế, thuế TNCN có tính trung lập cao hơn so với các loại thuế khác vì tăng hay giảm thuế suất thuế TNCN hầu như không kéo theo những biến đổi về cơ cấu kinh tế. - Thứ năm, nguồn luật điều chỉnh quan hệ pháp luật thuế TNCN bao gồm các văn bản pháp luật quốc gia và cả luật quốc tế. Đây là đặc trưng của thuế nói chung và thuế TNCN nói riêng. Hầu hết thuế TNCN của các quốc gia trên thế giới không chỉ áp dụng đối với công dân của mình mà còn áp dụng đối với người nước ngoài có thu nhập chịu thuế phát sinh trên lãnh thổ quốc gia đó. Để tránh tình trạng đánh thuế hai lần lên một đối tượng chịu thuế, các hiệp định tránh đánh thuế hai lần được ký kết giữa các quốc gia cũng là nguồn luật điều chỉnh quan hệ pháp luật thuế TNCN. Ngoài những đặc điểm nêu trên của thuế TNCN, thuế TNCN đối với CNQSD đất có những đặc điểm riêng do sự chi phối của đối tượng nộp thuế là thu nhập phát sinh từ CNQSD đất. Thuế TNCN đối với CNQSD đất được xác định bằng giá CNQSD đất theo từng lần chuyển nhượng. Trường hợp không xác định được giá chuyển nhượng thì thu nhập chịu thuế được xác định theo giá ghi trong hợp đồng giao dịch, nếu giá chuyển nhượng thấp hơn giá đất do Nhà nước quy định thì lấy giá đất do Nhà nước quy định làm căn cứ chịu thuế. Thời điểm xác định thu nhập chịu thuế từ CNQSD đất là thời điểm hợp đồng chuyển nhượng có hiệu lực. 1.2. Tính đặc thù của thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất - Thứ nhất, thuế TNCN là thuế trực thu, đánh vào thu nhập chính đáng của từng cá nhân. Vì vậy nên nó phản ánh sự đồng nhất giữa đối tượng nộp thuế theo luật và đối tượng chịu thuế theo ý nghĩa kinh tế. Người nộp thuế cũng là người chịu thuế, người chịu thuế TNCN không có khả năng chuyển giao gánh nặng thuế sang 10
cho các đối tượng khác tại thời điểm đánh thuế; việc nộp thuế được tiến hành từ việc khấu trừ trực tiếp từ thu nhập của cá nhân đó mà không thông qua hành vi tiêu dùng hoặc chủ thể trung gian khác. Do thuế trực thu trực tiếp điều tiết vào thu nhập, tài sản của tổ chức và cá nhân, có xem xét đến hoàn cảnh, điều kiện và khả năng đóng góp của NNT nên nó rất có tác dụng trong việc điều hoà thu nhập, góp phần giảm bớt sự chênh lệch về thu nhập và tài sản giữa các tầng lớp dân cư. Tuy nhiên, thuế trực thu lại có hạn chế lớn là dễ gây phản ứng từ phía NNT hoặc dễ xảy ra tình trạng trốn, lậu thuế nếu quy định mức thuế suất cao. Không giống như các loại thuế gián thu, ví dụ thuế tiêu dùng, khoản thuế được tính sẵn trong giá thanh toán nên nó không ảnh hưởng nhiều đến tâm lí của người mua về khoản thuế mình phải nộp, thuế trực thu có ảnh hưởng mạnh về tâm lí NNT. Chính vì vậy, mỗi khi chính phủ có những thay đổi trong chính sách thuế TNCN như việc điều chỉnh thuế suất và thay đổi phạm vi các đối tượng được miễn giảm thuế thì đều gây ra những phản ứng mạnh mẽ trong dân cư. Ví dụ ở Việt Nam, khi Pháp lệnh thuế cho người có thu nhập cao lần đầu tiên đi vào thực hiện 01/04/1991, theo tài liệu thống kê, các cá nhân người nước ngoài làm việc và có thu nhập phát sinh tại Việt Nam phản ứng cũng khá quyết liệt khi thấy rằng thuế suất thuế TNCN đối với họ là quá cao, do lúc đó thu nhập trung bình của nước ta vẫn còn thấp trong khi lương trả cho các chuyên gia nước ngoài thì cao hơn nhiều so với trong nước. Hơn nữa, việc theo dõi, tính toán và thu thuế phức tạp, đặc biệt là thuế TNCN với diện thuế rộng và phân tán. Vì vậy, nếu không có biện pháp quản lý thu thuế hiệu quả thì dễ dẫn đến hạn chế tác dụng của loại thuế này trong việc tập trung số thu đầy đủ, kịp thời về cho NSNN. - Thứ hai, thuế TNCN có diện đánh thuế rất rộng, thể hiện trên hai khía cạnh như sau: + Một là, đối tượng đánh thuế TNCN là toàn bộ các khoản thu nhập của cá nhân thuộc diện đánh thuế, không phân biệt thu nhập đó có nguồn gốc phát sinh trong nước hay ở nước ngoài theo quy định tại Điều 2 Luật Thuế thu nhập cá nhân 11
năm 2007. Tại nghị định số 65/2013/NĐ-CP và Thông tư 111/2013/TT-BTC đã giải thích, quy định chi tiết vấn đề này, cụ thể: Phạm vi xác định thu nhập chịu thuế của cá nhân cư trú là thu nhập phát sinh trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam, không phân biệt nơi trả thu nhập. Đối với cá nhân không cư trú, thu nhập chịu thuế là thu nhập phát sinh tại Việt Nam, không phân biệt nơi trả thu nhập. + Hai là, đối tượng phải kê khai nộp thuế TNCN là toàn bộ những người có thu nhập, bao gồm tất cả công dân của nước sở tại và những người nước ngoài cư trú thường xuyên hay không thường xuyên nhưng có số ngày có mặt, làm việc, có thu nhập theo mức độ quy định của pháp luật. Ở các quốc gia trên thế giới, thuế TNCN thực hiện việc điều tiết thu nhập từ tổng thống đến dân thường đều phải đóng thuế. Bởi vai trò của thuế TNCN là điều tiết và phân phối lại thu nhập, do đó thuế TNCN phải tác động đến thu nhập của tất cả các tầng lớp dân cư trong xã hội. - Thứ ba, việc đánh thuế TNCN thường áp dụng theo nguyên tắc thuế suất lũy tiến từng phần vì nó đảm bảo phân phối đồng đều gánh nặng thuế giữa những cá nhân cố mức chệnh lệch thu nhập. Thuế suất luỹ tiến được hiểu là việc áp dụng các thuế suất tăng dần đối với các nhóm đối tượng chịu thuế hoặc toàn bộ đối tượng chịu thuế. Theo đó, hiện nay thuế TNCN chủ yếu áp dụng thuế suất luỹ tiến đối với thu nhập từ tiền công, tiền lương và thu nhập từ kinh doanh. Đặc điểm này xuất phát từ vai trò chủ yếu của thuế TNCN là điều tiết mạnh người có thu nhập cao, góp phần thực hiện công bằng xã hội. Các nước thường xây dựng một biểu thuế luỹ tiến, các bậc ứng với mức thu nhập càng cao thì có mức thuế suất càng cao. Do đó những người có thu nhập càng cao thì phải chịu mức thuế đóng góp cao hơn so với những người có mức thu nhập thấp hơn. Nó góp phần đảm bảo tính chất công bằng trong phân phối xã hội. Biểu thuế luỹ tiến được xây dựng căn cứ vào nguyên tắc đánh thuế dựa vào khả năng nộp thuế của các cá nhân khác nhau. Những người có thu nhập cao thì có nhiều khả năng nộp thuế cao hơn so với những người có thu nhập thấp và ngược lại. - Thứ tư, xét về góc độ kinh tế, thuế TNCN có tính trung lập cao hơn so với các loại thuế khác vì việc tăng hay giảm thuế TNCN hầu như không kéo theo 12
những biến đổi về cơ cấu kinh tế. Tuy là loại thuế ổn định không cao so với thuế gián thu nhưng thuế TNCN là loại thuế ổn dịnh nhất trong các loại thuế trực thu. Thuế gián thu có tính ổn định cao hơn vì nó phát sinh từ nhu cầu không thể thiếu của con người trong khi đó đối tượng đánh thuế của thuế TNCN là thu nhập, mà thu nhập mỗi cá nhân phụ thuộc vào nền kinh tế, nền kinh tế sa sút làm thu nhập thấp và giảm, kinh tế phát triển kéo theo thu nhập cao và tăng. Tuy nhiên khi nền kinh tế có biến động, chịu ảnh hưởng đầu tiên vẫn là các doanh nghiệp, tức là thuế TNCN so với loại thuế trực thu khác như thuế thu nhập doanh nghiệp, nó lại được coi là có tính ổn định hơn cả. - Thứ năm, thuế TNCN là một hình thức động viên mang tính bắt buộc trên nguyên tắc theo luật định. Phân phối khoản thu nhập qua thuế TNCN gắn với quyền lực, sức mạnh của Nhà nước. Thuế TNCN luôn gắn với chính sách xã hội của mỗi quốc gia. Hầu hết các quốc gia đều gắn chính sách thuế TNCN với một số chính sách xã hội khác (như phúc lợi công cộng, chăm sóc sức khỏe…).Ngoài mục tiêu tạo nguồn thu cho NSNN, nó còn có mục đích điều tiết kinh tế, điều hoà thu nhập xã hội nên thường gắn liền với chính sách kinh tế xã hội của Nhà nước. Chính vì vậy, pháp luật thuế TNCN ở các nước thường có những quy định về chế độ ưu đãi, miễn, giảm thuế để đảm bảo chức năng khuyến khích của thuế TNCN theo biểu thuế luỹ tiến từng phần đối với một số khoản thu nhập chịu thuế. 1.3. Những vấn đề lý luận về pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất 1.3.1. Khái niệm, đặc điểm pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất 1.3.1.1. Khái niệm pháp luật thuế thu nhập cá nhân Xuất phát từ vị trí, vai trò của thuế trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, nên trong hệ thống pháp luật quốc gia thì pháp luật thuế chiếm một vai trò khá quan trọng và được các nhà làm luật và các nhà nghiên cứu chú trọng. Do vậy, cần nhận diện khái niệm pháp luật thuế TNCN một cách khoa học để làm cơ sở lý luận cho việc thiết lập cơ chế điều chỉnh các quan hệ thu nộp thuế TNCN một cách hữu hiệu. 13
“Pháp luật thuế thu nhập cá nhân là tổng hợp các quy phạm pháp luật do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thu nộp thuế thu nhập cá nhân”. 1.3.1.2. Đặc điểm pháp luật thuế thu nhập cá nhân - Về chủ thể nộp thuế: là cá nhân cư trú có thu nhập chịu thuế phát sinh trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam và cá nhân không cư trú có thu nhập chịu thuế phát sinh trong lãnh thổ Việt Nam. - Khách thể nộp thuế là thu nhập cá nhân phát sinh thu nhập từ CNQSD đất. - Về căn cứ tính thuế có nhiệm vụ xác định rõ các chủ thể nộp thuế (cá nhân) phải nộp số tiền là bao nhiêu cho nhà nước. Các quy định này chỉ rõ các yếu tố cần và đủ để xác định mức thuế cụ thể cho một chủ thể nộp thuế, khi xảy ra sự kiện làm phát sinh nghĩa vụ thuế. Như vậy, pháp luật thuế TNCN điều tiết vào các khoản thu nhập thuộc sở hữu của cá nhân không phân biệt nguồn hình thành thu nhập. Bất kể cá nhân nào có thu nhập chịu thuế đều trở thành đối tượng nộp thuế TNCN; khi điều chỉnh có xét đến điều kiện gia cảnh của họ nhằm đảm bảo điều phối thu nhập hợp lý và chính đáng. Tính trực thu của sắc thuế này biểu hiện triệt để hơn cả so với các sắc thuế khác. Pháp luật thuế TNCN là công cụ hữu hiệu trong việc thực hiện công bằng xã hội, tăng cường kiểm tra, kiểm soát thu nhập, thu hẹp sự chênh lệch về thu nhập giữa các tầng lớp dân cư, ổn định kinh tế - chính trị. 1.3.2. Nội dung của pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất Pháp luật thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng quyền sử dụng đất bao gồm các nhóm quy phạm pháp luật sau đây: 1.3.2.1. Đối tượng nộp thuế Là một loại thuế trực thu nên thuế TNCN có đối tượng chịu thuế cũng là đối tượng nộp thuế. Khi tiến hành xác định đối tượng nộp thuế, người ta thường dựa vào hai đặc điểm là “nơi cư trú” và “nguồn phát sinh thu nhập”. 14
Dựa vào đặc điểm cư trú, một cá nhân được xác định là cư trú ở một nước phải nộp thuế tại đó đối với mọi khoản thu nhập phát sinh từ khắp nơi trên thế giới, còn một cá nhân được xác định là không cư trú ở một nước chỉ phải nộp thuế cho phần thu nhập phát sinh tại nước đó. Theo nguyên tắc cư trú, một cá nhân được coi là đối tượng cư trú tại một quốc gia sẽ phải chịu thuế TNCN đối với toàn bộ thu nhập có được, không phân biệt nguồn thu nhập phát sinh là ở trong nước hay nước ngoài. Còn một cá nhân được coi là đối tượng không cư trú chỉ phải chịu nghĩa vụ thuế đối với phần thu nhập có nguồn gốc tại nước đó. Đa số các quốc gia quy định, đối tượng cư trú là những người có thời gian sinh sống ở nước sở tại trên 182 hoặc trên 183 ngày trong năm tính thuế hoặc trong khoảng 12 tháng liên tục. Nếu không thỏa mãn điều kiện trên thì được coi là đối tượng không cư trú. Các nước áp dụng nguyên tắc này là Nhật Bản, Trung Quốc, Philippin, Malaysia, Thái Lan, Nga, Thụy Điển...Ví dụ cụ thể của một số nước quy định về đối tượng nộp thuế TNCN theo nguyên tắc cư trú như: Philippin: Đối tượng nộp thuế TNCN tại Philippin bao gồm cả các cá nhân cư trú và không cư trú. Trong đó công dân cư trú là đối tượng chịu thuế thu nhập trên thu nhập toàn cầu (bao gồm cả thu nhập có nguồn gốc tại Philippin và thu nhập có nguồn gốc từ nước ngoài). Công dân không cư trú, người nước ngoài cư trú hoặc người nước ngoài không cư trú là đối tượng chịu thuế đối với phần thu nhập phát sinh tại Philippin. Nhật Bản: Đối tượng nộp thuế TNCN là những cá nhân cư trú và không cư trú tại Nhật Bản. Trong đó, cá nhân cư trú tại Nhật Bản là những người đã sống từ lâu hay đã và đang định cư tại Nhật trong một thời gian dài liên tục từ một năm trở lên. Cá nhân không cư trú tại Nhật Bản là người có thời gian cư trú tại Nhật dưới một năm. Trung Quốc: đối tượng nộp thuế TNCN là các cá nhân có chỗ ở hoặc không có chỗ ở trong nước Trung Quốc, mà cư trú tại Trung Quốc đủ 1 năm, thì phải nộp thuế đối với toàn bộ thu nhập của người đó nhận được từ trong và ngoài nước Trung Quốc. Cá nhân không có chỗ ở tại Trung Quốc mà cư trú dưới 01 năm, thì 15