Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng giai đoạn 2019-2021; Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng tỉnh Quảng Trị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOvà tên: Họ BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ HẠNH QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẢI LĂNG, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ HẠNH QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẢI LĂNG, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ CÔNG Mã số: 8 34 04 03 GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN THU THỦY THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan, phù hợp với thực tiễn. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Thừa Thiên Huế, tháng năm 2023 Học viên Nguyễn Thị Hạnh i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài tốt nghiệp này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình, sự đóng góp ý kiến quý báu của nhiều tập thể và cá nhân. Trước hết, tôi xin gửi lời cám ơn sâu sắc và chân thành đến cô giáo TS. Nguyễn Thu Thủy người đã trực tiếp hướng dẫn, quan tâm, chỉ bảo tận tình và động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô giáo giảng dạy chương trình cao học chuyên ngành Quản lý công, học viện Hành chính công đã trang bị cho tôi nhiều kiến thức bổ ích và quý giá trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến UBND huyện Hải Lăng, Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Hải Lăng và UBND các xã trên địa bàn huyện Hải Lăng đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình điều tra, thu thập tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu thực tập và hoàn thành luận văn. Mặc dù đã có sự cố gắng nhưng trong quá trình thực hiện Luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô giáo để đề tài được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Học viên Nguyễn Thị Hạnh ii
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ . 9 1.1. Lý luận về ngân sách cấp xã ................................................................. 9 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm ngân sách cấp xã ................................................. 9 1.1.2. Nội dung nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách cấp xã .................... 12 1.1.3.Vai trò của ngân sách cấp xã................................................................ 16 1.2. Lý luận về quản lý ngân sách cấp xã .................................................. 18 1.2.1. Khái niệm quản lý ngân sách cấp xã ................................................... 18 1.2.2. Mục tiêu quản lý ngân sách cấp xã ..................................................... 19 1.2.3. Nguyên tắc quản lý ngân sách cấp xã ................................................. 19 1.2.4. Bộ máy quản lý ngân sách cấp xã ....................................................... 19 1.2.5. Nội dung quản lý ngân sách cấp xã ..................................................... 20 1.2.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước cấp xã ......... 31 1.3. Kinh nghiệm quản lý ngân sách cấp xã của một số địa phương ....... 35 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình ................................................................................................ 35 1.3.2. Kinh nghiệm quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị ................................................................................................ 37 1.3.3. Bài học kinh nghiệm về quản lý ngân sách cấp xã cho huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị .............................................................................................. 38 Chương 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẢI LĂNG, TỈNH QUẢNG TRỊ ........... 41 2.1. Khái quát chung về huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị ....................... 41 2.1.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Hải Lăng ........... 41 2.1.2. Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng46 2.2. Tình hình phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi cho ngân sách xã trong thời gian 2019 – 2021 .................................................................................. 51 2.2.1. Tình hình phân cấp nguồn thu ............................................................ 52 2.2.2.Tình hình phân cấp nhiệm vụ chi của ngân sách xã ............................. 54 2.2.3. Công tác cân đối nguồn thu, nhiệm vụ chi .......................................... 56 2.3.Thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị ................................................................................. 56 2.3.1. Thực trạng lập dự toán ngân sách nhà nước ........................................ 56 iii
2.3.2. Thực trạng chấp hành dự toán ngân sách nhà nước ............................. 64 2.3.3. Thực trạng quyết toán ngân sách nhà nước ......................................... 79 2.3.4. Thực trạng việc kiểm tra, giám sát chấp hành dự toán ngân sách nhà nước ................................................................................................ 79 2.4. Đánh giá chung thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị.................................................. 81 2.4.1. Những kết quả đạt được...................................................................... 81 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân ..................................................................... 84 Tóm tắt Chương 2 ........................................................................................ 91 Chương 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẢI LĂNG, TỈNH QUẢNG TRỊ ........... 92 3.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của huyện và phương hướng hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng đến năm 2025 ..................................................................................................... 92 3.1.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện Hải Lăng đến năm 2025...................................................................................................... 92 3.1.2. Phương hướng hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước ........ 94 3.2. Một số giải pháp thực hiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Hải Lăng trong thời gian tới.................................................... 97 3.2.1.Nhóm giải pháp 1: Hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách nhà nước.. 97 3.2.2.Nhóm giải pháp khác ......................................................................... 102 3.3. Một số kiến nghị ................................................................................ 104 3.3.1. Đối với Trung ương .......................................................................... 104 3.3.2. Kiến nghị với Bộ Tài chính .............................................................. 105 3.3.3. Đối với tỉnh Quảng Trị ..................................................................... 107 3.3.4. Đối với huyện Hải Lăng ................................................................... 108 Tóm tắt Chương 3 ...................................................................................... 109 KẾT LUẬN ............................................................................................... 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 112 iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu Nguyên nghĩa GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc nhà nước KT-XH Kinh tế - Xã hội NSNN Ngân sách nhà nước NSX Ngân sách xã QLNN Quản lý nhà nước TC – KH Tài chính – Kế hoạch TMDV Thương mại - Dịch vụ UBND Ủy ban nhân dân v
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH, SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Tình hình dân số và lao động của huyện Hải Lăng giai đoạn 2019 – 2021 44 Bảng 2.2. Cơ cấu giá trị sản xuất của huyện Hải Lăng giai đoạn 2019- 2021 .......46 Bảng 2.3. Thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cấp xã của huyện Hải Lăng...50 Bảng 2.4. Tỉ lệ các khoản thu xã hưởng trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 ................................................................................................................53 Bảng 2.5. Quy trình lập, phân bổ, giao dự toán NSNN hàng năm .........................58 Bảng 2.6. Tổng dự toán thu ngân sách cấp xã của huyện Hải Lăng.......................59 Bảng 2.7. Tổng dự toán chi ngân sách cấp xã của huyện Hải Lăng giai đoạn năm 2019– 2021 ...............................................................................................................61 Bảng 2.8. Tình hình chấp hành dự toán thu NSNN xã trên địa bàn huyện Hải Lăng các năm 2019-2021 ...................................................................................................66 Bảng 2.9. Tổng hợp nguồn thu NSX hưởng 100% trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021..........................................................................................................68 Bảng 2.10. Tổng hợp các khoản thu phân theo tỉ lệ % ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 ......................................................................69 Biểu đồ 2.1. Mức chênh lệch giữa dự toán và quyết toán ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 ......................................................................63 Biểu đồ 2.2. Mức độ biến động của từng loại nguồn thu ngân sách cấp xã trên đại bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 ......................................................................67 Biểu đồ 2.3. Cơ cấu nguồn thu từ ngân sách cấp trên của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 ......................................................................70 Biểu đồ 2.4. Mức biến động thu chuyển nguồn của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 .............................................................................71 Biểu đồ 2.5. Mức biến động các khoản chi của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 .............................................................................73 Biểu đồ 2.6. Tổng hợp chi thường xuyên của ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng năm 2019-2021 ........................................................................................75 Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Hải Lăng ........................................................42 Sơ đồ 1.2: Quy trình lập dự toán NSX.....................................................................21 Sơ đồ 2. 1. Sơ đồ tổ chức bộ máy phòng TC-KH huyện Hải Lăng........................47 Sơ đồ 2.2. Quá trình tổ chức thực hiện chi NSX huyện Hải Lăng............... ..........70 vi
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Từ sau đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI đánh dấu sự chuyển hướng của nền kinh tế nước ta từ cơ chế bao cấp sang cơ chế thị trường có sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì vai trò của Ngân sách Nhà nước (NSNN) cũng thay đổi và trở nên hết sức quan trọng. Hoạt động của NSNN đã chuyển biến một cách căn bản, từ chỗ chỉ gắn với khu vực kinh tế quốc doanh và các nhu cầu chi tiêu cho bộ máy Nhà nước trong cơ chế bao cấp sang một bình diện mới với phạm vi rộng lớn và bao quát hơn. Việc từ bỏ nguyên tắc quản lý trực tiếp theo kiểu “cấp phát giao nộp” đã tạo điều kiện cho NSNN đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế - xã hội (KT-XH). Thực tế đó đã đòi hỏi phải thúc đẩy quá trình hoàn thiện các quy chế về NSNN cho phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế thị trường và công cuộc đổi mới toàn diện nền kinh tế đất nước. Năm 1996 luật NSNN ra đời và triển khai thực hiện từ ngày 01/01/1997 đã khẳng định vị trí và vai trò của NSNN trong tình hình mới. Qua đó cũng phần nào khẳng định tính cấp thiết của quá trình quản lý NSNN nói chung và quá trình quản lý Ngân sách cấp xã- là cơ quan cấp uỷ chính quyền cơ sở nói riêng. Sau khi đổi mới tốc độ phát triển kinh tế gia tăng nhanh đã tác động sâu sắc đến công tác quản lý NSNN, đặc biệt là Ngân sách cấp xã. Ngân sách cấp xã là cấp cuối cùng trong phân cấp quản lý NSNN. Ngân sách cấp xã có vai trò rất quan trọng trong đời sống của người dân, đặc biệt đối với người dân nông thôn. Là một đơn vị hành chính Nhà nước cấp cơ sở, chính quyền cấp xã trực tiếp giải quyết các mối quan hệ giữa Nhà nước với nhân dân dựa trên các quy định của pháp luật. Do vậy, ngân sách cấp xã là công cụ tiên quyết cho chính quyền xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. 1
Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, công tác quản lý ngân sách cấp xã còn nhiều vấn đề cần phải bàn, nhiều điều bất cập, những tồn tại cần phải được hoàn thiện để đáp ứng được sự phát triển lớn mạnh của nền kinh tế đất nước, cả về chiều rộng lẫn chiều sâu phù hợp với thời đại hội nhập. Sự ổn định vững chắc, ngày càng lớn mạnh của ngân sách cấp xã sẽ đóng góp vào sự ổn định phát triển của NSNN và nền tài chính quốc gia. Do vậy vấn đề hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã được đặt ra như là nhiệm vụ hàng đầu của công tác quản lý ngân sách nói chung. Hải Lăng là huyện nằm ở phía nam của tỉnh Quảng Trị, gồm có 15 xã và 01 thị trấn. Huyện có vị trí địa lý và kinh tế rất thuận lợi, có các trục giao thông quốc gia rất quan trọng chạy qua như quốc lộ 1A, tuyến đường sắt Bắc - Nam, có khu Kinh tế Đông Nam, Cảng biển. Hải Lăng là nơi hội tụ đầy đủ điều kiện tiềm năng, thế mạnh về biển, đồng bằng, gò đồi, rừng núi. Trong những năm qua cùng với sự phát triển KT-XH của huyện Hải Lăng, công tác quản lý điều hành ngân sách cấp xã đã có nhiều biến đổi tích cực góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển, giải quyết có hiệu quả các vấn đề xã hội từ cơ sở. Tuy nhiên công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng trong những năm qua đã bộc lộ những hạn chế nhất định. Công tác giao dự toán chưa theo đúng quy trình chặt chẽ, nội dung giao dự toán chưa phù hợp theo từng lĩnh vực trong điều hành ngân sách, chưa chấp hành dự toán giao và phân cấp nguồn thu nhiệm vụ chi chưa hiệu quả, còn hạn chế trong quyết toán ngân sách dẫn đến việc quản lý ngân sách cấp xã bị buông lỏng gây thất thu, lãng phí. Do vậy, việc đưa ra những biện pháp thiết thực tăng cường quản lý ngân sách ở cấp xã nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị của địa phương, thúc đẩy phát triển KT-XH là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Với mong muốn nghiên cứu, tìm hiểu về công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị, qua đó đánh giá được những mặt 2
tích cực, những mặt còn hạn chế để từ đó đưa ra giải pháp phù hợp nhằm góp phần thực hiện thành công công tác điều hành ngân sách địa phương nói riêng và quản lý nhà nước địa phương nói chung. Vì vậy, tôi chọn đề tài “Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị”. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn - Bài viết “Một số vấn đề về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước” của TS. Nguyễn Thị Lan Hương, Tạp chí Pháp luật Ngân sách nhà nước (2012). Bài viết này trên cơ sở khái quát một số bất cập trong quản lý phân cấp NSNN để đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về phân cấp quản lý NSNN hiện nay. Đặc biệt trong bối cảnh thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân (HĐND) ở cấp huyện, quận, phường, đồng thời trước thực trạng vốn của nhà nước tập trung đầu tư vào các tập đoàn kinh tế, tổng công ty khá lớn nhưng lại được đầu tư dàn trải và kém hiệu quả thì việc điều chỉnh phân cấp quản lý NSNN tạo quyền tự chủ thực sự cho địa phương là một yêu cầu cấp bách nhằm phát triển nguồn thu đáp ứng nhu cầu chỉ không ngừng gia tăng và việc xác định trách nhiệm quản lý và phạm vi hoạt động đầu tư bằng vốn NSNN cũng cần phải giải quyết triệt để. Từ những vấn đề thực tiễn và bất cập nêu trên, tác giả đã đưa ra kiến nghị: đảm bảo quyền tự chủ tài chính của địa phương, gắn trách nhiệm của cơ quan được phân cấp với hiệu quả chỉ NSNN đồng thời đảm bảo dự toán chi NSNN lập hàng năm.[10] - Bài viết “Ngân sách cấp xã trong phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: nghiên cứu tại xã Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương” của tác giả Nguyễn Hữu Khánh, Tạp chí Khoa học và phát triển 2014, tập 12, số 6. Bài viết này phân tích những vấn đề đối với NSX trong phân cấp quản lý NSNN. Nội dung phân tích tập trung vào một số thay đổi KT-XH nông thôn dẫn đến biến động khoản thu và nhiệm vụ chi của NSX. Bằng chứng cho những nội dung thảo luận của bài viết được thu thập từ một xã nằm ở trung 3
tâm của vùng đồng bằng sông Hồng, xã Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương. Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong thời kỳ từ 2008 đến 2013, các khoản thu và chi của ngân sách cấp xã biến động mạnh cả về số lượng và cơ cấu. Chi cho đầu tư phát triển trên địa bàn xã phụ thuộc phần lớn vào thu từ cấp quyền sử dụng đất. Đồng thời, tác giả đã đưa ra kiến nghị: cần tăng cường minh bạch thông tin về ngân sách cấp xã tới người dân, nên thay đổi mức thuế sử dụng đất phi nông nghiệp và điều chỉnh phí sử dụng đất công ích là đất canh tác trên đồng ruộng cho phù hợp.[12] - Đề tài “Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định trong giai đoạn hiện nay” của Ngô Thanh Huyền (2010). Tác giả đã tổng hợp lý luận cơ bản về quản lý NSNN nói chung, quản lý ngân sách xã (NSX) nói riêng, nêu lên thực trạng tại tỉnh Nam Định và huyện Nghĩa Hưng, chỉ ra những tồn tại như vấn đề mất cân đối trong thu ngân sách. Tuy vậy, minh chứng cho thực trạng vấn đề nghiên cứu phần lớn chỉ dừng lại ở lý luận, lý thuyết, chưa có nhiều số liệu chi tiết thực tế.[9] - Đề tài nghiên cứu khoa học “Kiểm soát chi ngân sách cấp xã qua Kho bạc Nhà nước Tiền Giang”, do kho bạc nhà nước (KBNN) Tiền Giang chủ trì nghiên cứu đăng trên tạp chí Kho bạc nhà nước năm 2020. Thành công của Đề tài được thể hiện trên các mặt: về phương diện lý luận: Đề tài trình bày các cơ sở lý luận về kiểm soát chi ngân sách cấp xã qua KBNN, về cơ sở thực tế đã phân tích đánh giá thực trạng kiểm soát chi ngân sách cấp xã qua KBNN Tiền giang giai đoạn 2015-2019, về kiến nghị giải pháp xác định mục tiêu kiểm soát chi ngân sách cấp xã qua KBNN giai đoạn 2021-2030. Bên cạnh những thành công cơ bản, đề tài còn có một số điểm cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung và hoàn thiện làm rõ hơn các vấn đề giới hạn gọn lại phạm vi về nội dung nghiên cứu phù hợp với nội dung trình bày trong đề tài, đồng thời làm 4
rõ hơn phạm vi nghiên cứu về không gian, bổ sung phạm vi về thời gian đến năm 2020 để làm rõ hơn về phương pháp nghiên cứu.[11] - Luận văn thạc sỹ “Nghiên cứu công tác quản lý NSX ở huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa” của tác giả Nguyễn Hà Phương, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội, năm 2011. Luận văn đã nghiên cứu công tác quản lý NSX ở huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa bao gồm các khâu: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán NS, công tác kiểm tra, kiểm toán NSX và ảnh hưởng của NSX đến đời sống KT-XH địa phương, từ đó đánh giá thực trạng, xác định những vấn đề còn tồn tại, khó khăn và đề xuất những giải pháp tăng cường công tác quản lý NSX, thị trấn ở huyện Hoằng Hóa, trong đó chủ yếu tập trung vào nhóm giải pháp về xây dựng đội ngũ cán bộ, về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý NS và hệ thống kế toán NSX, thị trấn.[15] - Luận văn thạc sĩ “Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại huyện Mỹ Lộc tỉnh Nam Định” của tác giả Trần Duy Thanh, Học viện hành chính quốc gia, năm 2014. Luận văn đã nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về NSX, đề xuất một số giải pháp đổi mới quản lý NSX nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý NS, tập trung nghiên cứu về thực trạng và sự cần thiết phải đổi mới quản lý NSX trên địa bàn huyện Mỹ Lộc, căn cứ vào quan điểm, chủ trường của Đảng về phát triển nông nghiệp nông thôn, bối cảnh và xu hướng phát triển kinh tế của đất nước và định hướng phát triển KT-XH của huyện Mỹ Lộc, tác giả đã đề xuất một số giải pháp đổi mới quản lý NSX trên địa bàn huyện Mỹ Lộc theo hướng: tăng cường khai thác nguồn thu NSX tăng cường quan hệ phối hợp giữa các cấp chính quyền huyện, xã với cơ quan thuế, cơ quan tài chính, kho bạc nhà nước trong quản lý NSX; xử lý nợ NSX cho phù hợp với tình hình thực tế ở địa phương.[21] Trên thực tế, kết quả nghiên cứu của các công trình nói trên đều đề cập đến việc hoàn thiện công tác quản lý NSNN bao gồm quản lý thu, chi ngân 5
sách, phân cấp ngân sách, quy trình quản lý NSNN... ở từng địa phương nhất định. Mặc dù cùng tuân thủ hệ thống pháp luật về NSNN, song mỗi địa phương đều có những đặc điểm, đặc thù khác nhau và kết quả của công tác quản lý NSNN phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện KT-XH của từng địa phương... Tuy nhiên tính đến thời điểm hiện nay, chưa có công trình nào nghiên cứu về quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. Điều đó thúc đẩy tôi chọn vấn đề “Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị” làm đề tài luận văn thạc sỹ, chuyên ngành Quản lý công. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Trên cơ sở đánh giá thực trạng để nghiên cứu, đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng 3.2. Nhiệm vụ Nhằm đạt được các mục đích trên, trong quá trình thực hiện đề tài cần giải quyết những nhiệm vụ sau đây: - Hệ thống hóa, bổ sung để hoàn thiện khung lý thuyết nghiên cứu quản lý NSNN xã. - Đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng giai đoạn 2019-2021 - Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng tỉnh Quảng Trị. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. 6
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: luận văn nghiên cứu quản lý NSNN cấp xã theo quy trình quản lý, đó là: lập dự toán NSNN, chấp hành dự toán NSNN, quyết toán NSNN, kiểm tra, giám sát chấp hành dự toán NSNN. - Về không gian: các xã địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. - Về thời gian: từ năm 2019 đến 2021, thời gian đề xuất cho các giải pháp đến năm 2025. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu Huyện Hải Lăng gồm 15 xã và 01 thị trấn, đây là địa bàn mà tác giả luận văn công tác trong lĩnh vực đề tài nghiên cứu, do đó rất thuận lợi trong việc thu thập số liệu phục vụ nghiên cứu. Tác giả luận văn chọn địa điểm điều tra nghiên cứu trên toàn bộ 16 đơn vị hành chính của huyện. Kết quả của nghiên cứu sẽ được đề xuất, áp dụng vào chính lĩnh vực mà tác giả đang công tác. 5.2. Phương pháp thu nhập số liệu Được thu thập từ các kênh và nguồn thông tin sau: - Các văn bản pháp luật: Luật NSNN năm 2002, Luật NSNN năm 2015, các Nghị định và Thông tư hướng dẫn thực hiện luật NSNN; Luật quản lý thuế, các luật thuế hiện hành, các văn bản dưới luật quy định về chế độ quản lý thu, chi NSNN; các văn bản hướng dẫn của các cơ quan chuyên môn tỉnh Quảng Trị và huyện Hải Lăng; văn bản Nhà nước về tổ chức hoạt động tài chính và kế toán của các đơn vị trực thuộc; - Các báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển KT- XH, an ninh quốc phòng huyện Hải Lăng; Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện; báo cáo quyết toán thu - chi NSNN trình tại các kỳ họp HĐND huyện hàng năm; - Thu thập số liệu thông qua trang thông tin điện tử của UBND huyện; trang thông tin điện tử của UBND tỉnh; 7
- Các công trình nghiên cứu liên quan được công bố trên sách, tạp chí,... 5.3. Phương pháp phân tích số liệu Trong quá trình nghiên cứu và trình bày, luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học khác nhau, bao gồm: - Phương pháp thống kê và xử lý số liệu: Để có những thông tin khái quát cũng như chi tiết về lãnh thổ nghiên cứu thì cần phải có các số liệu thống kê về thu, chi ngân sách cấp xã, quyết toán ngân sách cấp xã. - Phương pháp so sánh để tiếp cận, phân tích chênh lệch, khác biệt giữa các đối tượng quản lý chi ngân sách cấp xã trên địa bàn nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn làm rõ mặt lý luận trong công tác QLNN trong quản lý ngân sách cấp xã; đồng thời, qua việc phân tích, đánh giá những mặt đạt được và những hạn chế nhằm đưa ra các giải pháp tăng cường QLNN về ngân sách cấp xã ở huyện Hải Lăng trong thời gian tới. - Luận văn có thể là tài liệu tham khảo, luận cứ khoa học để hoàn thiện công tác QLNN trong quản lý ngân sách cấp xã đối với các địa phương có đặc điểm phù hợp, tương đồng với huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục; luận văn được trình bày thành ba chương: Chương 1: Cơ sở khoa học về ngân sách cấp xã và quản lý ngân sách cấp xã. Chương 2: Thực trạng về công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị giai đoạn 2019-2021. Chương 3: Các giải pháp tăng cường công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. 8
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ 1.1. Lý luận về ngân sách cấp xã 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm ngân sách cấp xã 1.1.1.1. Khái niệm, quá trình hình thành và phát triển NSX Khái niệm về NSX Theo Điều 4, Luật NSNN số 83/2015/QH13 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 25/06/2015: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. [19. Tr3] Hệ thống NSNN gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách địa phương gồm ngân sách của các cấp chính quyền địa phương. Ngân sách trung ương là các khoản thu NSNN phân cấp cho cấp trung ương hưởng và các khoản chi NSNN thuộc nhiệm vụ chi của cấp trung ương. Ngân sách địa phương là các khoản thu NSNN phân cấp cho cấp địa phương hưởng, thu bổ sung từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương và các khoản chi NSNN thuộc nhiệm vụ chi của cấp địa phương. Vậy, NSX là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống NSNN, là quỹ tiền tệ tập trung phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa một bên là chính quyền xã với một bên là các chủ thể khác thông qua sự vận động của các nguồn tài chính nhằm đảm bảo thực hiện chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã trên mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, an ninh trật tự và văn hoá, xã hội trên địa bàn theo phân cấp. Nói một cách cụ thể: NSX là toàn bộ các khoản thu, chi được quy định trong dự toán năm do HĐND cấp xã quyết định và giao cho UBND cấp xã 9
thực hiện nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng nhiệm vụ của chính quyền cấp xã. Quá trình hình thành và phát triển của NSX Ở nước ta, kể từ khi ra đời cho đến nay trải qua bao thăng trầm của đất nước NSX đã có một quá trình lịch sử phát triển lâu dài và được gắn liền với các triều đại phong kiến từ Đinh, Lý, Trần, Lê, Nguyễn cho đến chế độ xã hội chủ nghĩa ngày nay. Mặc dù trải qua mỗi thời kỳ NSX có tên gọi khác nhau, cơ chế hình thành và phương thức quản lý khác nhau. Nhưng NSX vẫn luôn được xem là một bộ phận của hệ thống tài chính của Quốc gia. Trải qua các hình thái KT-XH khác nhau trong tiến trình lịch sử, chúng ta đã thấy được vị trí, vai trò quan trọng của NSX. Đặc biệt trong những năm 1946-1954, 1955-1975 của cuộc đấu tranh giải phóng nước nhà, NSX đã thực sự trở thành công cụ, phương tiện vật chất có tác dụng to lớn trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và xây dựng Tổ quốc. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, thực hiện khẩu hiệu “tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng”, xã đã gom góp tiền bạc, lương thực để nuôi quân và góp phần hết sức quan trọng trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng miền Bắc, giải phóng miền Nam khỏi ách chiếm đóng của đế quốc Mỹ. Ngày 08/4/1972, “Điều lệ Ngân sách xã” được ban hành. Từ đó NSX được quản lý theo luật lệ thống nhất của Nhà nước. Lúc này, NSX thực sự trở thành công cụ góp phần huy động tài lực, vật lực cho sự nghiệp xây dựng Chủ nghĩa xã hội đã được bắt đầu trên quy mô toàn quốc, theo kế hoạch 5 năm lần thứ 2 (1976-1980). Vị trí, vai trò của NSX được khẳng định lại trong thời kỳ khôi phục cơ sở vật chất, xây dựng chủ nghĩa xã hội, xây dựng nông thôn mới với sự ra đời của Nghị quyết 138/HĐBT ngày 19/11/1983. NSX lúc này đã là một cấp trong hệ thống NSNN gồm: Ngân sách trung ương, Ngân sách Tỉnh (Thành 10
phố trực thuộc trung ương), Ngân sách Huyện (Quận, Thị xã), NSX (phường, thị trấn). Tuy nhiên ở thời kỳ này, NSX chưa thực sự phát huy được vai trò của mình. Để đáp ứng yêu cầu quản lý kinh tế trong thời kỳ đổi mới đất nước, chuyển từ cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước, trong những năm vừa qua Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản Luật, Nghị định, Thông tư hướng dẫn liên quan đến quản lý NSNN nói chung và NSX nói riêng như: Luật NSNN số 47/1996/QH10 ban hành ngày 20/3/1996; Luật NSNN số 06/1998/QH10 luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật NSNN năm 1998; Luật NSNN số 01/2002/QH11; Thông tư số 60/2003/TT- BTC ngày 23/6/2003; Quyết định số 94/2005/QĐ-BTC và Thông tư số 146/2011/TT- BTC của Bộ Tài chính, điều này một lần nữa khẳng định NSX là một cấp ngân sách nằm trong hệ thống NSNN thống nhất, là một phần của NSNN, là phương tiện vật chất để chính quyền cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Đây thực sự là một bước phát triển mới trong công tác quản lý NSX, khẳng định rõ công tác quản lý NSX ngày càng được quan tâm, củng cố và hoàn thiện hơn. 1.1.1.2. Đặc điểm của ngân sách cấp xã Ngân sách cấp xã là một cấp ngân sách cơ sở thuộc hệ thống NSNN thống nhất, ngoài mang những đặc điểm chung của NSNN, NSX cũng có những điểm riêng có sau đây:[10] Thứ nhất, NSX là cấp ngân sách cuối cùng gắn chặt với việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp xã. NSX là cấp ngân sách cuối cùng vì nó thực hiện giải quyết mối quan hệ lợi ích một cách trực tiếp giữa Nhà nước với nhân dân bằng công cụ pháp luật. NSX có thể được xem như 11
một loại quỹ tiền tệ của chính quyền cấp cơ sở, mà cụ thể hai phương diện hoạt động của quỹ là: thu NSX và chi NSX. Thông qua thu, chi NSX thì mối quan hệ lợi ích giữa người dân với Nhà nước, người dân với người dân cũng sẽ được giải quyết thuận lợi và triệt để nếu như chính quyền cấp xã thực hiện đúng việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi trong nhiệm vụ và quyền hạn của mình. Thứ hai, thu, chi NSX luôn chịu sự giám sát, kiểm tra của chính quyền ở cấp xã. Do đó, các chỉ tiêu thu, chi NSX sẽ mang tính hợp lý, đúng với quy định của pháp luật. Thứ ba, các quan hệ thu, chi NSX biểu hiện đa dạng dưới nhiều hình thức. Nhưng bất kỳ một khoản thu hoặc chi nào về nguyên tắc chỉ có thể được thực thi khi nó đã được giao trong dự toán ngân sách và đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phê duyệt. Thứ tư, NSX vừa là một cấp ngân sách vừa là một đơn vị dự toán đặc biệt. NSX là một đơn vị dự toán đặc biệt (dưới nó không có các đơn vị dự toán trực thuộc nào). Nó phải tạo nguồn kinh phí thông qua khoản thu NSX được phê duyệt, chi trực tiếp và tổng hợp các khoản chi trực tiếp đó vào chi ngân sách. Đây là đặc điểm quan trọng, chi phối rất lớn đến quá trình tổ chức, lập, chấp hành dự toán và quyết toán NSX. 1.1.2. Nội dung nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách cấp xã 1.1.2.2. Nguồn thu của ngân sách cấp xã Nguồn thu ngân sách cấp xã gồm 3 nguồn sau: các khoản thu NSX hưởng 100%, các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm (%) giữa NSX, thị trấn với ngân sách cấp trên, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên cho NSX.[18] Các khoản thu NSX hưởng 100% Là các khoản thu dành cho xã sử dụng toàn bộ để chủ động về nguồn ngân sách bảo đảm các nhiệm vụ chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển. Căn 12