Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: Hoababytrang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài "Quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk" là nghiên cứu cơ sở khoa học của công tác quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ CÔNG Mã số: 8 34 04 03 ĐỀ TÀI LUẬN VĂN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ BUÔN HỒ, TỈNH ĐẮK LẮK Người thực hiện: Nguyễn Thị Thêu Lớp cao học: HC24 – TN3 Niên khóa: 2019 - 2021 Người hướng dẫn: TS. Lê Văn Từ.
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ này là công trình do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các số liệu, thông tin được sử dụng trong luận văn là hoàn toàn trung thực bằng công sức của mình, chính xác và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Với sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Lê Văn Từ - Học viện Hành chính Quốc gia, thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Buôn Hồ, ngày tháng 01 năm 2022 Tác giả Nguyễn Thị Thêu Họ và tên: Nguyễn Thị Thêu Giới tính: Nữ. Ngày sinh: 13/03/1977 Nơi sinh: Nam Định Quê quán: Nam Định Dân tộc: Kinh Cơ quan công tác: Trung tâm phát triển quỹ đất thị xã Buôn Hồ Địa chỉ liên lạc: 15 - Nguyễn Văn Cừ, phường An Lạc, thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. Điện thoại di động: 0932593379
LỜI CẢM ƠN Giúp đỡ hoàn thành khóa luận này, tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc, các Nhà Khoa học, các Thầy giáo, Cô giáo Học viện Hành chính Quốc gia đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoành thành luận văn. Xin cảm ơn thầy Tiến sĩ Lê Văn Từ - Học viện Hành chính Quốc gia khu vực Tây Nguyên đã tận tình giúp đỡ chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Cám ơn sự giúp đỡ, chia sẻ của các cán bộ phòng Tài nguyên và Môi trường; Ban Giám đốc và toàn thể cán bộ nhân viên Trung tâm phát triển quỹ đất thị xã Buôn Hồ; bạn bè và người thân đã hết lòng giúp đỡ, động viên, khích lệ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù rất tâm huyết với đề tài và đã có rất nhiều cố gắng nhưng không thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Kính mong quý Thầy, Cô tiếp tục chỉ dẫn, bạn bè, đồng nghiệp góp ý để luận văn được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, tôi xin kính chúc quý Thầy, quý Cô, lãnh đạo và các anh chị bạn bè, đồng nghiệp luôn dồi dào sức khỏe, thành công trong sự nghiệp. Xin chân thành cám ơn./. Người thực hiện Nguyễn Thị Thêu
MỤC LỤC Lời cảm ơn Lời cam đoan Danh mục bảng chữ cái viết tắt PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................. ………1 1. Sự cần thiết phải thực hiện đề tài ........................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................ 7 4. Đối tượng và phạm vị nghiên cứu của luận văn .................................... 7 5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn .................................................. 8 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn .............................................. 8 7. Kết cấu của luận văn .............................................................................. 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT10 1.1. Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ............. 10 1.2. Quản lý Nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ....................................................................................................... 16 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý Nhà nước đối với bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ......................................................... 38 1.4. Kinh nghiệm quản lý Nhà nước đối với bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất của các địa phương và bài học rút ra cho thị xã Buôn Hồ ......................................................................................................... 42 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................... 46 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ BUÔN HỒ,TỈNH ĐẮK LẮK ........................... 47 2.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý Nhà nước đối với bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk ........................................................................................................... 47 2.2. Thực trạng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk ..................................................... 51
2.3. Thực trạng quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk .................................. 59 2.4. Nhận xét, đánh giá quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh ĐắkLắk .......................... 70 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................... 76 CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ BUÔN HỒ, TỈNH ĐẮKLẮK ............................................................................................ 77 3.1. Quan điểm quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất ...................................................................................................... 77 3.2. Một số giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh ĐắkLắk ................... 79 3.3. Kiến nghị ........................................................................................... 88 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................... 91 KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 95
DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT Cụm từ chưa được viết tắt Cụm từ viết tắt Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNH-HĐH Ủy ban nhân dân UBND Giải phóng mặt bằng GPMB Quyền sử dụng đất QSDĐ Tái định cư TĐC Ủy ban mặt trận UBMT
MỤC LỤC CÁC BẢNG, BIỂU Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1 Thống kê đất đai thị xã Buôn Hồ năm 2020 51 Tổng hợp bồi thường và giải phóng mặt bằng Bảng 2.2 55 giai đoạn 2019- 2021 Cơ cấu Trung tâm phát triển quỹ đất thị xã Sơ đồ 2.1 62 Buôn Hồ Cơ cấu tổ chức Hội đồng thẩm định phương án Sơ đồ 2.2 63 bồi thường, hỗ trợ và tái định cư thị xã Buôn Hồ
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết phải thực hiện đề tài Quá trình toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế như hiện nay đã tạo ra nhiều cơ hội và thách thức lớn ở các lĩnh vực khác nhau đòi hỏi phải có hướng đi phù hợp, trong đó việc thu hồi đất để phục vụ cho lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế - xã hội là một tất yếu; việc thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư có tác động rất lớn đến người bị thu hồi đất. Để bù đắp thiệt hại và đảm bảo an sinh cho người có đất bị thu hồi, Nhà nước ta đã không ngừng hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo hướng tạo điều kiện ngày càng tốt hơn cho người có đất bị thu hồi, đảm bảo hài hòa về lợi ích giữa các bên: hộ gia đình, cá nhân, tổ chức, cộng đồng dân cư có đất bị thu hồi (sau đây gọi chung là người bị thu hồi đất), chủ đầu tư thực hiện dự án và lợi ích của Nhà nước. Tuy nhiên, thời gian qua công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất vẫn còn khá nhiều bất cập, làm cho một bộ phận không nhỏ các hộ dân bị thu hồi đất có nhiều bức xúc, dẫn đến số vụ việc khiếu kiện liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ngày càng phức tạp. Nguyên nhân, do quy trình thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thiếu chặt chẽ, chưa đúng theo quy định của pháp luật; việc thực hiện các chính sách bồi thường chưa hợp lý như giá bồi thường chưa sát với giá thị trường; điều kiện nơi bố trí tái định cư không bằng nơi ở cũ. Hậu quả là nhiều dự án chậm tiến độ do không giải phóng được mặt bằng, làm tăng chi phí đầu tư, cũng như phát sinh nhiều vụ việc khiếu nại kéo dài, làm mất an ninh trật tự, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội nói chung. Thị xã Buôn Hồ của tỉnh Đắk Lắk có tốc độ phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa khá nhanh. Thời gian qua, trên địa bàn thị xã đã triển khai nhiều dự án đầu tư phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội của thị xã, như dự án đầu tư xây dựng đường, chợ, khu đô thị Đông Nam, khu du lịch sinh thái Buôn Tring ... Mặc dù công tác giải phóng mặt bằng trong thời gian qua ở thị xã Buôn Hồ của tỉnh Đắk Lắk đã cơ bản đáp ứng được mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Tuy nhiên, công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập, như quy trình lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư 1
thiếu chặt chẽ; giá bồi thường thấp chưa thỏa đáng cho người có đất bị thu hồi; việc bố trí tái định cư cho các hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi chưa đảm bảo theo quy định của pháp luật như: chưa đầu tư xây dựng khu tái định cư tập trung, điều kiện khu tái định cư không đảm bảo như thiếu điện, nước, trường học... Xuất phát từ thực tiễn trên, học viên chọn đề tài: “Quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk” làm Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý công. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là một chính sách quan trọng của pháp luật đất đai. Việc triển khai chính sách này trong thực tế vẫn còn nhiều bất cập, chưa tạo được sự hài lòng và đồng thuận cao của người có đất bị thu hồi. Do vậy, nghiên cứu đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất được khá nhiều tác giả quan tâm. Thời gian qua có nhiều công trình nghiên cứu về lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; tôi đã tham khảo một số bài viết như sau: Những công trình nghiên cứu liên quan đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất: - Phan Trung Hiền: Những điều cần biết về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất, NXB Chính trị quốc gia - Sự thật, 2014. Quyển sách này chủ yếu đề cập đến các nội dung có liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất theo Luật đất đai năm 2013, chưa đi sâu, phân tích đến những tồn tại, hạn chế trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Trong quyển sách này tác giả dành 03 chương để bàn về vấn đề xác định thiệt hại và bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất; vấn đề định giá bồi thường đất thu hồi theo cơ chế thị trường. Đây cũng là vấn đề đang tồn tại phổ biến trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư hiện nay. - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ "Nghiên cứu, đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và đề xuất các giải pháp đẩy nhanh tiến độ thu hồi đất đối với các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, chỉnh trang đô thị" do Đặng Thái Sơn thực hiện năm 2007, trên cơ sở nghiên cứu lý luận và điều tra, phân tích thực tiễn, đề tài đã đề xuất một số các giải pháp như: 2
+ Đa dạng hóa các phương thức bồi thường, tạo lập quỹ nhà, đất TĐC phục vụ cho việc thu hồi đất thực hiện các dự án. + Xây dựng khung giá đất của địa phương , phù hợp với giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất thực tế trên thị trường phục vụ cho việc áp giá bồi thường, hỗ trợ và TĐC. + Đẩy mạnh việc phân cấp gắn với trách nhiệm và công khai trong việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đối với các cơ quan Nhà nước. - Năm 2009, Đinh Ngọc Hà và cộng sự thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ cấp bộ "Nghiên cứu đánh giá thực trạng sử dụng đất đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng để chuyển nhượng, cho thuê của các tổ chức kinh tế được Nhà nước giao đất, cho thuê đất từ quỹ đất do Nhà nước thu hồi. Đề xuất các giải pháp đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, nhà đầu tư và người có đất bị thu hồi", đăng trên website Tổng cục quản lý đất đai ngày 16/10/2014; theo đó các tác giả đề xuất: Để đảm bảo hài hòa lợi ích 3 bên giữa nhà nước, nhà đầu tư, người có đất bị thu hồi, đề xuất tỷ lệ phân chia như sau: 3:4:3 (nhà nước : nhà đầu tư : người có đất bị thu hồi). + Đối với nhà nước cần hài hòa giữa các lợi ích ở tỷ lệ: 3 + Đối với nhà đầu tư cần cân đối hợp lý đảm bảo phát triển ở tỷ lệ: 4 + Đối với người có đất bị thu hồi để đảm bảo lợi ích ở tỷ lệ: 3 - Nguyễn Chí Cường, Đại học Cần Thơ, 2016, Luận văn cao học Quản lý Đất đai: “Đánh giá mức độ hài lòng của người dân và các vấn đề bất cập trong giải tỏa, bồi thường và tái định cư trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long”. Kết quả nghiên cứu cho thấy: + Mức độ hài lòng của người dân chưa cao, nguyên nhân do: giá tiền bồi thường được cho là thấp hơn giá thị trường; bố trí tái định cư có diện tích nhỏ không đủ ở; thu tiền tái định cư quá cao gây khó khăn cho người dân. + Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tiềm kiếm việc làm chưa hiệu quả + Đời sống người dân còn nhiều bấp bênh, tỷ lệ người dân cho rằng nơi ở mới chưa thỏa mãn yêu cầu còn cao, khu tái định cư chưa đáp ứng theo quy định của Nhà nước được quy định tại Điều 85 của Luật đất đai 2013. 3
- Phạm Duy Tín, Học viện Hành chính Quốc gia, năm 2015, Luận văn cao học Quản lý công: “Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại địa bàn thành phố Cần Thơ”. Tác giả đã chỉ ra những tồn tại hạn chế trong công tác tổ chức thực hiện về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại thành phố Cần Thơ như: giá đất bồi thường thấp so với thị trường; tổ chức thực hiện bồi thường chưa chặt chẽ, thiếu quyết liệt; chưa có biện pháp xử lý hiệu quả đối với các hộ dân chống đối không chịu bàn giao mặt bằng. Những nghiên cứu liên quan đến pháp luật, chính sách bồi thường, hỗ trợ: - Tác giả Nguyễn Quang Tuyến trong bài viết: "Vấn đề thu hồi đất và bồi thường khi thu hồi đất trong Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi)" đăng trên Tạp chí Luật học Số 12 năm 2008. Đối với những quy định có liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người có đất bị thu hồi, tác giả đề nghị: + Ban soạn thảo nên cân nhắc về quy định của Dự thảo Luật về thời điểm bồi thường là thời điểm có quyết định thu hồi đất để người dân có thể được nhận cùng một mức tiền tại thời điểm nhận tiền bồi thường và thời điểm có quyết định thu hồi cũng như có thể cân đối được giá đất khi tính bồi thường và giá chuyển nhượng của dự án việc bị thu hồi đất. + Về quy định giải quyết vấn đề công ăn, việc làm bảo đảm đời sống của người nông dân bị mất đất sản xuất, Ban soạn thảo nên nghiên cứu, xem xét có thể bổ sung quy định về việc thành lập quỹ trợ cấp thất nghiệp, quỹ giải quyết việc làm cho người nông dân bị mất đất nông nghiệp. Một phần kinh phí để thành lập các quỹ này do các doanh nghiệp được hưởng lợi từ việc thu hồi đất của người nông dân đóng góp. - Tác giả Phan Trung Hiền trong công trình nghiên cứu: “pháp luật về đền bù và giải phóng mặt bằng ở Việt Nam - Cân bằng lợi ích nhà nước và lợi ích người dân” đăng trên Tạp chí khoa học Đại học Cần Thơ, 2008. Qua nghiên cứu, theo tác giả: + Đền bù không thể thực hiện công bằng nếu không giải quyết được vấn đề xác định giá đất. Giá đền bù hiện nay chưa phản ánh đúng thực tế giao dịch và đời sống tại địa phương. + Các lợi ích bị tác động trong đền bù, giải phóng mặt bằng gồm lợi ích vật chất (đất đai, tài sản trên đất) và lợi ích phi vật chất (đất đai bị chia cắt, xáo 4
trộn, tổn thương tinh thần...). Quá trình đền bù, giải phóng mặt bằng ở nước ta, các lợi ích vật chất được thừa nhận gần như hoàn toàn, trong khi đó các lợi ích phi vật chất thì chưa được xem xét toàn diện. - Đào Chung Chính, Đại học Nông nghiệp Hà Nội, 2014, Luận án Tiến sĩ: “Nghiên cứu thực trạng và đề xuất đổi mới pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư”. Qua nhiên cứu tác giả đề xuất một số nội dung liên quan đến chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư như sau: + Việc thu hồi đất sử dụng vào mục đích phi nông nghiệp cần phải được tính toán chặt chẽ, tiết kiệm, có giải pháp bù đắp lại nguồn tài nguyên có hạn, không tái tạo này thông qua các quy định cụ thể hoặc công cụ tài chính; + Khi tính giá bồi thường về đất cho người dân phải căn cứ vào thời giá thị trường và không chỉ căn cứ vào các mục đích sử dụng của thửa đất hiện tại mà cần phải xem xét đến cả công năng của thửa đất đó trong tương lai. Tôn trọng và bảo đảm bình đẳng cho người có đất bị thu hồi được tham gia vào quá trình ra quyết định trong việc thu hồi đất, giải phóng mặt bằng; + Cần khuyến khích hình thức chuyển nhượng, cho thuê và góp vốn bằng quyền sử dụng đất để giải quyết bài toán đất đai cho sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp. Các hình thức này giải quyết tốt hơn yêu cầu chia sẻ lợi ích, đảm bảo sinh kế lâu dài cho người dân trước tác động của chuyển đổi đất đai; + Cần làm rõ các mục đích thu hồi đất; đồng thời, xét về khía cạnh người có đất bị thu hồi thì dù có sử dụng đất thu hồi vào mục đích nào đi chăng nữa thì mức thiệt hại của họ là như nhau, vì vậy, dù thu hồi đất cho mục đích nào cũng cần có quy định thống nhất về mức bồi thường, hỗ trợ; + Hỗ trợ đầy đủ cho người bị thu hồi đất để ổn định đời sống, chuyển đổi việc làm, bù đắp thiệt hại về thu nhập; + Khu tái định cư phải được quy hoạch gắn với điều kiện thuận lợi về hạ tầng phục vụ đời sống; thực hiện tái định cư tại chỗ là chủ yếu. Giải quyết linh hoạt nhu cầu tái định cư của người có đất ở bị thu hồi. - Nguyễn Thị Cẩm Tú, Đại học Cần Thơ, 2014, Luận văn cao học Quản lý đất đai: “Đánh giá khung chính sách bồi thường lên đời sống người dân giữa dự án đầu tư vốn nước ngoài và ngân sách Nhà nước tại thành phố Cần Thơ”. Qua nghiên cứu tác giả đề xuất một số giải pháp như sau: + Nên có cơ chế thẩm định giá độc lập tại thời điểm thu hồi đất; 5
+ Tăng cường đào tạo chuyên môn cho đội ngũ làm công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; cần tuyên truyền, vận động tốt đối với người dân; + Đặc biệt, lợi ích công trình công cộng phải được chia đều cho các hộ bị giải tỏa, bồi thường (quản lý đất đai hai bên đường công cộng để đấu giá, lợi ích đem hỗ trợ cho cả dự án) và phải có vị trí tái định cư trước khi tiến hành giải tỏa; + Có quy trình, quy định chặt chẽ trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để có cơ sở xử lý khi có phát sinh khiếu nại, tố cáo trong quá trình thực hiện; + Nên có chính sách ưu đãi cho những đối tượng thu nhập thấp, cần hỗ trợ về nhà ở, đất ở và có những chính sách để hỗ trợ người mua, người thuê nhà thông qua việc cho vay với lãi xuất thấp, ngay cả với lãi xuất bằng không. Những nghiên cứu liên quan đến quản lý nhà nước về bồi thường: - Bài viết của Phạm Phương Nam “Hoàn thiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất”, đăng trên Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, 2016. Tác giả chỉ ra một số bất cập trong công tác bồi thường giải phóng mặt bằng hiện nay như sau: + Việc thu thập thông tin về giá đất trên thị trường để bồi thường là vấn đề khó khăn vì khi chuyển nhượng QSDĐ, người chuyển nhượng thường khai giá chuyển nhượng trong hợp đồng thấp hơn nhiều so với giá thực tế chuyển nhượng nhằm giảm số thuế thu nhập phải đóng; + Nhiều hộ gia đình, cá nhân sử dụng không hiệu quả tiền bồi thường nên khi tiêu hết bị bần cùng hóa, không có việc làm, xảy ra nhiều tệ nạn làm mất ổn định trật tự xã hội và tạo áp lực cho các đô thị khi di chuyển lên thành phố tìm kiếm việc làm; + Thực hiện bồi thường, GPMB chậm một phần do việc xác định nguồn gốc đất, loại đất, diện tích đất, chủ sử dụng… gặp khó khăn vì công tác đăng ký đất đai, cấp GCN QSDĐ và lập hồ sơ địa chính còn nhiều hạn chế. Thông tin trong hồ sơ địa chính chưa được cập nhật, không phản ánh đúng thực trạng SDĐ. + Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về đất đai còn nhiều hạn chế, nhiều người SDĐ không nắm được quy định của pháp luật nên thường khiếu nại, khiếu kiện về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư một cách bất hợp lý. - Nhóm tác giả Đào Chung Chính, Đặng Hùng Võ, Nguyễn Thanh Trà với bài nghiên cứu “Đánh giá thực trạng triển khai công tác thu hồi đất, bồi thường, 6
hỗ trợ, tái định cư theo quy định của pháp luật” đăng trên Tạp chí Khoa học và Phát triển Số 03/2013 thì cho rằng: + Về bồi thường: chính sách giá đất hiện hành còn nhiều mâu thuẫn, nhiều ý kiến đề nghị sửa đổi khung giá đất được xây dựng và ban hành định kỳ 1-3 năm một lần; khi thu hồi đất, phải xác định giá đất cụ thể. + Về hỗ trợ: cần quan tâm đến việc giao đất sản xuất mới cho những trường hợp đã bị thu hồi phần lớn hoặc thu hồi hết đất sản xuất; tăng mức hỗ trợ ổn định đời sống, việc làm. + Về tái định cư: tăng diện tích các căn hộ tái định cư, đất dịch vụ hoặc ưu tiên cho người dân được đăng ký mua đất thuộc các dự án phát triển nhà, đô thị với giá ưu đãi, thực hiện cơ chế đất đổi đất hay miễn thuế khi người dân mua đất tại các dự án khác. Các công trình trên đã nghiên cứu trên nhiều các chiều cạnh và sát thực tế về những tồn tại bất cập trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư hiện nay; tuy nhiên, ở góc độ quản lý công, hiện chưa có công trình nào nghiên cứu về “Quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk”. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở khoa học của công tác quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được múc đích trên, nhiệm vụ của luận văn là: -Hệ thống hóa, phân tích và làm rõ thêm lý luận quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. -Phân tích thực trạng quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. -Đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, nhằm đẩy nhanh tiến độ và đảm bảo quyền lợi của người dân khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 7
4.1.Đối tượng nghiên cứu Hoạt động quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Luận văn nghiên cứu trên địa bàn thị xã Buôn Hồ. Phạm vi thời gian: thời gian khảo sát thực tế từ năm 2019 đến năm 2021 Phạm vi nội dung: Trong khuân khổ luận văn, tác giả chỉ đi sâu vào nghiên cứu và phân tích các nội dung liên quan đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Các quan điểm, đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam về pháp chế và xây dựng nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, nhất là quan điểm chỉ đạo của Đảng về chính sách quản lý nhà nước về đất đai và quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp thu thập số liệu, so sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê, lịch sử, …để làm sáng tỏ về mặt khoa học các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. Luận văn có sử dụng các số liệu, tài liệu của các công trình nghiên cứu đã được công bố trong cả nước có liên quan đến đề tài này. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1.Về lý luận Hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. 6.2.Về thực tiễn Nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Từ đó đưa ra các giải pháp, góp phần đẩy nhanh tiến độ bồi thường, GPMB, bảo vệ quyền lợi cho người dân có đất bị thu hồi. 8
Luận văn còn là tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu xây dựng các cơ chế, chính sách phù hợp để ứng dụng, triển khai có hiệu quả vào công tác quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, các phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành ba chương: Chương 1: Cơ sở khoa học của quản lý nhà nước đối với bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Chương 2: Thực trạng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và quản lý nhà nước đối với bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. Chương 3: Quan điểm, định hướng, giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 9
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 1.1. Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 1.1.1. Một số khái niệm * Khái niệm nhà nước thu hồi đất Cho đến nay, về cơ bản, mọi thửa đất có thể sử dụng vào phát triển kinh tế đều đã có chủ. Theo cách hiểu truyền thống, người chủ đất có mọi quyền đối với đất thuộc sở hữu của mình, đặc biệt là quyền sử dụng, thu lợi và trao đổi. Trong xã hội hiện đại, do đất vừa là tài sản, vừa là môi trường sống chung nên chủ sở hữu đất đã bị Nhà nước hạn chế một số quyền sử dụng đất đối với người sử dụng đất; ví dụ như quyền lựa chọn hình thức sử dụng đã bị ràng buộc theo quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất mà Nhà nước đã định hướng hoặc trong các quy định về bảo vệ môi trường. Tuy bị thu bớt một số quyền như thế, người nắm giữ quyền sở hữu đất vẫn có nhiều đặc quyền, trong đó các quyền cơ bản là: Sử dụng phục vụ nhu cầu của mình, thu lợi trên đất, trao đổi, chuyển nhượng với người khác với tư cách hàng hóa độc lập. Ở các nước duy trì sở hữu tư nhân đất đai, người chủ đất nắm toàn bộ các quyền về đất. Khi đó, nếu Nhà nước hoặc cá nhân khác muốn sử dụng đất đó phải mua hoặc thuê lại. Ở các nước này không có khái niệm Nhà nước thu hồi đất mà Nhà nước có quyền trưng dụng đất. Như vậy, thu hồi đất là quyền lực của Nhà nước được quy định trong luật căn cứ vào vị thế đại diện chủ sở hữu toàn dân đối với đất đai. Thu hồi đất là việc cơ quan Nhà nước thu hồi quyền sử dụng đất của những cá nhân và tổ chức nào đó đã được Nhà nước giao đất để giao cho cá nhân hoặc tổ chức khác sử dụng hiệu quả hơn hoặc Nhà nước sử dụng vào mục đích chung. Thu hồi đất hiểu theo nghĩa này, khác với thu hồi đất của chủ cho thuê đất khi hết kỳ hạn thuê. Thu hồi đất ở đây là hành vi lấy lại quyền sử dụng đất đã giao của Nhà nước để sử dụng vào mục đích khác. Người bị thu hồi đất không có vị thế giao kết hợp đồng của người thuê, không có quyền từ chối chuyển giao quyền sử dụng đất cho Nhà nước, thậm chí không có quyền thỏa thuận giá cả 10
đền bù. Do đó đi đôi với thu hồi đất, Nhà nước phải có chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đối với người bị thu hồi đất. * Khái niệm bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất Trong đời sống hàng ngày, “bồi thường” là thuật ngữ được sử dụng trong trường hợp một người có hành vi gây thiệt hại cho người khác và họ phải có trách nhiệm bồi thường cho người bị thiệt hại do hành vi của mình gây ra. Theo từ điển tiếng Việt thông dụng: “Bồi thường hay đền bù có nghĩa là trả lại tương xứng giá trị hoặc công lao cho một chủ thể nào đó bị thiệt hại vì một hành vi của chủ thể khác”. - Bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất. * Đặc điểm của bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất - Bồi thường là trách nhiệm của Nhà nước nhằm bù đắp tổn thất về quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất do hành vi thu hồi đất của Nhà nước gây ra. - Bồi thường là hậu quả pháp lý trực tiếp do hành vi thu hồi đất của Nhà nước gây ra. Điều này có nghĩa là chỉ phát sinh sau khi có quyết định hành chính về thu hồi đất của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. - Bồi thường được thực hiện trong mối quan hệ song phương giữa một bên là Nhà nước (chủ thể có hành vi thu hồi đất) với bên kia là người chịu tổn hại về quyền và lợi ích hợp pháp do hành vi thu hồi đất của Nhà nước gây ra. - Căn cứ để xác định bồi thường là diện tích thực tế bị thu hồi; thiệt hại thực tế về tài sản, cây cối, hoa màu trên đất và khung giá đất do Nhà nước quy định tại thời điểm thu hồi đất. - Người sử dụng đất khi bị Nhà nước thu hồi đất muốn được bồi thường về đất phải thỏa mãn các điều kiện do pháp luật quy định. - Người bị Nhà nước thu hồi đất không chỉ được bồi thường về đất mà còn được bồi thường thiệt hại về tài sản trên đất và được hưởng các chính sách hỗ trợ, tái định cư của Nhà nước nhằm nhanh chóng ổn định đời sống và sản xuất. Như vậy, có thể hiểu: Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước hoặc tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, hoặc phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng (tức các chủ đầu tư) phải bù 11
đắp những tổn hại về đất và tài sản trên đất do hành vi thu hồi đất gây ra cho người sử dụng đất theo những quy định của pháp luật đất đai. * Khái niệm hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất “Hỗ trợ là giúp đỡ nhau, giúp thêm vào”. Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất ngoài việc được bồi thường theo quy định còn được Nhà nước xem xét hỗ trợ. Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển. Việc hỗ trợ phải bảo đảm khách quan, công bằng, kịp thời, công khai và đúng quy định của pháp luật. Các khoản hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất bao gồm: - Hỗ trợ đời sống và sản xuất; - Hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp; thu hồi đất ở kết hợp kinh doanh dịch vụ của hộ gia đình, cá nhân mà phải di chuyển chỗ ở; Hỗ trợ tái định cư với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà phải di chuyển chỗ ở; - Hỗ trợ khác. *Khái niệm tái định cư khi nhà nước thu hồi đất Theo quy định tại khoản 3, Điều 42 Luật Đất đai năm 2003: Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương lập và thực hiện các dự án tái định cư trước khi thu hồi đất để bồi thường bằng nhà ở, đất ở cho người bị thu hồi đất ở mà phải di chuyển chỗ ở. Khu tái định cư được quy hoạch chung cho nhiều dự án trên cùng một địa bàn và phải có điều kiện phát triển bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ. Trường hợp không có khu tái định cư thì người bị thu hồi đất được bồi thường bằng tiền và được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở thuộc sở hữu của Nhà nước đối với khu vực đô thị; bồi thường bằng đất ở đối với khu nông thôn, trường hợp giá trị quyền sử dụng đất ở bị thu hồi lớn hơn đất ở được bồi thường thì người bị thu hồi đất được bồi thường bằng tiền đối với phần chênh lệch đó. 1.1.2. Đặc điểm, nguyên tắc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất 1.1.2.1. Đặc điểm Thứ nhất, cơ sở của việc quy định pháp luật về bồi thường hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, đó là việc Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào 12
mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng hay vì mục tiêu phát triển kinh tế. Có thể nói, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là hậu quả pháp lý trực tiếp do hành vi thu hồi đất của Nhà nước gây ra. Điều này có nghĩa là chỉ phát sinh sau khi có quyết định hành chính của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền để sử dụng vào mục đích chung của xã hội, được thực hiện trong mối quan hệ song phương giữa một bên là Nhà nước (chủ thể có hành vi thu hồi đất) với bên kia là người chịu tổn hại về quyền và lợi ích hợp pháp do hành vi thu hồi đất của Nhà nước gây ra. Thứ hai, đối tượng được bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là người sử dụng đất hợp pháp bao gồm: hộ gia đình, cá nhân, tổ chức trong nước, tổ chức nước ngoài, tổ chức kinh tế, cộng đồng dân cư, cơ sở tôngiáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài phải có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hoặc có các giấy tờ mang tính hợp lệ về quyền sử dụng đất, hoặc có các giấy tờ mang tính hợp lệ về quyền sử dụng đất hoặc có đủ điều kiện để được cấp GCNQSDĐ thì mới được bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Thứ ba, về phạm vi bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, người bị Nhà nước thu hồi đất không những được bồi thường các thiệt hại vật chất về đất và tài sản mà còn được Nhà nước xem xét, giải quyết các vấn đề mang tính xã hội như được hỗ trợ ổn định đời sống, ổn định sản xuất, chuyển đổi việc làm thông qua đào tạo nghề mới...Đối với người sử dụng đất đất đai không chỉ đơn thuần là vấn đề giá trị vật chất mà nó còn là nguồn lực để họ duy trì sự sống. Chính vì vậy, khi thu hồi đất, Nhà nước không chỉ chú trọng tới việc bù đắp những tổn thất về vật chất, mà cần chú trọng bù đắp những tổn thất về mặt tinh thần cho người bị thu hồi đất. Thứ tư, căn cứ để xác định bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là diện tích thực tế bị thu hồi; thiệt hại thực tế về tài sản, cây cối, hoa màu trên đất, giá đất do Nhà nước quy định tại thời điểm thu hồi đất. 1.1.2.2. Nguyên tắc bồi thường Để thực hiện công tác thu hồi đất, tránh gây mất an ninh trật tự xã hội, đảm bảo kế hoạch và tiến độ giải phóng mặt bằng, đảm bảo được quyền lợi của người dân có đất bị thu hồi, trong quá trình thực hiện, Đảng và Nhà nước ta cần có sự cân nhắc, có cơ chế, chính sách phù hợp. Trên thực tế những năm qua, việc 13