Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được nghiên cứu với mục tiêu nhằm nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. Góp phần làm rõ cơ sở khoa học quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa, vận dụng vào hoạt động quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình và một số quận có điều kiện kinh tế- xã hội tương đồng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THU HOÀI QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BA ĐÌNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THU HOÀI QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BA ĐÌNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 8 34 04 03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. ĐINH THỊ MINH TUYẾT HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng em dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Đinh Thị Minh Tuyết. Tất cả hệ thống lý luận, các số liệu và những kết quả trong luận văn này là trung thực, có trích dẫn nguồn gốc rõ ràng. Luận văn không sao chép, trùng lặp với bất kỳ luận văn nào. Em xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những lời cam đoan của mình. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Lê Thu Hoài
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn, em đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy, cô và bạn bè. Với lòng kính trọng em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới: Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo Sau Đại Học, Học viện hành chính Quốc gia đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. PGS.TS. Đinh Thị Minh Tuyết, Khoa Quản lý nhà nước về xã hội, Học viện hành chính Quốc gia đã dành nhiều thời gian để chỉ bảo, hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn. Lời cảm ơn chân thành xin được gửi tới các anh, chị đang công tác tại Uỷ ban nhân dân quận Ba Đình đã cung cấp tư liệu giúp em hoàn thành luận văn. Mặc dù đã rất nghiêm túc và tâm huyết thực hiện luận văn, xong vẫn không tránh khỏi những sai sót. Em rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các thầy, cô để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày … tháng… năm 2020 TÁC GIẢ Lê Thu Hoài
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG MỞ ĐẦU .............................................................................................................................1 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA....................................................................................................................8 1.1. Khái niệm cơ bản ..................................................................................... 8 1.1.1. Di sản văn hóa ................................................................................. 8 1.1.2. Di tích lịch sử văn hóa .................................................................... 9 1.1.3. Quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa ................................. 12 1.2. Nội dung quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa ........................ 14 1.2.1. Xây dựng và tổ chức thực hiện thể chế về di tích lịch sử văn hóa 14 1.2.2. Xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách về di tích lịch sử văn hóa 17 1.2.3. Kiện toàn tổ chức bộ máy và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý và chuyên môn về di tích lịch sử văn hóa .................................................... 17 1.2.4. Hỗ trợ và huy động nguồn lực tài chính, vật chất để bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa ............................................................ 19 1.2.5. Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp luật về di tích lịch sử văn hoá. ................. 21 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa . 22 1.3.1. Quan điểm, đường lối của Đảng ................................................... 22 1.3.2. Thực trạng hệ thống di tích lịch sử văn hóa.................................. 23 1.3.3. Năng lực đội ngũ cán bộ quản lý di tích lịch sử văn hóa .............. 24 1.3.4. Trình độ phát triển kinh tế- xã hội của đất nước........................... 25 1.3.5. Hội nhập quốc tế và giao lưu văn hóa giữa các nước ................... 26 1.4. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa ở một số địa phương và bài học kinh nghiệm cho quận Ba Đình................................... 27
1.4.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa ở một số địa phương............................................................................................... 27 1.4.2. Bài học kinh nghiệm cho quận Ba Đình ....................................... 30 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BA ĐÌNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........32 2.1. Khái quát về điều kiện phát triển của quận Ba Đình ......................... 32 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................... 32 2.1.2. Điều kiện kinh tế ........................................................................... 33 2.1.3. Điều kiện xã hội ............................................................................ 35 2.2. Khái quát về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình ...... 35 2.2.1. Số lượng di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình ........ 35 2.2.2. Thực trạng kỹ thuật các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình ................................................................................................... 38 2.2.3. Một số di tích tiêu biểu thuộc thẩm quyền quản lý của quận Ba Đình40 2.3. Phân tích thực trạng quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình ................................................................................... 44 2.3.1. Tổ chức thực hiện thể chế về di tích lịch sử văn hóa .................... 44 2.3.2. Tổ chức thực hiện chính sách về di tích lịch sử văn hóa .................... 46 2.3.3. Tổ chức bộ máy và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý và chuyên môn về di tích lịch sử văn hóa ................................................................ 51 2.3.4. Phân bổ và huy động nguồn lực tài chính, vật chất để bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa .................................................... 56 2.3.5. Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp luật về di tích lịch sử văn hóa. ................. 59 2.4. Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình ................................................................................... 61 2.4.1. Những kết quả đạt được trong quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình ......................................................... 61 2.4.2. Những hạn chế trong quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội ........................................ 63
2.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ............................................................. 64 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ....................................................................................68 3.1. Quan điểm và định hướng hoàn thiện quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa ............................................................................................... 68 3.1.1. Quan điểm của Đảng về phát triển văn hóa và di tích lịch sử văn hóa . 68 3.1.2. Định hướng của thành phố Hà Nội về hoạt động di tích lịch sử văn hóa ........................................................................................................... 70 3.1.3. Mục tiêu của quận Ba Đình về hoạt động di tích lịch sử văn hóa 71 3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội .................................................. 73 3.2.1. Chú trọng hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật về di tích lịch sử văn hóa cho người dân trên địa bàn quận.................................... 73 3.2.2. Cụ thể hóa các chính sách về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận ......................................................................................................... 75 3.2.3. Bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng quản lý cho đội ngũ cán bộ quản lý di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận ........................ 84 3.2.4. Đẩy mạnh huy động nguồn lực từ xã hội hóa hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa .................................................... 86 3.2.5. Thanh tra, kiểm tra thường xuyên, xử lý nghiêm các sai phạm trong quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận ..... 87 3.3. Khuyến nghị với các cơ quan quản lý các cấp .................................... 91 3.3.1. Khuyến nghị với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch...................... 91 3.3.2. Khuyến nghị với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội.................. 92 KẾT LUẬN.......................................................................................................................94 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Viết tắt Nguyên nghĩa 1 BQL Ban quản lý 2 CMKC Cách mạng kháng chiến 3 DSVH Di sản văn hóa 4 DTLSVH Di tích lịch sử văn hóa 5 Nxb Nhà xuất bản 6 UBND Ủy ban nhân dân 7 VH,TT&DL Văn hóa, Thể thao và Du lịch 8 VH,TT&TT Văn hóa, Thông tin và Thể thao 9 VH, TT, TT&DL Văn hóa, Thông tin, Thể thao và Du lịch
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Số lượng di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình........................36 Bảng 2.2: Số lượng các loại hình di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn ..........................37 quận Ba Đình......................................................................................................................37 Bảng 2.3: Số lượng các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình được xếp hạng cấp Quốc gia, cấp Thành phố trực thuộc trung ương............................................38 Bảng 2.4: Danh mục các DTLSVH chuẩn bị được đầu tư, tu bổ, tôn tạo giai đoạn 2017-2020 và các năm sau................................................................................................47 Bảng 2.5: Các DTLSVH được trùng tu, tôn tạo với sự đóng góp ................................58 của nguồn vốn xã hội hóa .................................................................................................58
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Di sản văn hóa là nguồn tài nguyên quý báu, góp phần làm nên thương hiệu, hình ảnh của mỗi quốc gia. Việt Nam đã trải qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, qua nhiều thời kỳ lịch sử cùng với đó là lớp lớp di sản của các nền văn hóa được hình thành và phát triển. Di sản văn hóa được cấu thành bởi di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể, trong đó, di tích lịch sử văn hóa là bộ phận cấu thành quan trọng nhất. Di tích lịch sử văn hóa là những dấu vết, dấu tích còn lại của quá khứ, phản ánh những biến cố, những sự kiện lịch sử văn hóa hay nhân vật qua các thời kỳ lịch sử. Không những thế, di tích lịch sử văn hóa còn là chứng tích, là tư liệu sống để các thế hệ mai sau tìm hiểu, nghiên cứu về các thời kỳ lịch sử đã đi qua, từ đó giáo dục thế hệ trẻ truyền thống lịch sử văn hóa của dân tộc. Để tiếp tục gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa nói chung, di tích lịch sử văn hóa nói riêng một cách bền vững, cần hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa tại các địa phương thông qua các nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng công tác này cũng như giá trị hệ thống di tích lịch sử văn hóa một cách toàn diện. Trên cơ sở đó, chủ động điều chỉnh, hoàn thiện bộ máy quản lý, định hướng và xây dựng các kế hoạch, giải pháp cho công tác quản lý, bảo tồn di tích lịch sử văn hóa. Ba Đình- một vùng đất “Địa linh nhân kiệt”, giữ vị trí trọng yếu của thành Thăng Long, nay là một trong 4 quận trung tâm của thủ đô Hà Nội. Quận Ba Đình tự hào khi có những di tích đã trở thành biểu tượng của Thăng Long- Hà Nội, như: chùa Một Cột, Cột Cờ Hà Nội và nhiều di tích khác - 1
góp phần minh chứng cho quá trình phát triển của lịch sử văn hóa của vùng đất Ba Đình. Tự hào với truyền thống vẻ vang ngàn năm Thăng Long Hà Nội, trong những năm qua, ngành văn hóa và thông tin quận Ba Đình đã có nhiều cố gắng tích cực trong việc tham mưu giúp UBND quận quản lý và thực hiện có hiệu quả công tác quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa và đã đạt được những kết quả tích cực. Tuy nhiên, công tác này còn gặp không ít khó khăn, vướng mắc như: nhiều di tích xuống cấp; nguồn kinh phí nhà nước còn hạn hẹp; một số di tích bị lấn chiếm, sử dụng sai mục đích; nhận thức về vai trò của di tích lịch sử văn hóa của người dân ở địa phương còn hạn chế. Do vậy, hơn bao giờ hết, công tác quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình cần được hoàn thiện nhằm đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa ngày càng cao của nhân dân, nhu cầu tham quan du lịch của khách trong, ngoài nước, góp phần xây dựng hình ảnh văn hóa- xã hội của thủ đô Hà Nội nói chung, quận Ba Đình nói riêng. Là một cán bộ ngành văn hóa tương lai và cũng là một người con được sinh ra và lớn lên tại làng Kim Mã, quận Ba Đình, nhận thực và hiều rõ vai trò, tầm quan trọng của quản lý nhà nước về di sản văn hóa, em đã chọn đề tài “Quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội” để làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành Quản lý công. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan tới chủ đề di sản, di tích lịch sử văn hóa, quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa đã có nhiều nghiên cứu, cụ thể như sau: Hoàng Vinh (1997), Một số vấn đề về bảo tồn và phát triển di sản văn hóa dân tộc, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Tác giả nêu lý luận về di sản văn hóa, vai trò và chức năng của di sản văn hóa. Tác giả đã phân tích cụ thể 2
chính sách về bảo tồn và phát triển di sản văn hóa dân tốc qua các thời kỳ Đại hội của Đảng; đánh giá thực trạng di sản văn hóa; đưa ra những giải pháp cụ thể về giữ gìn và phát huy di sản văn hóa. Nguyễn Doãn Tuân, chủ biên (2000), Di tích lịch sử văn hóa Hà Nội, Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội. Cuốn sách đã đề cập tới một số vấn đề liên quan như: Công tác quản lý di tích ở Thủ đô Hà Nội trong thời gian qua (Ngô Thị Hồng Hạnh); Công tác nghiên cứu khoa học bước đầu của việc quản lý nhà nước đối với di tích (Nguyễn Quốc Hùng); Quản lý nhà nước về di tích lịch sử- văn hóa và danh thắng trên địa bàn Hà Nội (Nguyễn Quốc Hùng và Nguyễn Thế Hùng) UBND quận Ba Đình (2009), Di tích lịch sử văn hóa và cách mạng kháng chiến quận Ba Đình, Nxb Khoa học xã hội. Cuốn sách tổng hợp những bài viết của nhiều tác giả giới thiệu về 60 di tích lịch sử văn hóa và cách mạng kháng chiến tiêu biểu của quận Ba Đình, như Đền Quán Thánh, Chùa Một Cột, Hoàng thành Thăng Long… UBND quận Ba Đình (2010), Thập Tam trại, một vùng văn hóa Thăng Long- Hà Nội. Cuốn sách giới thiệu về lịch sử hình thành, phát triển của đời sống kinh tế - văn hóa cư dân Thập Tam trại – tên gọi dân gian để chỉ vùng đất phía Tây kinh thanh Thăng Long xưa, nay thuộc địa bàn quận Ba Đình. Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Lưu Trần Tiêu, Chủ tịch Hội Di sản Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Di sản Quốc gia là nhà nghiên cứu về công tác di sản văn hóa. Một số nghiên cứu của ông được công bố trên Tạp chí Di sản Văn hóa như: “Mấy vấn đề về nguồn nhân lực trong hoạt động bảo tồn di sản văn hóa” (Tạp chí Di sản Văn hóa, số 3 (40), năm 2012), “Mấy vấn đề về hoạt động tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa” (Tạp chí Di sản Văn hóa, số 3 (36), năm 2011) 3
Đối với đề tài Di sản văn hóa, đã có nhiều nghiên cứu khoa học được triển khai, có thể kể đến một số luận văn sau: Phạm Thị Tâm Lý (2018), Quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh (luận văn thạc sỹ). Nguyễn Hùng Mạnh (2018), Quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn tỉnh Lào Cai (luận văn thạc sỹ). Hà Thị Thu (2016), Quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn huyện Sóc Sơn- thành phố Hà Nội (luận văn thạc sỹ). Những công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến di sản văn hóa, thực trạng bảo tồn và phát huy giá trị di sẳn văn hóa cũng như đưa ra một số giải pháp dựa trên những điều kiện cụ thể của từng địa phương. Hầu hết các công trình nghiên cứu và tư liệu trên đây đều đề cập đến vấn đề di sản văn hóa nói chung, di tích lịch sử văn hóa nói riêng; thực trạng bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, di tích lịch sử văn hóa ở nhiều góc độ khác nhau; đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa. Những công trình nghiên cứu trên đã có những gợi mở quan trọng để tôi tiếp thu trong luận văn của mình. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa kiến thức về di tích lịch sử văn hóa, quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa; Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội; Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: từ năm 2016 đến nay Về không gian: quản lý nhà nước về di tích lịch sử trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội Về nội dung: quản lý nhà nước về di tích lịch sử theo quy định của pháp luật về cơ bản gồm có 8 nội dung, nhưng trong phạm vi luận văn sẽ tập trung nghiên cứu các nội dung sau: - Xây dựng và tổ chức thực hiện thể chế về di tích lịch sử văn hóa; - Xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách về di tích lịch sử văn hóa; - Kiện toàn tổ chức bộ máy và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý và chuyên môn về di tích lịch sử văn hóa; - Hỗ trợ và huy động nguồn lực tài chính, vật chất để bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa; - Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp luật về di tích lịch sử văn hóa nói riêng và văn hóa nói chung. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa Duy vật biện chứng; chủ nghĩa Duy vật lịch sử; các quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lenin và các quan điểm của Đảng và Nhà nước về quản lý di sản văn hóa dân tộc. 5
5.2. Phương pháp nghiên cứu Để làm rõ những nội dung nghiên cứu, luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau: Khảo sát cụ thể tại các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận; đánh giá và phân tích thực trạng hệ thống di tích lịch sử văn hóa quận Ba Đình. Khảo sát tư liệu: tìm hiểu các công trình nghiên cứu đi trước, qua đó bổ sung các luận cứ khoa học khi nghiên cứu hoạt động quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. Trên cơ sở đó, giải quyết những hạn chế về lý luận và thực tiễn trong hoạt động quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình. Phương pháp so sánh: so sánh các mô hình quản lý tại các địa phương để tìm ra các điểm mạnh, những hạn chế để khắc phục trong việc xây dựng tổ chức bộ máy một các hợp lý và có hiệu quả Phương pháp xử lý thông tin: thống kê, phân tích, tổng hợp số liệu dưới dạng văn bản, sách, tạp chí liên quan đến di tích lịch sử văn hóa. 6. Đóng góp của luận văn Sau khi hoàn thành, luận văn có những đóng góp về các mặt sau 6.1. Về lý luận Góp phần làm rõ cơ sở khoa học quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa, vận dụng vào hoạt động quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình và một số quận có điều kiện kinh tế- xã hội tương đồng. 6.1. Về thực tiễn Tái hiện thực trạng hệ thống di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội; 6
Phân tích phương hướng đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội; Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ giảng dạy, nghiên cứu, học tập, tập huấn, bồi dưỡng cho cán bộ quản lý di tích ở cơ sở. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa. Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về di tích lịch sư văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. Chương 3: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội 7
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA 1.1. Khái niệm cơ bản 1.1.1. Di sản văn hóa Theo Luật Di sản Văn hóa “Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta” [17,tr.13]. Di sản văn hóa Việt Nam bao gồm di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể là những sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Di sản văn hóa phi vật thể là là sản phẩm tinh thần có giá trị lịch sử, văn hóa khoa học, đươc lưu giữ bằng trí nhớ, chữ viết, được lưu truyền bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức lưu giữ, lưu truyền khác; bao gồm tiếng nói, chữ viết, tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, ngữ văn truyền miệng, diễn xướng dân gian, lối sống, nếp sống, lễ hội, bí quyết và nghề thủ công truyền thống, tri thức nghề y, dược học cổ truyền, về văn hóa ẩm thực, về trang phục truyền thống dân tộc và những tri thức dân gian khác. Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử văn hóa, khoa học bao gồm di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia. Tuy nhiên, sự phân định này chỉ mang tính tương đối bởi trong thực tế, yếu tố vật thể và phi vật thể gắn kết chặt chẽ với nhau, cùng tồn tại để làm nên giá trị của một di sản. 8
1.1.2. Di tích lịch sử văn hóa Khái niệm di tích lịch sử văn hóa Theo từ điển Tiếng Việt, “di tích là dấu vết của quá khứ còn lưu lại trong lòng đất hoặc trên mặt đất, có ý nghĩa về mặt lịch sử, văn hóa” [33, tr.254]. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Hùng- người đã dành nhiều tâm huyết nghiên cứu về di sản, di tích và việc bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa, cho rằng “Di tích là bằng chứng vật chất có ý nghĩa quan trọng, minh chứng về lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc. Di tích giúp cho con người biết được cội nguồn của dân tộc mình, hiểu về truyền thống lịch sử, đặc trưng văn hóa của đất nước và do đó có tác động ngược trở lại tới việc hình thành nhân cách con người Việt Nam hiện đại. Di tích lịch sử là những di tích liên quan tới sự tiến bộ của lịch sử dân tộc” [10, tr.27]. Theo Điều 1, Hiến chương Venice năm 1964 quy định “Di tích lịch sử văn hóa bao gồm những công trình xây dựng riêng lẻ, những khu di tích ở đô thị hay ở nông thôn, là bằng chứng của một nền văn minh riêng biệt, của một sự tiến hóa có ý nghĩa hay là một biến cố về lịch sử” [12, tr.12]. Theo Luật Di sản Văn hóa năm 2001 và Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản Văn hóa năm 2009: “Di tích lịch sử văn hóa là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học” [17, tr.34]. Từ những khái niệm trên, có thể hiểu: Di tích lịch sử văn hóa là nơi lưu giữ một giá trị văn hóa khảo cổ, những địa điểm ghi dấu tích về lịch sử dân tộc, những nơi diễn ra những sự kiện chính trị quan trọng, có ý nghĩa đối với lịch sử dân tộc, lịch sử địa phương, những địa điểm ghi dấu ấn chiến công chống xâm lược, chống áp bức, những nơi có giá trị về nhân vật lịch sử, anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa, khoa học, những công trình kiến trúc nghệ thuật có giá trị. Mỗi một di tích lịch sử văn hóa đều mang một giá trị văn hóa, 9
lịch sử nhất đinh, phản ánh một chặng đường lịch sử của cộng đồng dân cư, quá trình hình thành, phát triển qua mỗi thời đại. Phân loại di tích lịch sử văn hóa Theo Điều 28, Luật Di sản Văn hóa năm 2009 quy định, di tích lịch sử văn hóa phải có một trong các tiêu chí sau đây: Công trình xây dựng, địa điểm gắn kết với sự kiện lịch sử tiêu biểu trong quá trình dựng nước và giữ nước; Công trình xây dựng, địa điểm gắn với thân thế và sự nghiệp của anh hùng dân tộc, danh nhân của đất nước; Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu của các thời kỳ cách mạng, kháng chiến; Địa điểm có giá trị tiêu biểu về khảo cổ; Quần thể các công trình kiến trúc hoặc công trình kiến trúc đơn lẻ có giá trị tiêu biểu về kiến trúc, nghệ thuật của một hoặc nhiều giai đoạn lịch sử [18, tr.5]. Như vậy, di tích được phân loại như sau: Thứ nhất, theo đầu mối quản lý và giá trị của di tích, di tích lịch sử văn hóa được chia thành 3 loại: Di tích quốc gia đặc biệt, Di tích quốc gia, Di tích cấp tỉnh. Di tích quốc gia đặc biệt là di tích có giá trị đặc biệt tiêu biểu của quốc gia. Các di tích này được địa phương lập hồ sơ xếp hạng và trên cơ sở đề nghị của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Di tích quốc gia là di tích có giá trị tiêu biểu của quốc gia. Các di tích này được địa phương lập hồ sơ xếp hạng, trên cơ sở đề nghị của Chủ tịch UBND tỉnh, Bộ trưởng Bộ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng di tích quốc gia. Di tích cấp tỉnh là di tích có giá trị tiêu biểu của địa phương. Địa phương lập hồ sơ, trên cơ sở đề nghị của Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương xếp hạng di tích cấp tỉnh. 10
Thứ hai, dựa vào hình thức quản lý, di tích lịch sử văn hóa được chia thành 3 loại: Di tích do Nhà nước trực tiếp quản lý; Di tích do cộng đồng dân cư (dưới hình thức tập thể) trực tiếp quản lý; Di tích do cá nhân, gia đình trực tiếp quản lý, cụ thể như sau: Di tích do Nhà nước quản lý là các di tích quốc gia đặc biệt và di tích quốc gia do các BQL di tích được Nhà nước thành lập trực tiếp quản lý, Nhà nước cấp lương, chi phí cho hoạt động thường xuyên, các chi phí sửa chữa trực tiếp cho BQL di tích. Di tích do cộng đồng dân cư (dười hình thức tập thể) trực tiếp quản lý là các di tích quốc gia, di tích địa phương cấp tỉnh được giao cho tổ chức trực tiếp quản lý như đình làng, các chùa, đền thờ. Di tích do cá nhân, gia đình trực tiếp quản lý như: nhà thờ dòng họ, nhà ở dân cư trong các khu phố cổ, sắc phong, bảo vật của dòng họ. Thứ ba, theo điều kiện khai thác, di tích lịch sử văn hóa gồm có: Di tích có khả năng khai thác; Di tích chưa có khả năng khai thác. Di tích có khả năng khai thác là các di tích hấp dẫn khách tham quan, có giá trị khoa học có khả năng huy động các nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước do nguồn thu từ di tích, đáp ứng cho hoạt động bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích như di tích kiến trúc nghệ thuật, di tích gắn tín ngưỡng, tôn giáo của nhân dân, những di tích có giá trị toàn cầu, di tích nằm trong khu vực có điều kiện giao thông đi lại thuận lợi, thuộc các tuyến đường tham quan du lịch. Di tích chưa có khả năng khai thác là các di tích chưa có các điều kiện thuận lợi khách quan về hấp dẫn khách tham quan, không có nguồn thu tại các di tích và rất khó huy động các nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước cho hoạt động bảo tồn, tôn tạo và khai thác như các di tích cách mạng, di tích khảo cổ học, di tích lưu niệm danh nhân nằm ở những khu vực không có điều kiện giao thông đi lại thuận lợi, không thuộc tuyến đường tham quan du lịch. 11