Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Tomcangnuongphomai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:139

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là hướng tới làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực trạng QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh để đưa ra phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện QLNN về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ..………./………… ……./……. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HOÀNG TUÂN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HOẠT ĐỘNG CAI NGHIỆN MA TÚY BẮT BUỘC TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ..………./………… ……./……. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HOÀNG TUÂN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HOẠT ĐỘNG CAI NGHIỆN MA TÚY BẮT BUỘC TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ CÔNG MÃ SỐ: 8 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM THỊ ANH ĐÀO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn “Quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 28 tháng 4 năm 2020 Tác giả Hoàng Tuân
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, động viên và hướng dẫn của quý thầy cô, đồng nghiệp và gia đình trong suốt khóa học cũng như thời gian nghiên cứu để làm đề tài Luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, chân thành tới TS Phạm Thị Anh Đào, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và viết Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn đội ngũ Giảng viên, các thầy cô giáo trong Khoa Sau Đại học, Học viện Hành chính Quốc gia về những bài giảng rất hữu ích; cảm ơn đồng nghiệp về sự cổ vũ lớn lao, cảm ơn gia đình đã có sự trợ giúp về mọi mặt. Đề tài nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực Quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh, là lĩnh vực mới, chưa có các công trình nghiên cứu một cách toàn diện và chuyên biệt. Vì vậy, luận văn không thể tránh khỏi thiếu sót và hạn chế nhất định. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Hội đồng, thầy cô, các cá nhân, tổ chức quan tâm đến đề tài để đề tài được hoàn thiện hơn nữa. Xin chân thành cảm ơn! Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2020 Hoàng Tuân
DANH MỤC VIẾT TẮT ATS Amphetamine Type Stimulants (Chất kích thích kiểu amphetamine) HĐND Hội đồng nhân dân QLNN Quản lý nhà nước TAND Tòa án nhân dân TNXP Thanh niên xung phong UBND Ủy ban nhân dân XLVPHC Xử lý vi phạm hành chính
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Số lượng văn bản của HĐND, UBND Thành phố Hồ Chí Minh ban hành để triển khai thi hành pháp luật về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2019 Biểu đồ 2.2. Thống kê tình hình người nghiện ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, tính tháng 12 năm 2019 Biểu đồ 2.3. Phản ánh chất lượng cán bộ quản lý của các cơ sở cai nghiện ma túy, cơ sở xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh (Tính đến quý I năm 2017) Biểu đồ 2.4. Phản ánh chuyên ngành được đào tạo của cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn ở các cơ sở cai nghiện ma túy, cơ sở xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh (Tính đến quý I năm 2017)
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HOẠT ĐỘNG CAI NGHIỆN MA TÚY BẮT BUỘC .........................................10 1.1. Hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ......................................................10 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ..................10 1.1.2. Vai trò công tác cai nghiện ma túy bắt buộc ...........................................13 1.2. Quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ...................15 1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc .15 1.2.2. Chủ thể và khách thể của quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ...............................................................................................................16 1.2.2.1. Chủ thể của QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ..........16 1.2.2.2. Khách thể của QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ......20 1.2.3. Biện pháp quản lý về cai nghiện ma túy bắt buộc ..................................21 1.3. Nội dung quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ...23 1.3.1. Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về cai nghiện ma túy bắt buộc .............................................................................................23 1.3.2. Tổ chức bộ máy, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, viên chức về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc .............................................................................................26 1.3.3. Quyết định thành lập, giải thể cơ sở cai nghiện ma túy bắt buộc; tổ chức và quản lý việc cai nghiện ma túy .............................................................................30 1.3.4. Quản lý, hỗ trợ người đã cai nghiện ma túy tái hòa nhập cộng đồng .....30 1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc .............................................................................................................32 1.4.1. Yếu tố ảnh hưởng từ quốc tế ...................................................................32 1.4.2. Yếu tố ảnh hưởng từ trong nước .............................................................33 1.5. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc của một số quốc gia trên thế giới và một số địa phƣơng trong nƣớc; kinh nghiệm cho Thành phố Hồ Chí Minh....................................................................39
1.5.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc của một số quốc gia trên thế giới ..............................................................................39 1.5.1.1. Kinh nghiệm QLNN về cai nghiện ma túy của Thái Lan ..................39 1.5.1.2. Kinh nghiệm QLNN về cai nghiện ma túy của Trung Quốc .............40 1.5.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc của một số địa phương ..............................................................................................41 1.5.2.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc của Tỉnh Sơn La................................................................................................41 1.5.2.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc của Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu .............................................................................43 1.5.3. Kinh nghiệm rút ra cho Thành phố Hồ Chí Minh ...................................46 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .........................................................................................49 Chƣơng 2: THỰC TIỄN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HOẠT ĐỘNG CAI NGHIỆN MA TÚY BẮT BUỘC TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ..............50 2.1. Điều kiện địa lý, kinh tế - xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh tác động đến quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ........................50 2.1.1 Đặc điểm về địa lý....................................................................................50 2.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội ...................................................................51 2.2. Thực trạng quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................................52 2.2.1. Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về cai nghiện ma túy bắt buộc .............................................................................................52 2.2.2. Áp dụng các biện pháp cai nghiện ma túy bắt buộc ...............................57 2.2.2.1. Tình hình tệ nạn ma túy và đối tượng nghiện ma túy .......................57 2.2.2.2. Tổ chức cắt cơn, giải độc cho đối tượng nghiện ma túy trước khi áp dụng biện pháp cai nghiện bắt buộc .........................................................................59 2.2.2.3. Áp dụng biện pháp XLVPHC đưa vào cơ sở cai nghiện ma túy bắt buộc ...........................................................................................................................61 2.2.2.4. Áp dụng biện pháp cai nghiện bắt buộc tại cộng đồng .....................63
2.2.3. Tổ chức bộ máy, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, viên chức về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc .............................................................................................64 2.2.3.1. Tổ chức bộ máy thực hiện công tác cai nghiện bắt buộc .................64 2.2.3.2. Bố trí nguồn nhân lực, quản lý, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức làm công tác cai nghiện bắt buộc ...................................................70 2.2.4. Quyết định thành lập, giải thể cơ sở cai nghiện ma túy bắt buộc, tổ chức và quản lý việc cai nghiện ma túy .............................................................................73 2.2.5. Quản lý, hỗ trợ người đã cai nghiện ma túy tái hòa nhập cộng đồng .....77 2.3. Đánh giá chung thực trạng quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh ......................................................79 2.3.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhân ................................................79 2.3.1.1. Kết quả đạt được ...............................................................................79 2.3.1.2. Nguyên nhân......................................................................................82 2.3.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân ................................................83 2.3.2.1. Hạn chế, bất cập ...............................................................................83 2.3.2.2. Nguyên nhân......................................................................................86 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .........................................................................................89 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HOẠT ĐỘNG CAI NGHIỆN MA TÚY BẮT BUỘC TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ..............................................................................90 3.1. Phƣơng hƣớng hoàn thiện quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................90 3.1.1. Thực hiện đồng bộ các giải pháp cai nghiện ma túy, trong đó xác định cai nghiện ma túy bắt buộc là giải pháp trọng tâm, then chốt trong tình hình hiện nay .............................................................................................................................90 3.1.2. Tổ chức lại mạng lưới cai nghiện ma túy hiện nay trên cơ sở đặc thù của Thành phố Hồ Chí Minh, theo hướng đáp ứng tình hình người nghiện ma túy trên địa bàn Thành phố và phù hợp với chủ trương đổi mới công tác cai nghiện ma túy của Nhà nước, Chính phủ ..........................................................................................91
3.1.3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền phòng, chống ma túy và thực hiện pháp luật về cai nghiện ma túy bắt buộc trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ...............92 3.1.4. Tăng cường thực hiện các biện pháp quản lý, hỗ trợ sau cai nghiện ma túy và công tác tái hòa nhập cộng đồng ....................................................................93 3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nƣớc về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................93 3.2.1 Nhóm giải pháp chung .............................................................................93 3.2.1.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc .......................................................................................93 3.2.1.2. Nhóm giải pháp về quản lý thông tin người nghiện ma túy ..............95 3.2.2. Nhóm giải pháp riêng cho Thành phố Hồ Chí Minh ..............................96 3.2.2.1. Nhóm giải pháp đẩy mạnh tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ..................................................................96 3.2.2.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc ..................................98 3.2.2.3. Nhóm giải pháp về nâng cao hiệu quả công tác cai nghiện ma túy tại các cơ sở xã hội, cơ sở cai nghiện ma túy công lập..................................................99 3.2.2.4. Nhóm giải pháp về nâng cao hiệu quả quản lý, hỗ trợ đối với người đã cai nghiện tái hòa nhập cộng đồng ......................................................................99 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .......................................................................................101 KẾT LUẬN ............................................................................................................102 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................103 PHỤ LỤC
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Ma túy được coi là hiểm họa đối với loài người và đã thực sự trở thành vấn đề nóng bỏng, vượt qua biên giới của mỗi quốc gia. Ma túy làm ảnh hưởng rất lớn đến nhiều mặt của đời sống xã hội. Nó trực tiếp phá vỡ hạnh phúc gia đình của những người mắc nghiện, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ, trí tuệ và nhân cách của người nghiện ma tuý, là mối hiểm hoạ đối với tương lai, nòi giống dân tộc, để lại hậu quả nghiêm trọng cho thế hệ mai sau đồng thời nó còn tác động xấu đến an ninh trật tự, sự ổn định và sự phát triển của xã hội. Theo báo cáo của Bộ Công an tình hình nghiện ma túy ở nước ta những năm gần đây tiếp tục diễn biến hết sức phức tạp. Tính đến ngày 31/10/2019, cả nước có 235.314 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, tăng gần 4,5% (tương đương 10.215 người) so với năm 2018 (với 225.099 người); tổng số người được điều trị cai nghiện tại các cơ sở là 38.244 học viên. Tuy nhiên, thống kê số người sử dụng ma túy trong thực tế có thể cao hơn nhiều so với số người nghiện có hồ sơ quản lý. Tỷ lệ người sử dụng ATS (các loại ma túy tổng hợp) chiếm khoảng 70-80% trong số người nghiện; đặc biệt tại các tỉnh miền Trung và miền Nam, tỷ lệ sử dụng ATS lên đến 80 - 95% trong tổng số người nghiện [2]. Đáng báo động là tình trạng người nghiện sử dụng đồng thời nhiều loại ma tuý ngày càng phổ biến; việc sử dụng ATS và các chất hướng thần gây rối loạn tâm thần “ngáo đá” dẫn đến các hành vi vi phạm pháp luật và gây ra các vụ án giết người vô cớ gây bức xúc, lo lắng trong nhân dân. Chẳng hạn như: Vào chiều ngày 12/3/2019, đối tượng Nguyễn Hoàng Nam đã gây ra 3 vụ án mạng làm chết 4 người ở huyện Hóc Môn (Thành phố Hồ Chí Minh) và tại Long An, trong 4 người bị sát hại, có 3 người là người thân trong gia đình của Nam; ngày 03/5/2019, trong cơn ngáo đá, Trương Tín (29 tuổi, trú phường Bình Trị Đông, Thành phố Hồ Chí Minh) đã gây ra vụ thảm sát khi sát hại mẹ đẻ, bà ngoại và dì ruột của chính đối tượng; hay mới đây nhất là ngày 26/12/2019, Hoàng Văn Chín (43 tuổi, ở xóm Lương Bình, xã Sơn Phú) gây ra vụ thảm sát 5 người ở Thái Nguyên, trong đó có vợ và anh rể, nguyên nhân được xác định là do Chín mâu thuẫn với vợ, bản thân đối tượng Chín sử dụng ma túy bị ảo giác. Sau khi chém vợ, 1
Chín ra khỏi nhà thì gặp và chém gây thương vong thêm 5 người khác mà không hề có mâu thuẩn nào với đối tượng. Đây chỉ là một vài trong số rất nhiều vụ án mạng, mà nguyên nhân là do sử dụng ma túy đá [8], [28], [31]. Ngáo đá lái xe, ngáo đá leo cột điện, ngáo đá tự chặt tay, ngáo đá giết người… đó là những cụm từ xuất hiện liên tục trên báo chí thời gian gần đây. Điều đó cho thấy xã hội dường như mất khả năng kiểm soát những cơn điên dại bất thình lình của những con nghiện trong cộng đồng. Khi những kẻ ngáo đá xuất hiện với những hành vi bất bình thường nhưng chưa nghiêm trọng, người ta không thể cách ly họ với cộng đồng, nếu họ không tự nguyện cai nghiện. Đối tượng chém chết 5 người ở Thái Nguyên đã được phát hiện dương tính với ma túy từ 2 tháng trước, nhưng vẫn sinh hoạt cùng gia đình cho đến khi gây án. Số người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý trong cả nước được thống kê là trên 200.000 người, và số lượng con nghiện nằm ngoài hồ sơ thậm chí còn cao hơn rất nhiều. Điều này không có gì khó hiểu khi những vụ án buôn bán, vận chuyển ma túy được phá trong thời gian gần đây đều có số lượng cực lớn, với đơn vị tính bằng tấn. Và lực lượng con nghiện đông đảo này vẫn tiếp tục sống cùng cộng đồng cho đến một ngày nào đó bất thình lình vung dao lấy mạng bất cứ ai. Người dân đang phải sống chung và đối mặt với những kẻ sát nhân tiềm năng mà không có bất cứ phương cách phòng tránh nào. Đó là một sự thật đáng sợ! Một người nông dân như Hoàng Văn Chín, là đối tượng nghiện ma túy thuộc diện phải theo dõi nhưng vẫn dễ dàng mua ma túy để sử dụng, dẫn đến giết người do ngáo đá. Vậy thì biết bao kẻ không nằm trong diện phải theo dõi, quản lý thì sao? Sự thật là sự an toàn của cộng đồng trước những kẻ ngáo đá chỉ còn phụ thuộc vào may rủi. Theo kết quả rà soát, thống kê của các ngành chức năng của Thành phố Hồ Chí Minh, từ năm 2013 - 2019, số người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý tại Thành phố gia tăng bình quân hàng năm khoảng 6,2% (tính đến tháng 12/2019 có hơn 25.000 người nghiện có hồ sơ quản lý). Qua thống kê cho thấy, số người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý trên địa bàn Thành phố có xu hướng tăng, số người nghiện ma túy chưa được tham gia các hình thức điều trị cai nghiện còn nhiều. Trên thực tế, Bộ Công an cho biết con số trên nhiều hơn nhiều lần, thậm chí có thể gấp 10 lần. Công 2
an Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, số người sử dụng ma túy trái phép (tức chưa xác định tình trạng nghiện ma túy) chưa phát hiện lên đến 82%. Như vậy, Thành phố Hồ Chí Minh tối thiểu ngoài cộng đồng có tới 60.000 - 95.000 người nghiện ma túy mà không biết, không quản lý được. Theo đó số liệu thống kê người nghiện ma túy tổng hợp có hồ sơ quản lý đang rất thấp, có chiều hướng gia tăng mạnh (chiếm khoảng 70% trong số đối tượng áp dụng biện pháp xử lý đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc của Thành phố), số người nghiện ma túy tổng hợp này nếu không được áp dụng các biện pháp điều trị cai nghiện phù hợp, kịp thời thì rất dễ bị kích động, hoang tưởng, loạn thần, ảo giác trở nên cực kỳ nguy hiểm, dễ gây ra những hành vi vi phạm pháp luật, gây nhiều hệ lụy cho gia đình và xã hội. Trong khi đó công tác cai nghiện ma túy bắt buộc hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn. Trong đó, phải kể đến nhiều địa phương chưa quan tâm bố trí kinh phí cho cai nghiện tại cộng đồng, để tổ chức các điểm tư vấn, điều trị cắt cơn; các cơ sở cai nghiện được xây dựng nhiều năm nhưng chưa được nâng cấp, sửa chữa. Cấp ủy, chính quyền ở một số địa phương chưa thật sự thống nhất về quan điểm quản lý đối với người nghiện ma túy. Có quan điểm cần phải đưa hết vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, trong khi Đề án đổi mới công tác cai nghiện đã được Thủ tướng phê duyệt là hướng tới chủ yếu cai nghiện tự nguyện và tại cộng đồng. Đặc biệt, nhiều địa phương không cân đối được ngân sách và không bố trí kinh phí cho công tác này, nhất là cấp huyện, xã. Ở hầu hết ở các địa phương thực hiện cai nghiện tại cộng đồng đều không có cơ sở dạy nghề để tổ chức truyền nghề, đào tạo việc làm, phục hồi và quản lý sau cai nghiện. Do đó, trên 90% đối tượng cai nghiện tại gia đình và cộng đồng đều tái nghiện. Bên cạnh đó, nhiều quy định dưới luật không có tính ổn định, sửa nhiều lần, quy định tản mát, khó hiểu, khó áp dụng. Nhiều quy định không thống nhất, thiếu đồng bộ giữa pháp luật về phòng, chống ma túy và pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, gây ra lúng túng trong tổ chức thực hiện, cùng một nội dung nhưng mỗi địa phương thực hiện theo một cách khác nhau, thậm chí có địa phương không biết phải làm như thế nào; nhiều quy định chưa phân định rõ trách nhiệm, thẩm quyền, dẫn đến có hiện tượng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm giữa các cơ quan chức năng, nhất là ở địa phương. 3
Để quản lý nhà nước (QLNN) về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc có hiệu lực, hiệu quả; đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân đã đặt ra nhiều vấn đề lý luận, pháp lý cần phải giải đáp thấu đáo, có căn cứ khoa học và thực tiễn. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh” là yêu cầu khách quan và tất yếu, cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Tìm hiểu tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài “Quản lý nhà nước về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh” cho thấy các nhà khoa học, nhà nghiên cứu đã tiếp cận theo nhiều cách, với những cấp độ khác nhau. Luận án “Quản lý nhà nước về phòng, chống ma túy ở Việt Nam trong thời kỳ hội nhập” của tác giả Phan Thị Mỹ Hạnh đã tập trung nghiên cứu một cách có tính hệ thống về cơ sở lý luận quản lý nhà nước về phòng, chống ma túy trong thời kỳ hội nhập; phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về phòng, chống ma túy ở Việt Nam; trên cơ sở đó đề xuất quan điểm và giải pháp có cơ sở khoa học và tính khả thi nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu qủa quản lý nhà nước về phòng, chống ma túy ở Việt Nam trong điều kiện mới [18]. Luận văn “Quản lý nhà nước đối với hoạt động phòng, chống ma túy tại thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Lê Bằng Giang đã xây dựng cơ sở lý luận của QLNN đối với hoạt động phòng, chống ma túy thông qua việc làm rõ khái niệm QLNN đối với hoạt động phòng, chống ma túy; phân tích chỉ rõ đặc điểm của hoạt động phòng, chống ma túy; xác định nội dung, vai trò và các nguyên tắc QLNN đối với hoạt động phòng, chống ma túy; phân tích thực trạng QLNN đối với hoạt động phòng, chống ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh để đánh giá về những kết quả đạt được, chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế này; trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp bảo đảm tính khả thi nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả QLNN đối với hoạt động phòng, chống ma túy tại Thành phố Hồ Chí Minh [16]. Luận văn “Quản lý nhà nước về áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc của UBND thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Văn Bình đã tập trung nghiên cứu các giải pháp để hoàn thiện quy trình áp dụng 4
biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc - một bước đầu tiên trong tổ chức hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc, nhằm tháo gỡ những khó khăn trước những điểm mới trong thể chế pháp luật đối với người nghiện ma túy. Qua kết quả nghiên cứu của đề tài này, các địa phương còn gặp khó khăn, lúng túng trong thực hiện biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc có thể tham khảo nghiên cứu để đưa ra các mô hình phù hợp và giải pháp hữu hiệu [6]. Luận văn “Hành vi lệch chuẩn của vị thành niên tại các trường, trung tâm cai nghiện trực thuộc Lực lượng Thanh niên Xung phong thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Văn Viên đã xác định hành vi sai lệch chuẩn mực của học viên cai nghiện, luận giải nguyên nhân nhằm đưa ra những biện pháp giáo dục phù hợp với nhận thức và điều kiện đối với học viên cai nghiện. Có giá trị tham khảo để áp dụng vào công tác quản lý, giáo dục tại các cơ sở cai nghiện ma túy bắt buộc [44]. Luận văn “Các yếu tố tác động đến việc cai nghiện ma túy tổng hợp tại thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Thị Hiền đã tập trung nghiên cứu các giải pháp trong tổ chức các hoạt động cai nghiện hiệu quả dành cho người nghiện ma túy tổng hợp. Qua kết quả nghiên cứu của đề tài này, các cơ sở cai nghiện ma túy có thể tham khảo để đưa ra các mô hình phù hợp và giải pháp hữu hiệu [20]. Bài viết “Hoàn thiện quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc” của tác giả Nguyễn Hoàng Việt đăng trên Trang thông tin của Bộ Tư Pháp [45]; tác giả đi sâu tìm hiểu và nêu ra một loạt các vấn đề vướng mắc, bất cập trong quy định pháp luật về trình tự, thủ tục lập hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, thông qua đó tác giả cũng đề ra các nhóm giải pháp để khắc phục những vướng mắc, bất cập trên; qua nội dung bài viết này, các cơ quan, các nhà hoạch định, xây dựng pháp luật có thể tham khảo nghiên cứu để hoàn thiện pháp luật về áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Bài viết “Nghịch lý đưa người đi cai nghiện khó hơn bắt tội phạm” của tác giả Thục Quyên đăng trên Báo Pháp luật Việt Nam [29]; nội dung bài viết đánh giá sau hơn 3 năm trên phạm vi toàn quốc áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc kể từ thời điểm các quy định liên quan đến việc xem xét, áp 5
dụng các biện pháp xử lý hành chính do Tòa án xem xét, quyết định có hiệu lực. Bên cạnh một số kết quả bước đầu thì quá trình triển khai biện pháp này gặp không ít khó khăn, vướng mắc, đòi hỏi phải có giải pháp tháo gỡ kịp thời mới có thể đáp ứng được yêu cầu của công tác đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật về hành chính. Khía cạnh khai thác của tác giả bằng cách phỏng vấn, trao đổi trực tiếp với những cá nhân thực thi công vụ có liên quan đến công tác lập hồ sơ và áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Bài viết có giá trị tham khảo nghiên cứu giúp cho cán bộ tham gia công tác lập hồ sơ ở các địa phương. “Tâm lý giáo dục nhân cách người cai nghiện ma túy (từ thực tế thành phố Hồ Chí Minh)”, Sách do PGS.TS Phan Xuân Biên và TS Hồ Bá Thâm (đồng chủ biên); do Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2004 [7]. Là một công trình nghiên cứu công phu của nhiều tác giả về nguyên nhân, đặc điểm tâm lý, công tác giáo dục nhân cách, đạo đức xã hội dành cho những người liên quan đến nghiện ma túy. Các tác giả cho rằng, người nghiện là những người rối loạn về tâm lý, không làm chủ được hành vi của mình, từ không làm chủ được bản thân, họ hành động chủ yếu theo ham muốn bản năng, dẫn tới lệch chuẩn xã hội, khủng hoảng nhân cách, tha hóa rối loạn nhân cách và việc cai nghiện phục hồi nhân cách, sửa đổi và phát triển nhân cách người cai nghiện thành công hay không phụ thuộc vào thái độ, tình thương, trách nhiệm của cộng đồng, gia đình, xã hội và bản thân người nghiện. Cuốn sách tập hợp các bài viết có chất lượng của các nhà QLNN, các chuyên gia và cán bộ quản lý tại các cơ sở cai nghiện ma túy nhằm đi sâu nghiên cứu khoa học tâm lý giáo dục người cai nghiện ma túy và cả về mặt xây dựng, hoàn chỉnh chủ trương chính sách, giải pháp quản lý giáo dục nhân cách, dạy nghề cho người cai nghiện ma túy tại các cơ sở và sau cai nghiện tại địa phương quản lý. Các công trình khoa học, đề tài nghiên cứu, sách chuyên khảo, luận án, luận văn và bài báo trong chừng mực nhất định đã góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng về QLNN đối với hoạt động phòng, chống ma túy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong tình hình mới. Tuy vậy, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện và chuyên biệt về QLNN đối với hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành 6
phố Hồ Chí Minh. Luận văn là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện và chuyên biệt về QLNN đối với hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh dưới góc độ quản lý công. Với kết quả nghiên cứu của luận văn, tác giả hy vọng sẽ góp phần khắc phục tình trạng nêu trên. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1 Mục đích nghiên cứu của luận văn Luận văn hướng tới làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực trạng QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh để đưa ra phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện QLNN về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Thứ nhất, làm rõ những vấn đề lý luận của QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc thông qua việc làm rõ: khái niệm hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc; đặc điểm hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc; vai trò hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc. Phân tích rút ra khái niệm QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc; xác định nội dung, chủ thể, khách thể QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc; các yếu tố ảnh hưởng đến QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc. Nghiên cứu kinh nghiệm QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc của một số địa phương có sự tương đồng để rút ra bài học có giá trị tham khảo cho Thành phố Hồ Chí Minh. Thứ hai, phân tích thực trạng QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh; trên cơ sở đó đánh giá khách quan về những kết quả đạt được và nguyên nhân cũng như chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân của nó. Thứ ba, đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1 Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn Luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động QLNN về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc. 7
4.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn Về nội dung: Tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc và thực tiễn công tác này trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ đó đề xuất những phương hướng và giải pháp hoàn thiện QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc. Về không gian: Nghiên cứu thực trạng QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Về thời gian: Giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2019. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn 5.1 Phƣơng pháp luận của luận văn Luận văn được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; tư tưởng Hồ Chí Minh; chủ trương, đường lối và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam; chính sách, pháp luật của Nhà nước trong QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc của UBND Thành phố Hồ Chí Minh. 5.2 Phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Luận văn được tiến hành trên cơ sở sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu tài liệu, sách, các tạp chí, các thông tin khoa học về kết quả nghiên cứu có liên quan đến đề tài đã được công bố trên các ấn phẩm và các báo cáo khoa học; các văn bản chủ yếu về chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước về cai nghiện ma túy và QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc để tiếp thu có chọn lọc các thành quả nghiên cứu trước đó về những vấn đề có liên quan đến đề tài. Phương pháp thống kê: Sử dụng các số liệu thống kê thu thập được và trong các báo cáo được sử dụng trong chương 2 của luận văn. Trong chương 1 và chương 2 của luận văn đã sử dụng các phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp nhằm phân tích, tổng hợp những dữ liệu thu thập được làm cơ sở lý luận cho nghiên cứu đề tài luận văn, từ đó xây dựng cách tiếp cận toàn diện, khách quan những nội dung nghiên cứu. Phương pháp khảo sát và phân tích 8
tài liệu thu thập được nhằm phát hiện những vấn đề trong hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc để tìm giải pháp hoàn thiện QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh được thể hiện trong chương 3 của luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ là những bổ sung quan trọng vào lý luận quản lý công; góp phần làm sáng tỏ những quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam; chính sách, pháp luật của Nhà nước trong QLNN về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc; về đổi mới QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc. Đồng thời, góp phần nâng cao nhận thức về vai trò của QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc trong đời sống dân sự. Luận văn có thể được tham khảo trong hoàn thiện thể chế QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc; trong hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc; trong nâng cao hiệu quả công tác cai nghiện ma túy tại các cơ sở xã hội, cơ sở cai nghiện ma túy công lập; trong công tác quản lý, hỗ trợ người đã cai nghiện tái hòa nhập cộng đồng của các tỉnh, thành và địa phương trên cả nước. Ngoài ra luận văn còn là nguồn tài liệu khoa học cho việc học tập và nghiên cứu của các học viên cao học chuyên ngành QLNN, chuyên ngành luật và giúp các nhà quản lý cũng như những người làm thực tiễn trong việc tìm hiểu học tập các giải pháp quản lý về công tác cai nghiện ma túy bắt buộc. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý của QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc. Chương 2: Thực tiễn QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện QLNN về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc tại Thành phố Hồ Chí Minh. 9
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HOẠT ĐỘNG CAI NGHIỆN MA TÚY BẮT BUỘC 1.1. Hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc Với những hậu quả, tác hại mà ma túy gây ra cho người nghiện và gia đình, xã hội,… thì tất yếu phải có hoạt động cai nghiện ma túy. Đó là biện pháp giúp người nghiện ma túy thông qua chữa trị để từ bỏ ma túy, phục hồi sức khỏe tinh thần và tái hòa nhập cộng đồng. Thực chất cai nghiện ma túy là quá trình giải quyết sự rối loạn ba yếu tố của người nghiện (trạng thái sinh lý, tâm lý, nhận thức và hành vi). Cai nghiện là một quá trình đấu tranh giữa một bên là ý chí quyết tâm giành giật lấy sự tự do không bị lệ thuộc vào chất ma túy, cũng như sự yên vui đầm ấm của gia đình và cộng đồng với một bên là thói quen đã bắt rễ rất sâu trong con người bạn do ma túy tạo nên. Phải nói rằng ma túy có một “ma lực” ghê gớm có thể bẻ gãy nhiều ý chí mạnh mẽ nhưng không phải không khuất phục nổi. Liên hợp quốc đưa ra định nghĩa: “Cai nghiện là một biện pháp tổng hợp gồm các tác động về y học, pháp luật, giáo dục học, đạo đức, … nhằm điều trị giúp cho người nghiện ma túy cắt các hội chứng cai nghiện, phục hồi sức khỏe và tái hòa nhập cộng đồng”. Có thể hiểu khái niệm cai nghiện ma túy như sau: Cai nghiện ma túy là một biện pháp tổng hợp gồm các hoạt động can thiệp về y tế, tâm lý, xã hội nhằm giúp đỡ người nghiện đạt được 2 mục đích sau: không còn sử dụng ma túy bất hợp pháp và phục hồi lại các chức năng về sức khoẻ, lối sống, nhân cách, hành vi, trách nhiệm với gia đình, xã hội, nghề nghiệp, ... Như vậy, từ những phân tích trên, tác giả rút ra được khái niệm về hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc như sau: Hoạt động cai nghiện ma túy bắt buộc là chuỗi hoạt động của người có thẩm quyền áp đặt các biện pháp quản lý bắt buộc (đưa vào cơ sở cai nghiện hoặc quản lý tại cộng đồng) đối với người nghiện ma túy nhằm giúp người nghiện không còn sử dụng ma túy bất hợp pháp và phục hồi lại các chức năng tâm sinh lý để hòa nhập trở lại với cuộc sống cộng đồng. 10