Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, từ thực tiễn tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: Mucong999 Mucong999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn để đề xuất giải pháp hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội nói chung và ở tỉnh Quảng Trị nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, từ thực tiễn tỉnh Quảng Trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ PHƢỚC THẮNG THỂ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ PHƢỚC THẮNG THỂ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ CÔNG MÃ SỐ : 8 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐÀM BÍCH HIÊN THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận văn “ Thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, từ thực tiễn tỉnh Quảng Trị” là công trình nghiên cứu khoa học do tôi thực hiện. Số liệu sử dụng trong luận văn là số liệu trung thực, có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Thừa Thiên Huế, ngày 25 tháng 6 năm 2019 Tác giả luận văn Lê Phƣớc Thắng
LỜI CÁM ƠN Để hoàn thiện luận văn này, tôi xin chân thành cám ơn Ban giám hiệu Học viện hành chính quốc gia, các khoa, phòng và toàn thể các thầy, cô giáo của Học viện đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và tạo điều hiện giúp đỡ học viên để hoàn thiện chương trình học tại trường. Đặc biệt tôi xin trân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Đàm Bích Hiên người đã tận tâm, nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện luận văn này. Tôi xin chân thành cám ơn Lãnh đạo Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Trị, các Phòng, Ban, Ngành của tỉnh đã cung cấp thông tin và nhiệt tình giúp đỡ trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Trong quá trình nghiên cứu, dù đã rất cố gắng, nhưng do trình độ bản thân còn hạn chế, kinh nghiệm công tác chưa nhiều và lần đầu tiên làm luận văn nên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi mong nhận được sự quan tâm, đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân thành cảm ơn ! Thừa Thiên Huế, tháng 06 năm 2019 Học viên Lê Phƣớc Thắng
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CÁM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC SƠ ĐỒ PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THỂ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI ...................................................................................... 9 1.1. Khái quát chung về Bảo hiểm xã hội (BHXH) ................................................ 9 1.1.1.Khái niệm BHXH .......................................................................................... 9 1.1.2. Đối tượng của BHXH và đối tượng tham gia BHXH................................. 10 1.1.3. Đặc điểm của BHXH .................................................................................. 11 1.1.4. Vai trò của BHXH ...................................................................................... 12 1.1.5. Chức năng của BHXH ................................................................................ 14 1.1.6. Nguyên tắc của BHXH ............................................................................... 14 1.2. Quản lý nhà nước về BHXH .......................................................................... 15 1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước về BHXH ...................................................... 15 1.2.2. Đặc điểm của quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội .................................. 16 1.3. Thể chế quản lý nhà nước về BHXH ............................................................. 17 1.3.1. Khái niệm thể chế quản lý nhà nước về BHXH ......................................... 17 1.3.2. Đặc điểm của thể chế quản lý nhà nước về BHXH .................................... 19 1.3.3. Vai trò của thể chế quản lý nhà nước về BHXH ........................................ 20 1.3.4. Nội dung của thể chế quản lý nhà nước về BHXH ..................................... 21 1.3.5. Tổ chức thực hiện thể chế QLNN về BHXH .............................................. 24 1.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến thể chế quản lý nhà nước về BHXH ................ 29 1.4. Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới và giá trị tham khảo đối với Việt Nam. ....................................................................................................................... 34
1.4.1. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới. .................................................... 34 1.4.2. Giá trị tham khảo đối với Việt Nam ........................................................... 37 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THỂ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI Ở TỈNH QUẢNG TRỊ ............................................................. 41 2.1. Khái quát chung về tỉnh Quảng Trị và Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Trị ...... 41 2.1.1. Khái quát chung về tỉnh Quảng Trị ............................................................ 41 2.1.2. Tổng quan về Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Trị .......................................... 42 2.1.3. Hệ thống các cơ quan QLNN về BHXH trên địa bàn tỉnh ......................... 44 2.2. Thực trạng hệ thống văn bản pháp luật về bảo hiểm xã hội tại tỉnh Quảng Trị . 46 2.2.1. Hệ thống văn bản pháp luật về bảo hiểm xã hội ......................................... 46 2.2.2. Nội dung thể chế QLNN về BHXH tại tỉnh Quảng Trị .............................. 50 2.3. Thực trạng tổ chức thực hiện thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội tại tỉnh Quảng Trị ........................................................................................................ 55 2.3.1. Xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện văn bản pháp luật ..................... 55 2.3.2. Tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về BHXH tại tỉnh Quảng Trị .. 59 2.3.3. Công tác tham mưu, phối hợp thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội ........ 60 2.3.4. Thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về BHXH ............................. 62 2.3.5. Kết quả thực hiện các chỉ tiêu chủ yếu về BHXH trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. .................................................................................................... 64 2.4. Đánh giá thực trạng thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội tại tỉnh Quảng Trị................................................................................................................ 69 2.4.1. Ưu điểm ...................................................................................................... 69 2.4.2. Tồn tại, hạn chế ........................................................................................... 71 2.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ........................................................................... 73 CHƢƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỂ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG TRỊ ....................................................................................................... 77 3.1. Quan điểm hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội ........... 77
3.1.1. Mở rộng và hoàn thiện thể chế chính sách BHXH có bước đi, lộ trình phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. ............................................. 77 3.1.2. Thực hiện tốt các chế độ, chính sách BHXH là trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể, tổ chức xã hội, doanh nghiệp và của mỗi người dân .. 78 3.2. Giải pháp hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ............. 79 3.2.1. Giải pháp chung về hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội 79 3.2.2. Giải pháp cụ thể đối với tỉnh Quảng Trị ..................................................... 86 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 97
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải ASXH : An sinh xã hội BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp CNTT : Công nghệ thông tin KCB : Khám chữa bệnh NLĐ : Người lao động QLNN : Quản lý nhà nước SDLĐ : Sử dụng lao động TNLĐ-BNN : Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp UBND : Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Thực trạng Cán bộ - viên chức ở BHXH tỉnh Quảng Trị năm 2014-2018......43 Bảng 2.2. Công tác phát triển đối tượng người tham gia BHXH trên điạ bàn tỉnh từ 2014-2018.................................................................................................64 Bảng 2.3. Kết quả thu BHXH trên địa bàn tỉnh từ 2014-2018 .................................65 Bảng 2.4: Bảng tổng hợp tình hình nợ đọng BHXH trên địa bàn tỉnh từ năm 2014- 2018 .........................................................................................................66 Bảng 2.5. Bảng tổng hợp số liệu giải quyết các chế độ BHXH từ năm 2014-2018 .67 Bảng 2.6: Bảng tổng hợp số liệu thanh toán chi phí khám chữa bệnh trên địa bàn tỉnh Quảng Trị từ năm 2014-2018. ..........................................................67
DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Cơ cấu bộ máy tổ chức của BHXH tỉnh Quảng Trị ................................42 Sơ đồ 2.2. Sơ đồ hệ thống tổ chức QLNN về BHXH tỉnh Quảng Trị ......................44
PHẦN MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Con người muốn tồn tại và phát triển luôn cần phải thoả mãn các nhu cầu tối thiểu về vật chất, tinh thần và để thoả mãn các nhu cầu đó con người phải lao động, sáng tạo sản xuất ra các sản phẩm. Tuy nhiên, con người không phải bao giờ cũng gặp thuận lợi, có đủ thu nhập và điều kiện sinh sống mà rủi ro luôn đi kèm.Trong nhiều trường hợp rủi ro bất ngờ xảy ra làm giảm hoặc mất khả năng lao động như ốm đau, tai nạn lao động, già yếu… Khi rơi vào các trường hợp đó các nhu cầu cần thiết của cuộc sống con người không vì thế mà giảm đi hoặc mất đi, thậm chí còn tăng thêm hoặc phát sinh những nhu cầu mới như chi phí khám chữa bệnh khi ốm đau xảy ra. Bởi vậy, muốn duy trì đảm bảo cuộc sống người lao động (NLĐ) đòi hỏi phải có nguồn thu nhập thay thế để bù đắp. Khi nền sản xuất hàng hoá phát triển, sản xuất mang tính chuyên môn hoá cao thì quan hệ thuê mướn lao động ra đời và ngày càng phát triển. Những người làm công phải hoàn toàn dựa vào tiền lương làm nguồn sống chủ yếu, khi ốm đau, tai nạn, sinh đẻ… thì phải nghỉ việc và không có lương, cuộc sống của họ bị đe doạ. NLĐ đã ý thức được sự cần thiết phải có thu nhập đề phòng khi họ gặp rủi ro tai nạn bất ngờ nên họ đấu tranh đòi giới chủ phải cam kết đảm bảo một số thu nhập nhất định để họ trang trải những nhu cầu thiết yếu khi ốm đai, thai sản… Lúc đầu giới chủ cam kết đảm bảo cho NLĐ những khoản thu nhập nhất định đó. Song nhiều khi rủi ro xảy ra liên tục buộc người chủ phải chi ra những khoản tiền lớn mà họ không muốn. Do vậy, giới chủ đã chi nhiều hơn nên xuất hiện mâu thuẫn và tranh chấp giữa chủ và thợ, mâu thuẫn ngày càng gay gắt. Đứng trước tình tình đó, nhà nước là người thứ ba đứng ra giải quyết mâu thuẫn và điều hoà lợi ích giữa chủ và thợ, cụ thể: yêu cầu cả chủ và thợ đều phải đóng góp những khoản tiền nhất định để hình thành quỹ, đồng thời nhà nước hỗ trợ một phần để giúp các bên giải quyết khó khăn. Từ đó, giới chủ và thợ đều được đảm bảo và họ thấy có lợi các nguồn đóng góp và sự hỗ trợ của nhà nước hình thành nên quỹ tiền tệ tập trung – quỹ BHXH. 1
Sự xuất hiện của BHXH là một tất yếu khách quan khi mà mọi thành viên trong xã hội đều cảm thấy sự cần thiết phải tham gia hệ thống BHXH và sự cần thiết được BHXH. Từ khía cạnh kinh tế thì tham gia BHXH và được BHXH là sự phản ánh một quy luật có tính khách quan: quy luật cung – cầu. Vì vậy, BHXH đã trở thành nhu cầu và quyền lợi của người lao động và được thừa nhận là một nhu cầu tất yếu khách quan, một trong những quyền lợi của con người như trong Tuyên ngôn nhân quyền của Đại hội đồng Liên hợp quốc đã nêu. Ở nước ta đã ban hành nhiều nghị quyết, văn bản pháp luật về BHXH liên quan đến thể chế quản lý nhà nước về BHXH tiêu biểu như Nghị định số 235- HĐBT, ngày 18-9-1985, của Hội đồng Bộ trưởng Về cải tiến chế độ tiền lương của công nhân, viên chức và các lực lượng vũ trang, bãi bỏ chế độ cung cấp hiện vật theo giá bù lỗ, chuyển sang chế độ trả lương bằng tiền do quỹ hàng hóa bảo đảm; Nghị định số 236-HĐBT, ngày 18-9-1985, của Hội đồng Bộ trưởng Về bổ sung, sửa đổi một số chế độ, chính sách về thương binh xã hội; Luật BHXH năm 2006; Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 22-11-2012, của Bộ Chính trị Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế giai đoạn 2012 - 2020; Chiến lược phát triển ngành BHXH Việt Nam đến năm 2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1215/QĐ-TTg, ngày 23-7-2013; Luật BHXH năm 2014. Mới đây nhất, cụ thể hóa thể chế về an sinh xã hội tại Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, ngày 23-5-2018, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW Về cải cách chính sách BHXH. Những vấn đề nêu trên thể hiện tầm nhìn chiến lược có tính xuyên suốt đối với việc phát triển BHXH trong hệ thống chính sách xã hội nhằm bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội, coi đó vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển bền vững đất nước. Đến nay, đã hình thành hệ thống chính sách BHXH tương đối đồng bộ gồm bảo hiểm hưu trí - tử tuất, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm ốm đau, thai sản và bảo hiểm tai nạn lao động, cơ bản bao quát các chế độ BHXH theo thông lệ quốc tế về BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện trong các ngành, thành phần kinh tế với các loại hình lao động khác nhau. Quỹ BHXH trở thành quỹ an sinh lớn nhất, hoạt động 2
theo nguyên tắc đóng - hưởng và chia sẽ giữa những người lao động cùng thế hệ và giữa các thế hệ tham gia BHXH. Diện bao phủ BHXH theo quy định và quy mô tham gia BHXH được mở rộng, số người tham gia, số người được hưởng BHXH tăng lên. Hệ thống tổ chức BHXH từng bước được đổi mới, phát huy hiệu lực, hiệu quả trong xây dựng, tổ chức thực hiện chính sách BHXH. Qua thực tiễn cho thấy những chính sách, thể chế quản lý nhà nước về BHXH của Đảng và nhà nước đã mang lại những hiệu quả thiết thực như thay thế, bù đắp một phần thu nhập cho người lao động, phân phối lại thu nhập, khuyến khích người lao động tăng gia sản xuất, phát huy tiềm năng và gắn bó giữa lợi ích giữa người lao động và người sử dụng lao động, giữa lao động với xã hội...song vẫn còn tồn tại hạn chế, thiếu sót, vướng mắc trong công tác bảo hiểm xã hội. Tác động tiêu cực không nhỏ đến đời sống của người lao động và chính sách xã hội, trong đó đáng chú ý là những đe dọa, thách thức an ninh phi truyền thống, cần phải được tập trung xử lý kịp thời. Tại tỉnh Quảng Trị, ngoài những thể chế, chính sách trên còn đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về BHXH để phù hợp với thực tế của từng địa phương trên địa bàn tỉnh. Từ nhận thức đó, học viên đã lựa chọn đề tài: “ Thể chế Quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, từ thực tiễn tỉnh Quảng Trị” làm luận văn tốt nghiệp, nhằm giải quyết những vấn đề nêu trên, đặc biệt là xây dựng thể chế để hoàn thiện vấn đề quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội. 2.Tình hình nghiên cứu đề tài Thể chế quản lý nhà nước và thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội là vấn đề được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu, nhiều nhà quản lý. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu có những liên quan nhất định đến nội dung của đề tài như sau: Nhóm những công trình nghiên cứu liên quan đến thể chế và thể chế quản lý nhà nước ở các lĩnh vực khác nhau: Giáo trình “ Hành chính công” của Học viện Hành chính, (2012) Nhà xuất bản Giáo dục. Chương 3 của Giáo trình trình bày những vấn đề lý luận cơ bản nhất về thể chế hành chính nhà nước. 3
Một số luận án tiến sĩ cũng có đề cập đến vấn đề này như Luận án tiến sĩ quản lý công “Thể chế quản lý nhà nước đối với giáo dục sau đại học ở Việt Nam hiện nay” của Lê Như Phong, năm 2017; Luận án kinh tế: “Hoàn thiện thể chế quản lý công chức ở Việt Nam trong điều kiện phát triển và hội nhập quốc tế” của Trần Anh Tuấn, Đại học Kinh tế Quốc dân năm 2007 và Luận án quản lý hành chính công của Bùi Thị Ngọc Hiền: “ Nâng cao năng lực thể chế hành chính nhà nước để thích ứng với kinh tế thị trường và yêu cầu hội nhập quốc tế ở nước ta hiện nay” (2014). Hoàng Thị Thu (2017), "Thể chế đào tạo, bồi dưỡng công chức cấp huyện - từ thực tiễn huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội", thực hiện và hoàn thiện thể chế đào tạo, bồi dưỡng công chức huyện Phú Xuyên, nhằm nâng cao trình độ năng lực, chuyên môn,phẩm chất của đội ngũ công chức huyện đáp ứng nhu cầu phát triển của huyện trong tình hình mới. Nguyễn Tuấn Hưng (2017), “Thể chế quản lý giảng viên thỉnh giảng trong các trường đại học - Từ thực tiễn Trường Đại học Y Hà Nội”, luận vă đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý giảng viên thỉnh giảng tại Trường Đại học Y Hà Nội cùng một số trường đại học hiện nay của nước ta. Nhóm công trình nghiên cứu về bảo hiểm xã hội: Hồ Tân Tiên (2017), “Quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Quảng Ngãi”, luận văn đã nêu ra được những tồn tại, khó khăn, thách thức trong việc thực hiện công tác Bảo hiểm xã hội. Từ đó, đề xuất giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội đạt hiệu quả hơn trong giai đoạn hiện nay. Trần Thị Thúy (2015), “ Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội Hà Nội”, luận văn nêu rõ công tác quản lý thu BHXH bắt buộc là nhiệm vụ quan trọng và khó khăn của ngành BHXH. Công tác thu BHXH bắt buộc đạt hiệu quả cao thì đòi hỏi phải có quy trình quản lý thu chặt chẽ, hợp lý, khoa học. Luận văn đã nêu cách khắc phục những hạn chế trên, nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH bắt buộc, phát triển bền vững quỹ BHXH. 4
Ngô Thị Hòa (2018), “ Quản lý nhà nước về chi trả các chế độ Bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận 9 Tp. Hồ Chí Minh”, việc triển khai thực hiện các chính sách BHXH của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền đạt được nhiều kết quả tốt, công tác giải quyết và chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội kịp thời, đúng thời gian quy định của luật bảo hiểm xã hội. Tuy nhiên, tình trạng cố ý lợi dụng các kẻ hở của pháp luật và sự quản lý chưa tốt của các cơ quan nhà nước để trục lợi từ quỹ BHXH còn xảy ra ở nhiều địa phương với số lượng ngày càng tăng, số tiền ngày càng lớn; làm ảnh hưởng đến sự công bằng trong thụ hưởng chính sách BHXH của người lao động. Luận văn tìm ra những nguyên nhân của hạn chế, đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện quản lý nhà nước (QLNN) trên lĩnh vực BHXH, từ đó đưa chính sách BHXH đến với người lao động một cách đầy đủ theo quy định của pháp luật. Viện Khoa học lao động và các vấn đề xã hội - Bộ LĐTB và XH và BHXH Việt Nam với các đề tài “Luận cứ khoa học cho việc đổi mới chính sách BHXH” (1999); “Kinh nghiệm quản lý BHXH ở nước ngoài và việc vận dụng vào Việt Nam” (2000). Bảo hiểm xã hội Việt Nam với các đề tài: “Chiến lược phát triển ngành BHXH Việt Nam giai đoạn 2000-2010” và “Chế độ, chính sách BHXH hiện hành: Thực trạng và kiến nghị ” (2001), Đổi mới và phát triển bảo hiểm xã hội Việt Nam (2015). Trong quá trình nghiên cứu, tôi thấy đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến các khía cạnh khác nhau về quản lý nhà nước và thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội. Tuy nhiên, tại địa bàn tỉnh Quảng Trị chưa có đề tài nào nghiên cứu thể chế Quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội. Vì vậy, với đề tài lựa chọn, tôi sẽ phân tích đề xuất những giải pháp để hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội - từ thực tiễn tỉnh Quảng Trị 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn * Mục đích: Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn để đề xuất giải pháp hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội nói chung và ở tỉnh Quảng Trị nói riêng. 5
* Nhiệm vụ: - Làm rõ cơ sở khoa học của thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội: khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung và yếu tố ảnh hưởng của thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội. - Phân tích, đánh giá thực trạng thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội tại tỉnh Quảng Trị để chỉ ra những kết quả đạt được, ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân. - Đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội nói chung và ở tỉnh Quảng Trị nói riêng. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn * Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tại là thể chế Quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội từ thực tiễn tỉnh Quảng Trị. * Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: Đề tài nghiên cứu thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội dưới giác độ hệ thống văn bản pháp luật quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội và việc tổ chức thực hiện thể chế này trong thực tế. - Về không gian: Nghiên cứu thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ở tỉnh Quảng Trị. - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ở tỉnh Quảng Trị từ năm 2014-2018. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn - Phương pháp luận: Đề tài được nghiên cứu bằng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và quan điểm, chính sách của Đảng về thực hiện các chính sách BHXH. - Phương pháp nghiên cứu khoa học: + Phương pháp phân tích tài liệu: Phương pháp này được dùng để phân tích cả tài liệu sơ cấp và tài liệu thứ cấp. Tài liệu sơ cấp bao gồm các văn bản pháp luật và các văn kiện đảng có liên quan, các số liệu thống kê chính thức các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tài liệu thứ cấp bao gồm các bài báo, tạp chí, kết luận phân tích đã được các tác giả khác thực hiện. 6
+ Phương pháp tổng hợp: Phương pháp này được sử dụng để tổng hợp các số liệu, tri thức có được từ hoạt động phân tích số liệu, phỏng vấn, hỏi chuyên gia. Việc tổng hợp nhằm mục đích đưa ra các luận giải, nhận xét và đề xuất của chính tác giả luận án. + Phương pháp so sánh: Phương pháp này được áp dụng để nghiên cứu kinh nghiệm nước ngoài, qua đó rút ra bài học và lựa chọn những hạt nhân hợp lý, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh để áp dụng đối với Việt Nam. Nguồn số liệu khai thác qua các phương tiện: + Các báo cáo chuyên đề, báo cáo tổng kết + Các bài viết, tham luận từ các hội thảo được đăng tải trên các phương tiện truyền thôn: Báo giấy, báo mạng, tạp chí chuyên ngành, các trang webside... 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn góp phần hệ thống hóa và làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận cơ bản của thể chế quản lý nhà nước về BHXH. - Làm rõ nội dung thể chế quản lý nhà nước về BHXH. - Đánh giá thực trạng thể chế quản lý nhà nước về BHXH, và thực trạng thể chế quản lý nhà nước về BHXH từ thực tiễn địa bàn tỉnh Quảng Trị. Chỉ rõ các kết quả, hạn chế và những nguyên nhân chủ yếu từ thực trạng đó. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về BHXH, thực trạng thể chế quản lý nhà nước về BHXH tại tỉnh Quảng Trị. Tóm lại, các kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần bổ sung những vấn đề lý luận về thể chế quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, cung cấp các luận cứ khoa học cho viện nghiên cứu nhằm tiếp tục xây dựng, hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về BHXH nói chung và thể chế quản lý nhà nước về BHXH tại tỉnh Quảng Trị nói riêng. Các kết quả nghiên cứu của luận văn cũng có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho học tập và nghiên cứu, cho các cơ quan quản lý nhà nước, cho các tổ chức và cá nhân. 7
7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn đƣợc chia thành 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở khoa học của thể chế quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội. Chƣơng 2 : Thực trạng thể chế quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội ở tỉnh Quảng Trị. Chƣơng 3: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện thể chế quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội từ thực tiễn tỉnh Quảng Trị. 8
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THỂ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Khái quát chung về Bảo hiểm xã hội (BHXH) 1.1.1.Khái niệm BHXH Theo ILO: “BHXH là thuật ngữ chia sẻ rủi ro và tài chính làm cho BHXH đạt hiệu quả và trở thành một hiện thực ở tất cả các nước trên thế giới”.[12] Trong tác phẩm “Một số vấn đề về chính sách đảm bảo XH ở nước ta hiện nay”: “BHXH chính là một quá trình tổ chức và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung được tồn tích dần do sự đóng góp của người sử dụng lao động (SDLĐ) và người lao động dưới sự điều tiết của nhà nước, nhằm đảm bảo một phần thu nhập để thoả mãn những nhu cầu sinh sống thiết yếu của người lao động và gia đình họ khi gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng thu nhập theo lao động”.[13] - Theo giáo trình Kinh tế bảo hiểm của đại học kinh tế quốc dân: “BHXH là sự đảm bảo đời sống cho NLĐ và gia đình họ khi bị giảm, bị mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, trên cơ sở san sẻ trách nhiệm đóng góp vào quỹ BHXH”. [14,tr12-15]. - Trong từ điển bách khoa Việt Nam tập 1: “BHXH là sự thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật thất nghiệp, tuổi già, tử tuất dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH có sự bảo hộ của nhà nước theo pháp luật nhằm đảo bảo an toàn đời sống cho NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội”.[19] - Theo điều 3.1 Luật BHXH do Quốc hội Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 20 tháng 11 năm 2014: “Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”.[22] 9
Từ những khái niệm trên, có thể hiểu về BHXH là: Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH. 1.1.2. Đối tượng của BHXH và đối tượng tham gia BHXH 1.1.2.1. Đối tượng của BHXH BHXH là một hệ thống bảo đảm khoản thu nhập bị giảm hoặc mất do giảm, mất khả năng lao động, mất việc làm vì có các nguyên nhân như ốm đau tai nạn, tuổi già. Chính vì vậy, đối tượng của BHXH là phần thu nhập của NLĐ bị biến động hoặc giảm, mất đi do gặp phải những rủi ro ngẫu nhiên, bất ngờ xảy ra. Đối tượng của BHXH không chỉ là các khoản thu nhập theo lương mà bao gồm các khoản thu nhập khác ngoài lương như: thưởng, phụ cấp... cho NLĐ có nhu cầu đóng góp thêm để được hưởng mức trợ cấp BHXH. 1.1.2.2. Đối tượng tham gia BHXH Đối tượng tham gia của BHXH là NLĐ và người SDLĐ. Họ là những người trực tiếp tham gia đóng góp tạo nên quỹ BHXH với một khoản phần trăm nhất định so với tiền lương của NLĐ theo quy định của luật BHXH. Tuỳ theo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước mà đối tượng này có thể là tất cả hoặc một bộ phận những NLĐ nào đó trong xã hội. Trong thời kỳ đầu khi triển khai BHXH, hầu hết các nước chỉ áp dụng đối với những người làm công ăn lương để đảm bảo mức đóng góp ổn định, đảm bảo an toàn quỹ BHXH. Hiện nay, khi nền kinh tế phát triển, nhu cầu sử dụng NLĐ trong và ngoài doanh nghiệp nhà nước tăng lên nhiều thì đối tượng tham gia BHXH và đối tượng của BHXH cũng được mở rộng. Vì vậy, đối tượng tham gia của BHXH bao gồm: + Đối tượng bắt buộc tham gia BHXH: NLĐ và người SDLĐ phải tham gia BHXH một cách bắt buộc với mức đóng và mức hưởng BHXH theo quy định của luật BHXH. 10