Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn nhằm góp phần cải thiện hiệu quả giáo dục THCS ở huyện Bạch Thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRỊNH THỊ THU QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG XÃ HỘI CHO HỌC SINH THCS NGƢỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở HUYỆN BẠCH THÔNG, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thái Nguyên, năm 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRỊNH THỊ THU QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG XÃ HỘI CHO HỌC SINH THCS NGƢỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở HUYỆN BẠCH THÔNG, TỈNH BẮC KẠN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.140.114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hà Thị Kim Linh Thái Nguyên, năm 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Tác giả luận văn Trịnh Thị Thu i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới cô Hà Thị Kim Linh, người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn Trịnh Thị Thu ii
MỤC LỤC Trang TRANG BÀI PHỤ LỜI CAM ĐOAN................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC .........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................. iv DANH MỤC BẢNG, BIỂU .............................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG XÃ HỘI CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ NGƢỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ ........................................................................ 6 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................... 6 1.1.1. Nghiên cứu về kỹ năng hoạt động xã hội .................................................. 6 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội và quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội.................................................................... 7 1.2. Một số khái niệm cơ bản .............................................................................. 9 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục .......................................................................... 9 1.2.2. Hoạt động xã hội, kỹ năng hoạt động xã hội ........................................... 10 1.2.3. Giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ............................................................................. 12 1.2.4. Quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội ............................................ 12 iii
1.3. Một số vấn đề về giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số .................................................. 13 1.3.1. Vị trí, vai trò của giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số trong nhà trường ...................... 13 1.3.2. Mục tiêu, nội dung giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số .................................................. 15 1.3.3. Hình thức giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số .................................................................... 17 1.4. Quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ........................................................................... 21 1.4.1. Mục tiêu quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số .................................................. 21 1.4.2. Nội dung quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số .................................................. 23 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số .............................. 29 1.5.1. Đặc điểm tâm lý của học sinh Trung học cơ sở là người dân tộc thiểu số..................................................................................................... 29 1.5.2. Cơ sở vật chất phục vụ của nhà trường ................................................... 30 1.5.3. Năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên.................................. 31 1.5.4. Chương trình giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở .................................................................................................. 32 Kết luận chƣơng 1 ............................................................................................ 34 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG XÃ HỘI CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ NGƢỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở HUYỆN BẠCH THÔNG, TỈNH BẮC KẠN .............. 35 2.1. Khái quát về giáo dục Trung học cơ sở ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn............................................................................................................. 35 2.1.1. Qui mô trường lớp và tỉ lệ học sinh Trung học cơ sở ............................. 35 iv
2.1.2. Về đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên trường Trung học cơ sở......................................................................................................... 36 2.1.3. Về chất lượng giáo dục của các trường Trung học cơ sở ........................ 37 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn ........................................................................ 38 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 38 2.2.2. Nội dung, đối tượng khảo sát .................................................................. 38 2.2.3. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 39 2.2.4. Xử lí số liệu khảo sát ............................................................................... 40 2.3. Kết quả khảo sát ......................................................................................... 40 2.3.1. Thực trạng giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội của học sinh Trung học cơ sở hoạt động xã hội người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn................................................................................ 40 2.3.2. Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn........................................................................................................... 49 2.3.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số............. 56 2.3.4. Đánh giá chung ........................................................................................ 58 Kết luận chƣơng 2 ............................................................................................ 60 Chƣơng 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG XÃ HỘI CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ NGƢỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở HUYỆN BẠCH THÔNG, TỈNH BẮC KẠN .............. 61 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................. 61 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 61 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 61 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ........................................................... 62 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 62 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 62 v
3.2. Biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở hoạt động xã hội người dân tộc thiểu số huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn.................................................................................. 63 3.2.1. Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý về giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số............. 63 3.2.2. Tăng cường bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho đội ngũ giáo viên các trường Trung học cơ sở ...... 65 3.2.3. Hoàn thiện các quy định, văn bản hướng dẫn giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ........... 67 3.2.4. Tăng cường điều kiện về cơ sở vật chất phục vụ hoạt động giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ............................................................................................... 69 3.2.5. Phối hợp các lực lượng giáo dục trong tổ chức giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ........... 72 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 73 3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất ............ 75 3.4.1. Mục đích và đối tượng khảo nghiệm ....................................................... 75 3.4.2. Kết quả khảo nghiệm mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh Trung học cơ sở người người dân tộc thiểu số huyện Bạch Thông ........................... 75 Kết luận chƣơng 3............................................................................................ 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 80 1. Kết luận .......................................................................................................... 80 2. Khuyến nghị................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 83 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CSVC Cơ sở vật chất CBQL Cán bộ quản lý DH Dạy học GD&ĐT Giáo dục và đào tạo HĐXH Hoạt động xã hội HS Học sinh DTTS Dân tộc thiểu số THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của Liên Hợp Quốc iv
DANH MỤC BẢNG, BIỂU Trang Bảng 2.1: Quy mô trường lớp và tỉ lệ học sinh THCS huyện Bạch Thông (2013 - 2018) ................................................................................... 35 Bảng 2.2: Cán bộ quản lý ở các trường THCS huyện Bạch Thông .................. 36 Bảng 2.3. Cơ cấu trình độ giáo viên ở các trường THCS huyện Bạch Thông .. 37 Bảng 2.4. Kết quả giáo dục của các trường THCS ở huyện Bạch Thông (năm học 2016 - 2017).............................................................................. 38 Bảng 2.5: Đánh giá của giáo viên các trường THCS ........................................ 41 Bảng 2.6: Đánh giá của cán bộ quản lý các trường THCS huyện Bạch Thông về việc áp dụng các hình thức giáo dục KNHĐXH ........................ 43 Bảng 2.7: Đánh giá của giáo viên các trường THCS huyện Bạch Thông về việc áp dụng các hình thức giáo dục ............................................... 45 Bảng 2.8: Hứng thú của học sinh đối với các hình thức giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội trong trường học .................................................. 46 Bảng 2.9: Đánh giá của giáo viên các trường THCS huyện Bạch Thông về một số kỹ năng của học sinh người DTTS ...................................... 47 Bảng 2.10: Thực trạng thực hiện nội dung quản lý giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh THCS người DTTS .................................................... 49 Bảng 2.11: Thực trạng hình thức, phương pháp quản lý giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh THCS người DTTS ....................................... 52 Bảng 2.12: Đánh giá tính hiệu quả quản lý giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh THCS người DTTS.................................................................. 55 Bảng 2.13: Các yếu tố đến quản lý giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh THCS người DTTS ......................................................................... 57 Bảng 3.1. Khảo nghiệm về sự cần thiết của các biện pháp ............................... 75 Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp .................................... 77 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xã hội hiện đại, kỹ năng hoạt động xã hội và giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa đòi hỏi con người mới, ngoài việc nắm vững tri thức, phát triển năng lực hoạt động trí tuệ, có phẩm chất tốt thì còn cần phải có kỹ năng hoạt động xã hội, kỹ năng hợp tác. Đặc biệt, trong xu thế hội nhập với một xã hội không ngừng biến chuyển, con người phải thường xuyên ứng phó với những thay đổi hàng ngày của cuộc sống. Từ đó, ngành giáo dục không chỉ hướng vào mục tiêu tạo ra nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, mà còn hướng đến mục tiêu phát triển đầy đủ và tự do giá trị của mỗi cá nhân, giúp cho con người có năng lực để cống hiến, đồng thời có năng lực để sống một cuộc sống có chất lượng và hạnh phúc. Để đạt mục tiêu đó, giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho người học đang trở thành một nhiệm vụ được ngành giáo dục và toàn xã hội quan tâm. Học sinh là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, nhất là học sinh trung học cơ sở. Đây là thời kỳ quá độ từ trẻ em sang người lớn, là giai đoạn giàu mơ ước, thích tìm tòi, khám phá; song lại thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội, thiếu kinh nghiệm sống. Một số trong độ tuổi dậy thì gặp phải những khó khăn về kỹ năng giao tiếp, ứng xử xã hội, vấn đề giới tính,… Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và kinh tế thị trường cùng với sự bùng nổ thông tin, thế hệ trẻ thường xuyên chịu tác động đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực, luôn được đặt vào hoàn cảnh phải lựa chọn những giá trị khác nhau, thậm chí trái ngược nhau, phải đương đầu với những khó khăn, thử thách.Một số không nhỏ trong đó có biểu hiện thiếu hụt những kỹ năng hoạt động xã hội cơ bản để có khả năng đáp ứng tốt với những yêu cầu của xã hội ngày nay. Bạch Thông là một huyện miền núi, nằm ở trung tâm của tỉnh Bắc Kạn. Huyện có tỉ lệ học sinh là người dân tộc thiểu số cao. Đối với học sinh người 1
dân tộc thiểu số, ngoài những đặc điểm chung về tâm, sinh lý lứa tuổi thì hầu hết các em là người vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn có nhiều tập tục lạc hậu, thói quen trong sinh hoạt còn chưa văn minh, thiếu kỹ năng thực hành, kỹ năng giao tiếp, hòa nhập, kỹ năng giải quyết vấn đề. Vì vậy, ngoài việc giáo dục tri thức, đòi hỏi ngành giáo dục Bạch Thông phải trang bị và rèn luyện những kỹ năng hoạt động xã hội cơ bản, cần thiết, giúp các em rèn luyện hành vi có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và tổ quốc; giúp các em có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với gia đình, bạn bè và cộng đồng; sống tích cực, chủ động, hài hoà, để các em có thể tự tin tham gia vào cuộc sống đa dạng và thích nghi với những thay đổi của xã hội hiện nay. Tuy nhiên, việc giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trong các nhà trường phổ thông nói chung và giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở nói riêng trong thời gian qua chưa được quan tâm đúng mức. Giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội thông qua các môn học và các hoạt động giáo dục chưa thực sự hiệu quả. Đặc biệt, công tác quản lý, chỉ đạo giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh người dân tộc thiểu số còn hạn chế, lúng túng trong việc lựa chọn con đường, cách thức tổ chức hoạt động rèn kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh. Xuất phát từ những lý do trên, để góp phần vào quá trình nghiên cứu, thực nghiệm các biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh, tôi lựa chọn đề tài “Quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn” làm đề tài nghiên cứu luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch 2
Thông, tỉnh Bắc Kạn, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn nhằm góp phần cải thiện hiệu quả giáo dục THCS ở huyện Bạch Thông. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quản lý giáo dục học sinh THCS người dân tộc thiểu số. 4. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn đã được quan tâm và đạt một số kết quả nhất định, song còn bộc lộ những hạn chế, tồn tại. Nếu đề xuất được những biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số phù hợp, đảm bảo khoa học, có tính khả thi thì sẽ khắc phục được những hạn chế và nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn trong bối cảnh hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số. 5.2. Khảo sát thực trạng công tác quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 5.3. Đề xuất biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Đề tài nghiên cứu quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở các trường trung học cơ sở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 6.2. Việc khảo sát tiến hành trên 3 nhóm: - Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn và Tổng phụ trách Độ của các trường (42 người); - Giáo viên trực tiếp thực hiện hoạt động giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh (50 giáo viên); - 250 học sinh người dân tộc thiểu số. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Sử dụng phiếu hỏi nhằm trưng cầu ý kiến của một số đối tượng là các Cán bộ quản lý, Tổ trưởng, Tổng phụ trách Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên giảng dạy chuyên môn, học sinh người dân tộc thiểu số về công tác quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 7.2. Phương pháp quan sát Quan sát hoạt động và cách xử lý tình huống của cán bộ quản lý một số trường trung học cơ sở ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn để bổ sung và kiểm chứng cho thực trạng nghiên cứu được bằng các phương pháp nghiên cứu khác. 7.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn một số đối tượng là các Cán bộ quản lý, Tổ trưởng, Tổng phụ trách Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên giảng dạy chuyên môn, học sinh người dân tộc thiểu số về công tác quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn nói chung và công tác quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động 4
xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn nói riêng. 7.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý và tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 7.5. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý và phân tích số liệu thu được của đề tài. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục Tài liệu tham khảo và Phụ lục (gồm một số bảng thống kê, phiếu trưng cầu ý kiến), nội dung luận văn được bố cục thành 3 chương với tên chương lần lượt như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh THCS người dân tộc thiểu số. Chương 2: Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh THCS người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. Chương 3: Biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh THCS người dân tộc thiểu số ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 5
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG XÃ HỘI CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ NGƢỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu về kỹ năng hoạt động xã hội Nghiên cứu về các kỹ năng xã hội nói chung, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như The Walker Social Skills Curriculum (Chương trình kỹ năng xã hội) của tác giả Walker hay The power of social intelligence (Sức mạnh của trí tuệ xã hội của tác giả Tony Buzan, … Hai nghiên cứu này đều hướng đến việc phân tích tầm quan trọng của kỹ năng xã hội. Từ đó, hướng dẫn các biện pháp cải thiện kỹ năng xã hội của con người như làm chủ ngôn ngữ cơ thể, biết lắng nghe, xây dựng mối quan hệ, toả sáng giữa đám đông, có thái độ tích cực, nghệ thuật thương lượng và thuyết phục, phong thái xã hội và phát huy sức mạnh của các loại hình trí thông minh [47]. Cuốn sách Chín tính cách cần có để thành công của tác giả Vương Chí Cương đưa ra những kỹ năng cần thiết giúp con người tiến tới thành công trong cuộc sống và công việc như đối mặt với khó khăn, nhẫn nại, tự kiềm chế, cẩn thận, hợp tác, quyết đoán, ... [10]. Trong cuốn Tài trí làm người của tác giả Trọng Phụng trình bày một cách toàn diện về các kỹ năng cá nhân như cách ứng xử như thế nào, kết bạn giao lưu như thế nào, làm thế nào cho người khác vui vẻ, làm thế nào để kiềm chế tình cảm của mình, làm thế nào để khắc phục được khó khăn... giúp mỗi cá nhân có thể trở thành người thành đạt trong cuộc sống [38]. Ngoài các sách xuất bản, còn phải kể đến các nghiên cứu công bố trên Tạp chí hay công bố tại các hội thảo khoa học như Xúc cảm, tình cảm và các kỹ năng xã hội ở học sinh THPT [29], Phát triển kỹ năng cảm xúc - xã hội cho học sinh tiểu học: Cơ hội và thách thức [1], … 6
Bên cạnh những nghiên cứu về hệ thống các kỹ năng xã hội nói chung, nhiều tác giả chỉ chọn khảo sát và trình bày chuyên sâu về một kỹ năng cụ thể trong hệ thống đa dạng các kỹ năng xã hội. Nghiên cứu về kỹ năng giao tiếp, được đề cập đến trong tác phẩm Hướng dẫn kỹ năng giao tiếp, ứng xử và tự nhận thức đánh giá bản thân có nội dung hướng dẫn học sinh kỹ năng giao tiếp, ứng xử và tự nhận thức đánh giá bản thân nhằm rèn luyện văn hoá ứng xử của học sinh [27 ]; sách Kỹ năng giao tiếp ứng xử giới thiệu tổng quan về giao tiếp, các kỹ năng giao tiếp cơ bản; kỹ năng giao tiếp sử dụng phương tiện ngôn ngữ, phi ngôn ngữ, các phương tiện thông tin liên lạc; kỹ năng ứng xử trong những tình huống có tính chất tiêu cực [34]; … Nghiên cứu về kỹ năng kiềm chế - tự kiểm soát, cuốn sách Kiểm soát sự giận dữ chia sẻ những kinh nghiệm giúp người đọc nhận diện được những cơn nóng giận, giải quyết các mâu thuẫn, thoát khỏi những giận dữ cá nhân, hoàn thiện các kỹ năng giao tiếp [31 ]. Tác phẩm Nghệ thuật lắng nghe để xử lý xung đột đã đi sâu phân tích những định nghĩa khác nhau về xung đột và khái quát các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình giải quyết xung đột, tìm hiểu và phát triển nhận thức bản thân và thiết lập các mối quan hệ hữu hiệu. Trên cơ sở đó, cuốn sách đưa ra những giải pháp tích cực trong giao tiếp và định dạng hành vi của cá nhân, cũng như cung cấp phương pháp và kỹ thuật lắng nghe một cách đồng cảm [17]. Tác phẩm Thần đồng EQ: Nâng cao tính tự lập. Phát huy khả năng tự kiềm chế tập hợp các câu chuyện kết hợp với những trò chơi nhằm nâng cao khả năng tự kiềm chế bản thân, nâng cao tính tự lập cho trẻ để các em có thể vững vàng từng bước đi đầu tiên [25], … 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội và quản lý giáo dục kỹ năng hoạt động xã hội Giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh là xu thế chung của nhiều nước trên thế giới. Hiện nay, hơn 155 quốc gia trên thế giới đã quan tâm đến việc 7
đưa kỹ năng sống nói chung, kỹ năng HĐXH nói riêng vào trong nhà trường. Trong đó, 143 quốc gia đã đưa vào chương trình giáo dục chính khóa. Ở Việt Nam, những năm gần đây, vấn đề giáo dục để hình thành kỹ năng HĐXH cho học sinh và quản lý giáo dục kỹ năng HĐXH trong các nhà trường và cơ sở giáo dục bắt đầu được quan tâm nghiên cứu nhiều, trở thành một trong những vấn đề nghiên cứu trọng điểm trong các nghiên cứu khoa học công nghệ của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Từ những nghiên cứu này, nhiều sách chuyên khảo, nhiều công bố báo chí đã được xuất bản. Trong tác phẩm Phát triển kỹ năng học tập và kỹ năng xã hội cho học sinh chậm phát triển trí tuệ và khiếm thính cuối tiểu học: Tài liệu tham khảo cho giáo viên tiểu học của nhóm tác giả Lê Thị Thúy Hằng, Nguyễn Xuân Hải, Vương Hồng Tâm vào trình bày những kỹ năng học tập, kỹ năng xã hội và việc phát triển kỹ năng này cho học sinh lứa tuổi cuối cấp tiểu học nói chung và cho học sinh chậm phát triển trí tuệ, học sinh khiếm thính nói riêng [22]. Tác phẩm Cha mẹ muốn níu, con muốn đi: Những bài học thiết thực, bổ ích dành cho tuổi trẻ và các bậc phụ huynh của tác giả Lưu Dung. Cuốn sách được dịch ra tiếng Việt bởi dịch giả Nhất Cư xoay quanh những quan niệm mới về giáo dục con cái, hướng dẫn cho tuổi trẻ biết rèn luyện kiến thức và kỹ năng xã hội, khẳng định bản thân trong xã hội [12]. Ở thể loại báo chí có các bài viết đáng chú ý của Tạ Thị Ngọc Thanh về Bàn về kỹ năng xã hội cho học sinh tiểu học [46]; bài viết của Đỗ Thiết Trạch về Giáo dục kỹ năng xã hội cho học sinh trung học trong nền giáo dục hiện đại - Những vấn đề cần quan tâm [48]; … Ở thể loại luận văn, luận án, những đề tài lựa chọn một kỹ năng xã hội làm đối tượng nghiên cứu khá phong phú. Có thể điểm qua một số công trình như Giáo dục kỹ năng ra quyết định cho sinh viên đại học; Giáo dục kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học nông thôn miền núi phía Bắc; Giáo dục kỹ năng hợp tác trong trò chơi đóng vai có chủ đề cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm 8
non;… Các công trình ở thể loại luận văn, luận án đều tập trung vào việc trình bày cơ sở lí luận của giáo dục kỹ năng cho đối tượng mà luận án lựa chọn nghiên cứu. Từ đó, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất một số biện pháp giáo dục kỹ năng và thực nghiệm [18], [35], [37]. Tóm lại, những nghiên cứu về kỹ năng sống và giáo dục kỹ năng sống trên thế giới hay ở Việt Nam đều khá phong phú. Nhưng nghiên cứu chuyên biệt về kỹ năng hoạt động xã hội thì không nhiều. Một số công trình nghiên cứu đi trước kể ở trên đã cung cấp nền tảng lý luận và phương pháp quý báu cho các đề tài thực hiện sau này. Tuy nhiên, nhìn vào lịch sử nghiên cứu thấy rằng các tác giả chỉ mới chủ yếu xây dựng lý luận và phương pháp kỹ năng sống nói chung, kỹ năng HĐXH chưa được nghiên cứu một cách rộng rãi. Đặc biệt, chưa có đề tài nào nghiên cứu về vấn đề quản lý giáo dục kỹ năng HĐXH cho học sinh THCS người DTTS ở huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục Theo Từ điển Giáo dục học, quản lý là hoạt động hay tác động có định hướng, có chủ định của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [24]. Quản lý là một hoạt động có chủ đích, là sự tác động liên tục của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý về nhiều mặt bằng một hệ thống các luật lệ, chính sách, nguyên tắc và phương pháp cụ thể nhằm thực hiện các mục tiêu xác định. Trong quá trình quản lý, chủ thể tiến hành các hoạt động cơ bản như xác định mục tiêu, chủ trương, chính sách, kế hoạch; tổ chức thực hiện, điều chỉnh các hoạt động để thực hiện các mục tiêu đề ra. Trong đó, mục tiêu quan trọng nhất là tạo ra môi trường cho sự phát triển của đối tượng quản lý. Nếu xem quản lý là một thuộc tính bất biến, nội tại của mọi hoạt động xã hội thì quản lý giáo dục là một thuộc tính tất yếu của mọi hoạt động giáo dục có mục đích. 9
Ở cấp độ vĩ mô, quản lý giáo dục là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý vào hệ thống giáo dục quốc dân nhằm huy động và tổ chức thực hiện có hiệu quả các nguồn lực phục vụ cho mục tiêu phát triển giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia. Ở cấp độ vi mô, quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý vào hệ thống tổ chức giáo dục của nhà trường nhằm điều khiển các thành tố trong hệ thống phối hợp hoạt động theo đúng chức năng, đúng kế hoạch, đảm bảo cho quá trình giáo dục đạt được mục đích, mục tiêu đã xác định với hiệu quả cao nhất. 1.2.2. Hoạt động xã hội, kỹ năng hoạt động xã hội 1.2.2.1. Hoạt động xã hội Hoạt động là phương thức tồn tại của con người trong môi trường. Thông qua hoạt động nhân cách con người được hình thành và phát triển. Hoạt động xã hội là những hoạt động mang tính chất cộng đồng của con người do cá nhân, nhóm hoặc cộng đồng thực hiện nhằm giải quyết những vấn đề nảy sinh trong xã hội, đồng thời giúp con người thực hiện những mục tiêu chung. Hoạt động xã hội có 4 đặc trưng cơ bản: Thứ nhất, hoạt động xã hội bao giờ cũng có tính mục đích. Mục đích của các HĐXH là nhằm xây dựng và phát triển xã hội ngày càng văn minh, tiến bộ và hạn chế những vấn đề căng thẳng. Thứ hai, hoạt động xã hội mang tính chất cộng đồng. Tiến hành HĐXH là con người thực hiện sự tương tác với những người xung quanh một cách trực tiếp hay gián tiếp. Thứ ba, hoạt động xã hội mang tính tự giác cao. HĐXH là hoạt động không bắt buộc mà mỗi người tham gia đều tự nguyện đóng góp trí tuệ, sức lực và tài sản của mình để giúp đỡ người khác, cộng đồng với nhiệt tình, tận tâm, vượt qua khó khăn trở ngại, không đặt ra lợi ích vật chất, lợi ích cá nhân. 10