Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

173
lượt xem 40
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực góp phần nâng cao chất lượng dạy học cấp tiểu học quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ KIM LOAN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN HOÀN KIẾM, HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ KIM LOAN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN HOÀN KIẾM, HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. VŨ DŨNG HÀ NỘI, 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi; các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng không sao chép ở bất cứ một công trình kha học nào khác. Hà Nội, tháng năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Kim Loan
MỤC LỤC MỞ ĐẦU.................................................................................................................................. 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNGDẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THEOTIẾP CẬN NĂNG LỰC.......................................................................................................................... 10 1.1. Hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực 10 1.2. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực............................................................................................................................ 17 1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực........................................................................................... 26 Chương 2:THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌCMÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN HOÀN KIẾM,HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC.......................................................................... 29 2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu ............................................................................... 29 2.2. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu thực tiễn...................................................... 31 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực .................................................................... 32 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực .......................................................... 36 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội .................................................. 44 2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội ............................................................... 45 Chương 3:BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌCMÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN HOÀN KIẾM,HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .................................................................................................. 51 3.1. Nguyến tắc đề xuất biện pháp .................................................................................... 51 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực .................................................. 52 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................................ 71 3.4. Khảo nghiệm tính cấn thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất............. 71 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................................... 76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT GD&ĐT Giáo dục và đào tạo TƯ1 Trung ương 1 ĐTB Điểm trung bình CBQL Cán bộ quản lý
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô học sinh các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm năm 2019 - 2020.......................................................................................................................................... 29 Bảng 2.2. Quy mô mạng lưới trường, lớp, học sinh cấp tiểu học quận Hoàn Kiếm ................................................................................................................................................... 30 Bảng 2.3.Thực trạng hoạt động dạy môn Tiếng Việt của giáo viên ......................... 32 Bảng 2.4. Kết quả khảo sát thực trạng hoạt động học môn Tiếng Việt.................... 34 của học sinh ............................................................................................................................ 34 Bảng 2.5.Nhận thức về hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo tiếp cận .............. 36 năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên các trường tiểu học ................................... 36 Bảng 2.6.Thực trạng lập kế hoạch hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ................... 37 theo tiếp cận năng lực học sinh .......................................................................................... 37 Bảng 2.7.Thực trạng quản lý thực hiện chương trình dạy học môn Tiếng Việt..... 38 Bảng 2.8.Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt của giáo viên........... 39 Bảng 2.9.Thực trạng quản lý hoạt động học môn Tiếng Việt của học sinh ............ 40 Bảng 2.10.Thực trạng quản lý kiếm tra, đánh giá hoạt động dạy học ...................... 42 môn Tiếng Việt theo tiếp cận năng lực ............................................................................ 42 Bảng 2.11. Thực trạng quản lý các phương tiện, thiết bị dạy học và các điều kiện hỗ trợ cho hoạt động dạy học môn Tiếng Việt............................................................... 43 Bảng 2.12.Thực thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học.............................................................................. 44 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp ............................. 72 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ................................ 73
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nâng cao chất lượng giáo dục luôn là vấn đề quan tâm đặc biệt của các nhà trường nói chung và của trường tiểu học nói riêng. Dạy học là một hoạt động đặc thù của công tác giáo dục, nó giữ vị trí trung tâm và chi phối mọi hoạt động khác trong nhà trường bởi nó chiếm hầu hết thời gian, khối lượng công việc của thầy và trò trong một năm học. Dạy học là nền tảng quan trọng để thực hiện thành công mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường. Đồng thời, nó quyết định kết quả đào tạo của nhà trường. Chính vì thế, nhiệm vụ trọng tâm của hiệu trưởng trường tiểu học là phải dành nhiều thời gian và công sức cho công tác quản lý hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Để hội nhập thế giới và thực hiện quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, dạy và học Tiếng Việt trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Tiếng Việt được xếp vào một trong những lĩnh vực ưu tiên, một mũi nhọn đột phá trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, khoa học - công nghệ trong thời đại ngày nay. Đặc biệt là hoạt động dạy học môn tiếng Việt ở bậc Tiểu học. Dạy học ở bậc Tiểu học giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản. Đồng thời, hình thành và phát triển những cơ sở nền tảng nhân cách con người. Sản phẩm của giáo dục Tiểu học có giá trị cơ bản, lâu dài, có tính quyết định đối với cuộc đời mỗi con người. Bất kì ai cũng phải sử dụng các kĩ năng nghe, nói, đọc viết và tính toán được học ở bậc Tiểu học để sống để làm việc. Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Chương trình giáo dục phổ thông có những điểm mới trong lĩnh vực giáo dục tiểu học, trong đó Toán và Tiếng Việt là hai bộ môn công cụ cơ bản. Nếu như Toán học là một môn học đòi hỏi sự chính xác, rõ ràng, cụ thể với từng công thức, phép tính, thì Tiếng Việt lại còn đòi hỏi thêm về sự tìm tòi, chau chuốt ngôn ngữ, vốn liếng từ vựng và khả năng cảm thụ ngôn ngữ văn học của cả giáo viên và học sinh. Đây là môn học vừa có vai trò trang bị cho học sinh công cụ ngôn ngữ, vừa là môn học thuộc Khoa học Xã hội và Nhân văn có nhiệm vụ trang bị cho học sinh những kiến thức khoa học về tiếng Việt, những kĩ năng sử dụng tiếng Việt để học sinh tự hoàn thiện nhân cách của mình ở phương diện ngôn ngữ và văn hóa. Tiếng Việt ta giàu và đẹp, đa dạng, rất phong phú nhưng cũng rất phức tạp. Vì 1
vậy, không chỉ học sinh, mà cả trong một bộ phận giáo viên vẫn còn tồn tại tâm lí ngại học tập, tìm tòi, đào sâu tiếng Việt. Khá nhiều học sinh không yêu thích môn học. Kiến thức tiếng Việt và khả năng tư duy nghệ thuật của nhiều giáo viên còn hạn chế. Một bộ phận cán bộ quản lý cấp cơ sở chưa thực sự quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh học tập, nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Tiếng Việt.Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học được xem như một nội dung giáo dục, một phương pháp giáo dục như phương pháp dạy học nêu vấn đề, phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh. Điểm khác nhau giữa các phương pháp là ở chỗ dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học có yêu cầu cao hơn, mức độ khó hơn, đòi hỏi người dạy phải có phẩm chất, năng lực giảng dạy nói chung cao hơn trước đây. Điều quan trọng hơn cả là nếu so sánh với các quan niệm dạy học trước đây, việc dạy học phát triển phẩm chất, năng lực sẽ làm cho việc dạy và việc học được tiếp cận gần hơn, sát hơn với mục tiêu hình thành và phát triển nhân cách con người…Dạy học Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh là thông qua môn học, học sinh có khả năng kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, động cơ cá nhân… nhằm đáp ứng hiệu quả một số yêu cầu phức hợp của hoạt động trong một số hoàn cảnh nhất định. Các năng lực đặc thù của môn học gồm: năng lực giao tiếp tiếng Việt và năng lực thưởng thức văn học/cảm thụ thẩm mỹ. Ngoài ra, học sinh cũng cần được phát huy các năng lực khác như: năng lực giải quyết vấn đề, giao tiếp, sáng tạo, hợp tác, tự quản bản thân… Tuy nhiên, hiện nay hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo tiếp cận năng lực tại các trường tiểu học nói chung và các trường tiểu học trên địa bàn quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội còn nhiều hạn chế về mặt nhận thức, tổ chức dạy học hay đổi mới hình thức dạy và học môn Tiếng Việt. Thực tiễn đó đòi hỏi hiệu trưởng các trường tiểu học phải đổi mới công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đại trà cũng như chất lượng mũi nhọn. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực là một yếu tố quyết định chất lượng dạy học môn này. Quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Việt sẽ giúp các trường tiểu học, các giáo viên tổ chức hoạt động dạy học môn tiếng Việt thực hiện đúng mục tiêu, yêu cầu, triển khai có chất lượng nội dung môn học. Quản lý hoạt động này cũng giúp cho học sinh phát huy được tốt nhất năng lực của 2
bản thân. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học sẽ giúp cho việc dạy học môn này đáp ứng được yêu cầu đổi mới trong chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay. Có thể nói, tăng cường quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở trường tiểu học theo tiếp cận năng lực đang là một vấn đề hết sức cần thiết hiện nay nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển từng cá nhân học sinh, từng bước nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo.Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực” với mong muốn đóng góp một phần nhỏ trong việc nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Nước ngoài Giáo dục học phát triển dựa trên cơ sở thực sự khoa học kể từ khi xuất hiện chủ nghĩa Mác vào những năm 40 thế kỷ XIX và được V.I. Lênin làm phong phú bằng những luận điểm mới trong hoàn cảnh lịch sử mới. Từ đây, Giáo dục học không ngừng phát triển mạnh mẽ, sâu sắc và do đó có tác động quan trọng tới sự phát triển kinh tế xã hội hiện nay [23, tr.15]. Như chúng ta biết, “Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của loài người” (Lênin), “Ngôn ngữ là hiện thực trực tiếp của tư tưởng”(Mác). Ngôn ngữ là phương tiện biểu hiện của tâm trạng, tình cảm. Chức năng quan trọng của ngôn ngữ đã quy định sự cần thiết nghiên cứu sâu sắc tiếng mẹ đẻ trong nhà trường. Ở bậc Tiểu học, hầu như các nước trên thế giới đều coi trọng việc dạy học tiếng mẹ đẻ và dành cho nó vị trí ưu tiên, xứng đáng. Có thể nhận thấy điều này qua tỉ lệ số giờ học dành cho tiếng mẹ đẻ (tổng số tiết học tiếng mẹ đẻ trong một tuần của cả cấp học và tổng số tiết học của cả tuần, của cả cấp học)[23, tr.18]. Nhà sư phạm J.A Cômenxki (1592 - 1670) khi đặt nền móng cho hệ thống các nhà trường cũng đề cập đến vấn đề quản lý hoạt động dạy học của người giáo viên. Ông đã đưa ra quan điểm giáo dục phải thích ứng với tự nhiên. Theo ông quá trình dạy học để truyền thụ và tiếp nhận tri thức là phải dựa vào sự vật, hiện tượng do học sinh tự quan sát, tự suy nghĩ mà hiểu biết, không nên dùng uy quyền bắt buộc, gò ép người ta chấp nhận bất kỳ điều gì. Ông cũng đã nêu ra một số nguyên tắc dạy học có giá trị lớn như: nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh; 3
nguyên tắc hệ thống và liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức; nguyên tắc dạy theo khả năng tiếp thu của học sinh; Dạy học phải thiết thực; Dạy học theo nguyên tắc cá biệt…[23,tr.19-20]. Garry Hess & Steven Friedland, Lê Nết (2005), “Phương pháp dạy và học đại học”, Nxb Thanh niên. Tác giả đã nghiên cứu rất chi tiết và giới thiệu các phương pháp dạy và học đại học. Tuy nhiên việc nghiên cứu quản lý đào tạo trong đó có quản lý phương pháp dạy và học đại học chưa được tác giả đi sâu nghiên cứu [12]. Bernd Meier /Nguyễn Văn Cường (2005), “Phát triển năng lực thông qua phương pháp và phương tiện dạy học mới”, Nxb Giáo dục. Việc áp dụng các phương pháp, phương tiện dạy học mới vào giảng dạy nói chung và giảng dạy bậc đại học nói riêng đã trở thành một vấn đề tất yếu cần được quan tâm hơn nữa. Tác giả đã đi sâu nghiên cứu và phân tích những ưu, nhược điểm của các phương pháp và phương tiện mới khi thực hiện áp dụng trong giảng dạy. Từ đó, người đọc có cách nhìn và vận dụng khoa học trong thực tiễn [3]. 2.2. Trong nước Nghiên cứu về hoạt động quản lý dạy học nói chung và quản lý dạy học môn Tiếng Việt theo hướng tiếp cận năng lực nói riêng, nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu: Đặng Quốc Bảo (1997), Một số khái niệm về quản lý giáo dục, Trường Cán bộ Quản lý Giáo dục và Đào tạo TƯ1, Hà Nội. Tác giả đã nghiên cứu sâu và chi tiết về các khái niệm được sử dụng trong quản lý giáo dục, phân tích các chức năng quản lý giáo dục dưới góc độ “Kế - Tổ - Đạo - Kiểm”. Tuy nhiên, công tác quản lý đào tạo trình độ đại học chưa được tác giả phân tích sâu mà chỉ dừng lại ở các định nghĩa, khái niệm chung nhất trong quản lý giáo dục[2]. Nói đến đặc thù của môn học Tiếng Việt, trước đây người ta thường nói đến vấn đề thứ nhất là học để nắm kiến thức Tiếng Việt (cấu tạo Tiếng Việt, hệ thống Tiếng Việt gồm các kiểu đơn vị và quan hệ giữa chúng), thứ hai là học để giao tiếp-giao tiếp bằng bản ngữ. Chương trình cải cách giáo dục xác định mục tiêu là cung cấp cho học sinh những tri thức cơ bản, hiện đại về Tiếng Việt, trên cơ sở đó hình thành cho học sinh kĩ năng hoạt động lời nói bằng Tiếng Việt. 4
Nhưng đối với chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học sau năm 2000 lại quan niệm môn Tiếng Việt trong nhà trường Tiểu học trang bị cho học sinh những kĩ năng, kĩ xảo ngôn ngữ, các thao tác tư duy mà xã hội đòi hỏi ở trẻ từ 6 đến 11 tuổi. Môn học Tiếng Việt đảm bảo cho trẻ những mẫu đúng đắn của ngôn ngữ văn hoá giao tiếp, dạy cho các em biết truyền đạt tư tưởng, hiểu biết, tình cảm của mình một cách đúng đắn, chính xác và biểu cảm. Nhà trường Tiểu học đem lại cho học sinh những lí thuyết nhất định về tiếng mẹ đẻ, bảo đảm hình thành thế giới quan duy vật, phát triển tư duy trừu tượng của học sinh và trang bị cho các em một cơ sở lí thuyết đủ để nắm những kĩ năng và kĩ xảo chính âm, chính tả, ngữ pháp. Tác giả Hoàng Tuyết Minh (2017), Quản lí dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường tiểu học trên địa bàn quận Hà Đông, thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sĩ Quản lý giáo dục, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2. Tác giả đã làm rõ được sự khác biệt trong tiếp cận năng lực so với các cách thức tiếp cận khác trong giảng dạy môn Tiếng Việt tại các trường tiểu học, phân tích thực tiễn triển khai tại các trường tiểu học quận Hà Đông, thành phố Hà Nội. Tác giả Phạm Bích Ngọc (2014), Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường Tiểu học quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng, tác giả đã nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở trường Tiểu học. Khảo sát và đánh giá thực trạng về quản lí hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường Tiểu học quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng, đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường Tiểu học quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng. Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục của tác giả Phạm Kiên Giang (2013)[13]; Vũ Thị Dung (2010)[9]., Hoàng Thị Lan Anh (2010) [1]… đều đã đề cập đến vấn đề nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh nói riêng. Như vậy, trên thế giới cũng như ở Việt Nam đã có nhiều tác giả và những công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề dạy học nói chung. Tuy nhiên, vấn đề dạy học môn Tiếng Việt ở trường Tiểu học còn ít chưa được quan tâm nghiên cứu. Các đề tài nghiên cứu trên đã tiến hành nghiên cứu thực trạng biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Phòng GD&ĐT hoặc của hiệu trưởng đối với giáo viên các trường tiểu học bằng những cách tiếp cận khác nhau và đã đề xuất được một số biện pháp cần thiết, khả thi để nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên các đề tài này mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu một số biện pháp quản lý nói chung của cấp học, chưa có 5
đề tài nào đề cập tới các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Việt của hiệu trưởng trường tiểu học. Việc chỉ ra được những biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn tiếng Việt của hiệu trưởng trường tiểu học nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt là cơ sở để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học của quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội, chính là vấn đề mà tôi quan tâm nghiên cứu trong luận văn này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực góp phần nâng cao chất lượng dạy học cấp tiểu học quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau: - Xây dựng cơ sở lí luận về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực; - Đánh giá thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực; - Đề xuất biện pháp tăng cường công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực. 4.2. Khách thể nghiên cứu Khách thể nghiên cứu là cán bộ quản lý và giáo viên dạy học môn tiếng Việt tại các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. 4.3. Phạm vi nghiên cứu Nội dung:Đề tài nghiên cứu công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực. 6
Địa bàn: Quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Thời gian: Đề tài sử dụng các dữ liệu từ năm 2016 đến năm 2019 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận 1) Nghiên cứu vấn đề theo tiếp cận năng lực học sinh Nghiên cứu sử dụng tiếp cận mục tiêu để phân tích làm rõ mục tiêu của quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực; trên cơ sở phân tích mục tiêu giáo dục học sinh tiểu học nói chung; phân tích thực trạng thực hiện các nội dung quản lý trên cơ sở đó xây dựng nội dung và biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực phù hợp, khả thi đối với học sinh tiểu học. Tiếp cận quá trình theo các thành tố để phân tích các quá trình dạy học môn Tiếng Việt; quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực, từ đó xác định được nội dung của quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực, phân tích thực trạng thực hiện các nội dung quản lý, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực phù hợp. 2) Nghiên cứu vấn đề theo tiếp cận hệ thống Giáo dục nói chung và hoạt động giáo dục nói riêng là một hệ thống bao gồm nhiều các hoạt động trong một thể thống nhất tác động đến người học. Các thành tố trong quá trình hoạt động gắn kết với nhau và bổ sung cho nhau. Vì vậy trong giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực nói riêng cần phải tác động đồng bộ và các thành tố trong cấu trúc hệ thống của nó. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp nghiên cứu văn bản tài liệu: Nghiên cứu các văn bản qui định của Bộ GD & ĐT, của Sở và Phòng GD & ĐT về dạy học môn tiếng Việt ở trường tiểu học Nghiên cứu các đề tài, luận văn thạc sỹ và các tài liệu có liên quan đến dạy học môn tiếng Việt ở trường phổ thông nói chung và trường tiểu học nói riêng. Các văn bản tài liệu trên được phân tích, tổng hợp để rút ra những vấn đề đã nghiên cứu và những vấn đề có chưa nghiên cứu để luận văn tiếp tục nghiên cứu. 7
5.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Phương pháp này được sử dụng để thu thập ý kiến của các đối tượng bằng bảng hỏi. 5.2.3. Phương pháp quan sát: Tiến hành dự giờ quan sát hoạt động học của học sinh và hoạt động dạy của giáo viên để thu thập thông tin thực tiễn cho đề tài. 5.2.4. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Dựa trên kinh nghiệm thực tiễn trong việc dạy học môn Tiếng Việt để nghiên cứu và đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực. 5.2.5. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu trên các giáo án, sổ đầu bài, bài kiểm tra, vở bài tập của học sinh để bổ sung thêm thông tin thực tiễn cho đề tài. 5.2.6. Phương pháp toán thống kê toán học: Phương pháp này được sử dụng để xử lí các số liệu thu được, từ đó rút ra các kết luận làm căn cứ đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn đã làm rõ được các vấn đề lý luận về hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực và hoạt động quản lý liên quan đến công tác này. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm sâu sắc hơn một số vấn đề lý luận về quản lý dạy học môn tiếng Việt theo tiếp cận năng lực. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Phản ánh được thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực. Đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học trên địa bàn quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực trong thời gian sắp tới. Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo cho các cán bộ quản lý và giáo viên dạy môn tiếng Việt tại các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm hiện nay nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn này. 7. Kêwt cấu của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính được chia thành 3 chương: Chương 1.Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực; 8
Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực; Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học quận Hoàn Kiếm, Hà Nội theo tiếp cận năng lực. 9
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC 1.1. Hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực 1.1.1. Khái quát về môn Tiếng Việt trong các trường tiểu học 1.1.1.1. Mục tiêu môn học Chương trình Tiếng Việt mới đưa mục tiêu giao tiếp bằng tiếng Việt – hình thành kĩ năng nghe, nói, đọc, viết lên hàng ưu tiên. Những kiến thức về tiếng Việt cùng với các kiến thức về xã hội, tự nhiên và con người, văn hóa, văn học cũng được cung cấp cho học sinh một cách sơ giản. Trong chương trình mới, hoạt động giao tiếp vừa là mục đích số một vừa là phương tiện của dạy học Tiếng Việt. Chú trọng hơn đến kĩ năng sử dụng tiếng Việt, Chương trình tiểu học mới (ban hành theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT) xác định mục tiêu như sau: “Môn Tiếng Việt ở trường tiểu học nhằm [7]: 1. Hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ năng sử dụng tiếng Việt (đọc, viết, nghe, nói) để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động của lứa tuổi. Thông qua việc dạy học Tiếng Việt, góp phần rèn luyện các thao tác tư duy. 2. Cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về tiếng Việt; về tự nhiên, xã hội và con người; về văn hóa, văn học của Việt Nam và nước ngoài. 3. Bồi dưỡng tình yêu tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa cho học sinh.” 1.1.1.2. Cấu trúc chương trình môn học Nội dung chương trình Tiếng Việt tiểu học gồm các bộ phận: kĩ năng sử dụng tiếng Việt (đọc, nghe, nói, viết), tri thức tiếng Việt (một số hiểu biết tối thiểu về ngữ âm, chính tả, ngữ nghĩa, ngữ pháp...), tri thức về văn học, xã hội và tự nhiên (một số hiểu biết tối thiểu về sáng tác văn học và cách tiếp cận chúng, về con người với đời sống tinh thần và vật chất của họ, về đất nước và dân tộc Việt Nam) [7]. Nội dung này được sắp xếp theo hai giai đoạn phát triển: (1) Ở giai đoạn 1 (các lớp 1, 2, 3), nội dung dạy học có nhiệm vụ hình thành những cơ sở ban đầu cho việc học đọc, học viết, định hướng việc học nghe, học nói trên 10
cơ sở vốn tiếng Việt mà các em đã có. Học đọc, học viết có vị trí đặc biệt quan trọng ở giai đoạn này. Yêu cầu cơ bản với học sinh ở giai đoạn này là đọc thông thạo và hiểu đúng một văn bản ngắn, viết rõ ràng, đúng chính tả, nghe chủ động, nói chủ động, rành mạch. Những bài học ở giai đoạn này chủ yếu là những bài thực hành đọc, viết, nghe, nói. Tri thức tiếng Việt không được dạy thành bài riêng mà được rút ra từ những bài thực hành, được học sinh tiếp thu một cách tự nhiên qua hoạt động thực hành. Những tri thức về âm, chữ cái, tiếng (âm tiết) - chữ, thanh điệu - dấu ghi thanh đều được học qua những bài dạy chữ. Tri thức về câu trong hội thoại (câu hỏi - đáp và dấu câu) cũng không được dạy qua bài lí thuyết mà chúng được hình thành ở học sinh qua việc hình dung cụ thể thế nào là câu hỏi, câu đáp và dấu biểu thị chúng trong một văn bản có thực. Ở giai đoạn này việc nắm tri thức của học sinh chỉ yêu cầu dừng ở mức nhận diện và sử dụng được các đơn vị tiếng Việt, các quy tắc sử dụng tiếng Việt khi tiến hành hoạt động nghe, nói, đọc, viết [7]. (2) Ở giai đoạn 2 (lớp 4, 5), nội dung chương trình nhằm phát triển các kĩ năng đọc, viết, nghe, nói ở một mức cao hơn, hoàn thiện hơn. Trong đó yêu cầu đọc hiểu và viết một văn bản hoàn chỉnh được đặc biệt coi trọng. Ở giai đoạn này, học sinh đã bước đầu được cung cấp những khái niệm cơ bản về một số đơn vị ngôn ngữ và quy tắc sử dụng tiếng Việt làm nền móng vững chắc cho các kĩ năng tiếng Việt. Bên cạnh những bài học thực hành (như ở giai đoạn trước), các em còn học những bài về tri thức tiếng Việt (từ vựng, ngữ pháp, văn bản, phong cách...). Những bài học này không được trình bày dưới dạng lí thuyết đơn thuần, không phải được tiếp nhận hoàn toàn bằng tư duy trừu tượng mà chủ yếu vẫn bằng cách nhận diện, phát hiện trên những ngữ liệu đã được đọc, viết, nghe, nói, từ đó khái quát lên thành những khái niệm sơ giản, ban đầu [7]. 1.1.1.3. Nội dung môn học Chương trình môn Tiếng Việt tiểu học mới mỗi năm học 35 tuần lễ, gồm 7 phân môn: Học vần, Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Tập viết, Luyện từ và câu, Tập làm văn. Phân môn Tập đọc rèn cho học sinh các kĩ năng đọc, nghe và nói. Thông qua hệ thống bài đọc theo chủ điểm và những câu hỏi tìm hiểu bài, phân môn Tập đọc cung cấp cho học sinh những hiểu biết về thiên nhiên, xã hội và con người. Ngoài ra, nó còn cung cấp vốn từ, tăng cường khả năng diễn đạt, trang bị một số hiểu biết ban đầu về tác phẩm văn học và góp phần rèn luyện nhân cách cho học sinh [7]. 11
Phân môn Chính tả rèn các kĩ năng viết, nghe và đọc. Nhiệm vụ của học sinh là làm các bài tập chính tả đoạn, bài; chính tả âm, vần và chính tả viết hoa. Bên cạnh tác dụng rèn kĩ năng viết, nghe và đọc, các bài tập chính tả còn cung cấp cho học sinh vốn từ, vốn hiểu biết về các mảng khác nhau của đời sống. Phân môn Luyện từ và câu cung cấp những kiến thức sơ giản về tiếng Việt và rèn luyện kĩ năng dùng từ, đặt câu, kĩ năng đọc cho học sinh. Phân môn Kể chuyện rèn các kĩ năng nói, nghe và đọc. Nhiệm vụ của học sinh là kể lại những câu chuyện vừa được học trong bài tập đọc; những câu chuyện được nghe thầy, cô kể trên lớp hoặc được nghe, được đọc, được chứng kiến, tham gia trong đời sống hằng ngày. Qua đó khuyến khích học sinh đọc sách, phát triển óc quan sát và khả năng vận dụng [7]. Phân môn Tập làm văn rèn cả 4 kĩ năng nghe, nói, viết và đọc. Học sinh được dạy các nghi thức lời nói thông thường; các kĩ năng viết thư, điền vào giấy tờ in sẵn; các kĩ năng kể chuyện, miêu tả; được rèn kĩ năng thuyết trình, trao đổi. Phân môn Học vần được học trong 24 tuần đầu của lớp 1. Học sinh được làm quen với chữ cái và dấu thanh, được học các âm vần mới. Phân môn Tập viết giúp cho việc rèn luyện năng lực viết thạo. Nội dung dạy học Tập viết được học ở các lớp 1, 2, 3. Học sinh sẽ được học toàn bộ bảng chữ cái viết hoa, sau đó là các câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ. Nội dung bài viết luôn đảm bảo tính kế thừa: khi viết, học sinh có thể ôn lại kĩ năng viết các chữ đã luyện [7]. 1.1.2. Đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học Thứ nhất, sự phát triển của quá trình nhận thức Nhận thức cảm tính cũng như lý tính của học sinh đều phát triển và đang trong quá trình hoàn thiện. Tri giác của học sinh tiểu học mang tính đại thể, ít đi vào chi tiết và mang tính không ổn định. Cuối bậc học, tri giác của trẻ đã mang tính mục đích, có phương hướng rõ ràng - Tri giác có chủ định (trẻ biết lập kế hoạch học tập, biết sắp xếp công việc nhà, biết làm các bài tập từ dễ đến khó…). Tư duy mang đậm màu sắc xúc cảm và chiếm ưu thế ở tư duy trực quan hành động. Các phẩm chất tư duy chuyển dần từ tính cụ thể sang tư duy trừu tượng khái quát. Khả năng khái quát hóa phát triển dần theo lứa tuổi, lớp 4, 5 bắt đầu biết khái quát hóa lý luận. Tuy nhiên, hoạt động phân tích, tổng hợp kiến thức còn sơ đẳng ở phần đông học sinh tiểu học [23]. Thứ hai, sự phát triển nhân cách của học sinh tiểu học 12
Nét tính cách của trẻ đang dần được hình thành, đặc biệt trong môi trường nhà trường còn mới lạ, trẻ có thể nhút nhát, rụt rè, cũng có thể sôi nổi, mạnh dạn.. .Sau 5 năm học, “tính cách học đường” mới dần ổn định và bền vững ở trẻ. Nhìn chung việc hình thành nhân cách của học sinh tiểu học mang những đặc điểm cơ bản sau: Nhân cách của các em lúc này mang tính chỉnh thể và hồn nhiên, trong quá trình phát triển trẻ luôn bộc lộ những nhận thức, tư tưởng, tình cảm, ý nghĩ của mình một cách vô tư, hồn nhiên, thật thà và ngay thẳng; nhân cách của các em lúc này còn mang tính tiềm ẩn, những năng lực, tố chất của các em còn chưa được bộc lộ rõ rệt, nếu có được tác động thích ứng chúng sẽ bộc lộ và phát triển; và đặc biệt nhân cách của các em còn mang tính đang hình thành, việc hình thành nhân cách không thể diễn ra một sớm một chiều, với học sinh tiểu học còn đang trong quá trình phát triển toàn diện về mọi mặt vì thế mà nhân cách của các em sẽ được hoàn thiện dần cùng với tiến trình phát triển của mình [22]. 1.1.3. Hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở trường tiểu học theo tiếp cận năng lực 1.1.3.1. Hoạt động học môn tiếng Việt của học sinh tiểu học Hoạt động học tập ở học sinh là hoạt động với đối tượng, trong đó học sinh là chủ thể, nội dung dạy học là đối tượng. Học là quá trình học sinh tích cực, tự giác chiếm lĩnh nội dung dạy học để hình thành, phát triển nhân cách dưới sự điều khiển sư phạm của giáo viên [17]. Hoạt động học của học sinh bao gồm những hoạt động cụ thể để chuẩn bị cho giờ học, hoạt động trong giờ học, tự học ở nhà, hoạt động ngoại khóa... Dạy học tiếng Việt là phải nghiên cứu, xem xét học sinh học tập như thế nào, các em làm việc ra sao, hoạt động trí tuệ diễn ra như thế nào, các em gặp khó khăn gì, mắc những lỗi gì và tại sao, các em hứng thú với cái gì và cái gì không hứng thú, số lượng, chất lượng và đặc điểm kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo tiếng Việt của các em như thế nào. Hoạt động của trò được tiến hành dưới sự điều khiển của thầy. Hiệu quả hoạt động của trò là tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, những phẩm chất đạo đức mà các em đạt được. Trong môn Tiếng Việt, hoạt động cụ thể của học sinh là: Hoạt động giao tiếp (đặc thù của môn Tiếng Việt); Hoạt động phân tích, tổng hợp, thực hành lí thuyết (như ở các môn học khác). Cả hai hoạt động trên được học sinh thực hiện trong giờ học theo nhiều hình thức khác nhau: làm việc độc lập, làm việc theo nhóm, làm việc theo lớp. Trong trường hợp bài tập đề ra là những câu hỏi rất cụ thể, học sinh sẽ thực hiện làm việc độc lập. Trong 13
trường hợp câu hỏi, bài tập tương đối trừu tượng hoặc đòi hỏi sự khái quát nhất định thì làm việc theo nhóm là giải pháp tốt nhất. Hình thức làm việc chung theo lớp được thực hiện ở các khâu giới thiệu bài, củng cố bài, nêu những câu hỏi không yêu cầu phải suy nghĩ lâu hoặc để học sinh trình bày kết quả. (1) Học tập môn tiếng Việt trên lớp của học sinh Hoạt động này gồm các nội dung: Ý thức, động cơ đúng đắn trong học tập cho học sinh; Ghi chép bài học của học sinh; Học sinh tham gia vào bài giảng của giáo viên: Phát biểu ý kiến xây dựng bài; Học sinh tham gia giải quyết các tình huống trong học tập trên lớp. (2) Biểu hiện năng lực học môn tiếng Việt của học sinh Biểu hiện này gồm các năng lực: Năng lực nói tiếng Việt; Năng lực nghe tiếng Việt; Năng lực đọc tiếng Việt của học sinh; - Năng lực viết tiếng Việt của học sinh. (3) Việc thực hiện bài tập về nhà và làm kiểm tra, bài thi môn tiếng Việt của học sinh trên lớp Hoạt động này gồm: Học sinh thực hiện các bài tập môn tiếng việt ở nhà; Thái độ của học sinh khi thực hiện bài kiểm tra, bài thi môn tiếng Việt; Phối hợp với các lực lượng giáo dục để quản lý hoạt động học của học sinh. 1.1.3.2. Hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở trường tiểu học theo tiếp cận năng lực Môn Tiếng Việt ở tiểu học (trừ phần học vần lớp 1) được phân chia thành các phân môn: Tập đọc, Tập viết- Chính tả, Luyện từ và câu và Tập làm văn. Mỗi phân môn bên cạnh chức năng chung của môn học thường đảm nhận một mục đích chính. Phân môn Tập đọc nhằm phát triển kỹ năng đọc - hiểu; phân môn Tập viết - Chính tả hình thành kỹ năng viết chính tả (viết đúng chính tả, đúng tốc độ); phân môn Luyện từ và câu trên cơ sở cung cấp kiến thức sơ giản về từ và câu nhằm giúp học sinh dùng từ, viết câu, đoạn văn đúng quy tắc ngữ pháp tiếng Việt; phân môn Tập làm văn là phân môn thực hành tổng hợp nhằm rèn luyện kỹ năng tạo văn bản nói và viết cho học sinh [7][23]. Đối với các phân môn, mục tiêu kỹ năng trên suy đến cùng là hướng tới phát triển năng lực sử dụng tiếng Việt cho người học - năng lực tiếp nhận lời nói và năng lực sản sinh lời nói. Dạy tiếng Việt theo hướng phát triển năng lực chính là quá trình dạy học hướng tới hình thành và phát triển các năng lực sử dụng tiếng Việt cho người học trong môi trường học tập và đời sống theo lứa tuổi. 14