Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn toán tại trường tiểu học. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán tại trường tiểu học góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán đáp ứng chuẩn đầu ra môn Toán của học sinh tiểu học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐẶNG THỊ TRÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐẶNG THỊ TRÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ MAI LAN HÀ NỘI, 2020
MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục tiểu học là cấp học nền tảng, có nhiệm vụ giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện về nhân cách đồng thời cùng với các cấp học phổ thông khác là giáo dục trung học cơ sở, trung học phổ thông tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu cho học sinh; nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn; phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời. Kết quả của giáo dục tiểu học có ảnh hưởng sâu sắc đến những cấp học sau đó. Vì vậy, để đào tạo ra những con người có năng lực, có nhân cách đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cần tập trung vào bậc học đầu tiên - bậc Tiểu học. Giáo dục tiểu học phải trang bị cho học sinh những năng lực cần thiết, làm tiền đề cho các cấp học tiếp theo như: Năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực tính toán, năng lực giao tiếp, năng lực công nghệ thông tin và truyền thông, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất,… thông qua hoạt động giáo dục và dạy học các môn học tại nhà trường. Ở các trường TH hoạt động dạy học nói chung và hoạt động dạy học môn toán nói riêng có vai trò vô cùng quan trọng, tuy nhiên hiệu quả của hoạt động dạy học môn Toán chưa thật tốt, chủ yếu dừng lại ở mực đích dạy học môn toán để phục vụ các kỳ thi kiểm tra. Để đáp ứng được mục tiêu đổi mới giáo dục và mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông mới hoạt động dạy học môn toán cũng cần thay đổi. Việc dạy học môn toán phải hướng đến mục tiêu giúp học sinh có khả năng vận dụng sáng tạo tri thức, rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với thực hành, gắn với tình huống thực tiễn của cuộc sống và nghề nghiệp. Trong những năm qua, hoạt động đổi mới dạy học môn toán ở các trường TH được quan tâm. Đặc biệt là việc đổi mới hoạt động dạy học môn Toán. Từ nội dung, hình thức, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn toán tại trường tiểu học.Thông qua việc tổ chức các hội thảo, các lớp bồi dưỡng, tập huấn, đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo cụm, miền, “dựa trên nghiên cứu bài học, tổ chức hội thi giáo viên giỏi các cấp, triển khai áp dụng phương pháp “Bàn tay nặn bột”… đã góp phần nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên dạy Toán tại trường tiểu học. 1
Trong lĩnh vực quản lý giáo dục đã có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học môn toán ở tất cả các bậc học, với các chủ thể quản lý khác nhau như hiệu trưởng, Phòng Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo, nhưng nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn toán trong các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà nội và đặc biệt là theo hướng phát triển năng lực người học trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay thì còn ít công trình nghiên cứu. Vì thế, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề quản lý hoạt động dạy học môn toán tại trường tiểu học nhằm tìm ra các biện pháp quản lý phù hợp, hiệu quả và khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn toán tại các trường tiểu học là vấn đề cấp thiết. Chính vì những lí do đó, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội”. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Các nghiên cứu về dạy học và dạy học môn toán tại nhà trường tiểu học Hoạt động dạy học là hoạt động chủ đạo trong các nhà trường nói chung và trường tiểu học nói riêng. Do vậy, đã có nhiều nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về vấn đề này. Dưới đây sẽ phân tích cụ thể các nghiên cứu được thực hiện theo hướng này. J.A.Cômenxki (1592 - 1670) cho rằng: Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng, phát triển nhân cách,…Hãy tìm ra phương pháp cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn, dẫn theo [40]. Đặc biệt ông cho rằng: Cái gì không qua cảm giác ban đầu của trẻ em thì sẽ không đọng lại trong đầu óc của chúng, dẫn theo [44]. R. E. Boyatzid (1982) cho rằng dạy học theo tiếp cận năng lực cần xử lý một cách có hệ thống 3 khía cạnh: (1) Xác định các năng lực; (2) Phát triển chúng; (3) Đánh giá chúng một cách khách quan [51]. Như vậy để xác định được các năng lực, điểm bắt đầu thường là các kết quả đầu ra. Từ đó, đi đến xác định vai trò của những người có trách nhiệm phải tạo ra các kết quả đầu ra này. Trên cơ sở của từng vai trò, xác định các năng lực cần thiết để có thể thực hiện tốt vai trò đó. John W. Burke (1995) đã xuất bản tài liệu “Giáo dục& đào tạo theo tiếp cận năng lực” [52]. Tác giả đã trình bày khá đầy đủ về cách theo tiếp cận năng lực bao gồm: Nguồn gốc của GD&ĐT theo tiếp cận năng lực; quan niệm về tiếp cận năng lực và tiêu chuẩn năng lực thực hiện; Về vấn đề đánh giá theo tiếp cận năng lực; Cải tiến chương trình đào tạo theo tiếp cận năng lực. 2
Tác giả Hà Thế Truyền trong công bố có tựa đề “Tổ chức đổi mới phương pháp dạy học nhằm chú trọng phát triển năng lực học sinh phổ thông” đã viết: “Không có phương pháp dạy học toàn năng với mọi mục tiêu và nội dung dạy học. Mỗi phương pháp và hình thức dạy học có ưu và nhược điểm, giới hạn sử dụng riêng, cần có sự kết hợp linh hoạt,… Tuy nhiên dù sử dụng phương pháp nào cũng phải đảm bảo nguyên tắc học sinh tự hoàn thiện nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức hướng dẫn của giáo viên” [46]. Tác giả Đỗ Ngọc Thống (2012) nêu ra bản chất và lý do chuyển sang cách tiếp cận năng lực là “Chủ trương giúp học sinh không chỉ biết học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết làm thông qua các hoạt động cụ thể, sử dụng những tri thức học được để giải quyết các tình huống do cuộc sống đặt ra. Nói cách khác phải gắn với thực tiễn đời sống” [45]. Tác giả Nguyễn Vũ Bích Hiền (2014) đã nêu: Trong bối cảnh toàn cầu hoá và kinh tế tri thức phát triển, giáo dục Việt Nam sớm tìm thấy tiếng nói chung với các nền giáo dục tiên tiến của các nước trong khu vực và trên thế giới, điều cơ bản là nhanh chóng chuyển hệ thống giáo dục Việt Nam sang phát triển tiếp cận năng lực học sinh [23]. Tác giả Đỗ Thế Hưng (2015), đã nghiên cứu và chỉ ra việc dạy học và quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực cho người học là một mô hình đào tạo hiệu quả, phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục Việt Nam và đang dần thay thế mô hình truyền thống, dẫn theo [25]. Tác giả Trần Trung Dũng (2016),nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh cho thấy: Trong bối cảnh toàn cầu hóa và nền kinh tế tri thức như hiện nay, dạy học truyền thống tập trung vào nội dung kiến thức không còn phù hợp nữa. Vì thế, để giáo dục Việt Nam sớm tìm thấy tiếng nói chung với các nền giáo dục tiên tiến trong khu vực và thế giới thì điều quan trọng là phải nhanh chóng chuyển hệ thống giáo dục của nước ta sang theo tiếp cận năng lực học sinh, dẫn theo [18]. 2.2. Các nghiên cứu về quản lý dạy học và quản lý dạy học môn toán tại trường tiểu học Tác giả Rachel Bolstad (2004), đề cao trong quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực cần: Phát huy vai trò quản lý chương trình của chính giáo viên trường học cũng cần thay đổi bởi một quan điểm cho rằng giáo viên nên là các nhà phát triển 3
chương trình chứ không phải chỉ đơn giản là “máy phát” các chương trình giảng dạy đã được xây dựng sẵn [53]. Đây là quan điểm cần được quan tâm thực hiện trong việc xây dựng chương trình giảng dạy ở nước ta. Tác giả Brent Davies, Linda Ellison, Christopher Bowring-Carr (2005) với công trình “Lãnh đạo nhà trường thế kỷ 21” đã nêu được hoạch định chiến lược phát triển nhà trường, quản lý sự thay đổi, lãnh đạo và quản lý chất lượng, vai trò của người Hiệu trưởng trong việc quản lý và phát triển trường học, quản lý việc giảng dạy và học tập, vai trò của giáo viên trong việc tổ chức học tập, sử dụng công nghệ thông tin trong việc đổi mới phương pháp dạy học [50]. Tác giả Hồ Ngọc Đại (2010) đề cao việc quản lý đổi mới phương pháp dạy học trong việc quản lý dạy học. Ông cho rằng: Không ở đâu mà tính chất sư phạm phải “đậm đặc” như ở giáo dục Tiểu học. Không ở đâu mà những công trình nghiên cứu khoa học hiện đại về sư phạm đạt độ đáng tin cậy như ở giáo dục Tiểu học [17]. Tuy nhiên, tác giả chỉ đề cập đến việc quản lý đổi mới phương pháp dạy học trong việc quản lý dạy học Tiểu học. Tác giả Nguyễn Phúc Châu (2010), chú trọng phân tích quản lý dạy học là quản lý các thành tố mục tiêu, nội dung - chương trình, phương pháp - hình thức, cơ sở vật chất, lực lượng, đánh giá kết quả và môi trường dạy học. Nội dung quản lý dạy học phải bao gồm: (1) Quản lý quy chế chuyên môn; (2) Quản lý tổ chức nhân lực dạy học; (3) Quản lý việc huy động và sử dụng tài lực, vật lực; (4) Quản lý môi trường dạy học; (5) Quản lý việc sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học [11]. Tác giả Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Thành Vinh (2011), bàn về quản lý vấn đề đổi mới phương pháp dạy học, cho rằng cần tập trung vào 7 hướng sau: (1) Phát huy cao độ tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình lĩnh hội tri thức; (2) Kết hợp một cách nhuần nhuyễn và sáng tạo các phương pháp dạy học khác nhau; (3) Phát triển khả năng tự học của người học; (4) Kết hợp cá nhân với hoạt động nhóm và phát huy khả năng của cá nhân; (5) Tăng cường kỹ năng thực hành; (6) Đổi mới cách kiểm tra đánh giá kết quả học tập của người học; (7) Đổi mới cách soạn giáo án, lập kế hoạch bài học và xây dựng mục tiêu bài học [5]. Tác giả Trần Kiểm (2013),đề cập đến “Tiếp cận hiện đại trong quản lý giáo dục” [27], quản lý dựa vào nhà trường (SBM), khi đó người dạy, người học được tham gia một cách dân chủ vào việc quản lý, quyết định những vấn đề liên quan đến cơ sở đào tạo, SBM có hai tính chất cơ bản: Tăng quyền tự chủ cho cơ sở đào tạo về ngân sách, nhân 4
sự, chương trình dạy học; Cơ sở đào tạo là cơ sở có quyền ra quyết định, giải quyết các vấn đề nảy sinh ngay tại chỗ với số tham gia đông đảo của các thành viên liên quan. Việc quản lý đào tạo theo tiếp cận tăng quyền tự chủ của các sở đào tạo là một xu thế mới, hiện đại và đang được các nước trên thế giới vận dụng, ở Việt Nam những thập niên gần đây cũng đã áp dụng phương thức này và góp phần nâng cao hiệu quả, phát triển cơ sở đào tạo theo tiếp cận trách nhiệm, hiệu quả và khẳng định vị thế rõ nét. Liên quan quản lý hoạt động dạy học phải kể đến tác giả Phạm Huy Tư năm 2014, với luận án tiến sĩ “Quản lý dạy học theo hướng đảm bảo chất lượng tại trường Tiểu học tỉnh Vĩnh Long”. Đây là một trong ít các luận án nghiên cứu khoa học về quản lý dạy học theo hướng đảm bảo chất lượng tại trường Tiểu học (Chuẩn đầu ra học sinh). Tác giả cho rằng: Quản lý dạy học Tiểu học tại Vĩnh Long hiện nay chỉ chủ yếu đánh giá kết quả đầu ra của một số môn học làm cơ sở, nên chất lượng dạy học chưa phản ánh toàn diện kết quả quá trình dạy học của giáo viên [42]. Tác giả Trần Văn Quang (2015), với luận án tiến sĩ: “Quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông thành phố Đà Nẵng”. Tác giả đã xây dựng được cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng về quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông. Nghiên cứu và đã đề xuất các biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học của Hiệu trưởng theo tiếp cận tăng cường các chức năng quản lý cơ bản, đồng thời tác giả cũng tác động vào các vấn đề then chốt của nội dung quản lý (Đổi mới tư duy, nâng cao năng lực, tạo điều kiện cơ sở vật chất và động lực cho giáo viên, học sinh). Đây là những thành tố trong quản lý hoạt động dạy học, sẽ phát huy sức mạnh tổng thể các thành tố, tạo nên chất lượng và hiệu quả của hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng theo yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường trung học phổ thông. Đà Nẵng hiện nay [38]. Đề tài đã đề cập đến cơ sở khoa học của quản lý hoạt động dạy học theo quan điểm luận, cách tiếp cận này có thể áp dụng trong quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh trường THCS theo yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích lý luận và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn toán tại trường tiểu học. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán tại trường tiểu học góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán đáp ứng chuẩn đầu ra môn Toán của học sinh tiểu học. 5
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học. - Phân tích và chỉ ra thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. - Đề xuất một số biện pháp quản lý góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán cho các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Giới hạn phạm vi nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học theo tiếp cận năng lực học sinh và tiếp cận chức năng quản lý. - Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Tiến hành nghiên cứu thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn toán tại 3 trường tiểu học Cầu Giấy, Hà Nội. Trong đó gồm có các trường tiểu học sau: Nghĩa Đô, Nghĩa Tân, Nguyễn Khả Trạc. - Giới hạn về khách thể khảo sát Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên, học sinh 3 trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận nghiên cứu đề tài -Tiếp cận hoạt động: Khi nghiên cứu hoạt động dạy học môn Toán ở các trường TH cần nghiên cứu về quản lý của Hiệu trưởng và hoạt động dạy học môn Toán của giáo viên và học tập môn Toán của học sinh ở các trường TH để làm bộc lộ rõ biện pháp quản lý của Hiệu trưởng đối với hoạt động dạy học môn Toán ở các trường TH. -Tiếp cận năng lực: Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học là hoạt động hướng tới sự hình thành và phát triển các năng lực cơ bản của học sinh về toán học. Tiếp cận năng lực sẽ tạo cơ sở phương pháp luận để luận giải một số các vấn đề 6
lý luận cơ bản như: khái niệm, mục tiêu, nội dung, hình thức, phương pháp, phương tiện, kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn toán tại trường TH. Đồng thời đề xuất nội dung, cách thức tác động các giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường TH. -Tiếp cận chức năng quản lý: Quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học cần dựa trên các chức năng cơ bản của hoạt động quản lý đó là: Lập kế hoạch, tổ chức, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học môn toán tại trường TH. Các chức năng này cần phải được thể hiện xuyên suốt trong quá trình quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học của chủ thể. Chủ thể quản lý hoạt động dạy học môn Toán cần biết phối hợp một cách đồng bộ, hài hoà và chặt chẽ các chức năng quản lý trên trong quá trình quản lý hoạt động dạy môn Toán ở trường TH. 5.2. Phương pháp nghiên cứu (1)Phương pháp nghiên cứu tài liệu a. Mục đích nghiên cứu Phương pháp này được sử dụng nhằm mục đích tổng quan các nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về quản lý hoạt động dạy học môn Toán cho học sinh trường TH. Trên cơ sở tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước xác định phương pháp tiếp cận, cơ sở lý luận để xây dựng khung lý thuyết của đề tài. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng bộ công cụ nghiên cứu thực tiễn của đề tài. b. Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu các văn bản pháp quy của Đảng và Nhà nước, của cơ quan quản lý giáo dục (Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT). - Nghiên cứu các công trình khoa học trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận văn. - Nghiên cứu các số liệu thứ cấp qua (báo cáo của cơ quan quản lý giáo dục, các trường TH thành phố Hà Nội và quận Cầu Giấy,…). - Nghiên cứu sản phẩm hoạt động dạy học của các trường TH quận Cầu Giấy, Hà Nội. Trong đó nghiên cứu sâu 3 trường tiểu học: Nghĩa Đô, Nghĩa Tân, Nguyễn Khả Trạc. Đây là 3 trường tiểu học luận văn lựa chọn để điều tra, khảo sát thực trạng. 7
c. Cách thực hiện phương pháp Thu thập tài liệu trong và ngoài nước liên quan tới đề tài luận án; Dịch các tài liệu nước ngoài ra tiếng Việt; Phân tích, đánh giá tổng quan các tài liệu. Từ phân tích các tài liệu xác định cách tiếp cận nghiên cứu cho luận án, các khái niệm công cụ của luận án, nội dung lý luận về hoạt động dạy học môn toán cho học sinh TH và quản lý hoạt động này cũng như các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động này, xác định các chỉ báo để xây dựng bộ công cụ nghiên cứu của luận án. (2) Phương pháp điều tra bảng hỏi; (3) Phương pháp phỏng vấn sâu; (4) Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn sẽ được trình bày cụ thể tại chương 2 và chương 3 của luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn đã xây dựng được khung lý thuyết nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học. Trong đó gồm có các khái niệm, các vấn đề lí luận về hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học, quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học và các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học. Từ cách tiếp cận chức năng quản lý nghiên cứu đã cụ thể hóa những nội dung quản lí như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học là phù hợp với chủ thể quản lý ở trường tiểu học và đối tượng quản lý là học sinh tiểu học. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn đã phân tích, đánh giá được thực trạng hoạt động dạy học môn toán, quản lý hoạt động dạy học môn Toán, các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường được nghiên cứu đã được quan tâm thực hiện. Tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế và bật cập trong việc thực hiện các nội dung quản lý lập kế hoạch, tổ chức chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá quản lý hoạt động dạy học môn toán. Nghiên cứu đã phát hiện ra những điểm yếu, hạn chế ở các nội dung quản lý này và nhận diện rõ nguyên nhân của hạn chế nhằm đề xuất được các biện pháp pháp quản 8
lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội phù hợp và hiệu quả. Từ kết quả nghiên cứu lý luận và thực trạng, luận văn đã đề xuất được 4 biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. Các biện pháp đều phân tích cụ thể về mục tiêu, nội dung, cách thức thực hiện, điều kiện thực hiện mỗi biện pháp, để chuyển giao thực hiện trong thực tiễn. Vì vậy kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo bổ ích cho lãnh đạo quản lý, giáo viên các trường tiểu học. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, phần nội dung chính của luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội. Chương 3: Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội. 9
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1.Trường tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân 1.1.1.Vị trí, nhiệm vụ, quyền hạn, mục tiêu của trường tiểu học như sau: Theo Điều lệ trường tiểu học (2010) [7], quy định về vị trí, nhiệm vụ, quyền hạn của trường tiểu học như sau: 1). Vị trí của trường tiểu học học trong hệ thống giáo dục quốc dân Trường tiểu học là cơ sở giáo dục phổ thông của hệ thống giáo dục quốc dân, có tư cách pháp nhân, có tài khoản và con dấu riêng. 2). Nhiệm vụ và quyền hạn của trường tiểu học Trường tiểu học có nhiệm vụ và quyền hạn sau: -Tổ chức giảng dạy, học tập và hoạt động giáo dục đạt chất lượng theo mục tiêu, chương trình giáo dục phổ thông cấp tiểu học do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. -Huy động trẻ em đi học đúng độ tuổi, vận động trẻ em khuyết tật, trẻ em đã bỏ học đến trường, thực hiện phổ cập giáo dục và chống mù chữ trong cộng đồng. Nhận bảo trợ và giúp các cơ quan có thẩm quyền quản lí các hoạt động giáo dục của các cơ sở giáo dục khác thực hiện chương trình giáo dục tiểu học theo sự phân công của cấp có thẩm quyền. Tổ chức kiểm tra và công nhận hoàn thành chương trình tiểu học cho học sinh trong nhà trường và trẻ em trong địa bàn trường được phân công phụ trách. -Xây dựng, phát triển nhà trường theo các quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo và nhiệm vụ phát triển giáo dục của địa phương. - Thực hiện kiểm định chất lượng giáo dục. - Quản lí cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh. -Quản lí, sử dụng đất đai, cơ sở vật chất, trang thiết bị và tài chính theo quy định của pháp luật. -Phối hợp với gia đình, các tổ chức và cá nhân trong cộng đồng thực hiện hoạt động giáo dục. 10
-Tổ chức cho cán bộ quản lí, giáo viên, nhân viên và học sinh tham gia các hoạt động xã hội trong cộng đồng. -Thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn khác theo quy định của pháp luật. 3). Mục tiêu giáo dục tiểu học Chương trình giáo dục tiểu học giúp học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực; định hướng chính vào giáo dục về giá trị gia đình, quê hương, cộng đồng và những thói quen, nề nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt [8]. 1.2. Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học 1.2.1.Một số khái niệm công cụ 1.2.1.1. Khái niệm hoạt động dạy học Có nhiều khái niệm về hoạt động dạy học, dưới đây sẽ nêu dẫn một số khái niệm cụ thể. Hoạt động dạy học “là hệ thống những hành động phối hợp, tương tác giữa giáo viên và học sinh, trong đó, dưới tác động chủ đạo của giáo viên, học sinh tự giác, tích cực, chủ động lĩnh hội hệ thống tri thức khoa học, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực nhận thức, năng lực hành động, hình thành thế giới quan khoa học và những phẩm chất của nhân cách” [12, tr. 98]. Theo quan điểm lý thuyết về dạy học hiện đại, hoạt động dạy học bao gồm hoạt động của thầy và trò. Nhà tâm lý học A.Mentriskaia viết: “Hai hoạt động của thầy và trò là hai mặt của một hoạt động” [1,tr.7]. Từ việc phân tích các khái niệm nêu trên, trong nghiên cứu này khái niệm hoạt động dạy học được hiểu như sau: Hoạt động dạy học là hoạt động hướng vào đầu ra, nhấn mạnh người học cần đạt được mức năng lực như thế nào sau khi kết thúc một quá trình dạy và học. Hay nói cách khác, chất lượng đầu ra đóng vai trò quan trọng nhất đối với hoạt động dạy học. 1.2.1.2. Khái niệm hoạt động dạy học môn Toán Toán học là môn khoa học đề cập đến logic của con số, cấu trúc, không gian và các phép biến đổi. Toán học có trong mọi thứ xung quanh chúng ta. Trong tất cả mọi thứ chúng ta làm. Đó là thước đo cho mọi thứ trong cuộc sống hàng ngày. Khái 11
niệm hoạt động dạy học môn toán được hiểu như sau: Hoạt động dạy học môn Toán là hoạt động hướng vào đầu ra, nhấn mạnh người học cần đạt được mức năng lực như thế nào sau khi kết thúc một quá trình dạy và học môn Toán. Hay nói cách khác, chất lượng đầu ra đóng vai trò quan trọng nhất đối với hoạt động dạy học môn Toán. 1.2.2. Vị trí, vai trò dạy học môn Toán trong trường tiểu học Toán học ngày càng có nhiều ứng dụng trong cuộc sống, những kiến thức và kĩ năng toán học cơ bản đã giúp con người giải quyết các vấn đề trong thực tế cuộc sống một cách có hệ thống và chính xác, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. Môn Toán ở trường TH góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực toán học cho học sinh; phát triển kiến thức, kĩ năng then chốt và tạo cơ hội để học sinh được trải nghiệm, vận dụng toán học vào thực tiễn; tạo lập sự kết nối giữa các ý tưởng toán học, giữa Toán học với thực tiễn, giữa Toán học với các môn học và hoạt động giáo dục khác, đặc biệt với các môn Khoa học, Khoa học tự nhiên, Tin học để thực hiện giáo dục STEM. Nội dung môn Toán thường mang tính logic, trừu tượng, khái quát. Do đó, để hiểu và học được Toán, chương trình Toán ở trường TH cần bảo đảm sự cân đối giữa “học” kiến thức và “vận dụng” kiến thức vào giải quyết vấn đề cụ thể. Trong quá trình học và áp dụng toán học, học sinh luôn có cơ hội sử dụng các phương tiện công nghệ, thiết bị dạy học hiện đại, đặc biệt là máy tính điện tử và máy tính cầm tay hỗ trợ quá trình biểu diễn, tìm tòi, khám phá kiến thức, giải quyết vấn đề toán học. 1.2.3.Đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học liên quan tới hoạt động học tập môn toán - Đặc điểm về mặt cơ thể: Hệ xương còn nhiều mô sụn, xương sống, xương hông, xương chân, xương tay đang trong thời kỳ phát triển (thời kỳ cốt hoá) nên dễ bị cong vẹo, gẫy dập,... Vì thế mà trong các hoạt động vui chơi của các em cha mẹ và thầy cô (sau đây xin gọi chung là các nhà giáo dục) cần phải chú ý quan tâm, hướng các em tới các hoạt động vui chơi lành mạnh, an toàn. Hệ cơ đang trong thời kỳ phát triển mạnh nên các em rất thích các trò chơi vận động như chạy, nhảy, nô đùa,...Vì vậy mà các nhà giáo dục nên đưa các em vào các trò chơi vận động từ mức độ đơn giản đến phức tạp và đảm bảo sự an toàn cho trẻ. Hệ thần kinh cấp cao đang 12
hoàn thiện về mặt chức năng, do vậy tư duy của các em chuyển dần từ trực quan hành động sang tư duy hình tượng, tư duy trừu tượng. Do đó, các em rất hứng thú với các trò chơi trí tuệ như đố vui trí tuệ, các cuộc thi trí tuệ,...[21, tr.34]. - Đặc điểm về hoạt động: Hoạt động của học sinh tiểu học: Nếu như ở bậc mầm non hoạt động chủ đạo của trẻ là vui chơi, thì đến tuổi tiểu học hoạt động chủ đạo của trẻ đã có sự thay đổi về chất, chuyển từ hoạt động vui chơi sang hoạt động học tập. Hoạt động vui chơi, trẻ thay đổi đối tượng vui chơi từ chơi với đồ vật sang các trò chơi vận động.Hoạt động lao động, trẻ bắt đầu tham gia lao động tự phục vụ bản thân và gia đình như tắm giặt, nấu cơm, quét dọn nhà cửa,... Ngoài ra, trẻ còn tham gia lao động tập thể ở trường lớp như: trực nhật, trồng cây, trồng hoa,...Hoạt động xã hội, các em đã bắt đầu tham gia vào các phong trào của trường, của lớp và của cộng đồng dân cư, của Đội thiếu niên tiền phong,... - Sự phát triển của quá trình nhận thức (sự phát triển trí tuệ): Nhận thức cảm tính như các cơ quan cảm giác (Thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác) đều phát triển và đang trong quá trình hoàn thiện. Nhận thức lý tính như tư duy, mang đậm màu sắc xúc cảm và chiếm ưu thế ở tư duy trực quan hành động. Các phẩm chất tư duy chuyển dần từ tính cụ thể sang tư duy trừu tượng khái quát. Khả năng khái quát hóa phát triển dần theo lứa tuổi, lớp 4, 5 bắt đầu biết khái quát hóa lý luận. Tuy nhiên, hoạt động phân tích, tổng hợp kiến thức còn sơ đẳng ở phần đông học sinh tiểu học. Tưởng tượng,đã phát triển phong phú hơn so với trẻ mầm non nhờ có bộ não phát triển và vốn kinh nghiệm ngày càng dầy dạn. Đặc biệt, tưởng tượng của các em trong giai đoạn này bị chi phối mạnh mẽ bởi các xúc cảm, tình cảm, những hình ảnh, sự việc, hiện tượng đều gắn liền với các rung động tình cảm của các em. -Sự phát triển nhân cách của học sinh tiểu học: Nhân cách của các em lúc này mang tính chỉnh thể và hồn nhiên, trong quá trình phát triển trẻ luôn bộc lộ những nhận thức, tư tưởng, tình cảm, ý nghĩ của mình một cách vô tư, hồn nhiên, thật thà và ngay thẳng; nhân cách của các em lúc này còn mang tính tiềm ẩn, những năng lực, tố chất của các em còn chưa được bộc lộ rõ rệt, nếu có được tác động thích ứng chúng sẽ bộc lộ và phát triển; và đặc biệt nhân cách của các em còn mang tính đang hình thành, việc hình thành nhân cách không thể diễn ra một sớm một chiều, với học sinh tiểu học còn đang trong quá trình phát triển toàn diện về mọi mặt vì thế mà nhân cách của các em sẽ được hoàn thiện dần cùng với tiến trình phát triển của mình [20]. 13
1.2.4.Định hướng chung trong dạy học Toán học cho học sinh tiểu học trong thời kỳ chuẩn bị triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới Phương pháp dạy học phải phù hợp với tiến trình nhận thức của học sinh: Phương pháp dạy học phải đi từ cụ thể đến trừu tượng, từ dễ đến khó; không chỉ coi trọng tính logic của khoa học toán học mà cần chú ý cách tiếp cận dựa trên vốn kinh nghiệm và sự trải nghiệm của học sinh; Quán triệt tinh thần “lấy người học làm trung tâm”: Phương pháp dạy học phải phát huy được tính tích cực, tự giác, chú ý nhu cầu, năng lực nhận thức, cách thức học tập khác nhau của từng cá nhân học sinh; tổ chức quá trình dạy học theo hướng kiến tạo, trong đó học sinh được tham gia tìm tòi, phát hiện, suy luận giải quyết vấn đề; Linh hoạt trong việc vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực: Kết hợp được nhuần nhuyễn, sáng tạo kĩ thuật dạy học tích cực với việc vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học truyền thống; kết hợp các hoạt động dạy học trong lớp học với hoạt động thực hành trải nghiệm, vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn. Cấu trúc bài học bảo đảm tỉ lệ cân đối, hài hoà giữa kiến thức cốt lõi, kiến thức vận dụng và các thành phần khác; Sử dụng được các phương tiện, thiết bị dạy học: Sử dụng đủ và hiệu quả các phương tiện, thiết bị dạy học tối thiểu theo quy định đối với môn Toán; có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm phù hợp với nội dung học và các đối tượng học sinh; tăng cường sử dụng công nghệ thông tin và các phương tiện, thiết bị dạy học hiện đại một cách phù hợp và hiệu quả. 1.2.5. Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học 1.2.5.1. Mục tiêu dạy học môn Toán tại trường tiểu học Môn Toán cấp tiểu học nhằm giúp học sinh đạt các mục tiêu chủ yếu sau: a) Góp phần hình thành và phát triển năng lực toán học với yêu cầu cần đạt: thực hiện được các thao tác tư duy ở mức độ đơn giản; nêu và trả lời được câu hỏi khi lập luận, giải quyết vấn đề đơn giản; lựa chọn được các phép toán và công thức số học để trình bày, diễn đạt (nói hoặc viết) được các nội dung, ý tưởng, cách thức giải quyết vấn đề; sử dụng được ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ thông thường, động tác hình thể để biểu đạt các nội dung toán học ở những tình huống 14
đơn giản; sử dụng được các công cụ, phương tiện học toán đơn giản để thực hiện các nhiệm vụ học tập toán đơn giản. b) Có những kiến thức và kĩ năng toán học cơ bản ban đầu, thiết yếu về: – Số và phép tính: Số tự nhiên, phân số, số thập phân và các phép tính trên những tập hợp số đó. – Hình học và Đo lường: Quan sát, nhận biết, mô tả hình dạng và đặc điểm (ở mức độ trực quan) của một số hình phẳng và hình khối trong thực tiễn; tạo lập một số mô hình hình học đơn giản; tính toán một số đại lượng hình học; phát triển trí tưởng tượng không gian; giải quyết một số vấn đề thực tiễn đơn giản gắn với Hình học và Đo lường (với các đại lượng đo thông dụng). – Thống kê và Xác suất: Một số yếu tố thống kê và xác suất đơn giản; giải quyết một số vấn đề thực tiễn đơn giản gắn với một số yếu tố thống kê và xác suất. c) Cùng với các môn học và hoạt động giáo dục khác như: Đạo đức, Tự nhiên và xã hội, Hoạt động trải nghiệm,… góp phần giúp học sinh có những hiểu biết ban đầu về một số nghề nghiệp trong xã hội. 1.2.5.2. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và năng lực chung trong nội dung, chương trình dạy học môn Toán tại trường tiểu học - Yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và năng lực chung: Môn Toán góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung theo các mức độ phù hợp với môn học, cấp học đã được quy định tại Chương trình tổng thể. - Yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù: Môn Toán góp phần hình thành và phát triển cho học sinh năng lực toán học (biểu hiện tập trung nhất của năng lực tính toán) bao gồm các thành phần cốt lõi sau: năng lực tư duy và lập luận toán học; năng lực mô hình hoá toán học; năng lực giải quyết vấn đề toán học; năng lực giao tiếp toán học; năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán. Biểu hiện cụ thể của năng lực toán học và yêu cầu cần đạt được thể hiện như sau: 1).Năng lực tư duy và lập luận toán học thể hiện qua việc: 15
Thực hiện được các thao tác tư duy (ở mức độ đơn giản), đặc biệt biết quan sát, tìm kiếm sự tương đồng và khác biệt trong những tình huống quen thuộc và mô tả được kết quả của việc quan sát. - Nêu được chứng cứ, lí lẽ và biết lập luận hợp lí trước khi kết luận. - Nêu và trả lời được câu hỏi khi lập luận, giải quyết vấn đề. Bước đầu chỉ ra được chứng cứ và lập luận có cơ sở, có lí lẽ trước khi kết luận. 2). Năng lực mô hình hoá toán học thể hiện qua việc: - Lựa chọn được các phép toán, công thức số học, sơ đồ, bảng biểu, hình vẽ để trình bày, diễn đạt (nói hoặc viết) được các nội dung, ý tưởng của tình huống xuất hiện trong bài toán thực tiễn đơn giản. - Giải quyết được những bài toán xuất hiện từ sự lựa chọn trên. - Nêu được câu trả lời cho tình huống xuất hiện trong bài toán thực tiễn. 3). Năng lực giải quyết vấn đề toán học thể hiện qua việc: - Nhận biết được vấn đề cần giải quyết và nêu được thành câu hỏi. - Nêu được cách thức giải quyết vấn đề. - Thực hiện và trình bày được cách thức giải quyết vấn đề ở mức độ đơn giản. - Kiểm tra được giải pháp đã thực hiện. 4). Năng lực giao tiếp toán học thể hiện qua việc: - Nghe hiểu, đọc hiểu và ghi chép (tóm tắt) được các thông tin toán học trọng tâm trong nội dung văn bản hay do người khác thông báo (ở mức độ đơn giản), từ đó nhận biết được vấn đề cần giải quyết. - Trình bày, diễn đạt (nói hoặc viết) được các nội dung, ý tưởng, giải pháp toán học trong sự tương tác với người khác (chưa yêu cầu phải diễn đạt đầy đủ, chính xác). Nêu và trả lời được câu hỏi khi lập luận, giải quyết vấn đề. - Sử dụng được ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ thông thường, động tác hình thể để biểu đạt các nội dung toán học ở những tình huống đơn giản. - Thể hiện được sự tự tin khi trả lời câu hỏi, khi trình bày, thảo luận các nội dung toán học ở những tình huống đơn giản. 5).Năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán thể hiện qua việc: - Nhận biết được tên gọi, tác dụng, quy cách sử dụng, cách thức bảo quản các công cụ, phương tiện học toán đơn giản (que tính, thẻ số, thước, compa, êke, các mô 16
hình hình phẳng và hình khối quen thuộc,...). - Sử dụng được các công cụ, phương tiện học toán để thực hiện những nhiệm vụ học tập toán đơn giản. - Làm quen với máy tính cầm tay, phương tiện công nghệ thông tin hỗ trợ học tập. - Nhận biết được (bước đầu) một số ưu điểm, hạn chế của những công cụ, phương tiện hỗ trợ để có cách sử dụng hợp lí. 1.2.5.3. Thời lượng dạy học môn Toán cho học sinh tại trường tiểu học Ước lượng thời gian (tính theo %) cho các mạch nội dung ở từng lớp như sau: Lớp Đại số và một Hình học và Thống kê Thực hành và Mạch kiến thức số yếu tố Giải Đo lường (%) và Xác Hoạt động trải Cấp học/Lớp tích (%) suất (%) nghiệm (%) Số (%) 1 80 15 0 5 2 75 17 3 5 3 70 22 3 5 4 75 16 4 5 5 50 40 5 5 Toàn cấp 69 23 3 5 1.2.5.4. Phương pháp dạy học môn Toán tại trường tiểu học -Phương pháp dạy học trong Chương trình môn Toán tiểu học đáp ứng các yêu cầu cơ bản sau: a) Phù hợp với tiến trình nhận thức của học sinh (đi từ cụ thể đến trừu tượng, từ dễ đến khó); không chỉ coi trọng tính logic của khoa học toán học mà cần chú ý cách tiếp cận dựa trên vốn kinh nghiệm và sự trải nghiệm của học sinh; b) Quán triệt tinh thần “lấy người học làm trung tâm”, phát huy tính tích cực, tự giác, chú ý nhu cầu, năng lực nhận thức, cách thức học tập khác nhau của từng cá nhân học sinh; tổ chức quá trình dạy học theo hướng kiến tạo, trong đó học sinh được tham gia tìm tòi, phát hiện, suy luận giải quyết vấn đề; c) Linh hoạt trong việc vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực; kết hợp nhuần nhuyễn, sáng tạo với việc vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học truyền thống; kết hợp các hoạt động dạy học trong lớp học với hoạt động thực 17