Luân văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh tại trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội

Chia sẻ: Ganuongmuoiot | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động quản lý giáo dục đạo đức cho HS trường THPT dân lập, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục dục đạo đức của cho HS ở trường THPT Văn Hiến, quận 3 Hoàn Kiếm, Hà Nội nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh trong nhà trường hiện nay, góp phần giáo dục toàn diện cho HS.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luân văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh tại trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ BÍCH THỦY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VĂN HIẾN QUẬN HOÀN KIẾM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ BÍCH THỦY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VĂN HIẾN QUẬN HOÀN KIẾM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý Giáo dục Mã Số: 60.14.01.14 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Thị Tuyết Oanh HÀ NỘI - 2016
LỜI CẢM ƠN Em xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới PGS.TS-Trần Thị Tuyết Oanh - Người đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành luận văn này. Cô đã cho em biết thêm nhiều kiến thức về khoa học quản lý giáo dục cũng như giúp em rèn luyện kỹ năng nghiên cứu khoa học. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo dạy tại Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội, cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hà Nội, Ban giám hiệu, các đồng chí cán bộ, giáo viên, cha mẹ học sinh và học sinh trường Trung học Phổ thông Văn Hiến, Quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội đã nhiệt tình cộng tác, cung cấp số liệu, cho ý kiến giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài. Xin cảm ơn những người thân yêu, bạn bè đã luôn cổ vũ, động viên và hết lòng giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn! Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 11 năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Bích Thủy i
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BGH Ban Giám hiệu CBQL Cán bộ quản lý CMHS Cha mẹ học sinh CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên GVBM Giáo viên bộ môn GVCN Giáo viên chủ nhiệm HS Học sinh KT - XH Kinh tế - Xã hội Nxb Nhà xuất bản TB Trung bình THPT Trung học Phổ thông TNCS HCM Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh NN Nhà nước XHCN Xã hội Chủ nghĩa UBND Ủy ban nhân dân ii
MỤC LỤC Lời cảm ơn ......................................................................................................... i Danh mục từ viết tắt .......................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................. iii Danh mục bảng................................................................................................. vi Danh mục biểu đồ ........................................................................................... vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .................. 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................ 9 1.2.1. Đạo đức và giáo dục đạo đức .................................................................. 9 1.2.2. Quản lý, quản lý hoạt động giáo dục đạo đức ....................................... 14 1.3. Hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường Trung học Phổ thông ......................................................................................................................... 18 1.3.1. Đặc điểm của trường Trung học Phổ thông trong hệ thống giáo dục quốc dân .......................................................................................................... 19 1.3.2. Các thành tố của hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường Trung học Phổ thông ....................................................................................... 21 1.4. Quản lý giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường Trung học Phổ thông ....... 26 1.4.1. Vai trò của các chủ thể trong quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh tại trường Trung học Phổ thông........................................................ 26 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ................ 27 1.5. Các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh tại trường Trung học Phổ thông ...................................................................... 32 1.5.1 Yếu tố chủ quan ..................................................................................... 32 1.5.2. Yếu tố khách quan ................................................................................. 33 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 36 iii
Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VĂN HIẾN, QUẬN HOÀN KIẾM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................. 37 2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu .............................................................. 37 2.1.1. Khái quát về Giáo dục và Đào đào thành phố Hà Nội .......................... 37 2.1.2. Khái quát về giáo dục Trung học Phổ thông ngoài công lập, thành phố Hà Nội ............................................................................................................. 38 2.1.3. Khái quát về trường Trung học Phổ thông Văn Hiến ........................... 40 2.2. Thực trạng đạo đức và giáo dục đạo đức cho học sinh Trung học Phổ thông Văn Hiến ............................................................................................... 43 2.2.1. Thực trạng đạo đức của học sinh .......................................................... 43 2.2.2. Thực trạng giáo dục đạo đức cho học sinh ........................................... 51 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh trường Trung học Phổ thông Văn Hiến ...................................................................... 59 2.3.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động giáo dục đạo đức ................ 59 2.3.2. Thực trạng về tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục đạo đức ... 61 2.3.3. Thực trạng về chỉ đạo hoạt động giáo dục đạo đức .............................. 63 2.3.4. Thực trạng kiểm tra – đánh giá kết quả hoạt động giáo dục đạo đức ............... 65 2.3.5. Những nguyên nhân làm hạn chế hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh trường Trung học Phổ thông Văn Hiến ....................... 67 2.4. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh trường Trung học Phổ thông Văn Hiến ............................................ 69 2.4.1. Mặt tích cực ........................................................................................... 69 2.4.2. Mặt hạn chế ........................................................................................... 70 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 72 Chương 3 BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VĂN HIẾN, HOÀN KIẾM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI................................. 73 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................. 73 iv
3.1.1. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm nhà trường và thực tiễn địa phương ................ 73 3.1.2. Đảm bảo thực hiện đồng bộ các biện pháp ........................................... 73 3.1.3. Đảm bảo kế thừa và phát triển .............................................................. 73 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh trường Trung học Phổ thông Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội .............. 74 3.2.1. Nâng cao nhận thức về vai trò, trách nhiệm của các thành viên, tổ chức trong nhà trường trong giáo dục đạo đức cho học sinh................................... 74 3.2.2. Xây dựng kế hoạch giáo dục giáo dục đạo đức cho học sinh phù hợp với đặc điểm trường Trung học Phổ thông Văn Hiến ..................................... 77 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giáo viên chủ nhiệm về phương pháp giáo dục đạo đức cho học sinh .................................................. 81 3.2.4. Xây dựng môi trường sư phạm thân thiện trong nhà trường ................ 83 3.2.5. Bồi dưỡng năng lực tự quản của tập thể và tự rèn luyện của học sinh . 86 3.2.6. Phối kết hợp giữa nhà trường, và các lực lượng xã hội trong công tác giáo dục đạo đức học sinh ............................................................................... 88 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 91 3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp........................ 93 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 97 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 98 1. Kết luận ....................................................................................................... 98 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 101 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 103 v
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Bảng kết quả xếp loại học lực và hạnh kiểm của học sinh trường THPT Văn Hiến .............................................................................................. 42 Bảng 2.2. Nhận thức của học sinh về các phẩm chất đạo đức ........................ 43 Bảng 2.3. Thái độ của học sinh với những quan niệm về đạo đức ................. 45 Bảng 2.4. Hành vi vi phạm đạo đức của học sinh trong hai năm học gần đây ... 46 Bảng 2.5. Nhận thức của học sinh về vai trò của giáo dục đạo đức ............... 51 Bảng 2.6: Nhận thức của giáo viên về giáo dục đạo đức cho học sinh .......... 53 Bảng 2.7: Thực trạng thực hiện mục tiêu và nội dung giáo dục đạo đức ....... 55 Bảng 2.8: Thực trạng thực hiện phương pháp giáo dục đạo đức .................... 56 Bảng 2.9: Thực trạng thực hiện hình thức giáo dục đạo đức .......................... 58 Bảng 2.10: Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động giáo dục đạo đức ........ 59 Bảng 2.11: Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục......... 61 Bảng 2.12: Các hình thức triển khai kế hoạch giáo dục đạo đức.................... 62 Bảng 2.13: Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ......... 63 Bảng 2.14: Thực trạng kiểm tra – đánh giá hoạt động giáo dục ..................... 66 Bảng 2.15: Nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh ....................................................................................... 68 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp .................. 93 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ..................... 95 vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức của học sinh về vai trò của giáo dục đạo đức ........... 52 Biểu đồ 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp .............. 94 Biểu đồ 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ................. 96 vii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ở bất kì thời đại hay chế độ nào, con người với trí tuệ và sức khỏe của mình luôn là chủ thể sáng tạo ra nền văn minh nhân loại. Đảng ta xác định con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển xã hội, nên chỉ rõ “Phát triển giáo dục phải thực sự là quốc sách hàng đầu” [5,6,7] và với: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập và chủ nghĩa xã hội; hình thành bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [23]. Đương thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Công tác giáo dục đạo đức trong nhà trường là một bộ phận quan trọng có tính chất nền tảng của giáo dục trong nhà trường xã hội chủ nghĩa. Dạy cũng như học phải biết chú trọng cả đức lẫn tài. Đức là đạo đức cách mạng, đó là cái gốc quan trọng” [20] và Người cũng đã khẳng định: người có tài mà không có đức là người vô dụng, người có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó. Qua lời dạy của Người và quan điểm của Đảng chúng ta thấy rằng giáo dục đạo đức là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục con người, và để công tác giáo dục đạo đức đạt kết quả tốt thì việc quản lí giáo dục đạo đức là một trong các nội dung quan trọng của quản lí GD&ĐT con người nói chung. Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, đặc biệt khi nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN, tính cạnh tranh của kinh tế thị trường làm xuất hiện một số mặt trái và cùng với các tệ nạn xã hội đã tác động rất lớn đến một bộ phận thế hệ trẻ. Một số thanh niên, HS, sinh viên sa vào lối sống tùy tiện, cẩu thả và thực dụng. Do vậy việc giáo dục đạo đức và quản lí giáo dục đạo đức cho HS trở lên cấp thiết. Nhiệm vụ của giáo dục đạo đức là giúp cho HS nhìn nhận những chuẩn mực đúng và các giá trị đúng vừa phục vụ lợi ích của bản thân và lợi ích của cộng đồng. Đảng và Nhà nước chỉ 1
rõ, trong những năm tới cần “Tăng cường giáo dục công dân, giáo dục đạo đức, lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác-Lênin …tổ chức cho HS tham gia các hoạt động xã hội, văn hóa thể thao phù hợp với lứa tuổi và yêu cầu giáo dục toàn diện”. [7] Trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội là một trường THPT dân lập năm ở trung tâm thành phố Hà Nội, có bề dày truyền thống và kinh nghiệm trong dạy học và giáo dục. Trong nhiều năm qua, nhà trường đã thu hút một lượng HS có kết quả thi vào lớp 10 THPT không cao, thường thì các em không đủ điểm đỗ vào các trường THPT công lập theo nguyện vọng đã đăng ký. Có thể nói chính những HS này dễ bị tác động tiêu cực trong đời sống xã hội, dễ bị ảnh hưởng của mặt trái của nền kinh tế thị trường. Vì vậy việc giáo dục đạo đức và quản lý giáo dục đạo đức cho HS của nhà trường là luôn luôn cần thiết và cấp bách. Qua theo dõi rất nhiều phụ huynh khi con họ “Chỉ đỗ vào trường ngoài công lập” thì coi đó như một sự “thất bại”, bởi mục tiêu của phụ huynh là phấn đấu học trường công lập. Từ đó sự quan tâm, sự đầu tư, của phụ huynh nhiều khi không thỏa đáng. Đội ngũ GV của nhà trường ngoài công lập đa số là GV trẻ, nhiệt tình nhưng kinh nghiệm chưa nhiều, và khi có đủ điều kiện họ sẽ phát triển đi dạy ở các trường công lập khác. Do đó việc quản lý hoạt động giáo dục đạo đức càng trở lên cấp thiết và được coi trong hàng đầu. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh tại trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội” để nghiên cứu với mong muốn nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện nói chung và chất lượng giáo dục đạo đức cho HS của nhà trường nói riêng. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động quản lý giáo dục đạo đức cho HS trường THPT dân lập, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục dục đạo đức của cho HS ở trường THPT Văn Hiến, quận 2
Hoàn Kiếm, Hà Nội nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh trong nhà trường hiện nay, góp phần giáo dục toàn diện cho HS. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu * Khách thể nghiên cứu Hoạt động giáo dục đạo đức cho HS trường THPT. * Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS trường THPT dân lập - Khảo sát và phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội hiện nay. - Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội hiện nay 5. Câu hỏi nghiên cứu Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS trường THPT Văn Hiến dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn nào? Những biện pháp quản lý nào có thể khắc phục những bất cập, khó khăn trong quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS trường THPT Văn Hiến? 6. Giả thuyết khoa học Trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội là trường THPT dân lập, đạo đức của học sinh trong nhà trường vẫn còn những biểu hiện chưa tốt. Nếu xác định được đúng nguyên nhân và đưa ra được các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS nhà trường một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường và địa phương, thì sẽ nâng cao hơn chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh trong nhà trường. 3
7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Đề tài tập trung biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS trường THPT dân lập Văn Hiến. - Giới hạn về khách thể khảo sát, gồm: 5 CBQL, 45 GV, 250 HS. - Số liệu khảo sát từ năm 2012 đến 2016. 8. Ý nghĩa của luận văn * Ý nghĩa về lý luận Hệ thống hóa lý luận về giáo đục dạo đức, quản lý giáo dục đạo đức cho HS trường THPT dân lập, chỉ ra những điểm mạnh và mặt hạn chế, tồn tại của công tác quản lý, cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng một số biện pháp quản lý hoạt động này. * Ý nghĩa về thực tiễn Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho trường THPT Văn Hiến nói riêng và các trường THPT dân lập nói chung. 9. Phương pháp nghiên cứu * Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Tiến hành phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa và khái quát hóa các văn bản, tài liệu thể hiện quan điểm, đường lối chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và các công trình nghiên cứu khoa học, báo cáo khoa học về quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT để hình thành cơ sở lý luận của đề tài. * Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Tiến hành xây dựng và khảo sát bằng phiếu hỏi đối với CBQL, GV và HS nhằm thu thập thông tin từ đó đánh giá thực trạng về quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT Văn Hiến. - Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn với một số CBQL như lãnh đạo, GV cốt cán nhà trường nhằm thu thập thông tin thêm, bổ sung cho 4
việc đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT Văn Hiến. - Phương pháp chuyên gia: Tiến hành lấy ý kiến của một số chuyên gia am hiểu vấn đề quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT nhằm làm đánh giá chính xác thực trạng này ở trường THPT Văn Hiến. * Phương pháp thống kê toán học Tiến hành sử dụng các phép toán thống kê nhằm xử lý các số liệu đã điều tra được, từ đó thu được các số liệu phù hợp để đánh giá trong quá trình nghiên cứu. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục thì nội dung chính của luận văn được cấu trúc thành 3 chương như sau: - Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS ở trường THPT. - Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS ở trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. - Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS ở trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội hiện nay. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển cá nhân và xã hội. Đạo đức được hình thành, phát triển cùng với lịch sử hình thành xã hội loài người và luôn được mọi tầng lớp, giai cấp, mọi thời đại quan tâm, xem nó như động lực tinh thần để hoàn thiện nhân cách con người trong từng giai đoạn lịch sử nhất định. Đạo đức là tổng hợp những nguyên tắc, quy định chuẩn mực hướng con người người tới chân, thiện, mỹ chống lại cái giả dối, cái ác cái xấu… Các chuẩn mực đạo đức xuất hiện do nhu cầu của đời sống xã hội, là sản phẩm của lịch sử xã hội, do cơ sở KT - XH quyết định. Bất cứ trong thời đại lịch sử nào, đạo đức con người đều được đánh giá theo khuôn phép chuẩn mực và quy tắc đạo đức chung của xã hội. Đạo đức là sản phẩm của xã hội, cùng với sự phát triển của sản xuất, của các mối quan hệ xã hội, hệ thống các quan hệ đạo đức, ý thức đạo đức, hành vi đạo đức cũng theo đó ngày càng phát triển, ngày càng nâng cao, phong phú, đa dạng và phức tạp hơn. Chủ nghĩa Mác - Lênin luôn khẳng định "Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội", có nguồn gốc từ lao động sản xuất và đời sống cộng đồng. Đạo đức là một phạm trù mang tính vĩnh hằng nhưng lại mang những đặc điểm của giai cấp, của dân tộc và thay đổi chuẩn mực trong từng giai đoạn lịch sử.[10] Đạo đức vừa phản ánh và chịu sự chi phối của tồn tại xã hội được biến đổi theo sự biến đổi của tồn tại xã hội. Trong quan niệm truyền thống dân tộc Việt Nam, giáo dục đạo đức luôn được coi là vấn đề cơ bản trong quan hệ Đức và Tài của nhân cách con người. Văn hóa hương ước làng quê Việt Nam có nhiều quy định ràng buộc 6
và yêu cầu cao về giáo dục con người sống có đạo đức, thậm chí đề cao đạo đức là cốt cách con người. Ngay từ thuở ấu thơ con trẻ đã được răn dạy “cái nết đánh chết cái đẹp”, “tốt gỗ hơn tốt nước sơn”. Cách mạng tháng 8-1945 thành công, chế độ dân chủ nhân dân được thành lập, cùng với chế độ xã hội mới, nền văn hóa mới và nền giáo dục mới được xây dựng. Gắn liền với bản sắc và truyền thống dân tộc, vấn đề giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ và cho mọi tầng lớp nhân dân luôn được Đảng và Nhà nước ta coi trọng. Đường lối phát triển văn hóa giáo dục nhất quán và một hệ thống pháp luật, các thể chế về xây dựng đạo đức xã hội XHCN và giáo dục đạo đức con người mới đã dần từng bước được hoàn thiện và phát huy tích cực với thực tiễn đời sống xã hội, mà trước hết được thể hiện trong chương trình giáo dục, lồng ghép trong nội dung các môn học trong mọi cấp học. Là người lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước ta, Bác Hồ là người đặc biệt quan tâm đến đạo đức và giáo dục đạo đức cho cán bộ, HS. Bác đã chỉ rõ rằng đạo đức cách mạng là gốc, là nền tảng của người cách mạng. Bác luôn căn dặn Đảng ta phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho đoàn viên và thanh niên, HS thành những người thừa kế xây dựng CNXH vừa “hồng’’ vừa “chuyên”. Chủ tịch Hồ Chí Minh coi nội dung cơ bản trong quan điểm đạo đức cách mạng là: Trung với nước, hiếu với dân; cần kiệm liêm chính, chí công vô tư; yêu thương con người; tinh thần quốc tế trong sáng. Ở phương Tây, thời cổ đại, nhà triết học Socrate (469-399 TCN) cho rằng cái gốc của đạo đức là tính thiện. Bản tính con người vốn thiện, nếu tính thiện ấy được lan tỏa thì con người sẽ có hạnh phúc. Muốn xác định được chuẩn mực đạo đức, theo Socrate, phải bằng nhận thức lý tính với phương pháp nhận thức khoa học.[10] Khổng Tử (551-478 TCN) là nhà hiền triết nổi tiếng của Trung Quốc. Ông xây dựng học thuyết “Nhân - Lễ - Chính danh”, trong đó, “Nhân” - Lòng thương người - là yếu tố hạt nhân, là yếu tố cơ bản nhất của con người. Đứng 7
trên lập trường coi trọng giáo dục đạo đức, Ông có câu nói nổi tiếng truyền lại đến ngày nay “Tiên học lễ, hậu học văn”.[10] Trong những năm gần đây, nhiều giáo trình đạo đức được biên soạn khá công phu. Tiêu biểu như giáo trình của Trần Hậu Kiểm (Nxb Chính trị Quốc gia, 1997); Phạm Khắc Chương - Hà Nhật Thăng (Nxb Giáo dục, 2001);… Khi nghiên cứu về vấn đề giáo dục đạo đức các tác giả đã đề cập đến mục tiêu, nội dung, phương pháp giáo dục đạo đức và một số vấn đề về quản lý công tác giáo dục đạo đức. Về mục tiêu giáo dục đạo đức, tác giả Phạm Minh Hạc đã nêu rõ: “Trang bị cho mọi người những tri thức cần thiết về tư tưởng chính trị, đạo đức nhân văn, kiến thức pháp luật và văn hóa xã hội. Hình thành ở mọi công dân thái độ đúng đắn, tình cảm, niềm tin đạo đức trong sáng đối với bản thân, mọi người, với sự nghiệp cách mạng của Đảng, dân tộc và với mọi hiện tượng xẩy ra xung quanh. Tổ chức tốt giáo dục giới trẻ; rèn luyện để mọi người tự giác thực hiện những chuẩn mực đạo đức xã hội, có thói quen chấp hành quy định của pháp luật, nỗ lực học tập và rèn luyện, tích cực cống hiến sức lực, trí tuệ vào sự nghiệp CNH- HĐH đất nước” [14, tr 168-170]. Để nâng cao chất lượng đạo đức trong thời kỳ đổi mới đó có một số nhà khoa học nghiên cứu về quản lý công tác giáo dục đạo đức. Tuy còn ít ỏi nhưng có thể kể đến các công trình sau: - “Một số vấn đề quản lý giáo dục đạo đức cho HS THPT Thành phố Huế” Phạm Văn Công (Khoa Sư phạm ĐHQGHN, 1999). - “Biện pháp tổ chức phối hợp giữa gia đình với nhà trường và xã hội trong công tác giáo dục đạo đức cho HS THPT Huyện Mỹ Đức (Hà Tây) hiện nay” Bùi Đức Thảo (Khoa Sư phạm ĐHQG HN, 2008). - “Các biện pháp quản lý công tác giáo dục của Hiệu trưởng trường THPT tỉnh Hưng Yên” Đỗ Quang Hợp (Khoa Sư phạm ĐHQG HN, 2007). 8
Nhìn chung các đề tài nghiên cứu trên đi sâu vào việc xác định các nội dung giáo dục đạo đức, định hướng các giá trị đạo đức, các biện pháp giáo dục đạo đức cho HS THPT. Đặc biệt, hiện nay chưa có đề tài nào nghiên cứu về những biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS THPT dân lập nói chung và HS THPT Văn Hiến nói riêng. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho HS tại trường THPT Văn Hiến, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội” với hy vọng đây là sự kế thừa cần thiết các nghiên cứu đi trước và cùng góp phần thêm công sức và sự vận dụng hệ thống lý luận quản lý giáo dục nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức HS trường THPT Văn Hiến, cũng như các trường THPT dân lập trên địa bàn thành phố Hà Nội. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Đạo đức và giáo dục đạo đức * Đạo đức: Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội “Đạo đức là những tiêu chuẩn, nguyên tắc được dư luận xã hội thừa nhận, quy định hành vi, quan hệ con người đối với nhau và đối với xã hội" [26, tr.297]. Theo tác giả Phạm Khắc Chương, Hà Nhật Thăng: “Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội nhờ đó mà con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với lợi ích con người và với tiến bộ xã hội trong quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân và xã hội" [9, tr.4]. Dưới góc độ Triết học, đạo đức là một trong những hình thái sớm nhất của ý thức xã hội, bao gồm những nguyên lý, quy tắc, chuẩn mực điều tiết hành vi của con người trong quan hệ với người khác và với cộng đồng. Căn cứ vào những quy tắc ấy, người ta đánh giá hành vi, phẩm giá của mỗi người bằng các quan niệm về thiện ác, chính nghĩa và phi nghĩa, nghĩa vụ, danh dự [17, tr.145]. 9
Dưới góc độ Đạo đức học, đạo đức là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt bao gồm một hệ thống các quan điểm, quan niệm, những quy tắc, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội [17, tr12]. Dưới góc độ Giáo dục học, đạo đức là một mặt của nhân cách, bao gồm một hệ thống các quan niệm về cái thiện, cái ác, cái tốt, cái xấu… trong mối quan hệ của con người với con người [17, tr.170-171]. Theo nghĩa rộng, khái niệm đạo đức liên quan chặt chẽ với phạm trù chính trị, pháp luật, lối sống. Đạo đức là thành phần cơ bản của nhân cách, phản ánh bộ mặt nhân cách của một cá nhân đã được xã hội hoá. Đạo đức được biểu hiện ở cuộc sống tinh thần lành mạnh, trong sáng, ở hành động giải quyết hợp lý, có hiệu quả những mâu thuẫn. Khi thừa nhận đạo đức là một hình thái ý thức xã hội thì đạo đức của mỗi cá nhân, mỗi cộng đồng, mỗi tầng lớp giai cấp trong xã hội cũng phản ánh ý thức chính trị của họ đối với các vấn đề đang tồn tại [10, tr153-154]. Ngày nay, đạo đức được định nghĩa như sau: “Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt bao gồm một hệ thống những quan điểm, quan niệm, những quy tắc, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội. Nó ra đời, tồn tại và biến đổi từ nhu cầu của xã hội, nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích, hạnh phúc của con người và sự tiến bộ của xã hội trong mối quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân và xã hội”[17, tr12 ]. Bản chất đạo đức là những quy tắc, những chuẩn mực trong quan hệ xã hội, nó được hình thành, tồn tại và phát triển trong cuộc sống, được xã hội thừa nhận và tự giác thực hiện. Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội phản ánh những quan hệ xã hội được hình thành trên cơ sở kinh tế, xã hội. Mỗi hình thái kinh tế hay mỗi giai đoạn đều có những nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức tương ứng. Vì vậy, đạo đức có tính giai cấp, tính dân tộc và tính thời đại. Nghĩa là những giá trị đạo đức của ngày hôm qua nhưng lại không phù hợp với ngày hôm nay hoặc có những giá trị đạo đức phù hợp với giai cấp này nhưng lại không phù hợp với giai cấp khác, dân tộc khác. 10
Ngày nay trong nền kinh tế thị trường và sự hội nhập quốc tế, thì khái niệm đạo đức cũng có thay đổi theo tư duy và nhận thức mới. Tuy nhiên, không có nghĩa là các giá trị đạo đức cũ hoàn toàn mất đi, thay vào đó là các giá trị đạo đức mới. Theo quan điểm của Đảng và Nhà nước ta, các giá trị đạo đức hiện nay là sự kết hợp sâu sắc truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc với xu hướng tiến bộ của thời đại, của nhân loại. Đó là tinh thần cần cù lao động, sáng tạo, tình yêu quê hương đất nước gắn liền với chủ nghĩa xã hội, sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật, có nếp sống văn minh, có tinh thần nhân đạo và tinh thần quốc tế cao cả. Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, chịu sự chi phối của điều kiện kinh tế vật chất xã hội, đồng thời nó cũng có quan hệ tương tác với các hình thái ý thức xã hội khác như pháp luật, văn hoá, nghệ thuật, giáo dục, khoa học... Vì vậy trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách có 3 thành tố: Hành vi đạo đức, hành vi pháp luật, hành vi văn hoá được coi là phẩm đức của con người hoàn thiện gồm hai mặt đức và tài. Trong đó hành vi đạo đức được đánh giá là thành tố quan trọng nhất, tốt đẹp nhất theo triết lý: “Pháp luật là đạo đức tối thiểu. Đạo đức là pháp luật tối đa”. Theo triết lý pháp luật và đạo đức là hai bậc thang của một hành vi liên quan chặt chẽ với nhau cùng một mục đích làm điều thiện, tránh điều ác. Pháp luật là đạo đức tối thiểu, chung quy lại là không được làm điều ác. Đạo đức là pháp luật tối đa, chung quy lại là không những không làm điều ác mà cần tự nguyện làm điều thiện đem lại lợi ích vật chất hay tinh thần cho người khác. Xuất phát từ mối liên hệ biện chứng giữa các hình thái ý thức đã trình bày ở trên thì việc giáo dục đạo đức trong nhà trường cần được hiểu theo một khái niệm rộng là bao gồm hành vi đạo đức, hành vi pháp luật và hành vi văn hoá. * Giáo dục: Trước hết giáo dục là hoạt động hay quá trình được tổ chức một cách có hệ thống có mục đích với nội dung, phương pháp, phương tiện nhằm tác 11