Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hướng vào phát triển năng lực cho học sinh trường Trung học phổ thông Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:152

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lí luận và đánh giá thực trạng, đề tài đề xuất một biện pháp tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực cho học sinh trƣờng Trung học phổ thông Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hướng vào phát triển năng lực cho học sinh trường Trung học phổ thông Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NÔNG THỊ HOẠT TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ MÔN NGỮ VĂN HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG PHẠM HỒNG THÁI, QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NÔNG THỊ HOẠT TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ MÔN NGỮ VĂN HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG PHẠM HỒNG THÁI, QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã sô: 8.140114 Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS ĐẶNG XUÂN HẢI HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng bản thân tôi. Các số liệu trong luận văn là trung thực. Kết quả của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào. Tác giả luận văn Nông Thị Hoạt i
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên của luận văn này, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và cán bộ, nhân viên của Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội. Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ sự trân trọng biết ơn PGS.TS Đặng Xuân Hải đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban giam hiệu và đồng nghiệp ở Trường THPT Phạm Hồng Thái, các bạn cùng học trong lớp Quản lí Giáo dục K18-S3 đã hỗ trợ, tạo điều kiện, động viên tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Mặc dù đã cố gắng, nghiêm túc nghiên cứu và nỗ lực hoàn thành nhưng luận văn chắc chắn sẽ khó tránh những hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong tiếp tục nhận được những ý kiến đóng góp để quá trình vận dụng thực hiện được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Tác giả luận văn Nông Thị Hoạt ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VI T TẮT Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ BGH Ban Giám Hiệu CBQL, GV, NV Cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh KQHT Kết quả học tập KTĐG Kiểm tra đánh giá PPDH Phƣơng pháp dạy học TNKQ Trắc nghiệm khách quan iii
MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ..........................................................................................................ii Danh mục các chữ viết tắt.................................................................................. iii Danh mục các bảng ............................................................................................ ix Danh mục các biểu đồ, sơ đồ ............................................................................... x MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ MÔN NGỮ VĂN HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..........................6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề liên quan đến đề tài ........................................6 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nƣớc ..................................................................... 6 1.1.2. Nghiên cứu trong nƣớc ..................................................................... 9 1.2. Những khái niệm cơ bản..................................................................................14 1.2.1. Tổ chức và tổ chức hoạt động ......................................................... 14 1.2.2. Kiểm tra đánh giá ........................................................................... 15 1.2.3. Năng lực và năng lực học tập .......................................................... 17 1.2.4. Tổ chức kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực của học sinh ............................................................................... 18 1.3. Lý luận về hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực ..................................................................................................20 1.3.1. Ý nghĩa và mục tiêu của hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực ............................................................ 20 1.3.2. Nội dung của kiểm tra đánh giá KTĐG môn Ngữ văn theo hƣớng phát triển năng lực năng lực ở trƣờng THPT.................................. 22 1.3.3. Các hình thức kiểm tra đánh giá năng lực ở trƣờng THPT .............. 25 1.3.4. Các phƣơng pháp kiểm tra đánh giá năng lực ở trƣờng THPT......... 27 1.3.5. Quy trình kiểm tra đánh giá năng lực ở trƣờng THPT ..................... 30 1.4. Những yêu cầu của đổi mới kiểm tra đánh giá đối với cấp THPT và đối với môn Ngữ văn ở trƣờng THPT ...................................................................33 iv
1.4.1. Nguyên tắc đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh ....... 33 1.4.2. Những yêu cầu kiểm tra đánh giá môn Ngữ Văn ở THPT theo định hƣớng phát triển năng lực ................................................................. 34 1.5. Tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá theo năng lực môn Ngữ văn trƣờng trung học phổ thông ...................................................................................35 1.5.1. Tổ chức thực hiện mục tiêu đánh giá năng lực môn Ngữ Văn ......... 35 1.5.2. Tổ chức phƣơng thức kiểm tra đánh giá năng lực môn Ngữ văn ..... 36 1.5.3. Tổ chức hoạt động kiểm tra / thi ..................................................... 42 1.5.4. Bảo đảm các điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho công tác kiểm tra đánh giá kết quả học tập ......................................... 42 1.6. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động và tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá theo hƣớng phát triển năng lực môn Ngữ văn ở trƣờng THPT .........43 1.6.1. Yếu tố khách quan ảnh hƣởng đến hoạt động kiểm tra đánh giá theo hƣớng phát triển năng lực môn Ngữ văn ở trƣờng THPT .................. 43 1.6.2. Các yếu tố chủ quan ........................................................................ 43 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 45 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ MÔN NGỮ VĂN HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG PHẠM HỒNG THÁI, QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI .............................. 46 2.1. Khái quát về tình hình trƣờng Trung học phổ thông Phạm Hồng Thái ..........46 2.1.1. Khái quát về tình hình kinh tế, xã hội ở địa phƣơng ........................ 46 2.1.2. Khái quát về trƣờng THPT Phạm Hồng Thái .................................. 48 2.2. Cách thức khảo sát thực trạng ........................................................................50 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ........................................................................... 50 2.2.2. Đối tƣợng và địa bàn khảo sát ......................................................... 50 2.2.3. Nội dung khảo sát ........................................................................... 50 2.2.4. Phƣơng pháp khảo sát ..................................................................... 50 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng hoạt động kiểm tra đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực trong môn Ngữ Văn ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình ................................................................................................52 2.3.1. Thực trạng nhận thức về hoạt động kiểm tra đánh giá năng lực học tập trong môn Ngữ Văn ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình .................................................................................................... 52 v
2.3.2. Thực trạng mục tiêu kiểm tra, đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực của học sinh môn Ngữ Văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình ........................................................................................... 53 2.3.3. Thực trạng nội dung kiểm tra, đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực của học sinh môn Ngữ Văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình ........................................................................................... 55 2.3.4. Thực trạng các hình thức, phƣơng pháp đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực môn Văn của học sinh ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình ............................................................................................. 58 2.3.5. Thực trạng về quy trình đánh hƣớng vào phát triển năng lực của học sinh môn Ngữ văn ....................................................................... 63 2.3.6. Những khó khăn của giáo viên trong thực hiện đánh giá năng lực học tập của học sinh môn Ngữ Văn .................................................... 65 2.4. Thực trạng tổ chức kiểm tra, đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực môn Ngữ Văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình ...................67 2.4.1. Tổ chức thực hiện mục tiêu đánh giá năng lực môn Ngữ Văn .......... 67 2.4.2. Tổ chức việc lập kế hoạch kiểm tra đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn .................................................................................................... 69 2.4.3. Thực trạng tổ chức thực hiện nội dung kiểm tra hƣớng vào phát triển năng lực môn Ngữ văn ..................................................................... 73 2.4.4. Thực trạng tổ chức việc ra đề kiểm tra, xây dựng ngân hàng đề thi đánh giá năng lực học tập môn Ngữ văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái ....... 77 2.4.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện hoạt động kiểm tra, đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn ............................................ 78 2.4.6. Thực trạng yếu tố ảnh hƣởng đến tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá theo năng lực trong học tập môn Ngữ văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình .............................................................. 83 2.5. Đánh giá chung .................................................................................................85 2.5.1. Ƣu điểm .......................................................................................... 85 2.5.2. Hạn chế ........................................................................................... 86 2.5.3. Nguyên nhân khách quan ................................................................ 89 Tiểu kết chƣơng 2 ............................................................................................ 91 vi
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC MÔN NGỮ VĂN CHO HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG PHẠM HỒNG THÁI, QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI.......................................... 92 3.1. Nguyên tắc xây dựng biện pháp ......................................................................92 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .................................................. 92 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học, hệ thống .................................. 92 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ................................................... 93 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa .................................................... 93 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ..................................................... 93 3.2. Các biện pháp một số biện pháp tổ chức kiểm tra đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực môn Ngữ văn cho học sinh Trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội .....................................................94 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cán bộ, giáo viên và HS nhà trƣờng về tổ chức kiểm tra đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực học môn Ngữ văn cho học sinh Trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội ..................................................................... 94 3.2.2. Tăng cƣờng sự tham gia của cán bộ quản lý và giáo viên dạy Ngữ Văn của nhà trƣờng vào xây dựng kế hoạch KTĐG NLHT môn Ngữ Văn cho HS ...................................................................................... 97 3.2.3. Tổ chức tập huấn chuyên môn về đổi KTĐG theo hƣớng phát triển NLHT môn Ngữ Văn cho học sinh môn Ngữ Văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái để nâng cao năng lực chuyên môn của GV .................. 101 3.2.4. Tổ chức sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn để nâng cao năng lực giảng dạy, đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn cho HS của GV và nâng cao hiệu quả sinh hoạt tổ chuyên môn ....................................... 105 3.2.5. Tổ chức kiểm tra đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực học môn Ngữ văn cho học sinh Trƣờng THPT Phạm Hồng Thái ................... 114 3.3. Khảo nghiệm các biện pháp đã đề xuất .......................................................121 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm .................................................................. 121 3.3.2. Nội dung khảo nghiệm ................................................................... 121 3.3.3. Đối tƣợng khảo nghiệm ................................................................. 121 vii
3.3.4. Kết quả khảo nghiệm ..................................................................... 121 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 127 K T LUẬN VÀ KHUY N NGHỊ ................................................................. 128 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 131 PHỤ LỤC viii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Thang điểm đánh giá năng lực học tập của HS theo mức độ .............33 Bảng 2.1: Kết quả học tập của HS Năm học 2016 – 2017 ..................................49 Bảng 2.2: Kết quả năm học 2017 – 2018 ............................................................49 Bảng 2.3: Kết quả năm học 2018 – 2019 ............................................................49 Bảng 2.4: Thực trạng mục tiêu kiểm tra, đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực của học sinh môn Ngữ Văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình .............................................................................53 Bảng 2.5: Thực trạng nội dung kiểm tra, đánh giá năng lực học tập của học sinh môn Ngữ Văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình ........55 Bảng 2.6: Thực trạng các hình thức, phƣơng pháp đánh giá năng lực học tập môn Văn của học sinh ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình ......................................................................................59 Bảng 2.7: Thực trạng về quy trình đánh giá năng lực học tập của học sinh môn Ngữ văn .......................................................................................63 Bảng 2.8: Những khó khăn của giáo viên trong thực hiện đánh giá năng lực học tập của học sinh môn Ngữ Văn ..............................................65 Bảng 2.9: Tổ chức thực hiện mục tiêu đánh giá năng lực môn Ngữ Văn ....... 67 Bảng 2.10: Tổ chức việc lập kế hoạch kiểm tra đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn ......................................................................................70 Bảng 2.11: Thực trạng tổ chức thực hiện nội dung kiểm tra đánh giá năng lực môn Ngữ văn .................................................................................73 Bảng 2.12: Thực trạng tổ chức việc ra đề kiểm tra, xây dựng ngân hàng đề thi đánh giá năng lực học tập môn Ngữ văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái ...........................................................................................77 Bảng 2.13: Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện hoạt động kiểm tra, đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn .....................................78 Bảng 2.14: Thực trạng yếu tố ảnh hƣởng đến tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá theo năng lực trong học tập môn Ngữ văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình .............................................83 Bảng 3.1: Ma trận đề kiểm tra định kỳ ........................................................ 112 Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp quản lý ........121 Bảng 3.3: Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ................... 123 Bảng 3.4: So sánh tƣơng quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của 6 biện pháp đề xuất ..............................................................................124 ix
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ 2.1: Thực trạng nhận thức về hoạt động kiểm tra đánh giá năng lực học tập trong môn Ngữ Văn ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình .................................................................. 52 Biểu đồ 2.2: Thực trạng nội dung kiểm tra, đánh giá năng lực học tập của học sinh môn Ngữ Văn trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình ................................................................................... 57 Biểu đồ 2.3: Thực trạng các hình thức, phƣơng pháp đánh giá năng lực học tập môn Văn của học sinh ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái .......... 59 Biểu đồ 3.1: Tính cần thiết của các biện pháp...............................................122 Biểu đồ 3.2: Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp.............................124 Biểu đồ 3.3: Tƣơng quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ...... 125 Sơ đồ 1.1: Phƣơng pháp đánh giá KTĐG của HS ............................................. 28 x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Về lí luận Mục tiêu của chƣơng trình tổng thể đã cụ thể từng cấp học, từng môn học chuẩn đầu ra cần đạt là: Thông qua hoạt động dạy học, GV giúp học sinh hình thành những phẩm chất, năng lực và khả năng hội nhập quốc tế. Tiếp thu quan niệm về năng lực từ các nƣớc phát triển, chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể của Việt Nam đã xác định có hai loại năng lực lớn: Năng lực cốt lõi và năng lực chuyên biệt. Năng lực cốt lõi gồm năng lực chung và năng lực chuyên môn. Năng lực chuyên môn đƣợc hình thành, phát triển chủ yếu thông qua môn học và hoạt động giáo dục nhất định. Đối với môn Ngữ văn cấp THPT, năng lực Ngữ văn bao gồm: Năng lực văn học và năng lực ngôn ngữ. Năng lực văn học, một biểu hiện của năng lực thẩm mĩ, là khả năng tiếp nhận văn bản và tạo lập văn bản, thậm chí có thể sáng tác văn học. Năng lực ngôn ngữ là năng lực sử dụng tiếng nói và chữ viết trong giao tiếp. Thông qua chƣơng trình môn Ngữ văn, học sinh đƣợc hình thành và phát triển những kĩ năng sử dụng tiếng Việt để học tập, phát triển và đáp ứng các yêu cầu của cuộc sống. Song song với việc đổi mới phƣơng pháp dạy học theo định hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thì việc tổ chức kiểm tra đánh giá cũng cần có cách tổ chức đánh giá phù hợp để đánh giá kết quả dạy học và mục tiêu dạy học theo năng lực. Kiểm tra đánh giá là khâu quan trọng trong quá trình dạy học vừa góp phần đánh giá kết quả dạy học, vừa góp phần điều chỉnh phƣơng pháp dạy học. Làm thể nào để đánh giá đƣợc sự phát triển năng lực nêu trên khi dạy học môn học ngữ văn ở THPT là một câu hỏi cần tìm câu trả lời. 1.2. Về thực tiễn Thực tế việc triển khai kiểm tra đánh theo hƣớng phát triển năng lực ở môn Ngữ văn trƣờng THPT nơi tôi công tác đang gặp nhiều lúng túng. Ngay từ khâu ra đề còn nhiều tồn tại. Đề kiểm tra thƣờng theo mẫu đề thi THPT Quốc gia gần nhất. Đề thi Ngữ văn THPT Quốc gia với với thời gian làm bài là 120 phút nên khi áp dụng các Giáo viên thƣờng cắt bớt số lƣợng câu hỏi so với đề mẫu vì thời gian hai 1
tiết kiểm tra chỉ 90 phút. Việc áp dụng theo “khuôn mẫu” nhƣng lại cắt bớt số lƣợng câu hỏi so với đề mẫu dẫn tới việc chƣa đánh giá đƣợc toàn diện năng lực Ngữ văn của ngƣời học. Ngoài ra, phạm vi ra đề chủ yếu hƣớng dừng ở cấp độ cảm thụ văn học về nội dung và nghệ thuật chung chung, chƣa khuyến khích đƣợc sự sáng tạo của học sinh và chƣa vận dụng liên hệ giải quyết những tình huống trong cuộc sống. Không chỉ khâu ra đề, các khâu kiểm tra đánh chất lƣợng học tập môn Ngữ văn ở bậc THPT chƣa “đo” đƣợc năng lực ngƣời học. Việc dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực nhƣng các kĩ thuật kiểm tra đánh giá vẫn áp dụng cách kiểm tra đánh giá kĩ năng. Đổi mới phƣơng pháp dạy học nhƣng chƣa đổi mới cách kiểm tra đánh giá nên chƣa có cách đánh giá tổng thể các năng lực của ngƣời học. Ngoài ra, các nhà quản lý chƣa hƣớng dẫn các kĩ thuật kiểm tra đánh giá theo năng lực đối với từng môn chuyên biệt. Các Giáo viên chủ yếu sử dụng những kĩ thuật kiểm tra đánh giá quen thuộc đã làm, mới chỉ kiểm tra đánh giá đƣợc những năng lực viết, năng lực cảm thụ. Những kĩ thuật mới, đặc biệt là những kĩ thuật kiểm tra đánh giá năng lực nhiều Giáo viên còn mới tiếp cận hoặc ít sử dụng nên chƣa đánh giá đƣợc hết các năng lực của môn học. Vì vậy, không thể đợi đến khi có chƣơng trình giảng dạy phổ thông môn Ngữ văn theo hƣớng tiếp cận năng lực ra đời thì mới đổi mới kiểm tra đánh giá. Ngay từ bây giờ, cần thực hiện đổi mới dần việc kiểm tra đánh giá chất lƣợng học tập Ngữ văn của học sinh theo hƣớng đánh giá năng lực để phản ánh đúng kết quả dạy học và kịp thời điều chỉnh phƣơng pháp dạy học. 1.3. Về cá nhân Bản thân phụ trách tổ Ngữ văn, tôi nhận thấy thấy cần phải nghiên cứu sâu vấn đề đặt ra để có thể cải tiến khâu kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn học mà mình phụ trách. Để hoạt động này có hiệu quả thì rất cần đến các biện pháp tổ chức, những kĩ thuật đánh giá sử dụng đúng, hƣớng dẫn giáo viên trong tổ thực hiện đúng để đạt mục tiêu dạy học. Từ những lý do trên, tác giả mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hướng vào phát triển năng lực cho học sinh trường Trung học phổ thông Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu. 2
2. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu cơ sở lí luận và đánh giá thực trạng, đề tài đề xuất một biện pháp tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực cho học sinh trƣờng Trung học phổ thông Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực cho học sinh trƣờng Trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực cho học sinh trƣờng Trung học phổ thông Phạm Hồng Thái, Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội 4. Câu hỏi nghiên cứu Thực trạng tổ chức kiểm tra đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình hiện nay đã đƣợc đƣợc ƣu, nhƣợc điểm gì? Có nguyên nhân nào ảnh hƣởng đến thực trạng tổ chức kiểm tra đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình hiện nay? Cần có biện pháp nào để nâng cao hiệu quả tổ chức kiểm tra đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình trong thời gian gian tới? 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn theo định hƣớng phát triển năng lực ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái nếu đƣợc thực hiện có nhận thức đúng đắn tầm quan trọng và ý nghĩa đồng thời xây dựng kế hoạch KTĐG hƣớng vào phát triển năng lực của CBQL, GV. Bên cạnh đó, GV đƣợc tập huấn chuyên môn và đổi mới tổ chức kiểm tra đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực học môn Ngữ văn cho học sinh Trƣờng THPT Phạm Hồng Thái thì hiệu quả đánh giá môn Ngữ Văn trong 3
nhà trƣờng sẽ đạt hiệu quả cao. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về kiểm tra đánh giá và hệ thống hóa những năng lực học tập môn Ngữ văn. 6.2. Phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động KTĐG môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực cho HS trƣờng THPT Phạm Hồng Thái. 6.3. Đề xuất biện pháp một số biện pháp tổ chức hoạt động KTĐG môn Ngữ văn hƣớng vào phát triển năng lực cho HS trƣờng THPT Phạm Hồng Thái và thực hiện khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 7.1. Đối tượng khảo sát và nghiên cứu Đề tài tiến hành khảo sát 4 CB cùng 38 GV cùng 150 HS trong Nhà trƣờng. 7.2. Thời gian nghiên cứu Thời gian: Cách tổ chức kiểm tra đánh giá (đánh giá thƣờng xuyên và đánh giá cuối kì) 03 năm học: 2016-2017; 2017-2018; 2018-2019. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Tham khảo các công trình nghiên cứu kiểm tra đánh giá nói chung và kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn cấp THPT nói riêng để rút ra những cách tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn ở trƣờng THPT Phạm Hồng Thái đạt mục tiêu giáo dục. 8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 8.2.1. Phương pháp phỏng vấn 8.2.2. Phương pháp quan sát 8.2.3. Phương pháp xin ý kiến chuyên gia 8.2.4. Phương pháp khảo sát 8.2.5. Phương pháp thống kê toán học 9. Những đóng góp của đề tài 9.1. Ý nghĩa về lí luận 4
Hiện tại mục tiêu dạy học năng lực đang ở mức độ rất thấp, còn nặng về cách dạy truyền thụ kiến thức theo tiếp cận nội dung. Cách kiểm tra đánh giá chƣa đạt mục tiêu giáo dục theo năng lực vì năng lực giáo viên chƣa đủ thực hiện, chƣa đủ những kĩ thuật để thực hiện đánh giá. Do vậy, một số đóng góp của đề tài sẽ đƣa ra những giải pháp khắc phục những tồn tại trong kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hiện tại và đƣa ra quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn của học sinh THPT. 9.2. Ý nghĩa về thực tiễn Đề tài sẽ đƣa ra những kĩ thuật đánh giá, phƣơng thức kiểm tra đánh giá để cải tiến khâu kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn học môn Ngữ văn ở THPT. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo luận văn dự kiến đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận về tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá năng lực học tập môn Ngữ Văn ở trƣờng THPT Chƣơng 2: Thực trạng tổ chức kiểm tra đánh giá năng lực môn Ngữ văn ở Trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội Chƣơng 3: Một số biện pháp tổ chức kiểm tra đánh giá hƣớng vào phát triển năng lực học môn Ngữ văn cho học sinh Trƣờng THPT Phạm Hồng Thái, quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội 5
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ MÔN NGỮ VĂN HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề liên quan đến đề tài 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước 1.1.1.1. Về lí luận kiểm tra đánh giá học sinh phổ thông trên thế giới Trên thế giới, việc kiểm tra đánh giá nói chung hay đánh giá ở phổ thông nói riêng từ lâu đã thay đổi theo quan điểm mới: Coi ngƣời học (learner) và quá trình học tập (learning) là trung tâm của toàn bộ hoạt động giáo dục. Ba đặc trƣng quan trọng của xu hƣớng mới về kiểm tra đánh giá là: đánh giá phát triển, đánh giá thực tiễn và đánh giá sáng tạo. Đánh giá phát triển (Fomative Assessment: “Đây là thuật ngữ đƣợc đề cập nhiều trong các công trình nghiên cứu về xu hƣớng kiểm tra đánh giá mới, dùng với nghĩa đánh giá quá trình tại những thời điểm khác nhau nhƣ đánh giá chất lƣợng đầu vào (PreTest) hoặc đánh giá khi kết thúc một quá trình dạy-học, đánh giá tổng kết (Summative Assessment). Đánh giá quá trình cũng đƣợc coi là đánh giá thƣờng xuyên gắn với quá trình học tập là một loạt các quy trình đánh giá chính thức và không chính thức đƣợc thực hiện bởi nhiều GV trong quá trình học tập, rèn luyện của ngƣời học, để thay đổi hoạt động dạy-học nhằm cải thiện thành tích đạt đƣợc của họ. Nó liên quan đến thông tin phản hồi về chất lƣợng học tập, rèn luyện của HS cho cả GV và HS. Mối quan tâm của đánh giá quá trình là hiệu quả của hoạt động giảng dạy trong quá trình phát triển năng lực của người học, chứ không chứng minh HS đạt đƣợc một mức thành tích nào đó. Đánh giá tổng kết là để xác định kết quả học tập ở một giai đoạn nào đó, nó góp phần thực hiện chức năng đánh giá để phục vụ công tác quản lí. Mục tiêu của đánh giá tổng kết là đo mức độ thành tích đạt đƣợc của HS và thông qua đó, đánh giá thành tích của GV, của nhà trƣờng, sau một quá trình dạy – học. Đánh giá này không quan tâm đến HS đạt đƣợc thành tích đó nhƣ thế nào, mà chỉ quan tâm đến điểm số của từng HS, hoặc điểm trung 6
bình của HS trong một lớp, một trƣờng, một vùng;trên cơ sở đó so sánh HS này với HS khác, trƣờng này với trƣờng khác, suy rộng ra vùng này với vùng khác”. Nhứng vấn đề này đƣợc các tác giả nghiên cứu nƣớc ngoài đề cập [33, tr.45]. Đánh giá thực tiễn (Authentic Assessment): “Bao gồm mọi hình thức và phƣơng pháp KTĐG đƣợc thực hiện với mục đích KT các năng lực cần có trong cuộc sống hằng ngày và đƣợc thực hiện trong bối cảnh thực tế. Cách đánh giá này nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ giữa yêu cầu của đánh giá với thực tế cuộc sống. Đánh giá này khác với đánh giá truyền thống, chỉ dựa vào đánh giá trên giấy thông qua bài viết tự luận hoặc trắc nghiệm khách quan” [33, tr.46]. Đánh giá sáng tạo (Alternative Assessment): “Đánh giá sáng tạo nhấn mạnh sự mới mẻ, đa dạng và sáng tạo của những cách thức KTĐG. Trong mô hình này, HS, GV và có khi cả phụ huynh, chọn một số mảng hoạt động, những thành tích hay điểm KT môn học, kĩ năng viết, nói của HS qua các năm, để chứng minh rằng việc học của họ đƣợc cải thiện trong quá trình nhiều năm liên tục. Đặc điểm của ĐG sáng tạo là nhấn mạnh chứng cứ quá trình học tập như là một minh chứng tích cực của kiến thức và kĩ năng. ĐG sáng tạo khuyến khích sự tham gia của HS trong ĐG thành tích và khả năng đạt đƣợc, có sự tƣơng tác của HS này với HS khác, giữa GV với HS và có khi cả cha mẹ và cộng đồng [24, tr.46]. 1.1.1.2. Về thực tiễn áp dụng kiểm tra đánh giá của giáo dục trên thế giới Đối với đánh giá năng lực và đánh giá môn học: “Xu hƣớng đánh giá mới của thế giới là đánh giá dựa theo năng lực (Competence base assessment), tức là “đánh giá khả năng tiềm ẩn của HS dựa trên kết quả đầu ra cuối một giai đoạn học tập, là quá trình tìm kiếm minh chứng về việc HS đã thực hiện thành công các sản phẩm đó”. Việc KTĐG kết quả học tập hoàn toàn giao cho GV và HS chủ động, phƣơng pháp ĐG đƣợc sử dụng đa dạng, sáng tạo và linh hoạt. Đánh giá năng lực nhằm giúp GV có thông tin kết quả học tập của HS để điều chỉnh hoạt động giảng dạy; giúp HS điều chỉnh hoạt động học tập; giúp GV và nhà trƣờng xác nhận, xếp hạng kết quả học tập. Nhiều quốc gia đã đẩy mạnh đánh giá quá trình bằng các hình thức, phƣơng pháp đánh giá không truyền thống nhƣ quan sát, phỏng vấn, hồ sơ, dự án, trình diễn thực, nhiều ngƣời cùng tham gia, HS tự đánh giá... vv. Đánh giá kết quả học tập thông qua dự án hoặc nghiên cứu nhóm đƣợc chú trọng” [2, tr.46]. 7
Đánh giá đạo đức và sự phối hợp giữa nhà trƣờng và phụ huynh trong việc đánh giá HS đƣợc các trƣờng coi trọng. Ví dụ, cách nhận xét, đánh giá về HS của một trƣờng ở Canada nhƣ sau: “Sau mỗi học kì, cha mẹ học sinh đều nhận đƣợc một bản nhận xét với 9 nội dung chủ yếu sau: (i) Kĩ năng làm việc độc lập; (ii) Năng lực sáng tạo;(iii) Mức độ hoàn thành các bài tập; (iv) Năng lực sử dụng công nghệ thông tin;(v) Khả năng hợp tác với những ngƣời xung quanh;(vi) Khả năng giải quyết những xung đột của cá nhân; (vii) Mức độ tham gia các hoạt động tập thể của lớp; (viii) Khả năng giải quyết vấn đề; và (ix) Khả năng biết đặt mục tiêu để hoàn thiện trong tƣơng lai” [19]. ĐG HS thông qua các kì thi: “Ngoài đánh giá trên lớp, hầu hết các quốc gia đều ĐG HS thông qua các kì thi nhƣ: Tuyển sinh đầu cấp học; thi tốt nghiệp các cấp và tuyển sinh đại học. Thi tốt nghiệp các cấp học: Còn rất ít quốc gia thi tốt nghiệp Tiểu học. Hầu hết các quốc gia đều tổ chức kì thi tốt nghiệp THPT quốc gia, ngoại trừ Hàn Quốc. Xu hƣớng chung là đa dạng hóa các hình thức đánh giá và các loại bằng cấp khác nhau để thực hiện phân hóa theo năng lực HS. Còn Tuyển sinh đại học, hầu hết các quốc gia đều sử dụng một số tiêu chí tuyển sinh nhƣ điểm 3 kì thi (thi tốt nghiệp THPT, thi tuyển sinh và thi chuẩn hóa năng lực), kết quả học tập ở cấp THPT, hồ sơ dự tuyển (bài tự luận theo chủ đề, thƣ giới thiệu...) và yếu tố nhân thân nhƣ dân tộc, vùng khó khăn” [32, tr.34]. Tóm lại, trong hơn 3 thập kỉ qua, KTĐG đối với giáo dục phổ thông quốc tế đã có những bƣớc tiến rất lớn cả về lí luận và thực tiễn. Thể hiện rõ xu hƣớng KTĐG của thế giới là hƣớng đến ĐG năng lực HS, phƣơng pháp, cách thức ĐG rất đa dạng, sáng tạo và linh hoạt. 1.1.1.3. Thế giới áp dụng đánh giá năng lực môn ở Ngữ văn Các Quốc gia hƣớng theo đánh giá năng lực. Gv chủ động kiểm tra và thu thập thông tin để từ đó có những điều chỉnh đối với năng lực học sinh và phát triển năng lực môn học. Chẳng hạn, “ở Hoa Kì, để KTĐG mức độ tiếp nhận và cảm thụ văn học của HS về một tác phẩm nào đó, GV yêu cầu HS thành lập nhóm để phân tích nội dung, nghệ thuật của tác phẩm đó và có thể lập dự án tham quan bảo tàng của nhà văn. Qua phân tích của nhóm và qua chuyến tham quan, HS phải viết thu 8