Luận văn Thạc sĩ Quản lý khoa học và công nghệ: Chính sách phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu tổng quan về lý luận, đánh giá thực trạng phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam; phân tích các chính sách liên quan có tác động đối với sự phát triển vườn ươm doanh nghiệp; đề xuất các chính sách phát triển vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học ở Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý khoa học và công nghệ: Chính sách phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- QUÁN THỊ VÂN ANH CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN CÁC VƯỜN ƯƠM DOANH NGHIỆP TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ 4 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ HÀ NỘI - 2020 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- QUÁN THỊ VÂN ANH CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN CÁC VƯỜN ƯƠM DOANH NGHIỆP TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ 4 Chuyên ngành: Quản lý khoa học và Công nghệ Mã số: 60.34.04.12 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Đào Thanh Trường HÀ NỘI - 2020 2
MỤC LỤC MỤC LỤC ......................................................................................................................1 LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................6 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..............................................................................7 PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................8 1.Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................8 2.Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..............................................................................9 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .....................................................................11 3.1. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................11 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu .....................................................................................11 4.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................11 4.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................12 4.2.Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................12 5. Mẫu khảo sát .....................................................................................................12 6. Câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................................13 7. Giả thuyết nghiên cứu .......................................................................................13 8. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................13 9. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ........................................................14 10. Kết cấu của luận văn ......................................................................................14 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CÁC CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN CÁC VƢỜN ƢƠM DOANH NGHIỆP TẠI CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC ..............................................................................................................................16 CỦA VIỆT NAM .........................................................................................................16 1.1. Các khái niệm cơ bản ....................................................................................16 1.1.1. Spin-off và start-up .....................................................................................16 1.1.2. Vườn ươm ...................................................................................................17 1.1.3. Doanh nghiệp ..............................................................................................17 1.1.4. Trường đại học ...........................................................................................18 1.1.5. Vườn ươm doanh nghiệp.............................................................................18 3
1.1.6. Vườn ươm doanh nghiệp công nghệ ...........................................................19 1.1.7. Quỹ đầu tư mạo hiểm ..................................................................................20 1.1.8. Chính sách ..................................................................................................21 1.1.9. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 .....................................................23 1.2. Vai trò và nhiệm vụ của các vườn ươm trong trường đại học ......................24 1.2.1. Vai trò của vườn ươm đại học ....................................................................24 1.2.2. Nhiệm vụ của các vườn ươm đại học..........................................................25 1.2.3. Lợi ích của các bên tham gia vườn ươm đại học .......................................25 1.2.4. Lợi ích của các doanh nghiệp công nghệ ...................................................25 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển các vườn ươm đại học.................26 1.3.1. Bối cảnh và nhu cầu về vườn ươm..............................................................27 1.3.2. Nhận thức của các cơ quan hỗ trợ phát triển vườn ươm doanh nghiệp .........27 1.3.3. Vấn đề pháp lý ảnh hưởng đến sự hình thành, phát triển của vườn ươm doanh nghiệp.........................................................................................................27 1.3.4. Đầu tư về cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho các vườn ươm đại học ....................28 1.3.5. Nguồn tài chính ...........................................................................................29 1.3.6. Nguồn nhân lực ...........................................................................................29 1.3.7. Một số mô hình vườn ươm doanh nghiệp trên thế giới ..............................31 * Tiểu Kết Chương 1: ...........................................................................................32 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN CÁC VƢỜN ƢƠM DOANH NGHIỆP TẠI CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CỦA VIỆT NAM .................34 2.1. Thực trạng về các vườn ươm doanh nghiệp tại Việt Nam .............................34 2.1.1. Tổng quan về các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam .......................................................................................................................34 2.1.2. Vai trò của các VƯĐH tại Việt Nam trong việc phát triển các doanh nghiệp ............34 2.1.3. Những khó khăn trong quá trình phát triển của các VƯĐH ......................37 2.1.4. Tác động của các biện pháp chính sách đối với sự phát triển các vườn ươm doanh nghiệp ................................................................................................41 2.2. Trường hợp nghiên cứu VƯDN trong trường BKHN ....................................49 2.2.1. Tổng quan về VƯDN trong trường BKHN .................................................50 2.2.2. Thực trạng và nguyên nhân những khó khăn trong quá trình phát triển của VƯDN trong trường Đại học Bách Khoa hiện nay ..............................................55 4
* Tiểu Kết Chương 2: ...........................................................................................60 CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN VƢỜN ƢƠM DOANH NGHIỆP CÔNG NGHỆ TẠI CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CỦA VIỆT NAM .......61 3.1. Định hướng phát triển, mục tiêu ....................................................................61 3.1.1. Định hướng phát triển hoạt động vườn ươm doanh nghiệp .......................61 3.1.2. Mục tiêu ......................................................................................................62 3.2. Các biện pháp chính sách ..............................................................................63 3.2.1. Chính sách liên quan đến cải cách hành chính ..........................................63 3.2.2. Chính sách đầu tư .......................................................................................65 3.2.3. Chính sách tài chính ...................................................................................67 3.2.4. Chính sách liên kết tổ chức Văn phòng sở hữu trí tuệ ................................70 3.2.5. Chính sách phát triển nguồn nhân lực .......................................................74 3.3. Biện pháp khác...............................................................................................75 * Tiểu Kết Chương 3: ...........................................................................................76 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................77 PHỤ LỤC: MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG THÚC ĐẨY VƢỜN ƢƠM DOANH DOANH NGHIỆP, KHỞI NGHIỆP CỦA TRƢỜNG ĐH BÁCH KHOA HÀ NỘI .......................................................................................................................................79 PHỤ LỤC 1: MỘT SỐ KẾT QUẢ VỀ CÔNG TÁC ĐÀO TẠO ............................79 PHỤ LỤC 2: CÁC CLB KHỞI NGHIÊN CỨU SÁNG TẠO SINH VIÊN ................81 PHỤ LỤC 3: CÁC DỰ ÁN KHỞI NGHIỆP TIÊU BIỂU .......................................82 PHỤ LỤC 4: KẾ HOẠCH HOẠT ĐỘNG NĂM 2019.............................................83 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................85 5
LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn các cán bộ, giảng viên và Ban lãnh đạo của Khoa Khoa học quản lý, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã giảng dạy và tạo một nền tảng kiến thức về chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ cho tôi trong thời gian học tập. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Đào Thanh Trường, giáo viên hướng dẫn trực tiếp của tôi. Mặc dù bận rộn với công tác quản lý và giảng dạy nhưng Thầy đã dành rất nhiều thời gian quý báu để tận tình hướng dẫn, định hướng nghiên cứu các vấn đề trong luận văn. uận văn không thể thành công nếu không có sự hỗ trợ nhiệt tình của các thầy cô, giáo trường Đại học Bách Khoa Hà Nội đã cung cấp thông tin giúp tôi hoàn thành luận văn. Đồng thời, tôi xin gửi lời cảm ơn đến các bạn trong lớp K.18 chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ cùng gia đình đã hỗ trợ và ủng hộ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện luận văn. Do hạn chế về khả năng cũng như thời gian nên luận văn chắc còn nhiều sai sót, vì vậy, tôi kính mong nhận được những ý kiến góp ý của các thầy cô cũng như các bạn để luận văn hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! 6
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BKHN Đại học Bách Khoa Hà Nội CM 4.0 Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư DNVVN Doanh nghiệp vừa và nhỏ ĐMST Đổi mới sáng tạo ĐTMH Đầu tư mạo hiểm KH&CN Khoa học và công nghệ VƯDN Vườn ươm doanh nghiệp VƯĐH Vườn ươm doanh nghiệp trong trường đại học VƯDNCN Vườn ươm doanh nghiệp công nghệ 7
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Theo nghiên cứu chung, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, đặc biệt là các doanh nghiệp siêu nhỏ ở các nước đang phát triển thiếu các nguồn lực cần thiết để mở rộng quy mô và phát triển doanh nghiệp một cách hiệu quả nhất. Các doanh nghiệp này chưa tìm kiếm được cơ hội lớn để đổi mới, tạo việc làm và tạo giá trị. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng các vườn ươm doanh nghiệp có thể là một công cụ hiệu quả để hỗ trợ sự đổi mới trong nước và tạo ra những doanh nghiệp mới, đồng thời giảm tỷ lệ thất bại của các doanh nghiệp vừa và nhỏ một cách đáng kể. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam phản ánh vai trò quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân. Hiện nay, các doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm hơn 90% tổng doanh nghiệp trong nước và đóng góp hơn 40% tổng sản phẩm quốc nội. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ là thành phần đang phát triển nhanh chóng, đóng góp đáng kể vào việc tạo ra việc làm, giảm tỷ lệ đói nghèo ở nông thôn và các vùng sâu xa. Hỗ trợ và phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ đã trở thành một nhiệm vụ trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội. Trong đó, Vườn ươm doanh nghiệp được xem xét như một công cụ hiệu quả để xây dựng, hỗ trợ và phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ tiềm năng. Tuy nhiên, theo đánh giá chung, hầu hết các vườn ươm hiện nay đều đang trong giai đoạn đầu của quá trình ươm tạo, do đó còn đối mặt với nhiều khó khăn, vướng mắc về hình thành pháp nhân, bộ máy, cơ chế điều hành, nguồn nhân lực và vốn. Mặt khác, để tận dụng tốt thời cơ và vượt qua những nguy cơ, thách thức từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, vấn đề khai thác nguồn lực con người, nhất là xây dựng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là vấn đề đang đã được đặt ra đối với Việt Nam. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 là nền tảng để nền kinh tế chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình dựa vào tài nguyên, lao động chi phí thấp sang kinh tế tri thức; làm thay đổi cơ bản khái niệm đổi mới công nghệ, trang thiết bị trong các dây chuyền sản xuất. Đồng thời nền công nghiệp 4.0 sẽ tạo ra những 8
thay đổi lớn về cung - cầu lao động. Do đó, việc liên kết giữa các doanh nghiệp và các trường đại học để khai thác nguồn nhân lực cao là rất cần thiết. Vì vậy, tác giả xin lựa chọn đề tài “Chính sách phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường Đại học ở Việt Nam trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư” để tìm ra những giải pháp nhằm tháo gỡ những vướng mắc, thúc đẩy việc hình thành các vườn ươm doanh nghiệp trong các trường đại học của Việt Nam, qua đó gia tăng các mô hình khởi nghiệp sáng tạo trong sinh viên. 2. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Theo mô hình khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Founder Institute, trường đại học đóng vai trò quan trọng trong cả ba giai đoạn chính của khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: Hình thành ý tưởng -> phát triển sản phẩm -> tăng trưởng. Trong giai đoạn đầu tiên, nhà trường mà cụ thể là giảng viên và các đơn vị hỗ trợ đóng vai trò là những người truyền cảm hứng, cung cấp thông tin, giới thiệu những thành công, điển hình, kinh nghiệm, hỗ trợ phát triển đội nhóm thông qua thúc đẩy hợp tác liên ngành trong sinh viên. Khi doanh nghiệp có sản phẩm, dịch vụ, nhà trường cung cấp những kiến thức cần thiết về kinh doanh như luật pháp, thuế, kế toán cho đến những hỗ trợ về nơi làm việc cho các nhà sáng lập doanh nghiệp. Đối với giai đoạn thứ ba khi hệ sinh thái có nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp phát triển tốt, trường đại học cần đóng vai trò tiên phong cung cấp những tài năng kinh doanh, nguồn lực chất lượng tốt với tư duy, kỹ năng và trải nghiệm hữu ích để doanh nghiệp tăng trưởng bền vững. Như vậy, trường đại học vừa trang bị cho người học những kỹ năng, kiến thức và trải nghiệm để sẵn sàng khởi nghiệp. Nếu cách tiếp cận về vai trò trường đại học trong nền kinh tế nhấn mạnh vào yếu tố nội lực của trường đại học để đổi mới sáng tạo, thì cách tiếp cận về vai trò của trường đại học trong hệ sinh thái khởi nghiệp cho thấy tính hiệu quả khi đưa sản phẩm dịch vụ từ trường đại học ra bên ngoài và thương mại hóa (gọi là vườn ươm doanh nghiệp). Trong khi cách tiếp cận thứ nhất chỉ rõ, để chuyển 9
giao tốt sản phẩm của mình ra bên ngoài, các trường đại học cần thúc đẩy đổi mới sáng tạo mạnh mẽ và hợp tác với khu vực tư nhân, cách tiếp cận thứ hai nhấn mạnh vai trò của trường đại học rất lớn trong truyền cảm hứng, hỗ trợ thẩm định ý tưởng và phát triển đội nhóm trong các trường đại học. Cả hai cách tiếp cận đều toát lên những điểm chính về vai trò của trường đại học trong đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp: Tinh thần doanh nhân và truyền cảm hứng; cung cấp nhân lực chất lượng cao, Hợp tác với doanh nghiệp và nắm bắt nhu cầu thị trường. Từ đó có thể thấy, một số yếu điểm rõ nhất của các trường đại học Việt Nam hiện nay như sau: + Nguồn nhân lực và khoảng cách giữa nhà trường và thị trường: sinh viên ra trường vừa thiếu vừa yếu kỹ năng, kinh nghiệm, ngoại ngữ, thực hành không đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp. Việc cải tiến giáo trình giảng dạy diễn ra chậm chạp, đang đẩy nhà trường, giảng viên vào thế “không nói chung một ngôn ngữ với thị trường” + Động lực đổi mới sáng tạo từ giảng viên: vì thiếu sự tương tác thực tiễn và thu nhập “theo quy định” nên việc giảng viên truyền cảm hứng để sinh viên khởi nghiệp và hỗ trợ kết nối các nguồn lực để các ý tưởng kinh doanh trong sinh viên có thể phát triển vươn xa thường kém hiệu quả. + Hợp tác với doanh nghiệp còn hạn chế: chi phí khởi nghiệp ở nhiều thành phố lớn trên thế giới thấp và có tính cạnh tranh do các trường đại học mạnh dạn hợp tác với doanh nghiệp nhằm ươm mầm cho các dự án tiềm năng đồng thời tăng kinh nghiệm cọ xát trong môi trường kinh doanh thực tiễn cho sinh viên. Việc đặt hàng và hợp tác từ phía các doanh nghiệp khó có thể diễn ra suôn sẻ nếu không có cơ chế thuận lợi cho thúc đẩy cho việc hợp tác này. Xác định được tầm quan trọng đó, Vườn ươm doanh nghiệp được xem xét như một công cụ hiệu quả để xây dưng, hỗ trợ và phát triển các doanh nghiệp; đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ tiềm năng. Việt Nam đã hình thành một số mô hình vườn ươm doanh nghiệp đó là mô hình vườn ươm doanh nghiệp trong trường đại học. Mô hình vườn ươm doanh nghiệp công nghệ tại các trường đại 10
học hiện nay rất được quan tâm tại Việt Nam đặc biệt trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Các vườn ươm này cần gắn kết chặt chẽ với các trường đại học công nghệ để tận dụng nguồn nhân lực chất lượng, các ý tưởng sáng kiến và các thành tựu khoa học và công nghệ của trường; doanh nghiệp được ươm tạo sẽ trở thành cầu nối giữa các trường đại học. Tuy nhiên, việc thành lập cũng như hoạt động vườn ươm doanh nghiệp đại học còn gặp phải nhiều khó khăn nên việc thành lập các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học gặp rất nhiều khó khăn. Đó cũng chính là lý do thúc đẩy tác giả nghiên cứu đề tài này. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất các biện pháp, chính sách phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn tập trung giải quyết một số nhiệm vụ cơ bản sau: Thứ nhất là nghiên cứu cơ sở lý luận về môi trường thuận lợi cho việc phát triển các vườn ươm doanh nghiệp trong các trường đại học. Tìm hiểu kinh nghiệm phát triển tại các quốc gia có hệ thống vườn ươm phát triển mạnh mẽ và nhanh chóng. Thứ hai là khảo sát, đánh giá thực trạng về tác động của các chính sách hỗ trợ của nhà nước đối với việc phát triển các vườn ươm doanh nghiệp trong các trường đại học tại Việt Nam thông qua việc nghiên cứu cụ thể thực trạng, khó khăn và nguyên nhân mà các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học đang gặp phải (nghiên cứu tại Đại học Bách Khoa Hà Nội). Thứ ba là đề xuất một số biện pháp chính sách cụ thể nhằm phát triển vườn ươm doanh nghiệp trong tại các trường đại học tại Việt Nam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 11
4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam 4.2.Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: vườn ươm doanh nghiệp trong các trường đại học ở Việt Nam - Phạm vi thời gian: từ năm 2017 đến nay - Phạm vi nội dung: biện pháp chính sách để phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam (nghiên cứu tại trường ĐH Bách Khoa Hà Nội). 5. Mẫu khảo sát Tác giả lựa chọn hai trường hợp nghiên cứu cụ thể là: Vườn ươm doanh nghiệp trong trường Đại học Bách Khoa Hà Nội và trung tâm ươm tạo doanh nghiệp Đại học Quốc gia Hà Nội. Mục đích của việc lựa chọn này là tác giả chọn hai vườn ươm trên địa bàn Thành phố Hà Nội với những chính sách chung giống nhau và những chính sách hỗ trợ cụ thể khác nhau. Từ đó, sẽ cho thấy những khó khăn và những thuận lợi liên quan đến vấn đề chính sách hỗ trợ của nhà nước mà các vườn ươm gặp phải đa dạng hơn. Khi nhận ra càng nhiều khó khăn cũng như thuận lợi thì tác giả sẽ có nhiều gợi ý để tác giả đưa ra được những biện pháp mang tính tổng hợp và chính xác hơn. - 05 lãnh đạo tại Đại học Bách Khoa Hà Nội (phỏng vấn sâu) - 02 lãnh đạo tại Đại học Quốc gia Hà Nội (phỏng vấn sâu) - 100 sinh viên tại Đại học Bách khoa Hà Nội đang theo học tại trường (phỏng vấn qua phiếu hỏi) Kết quả thu được: Số mẫu khảo sát Số mẫu khảo sát Số mẫu khảo sát Tỷ lệ phiếu khảo ban đầu trả về hợp lệ sát hợp lệ 100 95 89 89% 12
6. Câu hỏi nghiên cứu - Các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam gặp phải những khó khăn nào trong quá trình phát triển? - Các chính sách liên quan có tác động như thế nào đối với sự phát triển vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học? - Cần sử dụng những biện pháp chính sách nào để phát triển vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư? 7. Giả thuyết nghiên cứu - Vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam đã có những chính sách hỗ trợ nào? - Cần xây dựng các chính sách về cải cách hành chính, tài chính, đầu tư, phát triển nguồn nhân lực, chính sách liên kết các tổ chức, chính sách đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ để hỗ trợ các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. 8. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: thu thập, phân tích và tổng hợp các tài liệu về lý thuyết vườn ươm doanh nghiệp trong trường đại học và các biện pháp chính sách nhằm đưa ra luận cứ lý thuyết; vai trò của trường đại học, spin-off, vai trò doanh nghiệp. Đồng thời, phân tích và tổng hợp các tài liệu thực tiễn được cung cấp bởi các vườn ươm doanh nghiệp trong trường Đại học Bách Khoa Hà Nội và Đại học Quốc gia Hà Nội và các tài liệu liên quan trên các trang website để phục vụ cho phần luận cứ thực tiễn. Bên cạnh đó, tác giả tìm hiểu thông qua các tài liệu nước ngoài để tổng hợp sự phát triển cũng như kinh nghiệm của các nước có sự phát triển mạnh trong lĩnh vực ươm tạo doanh nghiệp nói chung và ươm tạo doanh nghiệp trong các trường đại học nói riêng. - Phương pháp phỏng vấn bằng bảng hỏi: phỏng vấn sâu đối với lãnh đạo của Trường Đại học Bách Khoa và Giám đốc của vườn ươm doanh nghiệp trong 13
trường Đại học Bách khoa Hà Nội và Giám đốc Trung tâm ươm tạo doanh nghiệp- Đại học Quốc gia Hà Nội để thu thập được các khó khăn cũng như mong muốn về các biện pháp chính sách hỗ trợ trong việc phát trển các vườn ươm doanh nghiệp trong các trường đại học tại Việt Nam, đó cũng chính là những luận cứ thực tiễn phục vụ cho đề tài. Ngoài ra, tác giả phỏng vấn và tham khảo ý kiến của một số chuyên gia trong lĩnh vực ươm tạo doanh nghiệp, khởi nghiệp đến từ các trường đại học khác của Việt Nam. Ngoài ra, tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng để kiểm tra mối quan hệ giữa các chính sách hỗ trợ của trường đại học Bách Khoa Hà Nội trong việc thúc đẩy các vườn ươm doanh nghiệp. 9. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Tổng quan về lý luận, đánh giá thực trạng phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam - Phân tích các chính sách liên quan có tác động đối với sự phát triển vườn ươm doanh nghiệp - Đề xuất các chính sách phát triển vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học ở Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư Những giá trị của Đề tài Đối với việc xây dựng cơ chế chính sách phục vụ công tác quản lý nhà nước: Kết quả nghiên cứu của Đề tài sẽ là tài liệu tham khảo, có tính chất tư vấn cho các cấp có thẩm quyền trong việc xây dựng các văn bản pháp quy, các chương trình, kế hoạch hành động cụ thể nhằm thực hiện các giải pháp nhằm hỗ trợ phát triển hoạt động ươm doanh nghiệp trong các trường đại học. Đối với phát triển kinh tế - xã hội: Kết quả nghiên cứu sẽ thúc đấy hoạt động của các vườn ươm doanh nghiệp, khai thác và huy động những nguồn lực tiềm ẩn tại các khu vực, thành phần kinh tế viện, trường, doanh nghiệp nhằm phát triển hệ thống doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo nước ta. 10. Kết cấu của luận văn 14
Phù hợp với mục tiêu và phương pháp nghiên cứu trên, Đề tài được kết cấu làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài; Chương 2: Thực trạng chính sách phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học trong việc phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp; Chương 3: Đề xuất chính sách thúc đẩy phát triển các vườn ươm doanh nghiệp tại các trường đại học của Việt Nam; Kết luận và khuyến nghị. 15
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CÁC CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN CÁC VƢỜN ƢƠM DOANH NGHIỆP TẠI CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CỦA VIỆT NAM 1.1. Các khái niệm cơ bản Vườn ươm doanh nghiệp là một khái niệm xuất hiện ở nước ta không lâu cho dù nó đã phát triển tương đối đa dạng và sâu sắc ở các nước có nền phát triển trên thế giới. Nó liên quan chặt chẽ đến những quan điểm về ươm mầm khởi nghiệp sáng tạo. Để có thể đi sâu phân tích làm rõ nội hàm hoạt động của vườn ươm doanh nghiệp trong các trường đại học (VƯĐH), chúng ta cần thống nhất cách hiểu và các khái niệm sau: 1.1.1. Spin-off và start-up Spin-off và start-up là hai mô hình khởi sự doanh nghiệp đang được lưu tâm hiện nay. Trong khi start-up khá phổ biến và phát triển mạnh thì spin-off lại không được đón nhận nhiệt tình ở Việt Nam. Mô hình spin-off (thường được hiểu là “doanh nghiệp khởi nguồn”) và start-up (doanh nghiệp khởi nghiệp) được hình thành đầu tiên ở các nước công nghiệp phát triển. Spin-off được khởi nguồn từ trường đại học (tách ra hoạt động độc lập từ các trường đại học), do các cá nhân tạo ra các tài sản khoa học và công nghệ tham gia vào quá trình quản lý của doanh nghiệp. Start-up chỉ sự khởi nghiệp của một doanh nghiệp mới hình thành trên nền tảng kết quả khoa học và công nghệ . Khác với spin-off, doanh nghiệp start-up chỉ nằm trong khu vực "vườn ươm" (technology park) và không nhất thiết phải gắn với cơ sở nghiên cứu. Công nghệ của doanh nghiệp start-up không nhất thiết phải là công nghệ cao, kết quả nghiên cứu cũng có thể lấy từ nơi khác đến. Nếu như người thành lập và điều hành doanh nghiệp spin-off nhất thiết phải chính là nhà khoa học chủ nhân của phát kiến công nghệ cao, thì ai cũng có thể thành lập và điều hành doanh nghiệp start-up. 16
1.1.2. Vườn ươm Theo từ điển Oxford, vườn ươm là “dụng cụ cung cấp nhiệt ấp trứng, nuôi trẻ em đẻ non, hoặc nuôi vi khuẩn”. Theo Hiệp hội quốc gia các vườn ươm doanh nghiệp (NBIA), Athens, Ohio, vườn ươm là một môi trường với một số đặc tính quan trọng như: nó cung cấp một danh sách đầy đủ các dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp theo yêu cầu riêng của các công ty khách hàng; nó có một giám đốc vườn ươm tại chỗ điều phối các nhân viên, các chuyên gia bên ngoài và các tổ chức để cung cấp các dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp; nó giúp các doanh nghiệp trưởng thành một khi các doanh nghiệp đạt được các mục tiêu của chương trình (mặc dù không vượt ra ngoài các phương tiện và trang thiết bị của chương trình). Theo Luật Chuyển giao công nghệ Việt Nam, “Ươm tạo công nghệ là hoạt động hỗ trợ nhằm tạo ra và hoàn thiện công nghệ có triển vọng ứng dụng thực tiễn và thương mại hoá từ ý tưởng công nghệ hoặc kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ”. [15; điều 19]. “Ươm tạo doanh nghiệp công nghệ là hoạt động hỗ trợ tổ chức, cá nhân hoàn thiện công nghệ, huy động vốn đầu tư, tổ chức sản xuất, kinh doanh, tiếp thị, thực hiện thủ tục pháp lý và các dịch vụ cần thiết khác để thành lập doanh nghiệp sử dụng công nghệ mới được tạo ra”. [15; điều 20]. Trong luận văn này, tác giả sử dụng định nghĩa “vườn ươm” là cơ sở cung cấp các điều kiện thuận lợi về hạ tầng kỹ thuật, nguồn lực và dịch vụ cần thiết để một doanh nghiệp khởi nghiệp. 1.1.3. Doanh nghiệp Theo Luật doanh nghiệp, “doanh nghiệp” là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh”. [16; điều 4]. Trong luận văn này, tác giả sẽ sử dụng định nghĩa Doanh nghiệp là doanh nghiệp sử dụng các thành tựu khoa học, hoạt động trong lĩnh vực công nghệ, tham gia vào các hoạt động công nghệ, sống dựa vào công nghệ. 17
1.1.4. Trường đại học Trong luận văn này, tác giả sử dụng định nghĩa về trường đại học rộng hơn so với định nghĩa trường đại học bình thường. Ngoài chức năng đào tạo nhân lực, kiến tạo tri thức và công nghệ cũng như các ứng dụng cần thiết cho các ngành công nghệ mới, trường đại học còn có thể hỗ trợ các thông tin kinh doanh mới, các dịch vụ về ươm tạo công nghệ cho các doanh nghiệp và nhiều những chức năng khác. Tác giả đặc biệt quan tâm đến chức năng về các dịch vụ ươm tạo công nghệ cho các doanh nghiệp. Với chức năng này, một sợi dây liên kết rất quan trọng giữa trường đại học và doanh nghiệp thông qua vườn ươm là việc thương mại hoá kết quả nghiên cứu khoa học của các trường đại học. 1.1.5. Vườn ươm doanh nghiệp Khái niệm vườn ươm cũng rất khác nhau giữa các tổ chức quốc tế, tùy thuộc vào cách nhìn nhận về vai trò, chức năng của việc ươm mầm trong phát triển doanh nghiệp, trong từng thời kỳ phát triển của kinh tế thế giới và khoa học - công nghệ. Chẳng hạn, theo định nghĩa của Hiệp hội Vườn ươm doanh nghiệp Quốc gia Mỹ (NBIA), “Vườn ươm doanh nghiệp là nơi nuôi dưỡng các doanh nghiệp, giúp chúng sống sót và lớn lên trong giai đoạn khởi sự doanh nghiệp bằng cách cung cấp các dịch vụ hỗ trợ kinh doanh và các nguồn lực cần thiết cho các doanh nghiệp non trẻ này”. Trong kinh tế học hiện đại, vườn ươm doanh nghiệp là một đơn vị kinh tế hoạt động với nhiệm vụ hỗ trợ một cách có lựa chọn đối với một số doanh nghiệp ở giai đoạn đầu hình thành để có thể phát triển nhanh, bền vững và có lợi nhuận. Đơn vị kinh tế này cung cấp hàng loạt những dịch vụ, nhằm giúp các doanh nghiệp mới thành lập giảm thiểu rủi ro trong quá trình hoạt động và tăng cường sức mạnh trên thương trường. Theo định nghĩa của Tổ chức Phát triển công nghiệp của Liên hợp quốc (UNIDO), “Vườn ươm là một tổ chức tiến hành một cách hệ thống quá trình tạo dựng các doanh nghiệp mới, cung cấp cho các doanh nghiệp này một hệ thống 18
toàn diện và thích hợp các dịch vụ để hoạt động thành công”. Ủy ban Châu Âu thì cho rằng, “Vườn ươm doanh nghiệp là một khu vực có kết cấu hạ tầng, trong đó các doanh nghiệp mới khởi sự hoạt động tại một diện tích hạn chế nhưng có thể điều chỉnh và mở rộng được theo kiểu các mô-đun sử dụng chung các dịch vụ liên quan đến hạ tầng cơ sở, quản lý, ban thư ký và các nhân viên giúp việc”. Theo tổ chức Doanh nghiệp và Thương mại của New Zealand, “Vườn ươm doanh nghiệp” là một công cụ hỗ trợ được thiết kế để hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn đầu thành lập thông qua cung cấp tòa nhà dùng chung, tư vấn kinh doanh, các dịch vụ kinh doanh, mạng lưới và một cán bộ quản lý làm việc toàn bộ thời gian, khoảng thời gian ươm tạo cho mỗi doanh nghiệp thường từ 1 đến 3 năm”. Có thể tóm lại, mục đích của Vườn ươm doanh nghiệp nhằm Ươm tạo doanh nghiệp (business incubation), đó là quá trình hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong giai đoạn khởi nghiệp nhằm giảm thiểu chi phí ban đầu, hạn chế rủi ro, khắc phục những thiếu hụt kiến thức và kinh nghiệm về tổ chức, quản lý, mạng lưới liên kết, tiếp cận thị trường..., nâng cao khả năng tồn tại và sự phát triển ổn định của doanh nghiệp sau khi kết thúc giai đoạn ươm tạo. 1.1.6. Vườn ươm doanh nghiệp công nghệ - Vườn ươm công nghệ nhằm hỗ trợ giai đoạn phát triển công nghệ. Dạng vườn ươm này nhằm hoàn tất ý tưởng công nghệ cho những công nghệ đang được phát triển. Tuy nhiên, trên thực tế, mục tiêu đầu tiên của vườn ươm công nghệ là nhằm hỗ trợ phát triển các hãng công nghệ và hỗ trợ hoàn thiện công nghệ đang được phát triển. Những vườn ươm này được đặt trong hoặc gần trường đại học và viện khoa học và công nghệ. Đặc điểm những vườn ươm này là những liên kết được thể chế hoá gắn với các nguồn tri thức gồm trường đại học, cơ quan chuyển giao công nghệ, trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm quốc gia và lực lượng cán bộ nghiên cứu và phát triển lành nghề. Mục tiêu cuối cùng là nhằm hỗ trợ chuyển giao và phổ biến công nghệ, đồng thời khuyến khích tinh thần kinh doanh trong lực lượng giảng dạy và nghiên cứu. Trên thực tế, vườn ươm công nghệ là 19
một dạng khác của vườn ươm doanh nghiệp và kết hợp một cách đại thể các chức năng của vườn ươm doanh nghiệp công nghệ và trung tâm đổi mới. - Vườn ươm Doanh nghiệp Công nghệ là một thực thể của trường đại học, viện nghiên cứu nhà nước, chính quyền địa phương và tổ chức tư nhân nhằm hỗ trợ và đỡ một doanh nghiệp công nghệ mới. Vườn ươm này khác vườn ươm công nghệ ở chỗ vườn ươm này hỗ trợ thương mại hoá những công nghệ đã phát triển trước đây, có nghĩa là những hoạt động khởi nghiệp của một doanh nghiệp và khác với vườn ươm doanh nghiệp thông thường ở điểm là vườn ươm này liên quan tới kinh doanh công nghệ hoặc công nghệ cao. Tác giả sử dụng định nghĩa vườn ươm doanh nghiệp công nghệ chính là nơi ươm tạo các doanh nghiệp được hình thành và hoạt động dựa trên việc sử dụng các công nghệ mới, các kết quả nghiên cứu khoa học. Các doanh nghiệp mới này đóng vai trò trực tiếp là cầu nối đưa các kết quả nghiên cứu khoa học vào thực tiễn sản xuất. - Vườn ươm doanh nghiệp công nghệ trong các trường đại học là các vườn ươm được thiết lập với mục đích thương mại hoá các tài sản dưới dạng khoa học công nghệ và tri thức được tạo ra trong quá trình nghiên cứu của trường. Các vườn ươm có liên quan đến các trường đại học này cung cấp cho các công ty mới các dịch vụ sử dụng phòng thí nghiệm, máy tính, thư viện và các chuyên gia hỗ trợ từ phía các khoa và sinh viên. Một số các vườn ươm loại này do trường đại học tài trợ, nhưng chủ yếu các vườn ươm tồn tại dưới dạng góp vốn của một số người đầu tư. 1.1.7. Quỹ đầu tư mạo hiểm Là việc cung cấp vốn tài chính cho các công ty ở giai đoạn khởi động tăng trưởng ban đầu. Quỹ đầu tư mạo hiểm làm ra tiền bằng cách sở hữu cổ phần trong các công ty, các công ty này thường có một công nghệ mới hoặc mô hình kinh doanh trong ngành công nghiệp công nghệ cao. Điều quan trọng cần lưu ý là đầu tư mạo hiểm là một tập hợp con của vốn chủ sở hữu tư nhân. Vì vậy tất cả các đầu tư mạo hiểm đều là vốn chủ sở hữu tư nhân, nhưng không phải tất cả vốn chủ sở hữu tư nhân đều là đầu tư mạo hiểm. Đầu tư mạo hiểm có một số đặc điểm sau: 20