Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Giải pháp giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Phạm Gia Hưng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về giảm nghèo bền vững; đánh giá thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2012 - 2016, rút ra những thành tựu đạt được, hạn chế và những nguyên nhân chủ yếu.... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Giải pháp giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN THỊ TUYẾT GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN THỊ TUYẾT GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN NHUẬN KIÊN THÁI NGUYÊN - 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực. Các tài liệu, số liệu sử dụng trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả luận văn Trần Thị Tuyết
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn PGS.TS. TRẦN NHUẬN KIÊN đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện. Tôi xin chân thành cảm ơn Phòng Đào tạo, Bộ phận sau Đại học - Trường Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành khoá học và trình bày Luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các đồng nghiệp đã chia sẻ nhiều tư liệu và kinh nghiệm quý báu liên quan đến vấn đề nghiên cứu của Luận văn. Tôi xin cảm ơn sự hợp tác và giúp đỡ của lãnh đạo, các phòng ban chuyên môn và đồng nghiệp tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên. Xin trân trọng cảm ơn!
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................... ix MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài.............................................. 1 3. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................... 4 5. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn .............................................................. 4 6. Bố cục của luận văn .............................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG ................................................................................... 6 1.1. Những vấn đề chung về giảm nghèo bền vững.................................. 6 1.1.1. Khái niệm về nghèo ........................................................................ 6 1.1.2. Khái niệm, mục tiêu và yêu cầu giảm nghèo bền vững ................ 12 1.2. Nội dung, tiêu chí đánh giá và các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững ........................................................................................ 14 1.2.1. Nội dung quản lý giảm nghèo bền vững ....................................... 15 1.2.2. Các tiêu chí đánh giá kết quả giảm nghèo bền vững .................... 22 1.2.3. Các yếu tố tác động đến giảm nghèo bền vững ............................ 23 1.3. Kinh nghiệm của một số địa phương về giảm nghèo bền vững và bài học rút ra cho tỉnh Thái Nguyên ................................................... 27 1.3.1 Kinh nghiệm giảm nghèo bền vững ở một số nước trên thế giới .. 27 1.3.2. Kinh nghiệm giảm nghèo bền vững của một địa phương ............. 28
iv 1.3.3. Một số bài học về giảm nghèo bền vững rút ra cho tỉnh Thái Nguyên........................................................................................... 33 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................... 36 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................... 36 2.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................. 36 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin .................................................... 36 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ................................................... 38 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................. 38 2.2.3.2. Phương pháp so sánh.................................................................. 38 2.3. Chỉ tiêu phân tích của luận văn ........................................................ 40 Chương 3. THỰC TRẠNG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN ..................................................... 43 3.1. Giới thiệu về Thái Nguyên ............................................................... 43 3.1.1. Điều kiện tự nhiên tỉnh Thái Nguyên............................................ 43 3.1.2. Kết quả phát triển kinh tế chung của tỉnh ..................................... 43 3.1.3. Kết quả giảm nghèo bền vững tại tỉnh Thái Nguyên .................... 45 3.2. Thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ... 48 3.2.1. Phân tích thực trạng giảm nghèo bền vững tại tỉnh Thái Nguyên 48 3.2.2. Phân tích sự ảnh hưởng của các yếu tố đến thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ...................................... 76 3.3. Đánh giá chung ................................................................................ 83 3.3.1. Kết quả đạt được ........................................................................... 83 3.3.2. Hạn chế.......................................................................................... 85 3.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ............................................................. 87 Chương 4. GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN ..................................................... 88 4.1. Phương hướng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .......................................................................................... 88
v 4.1.1. Bối cảnh mới có ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững ............... 88 4.1.2. Phương hướng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 ................................................................................ 90 4.2. Giải pháp giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 ....................................................................................... 92 4.2.1. Hoàn thiện công tác xây dựng chiến lược, chương trình và kế hoạch giảm nghèo bền vững .................................................................... 92 4.2.2. Hoàn thiện công tác tổ chức thực hiện chiến lược, chương trình và chính sách giảm nghèo bền vững .................................................. 96 4.2.3. Hoàn thiện công tác kiểm tra, đánh giá các chương trình, chính sách giảm nghèo bền vững .................................................................. 100 4.2.4. Giải pháp nâng cao năng lực giảm nghèo bền vững ................... 101 4.3. Kiến nghị ........................................................................................ 103 4.3.1. Tạo điều kiện phát triển kinh tế trên địa bàn .............................. 103 4.3.2. Tăng cường các biện pháp quản lý kinh tế, xã hội ..................... 104 KẾT LUẬN .......................................................................................... 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................... 107 PHIẾU ĐIỀU TRA .............................................................................. 111
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHYT : Bảo hiểm y tế CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa DN : Doanh nghiệp GDP : Tổng sản phẩm quốc nội GNBV : Giảm nghèo bền vững HĐND : Hội đồng nhân dân KCHT : Kết cấu hạ tầng KT-XH : Kinh tế - xã hội LĐTB&XH : Lao động Thương binh và Xã hội UBND : Ủy ban nhân dân USD : Đô la Mỹ WB : Ngân hàng thế giới XĐGN : Xóa đói giảm nghèo
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Cỡ mẫu tối thiểu để nghiên cứu .......................................... 37 Bảng 3.1: Số hộ nghèo và tỷ lệ hộ nghèo tại các địa phương ............. 46 Bảng 3.2: Tỷ lệ hộ nghèo tại Thái Nguyên so với Yên Bái và tỷ lệ bình quân cả nước ........................................................................ 47 Bảng 3.3: Thực trạng tái nghèo và tỷ lệ hộ cận nghèo tại các địa phương................................................................................. 48 Bảng 3.4: Kết quả khảo sát người dân về các chương trình, chính sách hỗ trợ giảm nghèo bền vững được xây dựng ...................... 50 Bảng 3.5: Một số chương trình, chính sách cho vay tại tỉnh Thái Nguyên ................................................................................ 52 Bảng 3.6: Quy trình tổ chức thực hiện cho vay giảm nghèo tại tỉnh Thái Nguyên ................................................................................ 53 Bảng 3.7: Kết quả cho vay hộ nghèo giai đoạn 2012 -2016 ............... 54 Bảng 3.8: Kết quả khảo sát người dân về công tác tổ chức chính sách tín dụng ............................................................................... 55 Bảng 3.9: Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ về y tế cho người nghèo ................................................................................... 56 Bảng 3.10: Kết quả khảo sát người dân về công tác tổ chức chính sách y tế ..................................................................................................... 57 Bảng 3.11: Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ về giáo dục cho hộ nghèo ............................................................................................. 59 Bảng 3.12: Kết quả khảo sát người dân về chính sách giáo dục ........... 60 Bảng 3.13: Kết quả thực hiện chính sách về hỗ trợ nhà ở cho người nghèo ................................................................................... 61 Bảng 3.14: Kết quả khảo sát người dân về những hỗ trợ về nhà ở ....... 62 Bảng 3.15: Kết quả thực hiện chính sách về dạy nghề cho hộ nghèo, tạo việc làm ............................................................................... 63
viii Bảng 3.16: Kết quả khảo sát người dân về chính sác hỗ trợ dạy nghề, tạo việc làm ............................................................................... 63 Bảng 3.17: Kết quả khảo sát người dân về các chính sách hỗ trợ pháp lý ......................................................................................... 65 Bảng 3.18: Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ tiền điện cho hộ nghèo ................................................................................... 66 Bảng 3.19: Kết quả khảo sát người dân về những hỗ trợ trong chính sách tiền điện ............................................................................... 67 Bảng 3.20: Kết quả khảo sát người dân về những hỗ trợ trong chính sách chuyển giao khoa học kỹ thuật ........................................... 68 Bảng 3.21: Kết quả thực hiện phát triển kết cấu hạ tầng hỗ trợ sinh kế hộ nghèo ................................................................................... 69 Bảng 3.22: Kết quả khảo sát người dân về phát triển kết cấu hạ tầng, hỗ trợ sinh kế hộ nghèo ............................................................ 70 Bảng 3.23: Một số hoạt động tuyên truyền các chính sách giảm nghèo ................................................................................... 72 Bảng 3.24: Kết quả khảo sát người dân về các hoạt động tuyên truyền giảm nghèo .................................................................................... 73 Bảng 3.25: Kết quả khảo sát người dân về công tác kiểm tra, đánh giá thực hiện việc giảm nghèo bền vững .................................. 75 Bảng 3.26: Số lượt cán bộ được tham gia trực tiếp chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2012 -2016 ............................... 81 Bảng 3.27: Khả năng huy động và sử dụng nguồn nhân lực địa phương cho giảm nghèo ................................................................... 82
ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Một số hỗ trợ pháp lý cho người nghèo tại tỉnh Thái Nguyên ................................................................................. 64 Biểu đồ 3.2: Công tác tổ chức tập huấn cho đội ngũ cán bộ cấp xã, huyện tại tỉnh Thái Nguyên ............................................................ 71
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Ngay từ đầu thập niên 1990, khi Việt Nam chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nguy cơ đói nghèo đã được nhận rõ, mà trước hết là số liệu trẻ em suy dinh dưỡng đã ở mức báo động (gần 50%). Năm 1991, vấn đề xóa đói giảm nghèo đã đề ra trong các diễn đàn, các nghiên cứu và triển khai thành phong trào xóa đói giảm nghèo. Sau gần 20 năm thực hiện công tác giảm nghèo (bắt đầu triển khai thực hiện chương trình giảm nghèo năm 1998), Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, được thế giới công nhận và đánh giá cao. Xóa đói, giảm nghèo toàn diện, bền vững là mục tiêu xuyên suốt trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và là một trong những nhiệm vụ quan trọng, góp phần thực hiện phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Việt Nam là quốc gia hoàn thành sớm mục tiêu thiên niên kỷ nhưng bên cạnh những thành tựu to lớn đã đạt được, nước ta cũng còn rất nhiều huyện, xã chưa được giải quyết tận gốc vấn đề nghèo đói; bất kì nơi nào từ thành phố đến nông thôn, đồng bằng đến miền núi, vùng sâu vùng xa vẫn tồn tại các hộ nghèo, người nghèo, xã nghèo. Những kết quả đạt được chưa mang tính bền vững bởi vì thu nhập của người dân hầu hết đều xoay quanh ở mức cận nghèo. Do vậy rất dễ rơi vào tình trạng tái nghèo khi gặp những tác động không thuận lợi đến sản xuất và đời sống của họ. Sự chênh lệch giữa các vùng miền và các nhóm dân cư đang ngày càng gia tăng. Tỷ lệ nghèo vẫn còn cao và tình trạng nghèo kinh niên vẫn còn tồn tại, đặc biệt trong các nhóm dân tộc thiểu số và ở các vùng núi, vùng khó khăn bị cách biệt về kinh tế, xã hội, địa lý, ngôn ngữ, trình độ dân trí thấp, cơ sở hạ tầng kém phát triển, trình độ sản xuất hàng hóa và tiếp cận thị trường còn hạn chế... Thái Nguyên là một tỉnh vùng trung du miền núi phía Bắc, tiếp giáp với thủ đô Hà Nội và là tỉnh nằm trong quy hoạch vùng thủ đô Hà Nội. Thái Nguyên là một trung tâm kinh tế - xã hội lớn của khu vực Đông Bắc hay cả vùng Trung du và miền núi phía Bắc. Tỉnh Thái Nguyên được tái lập ngày 1/1/1997 với việc tách tỉnh Bắc Thái thành hai tỉnh Bắc Kạn và Thái Nguyên. Thái Nguyên hiện đang được nghiên cứu để trở thành vùng kinh tế trọng điểm Bắc thủ đô Hà Nội. Vấn đề giảm nghèo được Tỉnh
2 quan tâm trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Tổng nguồn vốn thực hiện 5 năm qua của toàn Tỉnh lên tới trên 4.876 tỷ đồng. Nhờ vậy, tỷ lệ hộ nghèo Thái Nguyên giảm nhanh từ 23,65% năm 2012 xuống còn 6,09% năm 2016, giảm 13,51% tương ứng với 36.668 hộ thoát nghèo. Tuy số hộ nghèo của tỉnh giảm nhanh song vẫn cao hơn bình quân chung của cả nước (4,25% năm 2016), kết quả giảm nghèo chưa thật bền vững. Số hộ nghèo là đồng bào dân tộc thiểu số đang chiếm đa số, cá biệt có những xóm bản người dân tộc H’Mông 100% số hộ là hộ nghèo [37]. Công tác giảm nghèo ở Thái Nguyên còn nhiều thách thức khi tỷ lệ hộ tái nghèo còn cao, đồng thời những nguy cơ về biến đổi khi hậu, thiên tai, dịch bệnh hiểm nghèo, cạnh tranh trong nước và khu vực ngày càng khốc liệt và biến động phức tạp. Bên cạnh đó, trên địa bàn tỉnh công tác quản lý xóa đói giảm nghèo cũng còn nhiều hạn chế khi các chương trình, chính sách giảm nghèo đã triển khai chưa toàn diện; nhiều chính sách, chương trình giảm nghèo đã được ban hành nhưng còn mang tính ngắn hạn, chồng chéo, chưa tạo sự gắn kết chặt chẽ và lồng ghép tập trung vào mục tiêu giảm nghèo; công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân còn nhiều hạn chế, tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước, vào cộng đồng vẫn còn phổ biến trên địa bàn. Việc quản lý giảm nghèo không có sự phối hợp đồng bộ giữa sự chỉ đạo của ban ngành các cấp với sự tham gia tích cực của người dân địa phương. Từ đó, khiến công tác giảm nghèo bền vững tại Thái Nguyên chưa đạt hiệu quả mong muốn, số hộ tái nghèo còn ở mức cao (510 hộ năm 2016). Trước thực trạng trên, nhận thấy việc tìm ra các giải pháp nhằm giảm nghèo bền vững tại tỉnh Thái Nguyên có ý nghĩa thiết thực, cấp bách. Chính vì vậy tác giả chọn đề tài: “Giải pháp giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Để giải quyết đói nghèo hiện nay, không chỉ ở phạm vi mỗi Quốc gia mà nó đã trở thành vấn đề có tính toàn cầu, bởi lẽ đói nghèo không chỉ đơn thuần là vấn đề kinh tế, chính trị, xã hội, mà nó còn là vấn đề nhân đạo, nhân văn sâu sắc. Các tổ chức, các nhà khoa học, các nhà hoạt động thực tiễn thuộc các cơ quan, đơn vị ở nhiều cấp,
3 ngành và địa phương khác nhau đã có nhiều nghiên cứu về xoá đói, giảm nghèo ở các góc độ khác nhau. Trên thế giới có một số hội nghị bàn về vấn đề đói nghèo như: - Hội nghị về chống đói nghèo ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương do tổ chức ESCAP (Uỷ ban kinh tế - xã hội Châu Á - Thái Bình Dương) tổ chức tại Băng Cốc - Thái Lan, tháng 9 năm 1993, đã đưa ra khái niệm chung về đói nghèo, thực trạng của đói nghèo và những giải pháp chống đói nghèo trong khu vực. - Hội nghị về phát triển xã hội do Liên hợp quốc chủ trì, tại Côpenhaghen - Đan Mạch, tháng 3 năm 1995, gồm các nguyên thủ quốc gia, đã tập trung thảo luận vấn đề giảm đói nghèo, hoà hợp xã hội và nêu lên trách nhiệm của các tổ chức quốc tế và các nước phát triển trong việc hỗ trợ, giúp đỡ các nước đang phát triển xoá đói, giảm nghèo, thu hẹp khoảng cách giữa những nước giàu và nước nghèo. Trong nước đã có một số công trình nghiên cứu và bài viết được công bố: - Nguyễn Thị Hằng, Vấn đề xóa đói, giảm nghèo ở nông thôn nước ta hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, 1997. Cuốn sách đã đánh giá khá đầy đủ về thực trạng nghèo đói ở Việt Nam và biện pháp xóa đói giảm nghèo ở nông thôn nước ta đến năm 2000. - TS. Lê Xuân Bá (cùng tập thể tác giả), Nghèo đói và xóa đói, giảm nghèo ở Việt Nam, Nxb Nông nghiệp, 2001. Các tác giả đã phản ánh tổng quan về nghèo đói trên thế giới; đưa ra các phương pháp đánh giá về nghèo đói hiện nay, nghèo đói ở Việt Nam và nghiên cứu thực tiễn về nghèo đói ở tỉnh Quảng Bình; qua đó đưa ra một số quan điểm, giải pháp chung về xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam. - Đinh Thị Thúy Hường "Xóa đói, giảm nghèo ở tỉnh Cao Bằng hiện nay", Luận văn Thạc sỹ Kinh tế phát triển, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, 2009. - PTS. Đỗ Thị Bình, Lê Ngọc Hân: Phụ nữ nghèo nông thôn trong điều kiện kinh tế thị trường, Nxb Chính trị quốc gia, 1996. Cuốn sách này nêu lên các quan niệm về phân hóa giàu nghèo và tình trạng đói nghèo ở nước ta và trên thế giới; đánh giá thực trạng đời sống, các khó khăn và yêu cầu của phụ nữ nghèo nông thôn; đưa ra các khuyến nghị khoa học làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách XĐGN, giúp phụ nữ nghèo nông thôn vươn lên.
4 Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã đi sâu phân tích vấn đề xóa đói, giảm nghèo ở các địa bàn, phạm vi và dưới nhiều giác độ khác nhau cả về lý luận và thực tiễn. Nhưng chưa có công trình nào đề cập đến vấn đề xóa đói, giảm nghèo, giảm nghèo bền vững đối với tỉnh Thái Nguyên – khu vực có tỷ lệ tài nghèo cao trong cả nước. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, từ đó đề xuất các giải pháp góp phần giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về giảm nghèo bền vững. - Đánh giá thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2012 - 2016, rút ra những thành tựu đạt được, hạn chế và những nguyên nhân chủ yếu. - Đề xuất các giải pháp cơ bản và đưa ra một số kiến nghị góp phần giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: luận văn tập trung nghiên cứu các cơ chế, chính sách, biện pháp của chính quyền tỉnh Thái Nguyên trong thực hiện giảm nghèo bền vững. - Về không gian: Nghiên cứu tại tỉnh Thái Nguyên. - Về thời gian: Phân tích thực trạng giảm nghèo bền vững ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2012 - 2016. 5. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Các giải pháp và kiến nghị của đề tài luận văn có thể góp phần giảm nghèo bền vững tại tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn cũng có ý nghĩa tham khảo về giảm nghèo bền vững đối với các tỉnh, thành phố khác trong cả nước.
5 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu thành 4 chương nội dung chính như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo bền vững. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Chương 4: Phương hướng và giải pháp giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG 1.1. Những vấn đề chung về giảm nghèo bền vững 1.1.1. Khái niệm về nghèo 1.1.1.1. Các khái niệm về nghèo Nghèo là một hiện tượng kinh tế - xã hội mang tính chất toàn cầu. Nó không chỉ tồn tại ở các quốc gia có nền kinh tế kém phát triển, mà còn tồn tại ở các quốc gia có nền kinh tế phát triển. Đến nay, đã có nhiều nhà nghiên cứu và tổ chức quốc tế đưa ra các khái niệm khác nhau về nghèo, song nhìn chung, các khái niệm này không có sự khác biệt đáng kể. Tiêu chí chung nhất để xác định nghèo trong các khái niệm là mức thu nhập hay chi tiêu tối thiểu mà hộ gia đình có thể thỏa mãn những nhu cầu cơ bản, tối thiểu của con người về ăn, ở, mặc, y tế, văn hóa, giáo dục, đi lại và giao tiếp xã hội. Sự khác nhau giữa các khái niệm là mức đo lường độ thỏa mãn cao hay thấp, mà điều đó phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội cũng như phong tục, tập quán của từng quốc gia, vùng lãnh thổ. Theo quan điểm của Liên Hợp quốc (UN): Người nghèo là những người có thu nhập dưới đường ranh giới nghèo (gọi là ngưỡng nghèo), được xác định bằng số tiền chi tiêu cho nhu cầu thiết yếu về ăn, mặc, ở,… mà trước mắt là lương thực, thực phẩm để duy trì sự sống với mức tiêu dùng nhiệt lượng từ 2.100 - 2.300 calo/ người/ ngày [11]. Hội nghị bàn về xoá đói, giảm nghèo ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương do Ủy ban Kinh tế - xã hội Châu Á và Thái Bình Dương (ESCAP) tổ chức tháng 9/1993, tại Băng Cốc (Thái Lan) đưa ra khái niệm: Nghèo đói là tình trạng một bộ phận dân cư không có khả năng thoả mãn và không được hưởng những nhu cầu cơ bản của con người, mà những nhu cầu ấy phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội, phong tục tập quán của từng vùng và những phong tục ấy được xã hội thừa nhận. Có thể xem đây là khái niệm chung nhất về đói nghèo, có tính chất hướng dẫn về phương pháp đánh giá, nhận diện nét chính yếu, phổ quát về nghèo. Các tiêu chí và chuẩn mực đánh giá có tính đến sự khác biệt giữa các vùng, các điều kiện lịch sử
7 cụ thể quy định trình độ phát triển ở mỗi quốc gia. Theo ESCAP, có hai dạng nghèo: nghèo tuyệt đối và nghèo tương đối. - Nghèo tuyệt đối là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng và không có khả năng thoả mãn nhu cầu tối thiểu để duy trì cuộc sống. Nhu cầu cơ bản tối thiểu đó là mức bảo đảm tối thiểu về ăn, mặc, nhà ở, nước sinh hoạt, y tế, giáo dục và vệ sinh môi trường. Nhu cầu này cũng có sự thay đổi, khác biệt ở từng quốc gia, vùng lãnh thổ. Trên thực tế, một bộ phận dân cư nghèo tuyệt đối rơi vào tình trạng đói và thiếu đói. - Nghèo tương đối là tình trạng một bộ phận dân cư có mức sống dưới mức trung bình của cộng đồng tại địa phương. Nghèo tương đối gắn liền với sự chênh lệch về mức sống của một bộ phận dân cư so với mức sống trung bình của địa phương ở một thời kỳ nhất định. Vì vậy, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, việc xóa dần nghèo tuyệt đối là việc có thể làm, còn nghèo tương đối là hiện tượng thường có trong xã hội và vấn đề cần quan tâm là rút ngắn khoảng cách chênh lệch giàu - nghèo. Tại Việt Nam, căn cứ theo quyết định số: 59/2015/QĐ-TTg Về baan hành chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016 - 2020, các hộ nghèo và cận nghèo được xác định dựa trên các tiêu chí như sau: + Hộ nghèo Đối với khu vực nông thôn: là hộ đáp ứng một trong hai tiêu chí có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ đủ 700.000 đồng trở xuống; có thu nhập bình quân đầu người/tháng trên 700.000 đồng đến 1.000.000 đồng và thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản trở lên. Đối với khu vực thành thị: là hộ đáp ứng một trong hai tiêu chí sau: Có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ đủ 900.000 đồng trở xuống; Có thu nhập bình quân đầu người/tháng trên 900.000 đồng đến 1.300.000 đồng và thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản trở lên. + Hộ cận nghèo Khu vực nông thôn: là hộ có thu nhập bình quân đầu người/tháng trên 700.000 đồng đến 1.000.000 đồng và thiếu hụt dưới 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản.
8 Khu vực thành thị: là hộ có thu nhập bình quân đầu người/tháng trên 900.000 đồng đến 1.300.000 đồng và thiếu hụt dưới 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Hiện nay, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đưa ra khái niệm nghèo ở Việt Nam như sau: + Đói là tình trạng của một bộ phận dân cư nghèo có mức sống dưới mức sống tối thiểu, không đảm bảo nhu cầu vật chất để duy trì cuộc sống. + Nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư chỉ có điều kiện, khả năng thỏa mãn những nhu cầu tối thiểu và cơ bản nhất trong cuộc sống và có mức sống thấp hơn mức sống của cộng đồng xét trên mọi phương diện. + Hộ nghèo là hộ thiếu ăn nhưng không đứt bữa, mặc không lành và không đủ ấm, không có khả năng phát triển sản xuất. + Hộ cận nghèo là hộ có mức thu nhập bình quân trên đầu người trên tháng từ trên chuẩn nghèo đến tối đa bằng 130% chuẩn nghèo. + Xã nghèo là xã có trên 40% tổng số hộ nghèo đói, không có hoặc rất thiếu những cơ sở hạ tầng thiết yếu, trình độ dân trí thấp, tỷ lệ mù chữ cao. + Vùng nghèo là chỉ những địa bàn rộng, nằm ở những khu vực khó khăn, hiểm trở, giao thông không thuận lợi, có tỷ trọng xã nghèo, hộ nghèo cao [5]. Trong luận văn sẽ sử dụng khái niệm nghèo sau đây: Nghèo (theo hộ) là bộ phận hộ dân cư có thu nhập dưới mức thu nhập trung bình và không tiếp cận được với các dịch vụ xã hội cơ bản (theo quy định của Chính phủ cho từng vùng, từng thời điểm). 1.1.1.2. Chuẩn nghèo Chuẩn nghèo là thước đo mức sống của dân cư để phân biệt trong xã hội ai thuộc diện nghèo và ai không thuộc diện nghèo. Đến nay, trên thế giới có 3 phương pháp tiếp cận chuẩn nghèo là: - Phương pháp dựa vào nhu cầu chi tiêu. - Phương pháp dựa vào thu nhập thực tế. - Phương pháp dựa vào đánh giá của người dân.
9 Trong ba phương pháp trên, thì hai phương pháp dựa vào nhu cầu chi tiêu và dựa vào thu nhập thực tế được các quốc gia sử dụng khá phổ biến. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), khi đưa ra các tiêu chí đánh giá mức độ giàu nghèo của các quốc gia, nên căn cứ vào bình quân thu nhập đầu người theo hai cách tính: - Phương pháp tỷ giá hối đoái và tính theo USD. - Phương pháp sức mua tương đương tính theo USD. Tuy nhiên, theo phương pháp tỷ giá hối đoái và tính theo USD, việc chuyển đổi thường bị sai lệch, không phản ánh được tính ngang giá của sức mua. Do đó, từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, UN đã đề ra phương pháp tính bình quân thu nhập mỗi nước theo sức mua tương đương (phương pháp sức mua tương đương tính theo USD). Đây là phương pháp so sánh chỉ tiêu thu nhập bình quân đầu người giữa các nước, nhằm đưa ra chỉ tiêu định lượng so sánh giữa các nước bằng cách đưa đồng tiền của mỗi nước về một đơn vị đo lường thống nhất là USD. Với mục tiêu hàng đầu là đấu tranh chống nạn nghèo khổ ở các nước đang phát triển, WB đưa ra chuẩn nghèo, đói tính theo số calo tối thiểu cần thiết cho một người để sống là 2.100 calo/người/ngày, những hộ gia đình không đảm bảo được mức này là những hộ nghèo khổ. Tiêu chuẩn này được tính chung cho các nước trên thế giới, do đó nghèo khổ theo tiêu chuẩn này chính là nghèo tuyệt đối. Theo mức đánh giá chung của thế giới, để đảm bảo mức 2.100 calo/người/ngày thì cần ít nhất là 1 USD/người/ngày, do đó một người có thu nhập thấp hơn 1 USD/ngày được xem là nghèo [11]. Tuy nhiên, chuẩn nghèo theo thu nhập ở mỗi quốc gia lại khác nhau, tùy theo mức thu nhập trung bình của quốc gia đó. Trong quá trình nghiên cứu đói nghèo và thực hiện chương trình xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam, WB đã đưa ra hai mức chuẩn nghèo đối với Việt Nam như sau: Thứ nhất, số tiền cần thiết để mua một số lương thực, thực phẩm đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng với lượng 2.100calo/người/ngày, gọi là chuẩn nghèo về lương thực, thực phẩm [11]. Thứ hai, số tiền cần thiết bao gồm cả chi tiêu cho lương thực, thực phẩm và chi tiêu cho nhu cầu thiết yếu khác, gọi là chuẩn nghèo chung.