Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý chi trả BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, đưa ra đề xuất một số giải pháp bàn nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới góp phần nâng cao hiệu quả thực thi chính sách BHXH, từ đó phát triển ổn định, bền vững quỹ BHXH để đảm bảo an sinh xã hội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TẠ THỊ THUẦN QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN – 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TẠ THỊ THUẦN QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.31.01.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS Tạ Thị Thanh Huyền \ THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là nghiên cứu của riêng tôi, toàn bộ nội dung nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Số liệu trong luận văn được thực hiện khảo sát, điều tra trung thực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Thái Nguyên, tháng năm 2019 Học viên Tạ Thị Thuần Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả các Quý thầy cô đã giảng dạy trong chương trình Cao học Quản lý Kinh tế - Trường Đại học Kinh tế & QTKD - Đại học Thái Nguyên đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích trong giáo dục làm cơ sở cho tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn TS Tạ Thị Thanh Huyền đã tận tụy, tâm huyết hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới các các Anh/Chị làm việc tại cơ quan BHXH tỉnh Thái Nguyên, các đối tượng tham gia khảo sát, phỏng vấn đã tận tình giúp đỡ tôi trong việc thu thập số liệu, khảo sát, giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập thông tin, hoàn thành luận văn. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình học cũng như thực hiện luận văn. Do thời gian có hạn cũng như kinh nghiệm nghiên cứu khoa học chưa nhiều nên luận văn của tôi không tránh khỏi tồn tại nhiều thiếu sót, kính mong nhận được sự nhận xét, đóng góp ý kiến của Quý thầy, cô và các anh, chị học viên. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng năm 2019 Học viên Tạ Thị Thuân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................... vii DANH MỤC SƠ ĐỒ ............................................................................................. viii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp của đề tài ....................................................3 5. Bố cục của luận văn ................................................................................................4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI .................................................................................5 1.1. Cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội và quản lý chi bảo hiểm xã hội ......................5 1.1.1. Khái niệm cơ bản ............................................................................................5 1.1.2. Đặc điểm, vai trò, nguyên tắc của Quản lý chi bảo hiểm xã hội ......................7 1.1.3. Nội dung quản lý chi BHXH .............................................................................9 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý chi trả bảo hiểm xã hội ............................................25 1.2.1. Kinh nghiệm của BHXH của một số tỉnh, thành phố .....................................25 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho công tác quản lý chi BHXH tại tỉnh Thái Nguyên ......................................................................................................................28 CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................29 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................29 2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................30 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................30 2.2.2. Phương pháp xử lý thông tin ...........................................................................32 2.2.3. Phương pháp phân tích dữ liệu .......................................................................32 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iv 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá công tác lập và xét duyệt dự toán chi BHXH ...........33 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu đánh giá công tác thực hiện chi trả BHXH .............................34 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu đánh giá công tác báo cáo quyết toán chi BHXH ...................34 2.3.4. Nhóm chỉ tiêu đánh giá công tác thanh tra, kiểm tra giám sát chi; giải quyết khiếu nại, tố cáo công tác chi BHXH ........................................................................35 2.3.5. Nhóm chỉ tiêu phản ánh yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. .........................................................................................36 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN ......................................................................................................37 3.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên ...............................................37 3.1.1. Khái quát quá trình hình thành và phát triển BHXH tỉnh Thái Nguyên .........37 3.1.2. Chức năng bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên ...............................................38 3.1.3. Nhiệm vụ, quyền hạn của Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên .......................38 3.1.4. Cơ cấu tổ chức BHXH tỉnh Thái Nguyên .......................................................41 3.2. Thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 – 2018 ...........................................................................................................................43 3.2.1. Lập và xét duyệt dự toán chi BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ................43 3.2.2. Thực hiện chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ..................................45 3.2.3.Công tác báo cáo quyết toán chi BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ...........64 3.2.4. Công tác thanh tra , kiểm tra, giám sát chi trả BHXH; giải quyết khiếu nại, tố cáo chi BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ............................................................66 3.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH tại tỉnh Thái Nguyên ...........70 3.3.1. Yếu tố chủ quan ..............................................................................................70 3.3.2. Yếu tố khách quan ...........................................................................................72 3.4. Đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH bắt buộc tại tỉnh Thái nguyên .............74 3.4.1. Kết quả đạt được .............................................................................................74 3.4.2. Hạn chế............................................................................................................77 3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ...............................................................................79 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................................................................82 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
v 4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu phát triển bảo hiểm xã hội tại tỉnh Thái Nguyên ......................................................................................................................82 4.1.1.Quan điểm phát triển Bảo hiểm xã hội đến năm 2025 .....................................82 4.1.2. Định hướng phát triển BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ..........................84 4.1.3. Mục tiêu phát triển BHXH của BHXH tỉnh Thái Nguyên ..............................85 4.2. Giải pháp tăng cường quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .........86 4.2.1. Thực hiện tốt công tác lập và xét duyệt dự toán chi BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ......................................................................................................................86 4.2.2. Thực hiện tốt công tác chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ...............87 4.2.3. Thực hiện tốt công tác báo cáo quyết toán chi BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ......................................................................................................................89 4.2.4. Tăng cường công tác thanh tra - kiểm tra, giám sát chi BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên; giải quyết khiếu nại, tố cáo công tác chi BHXH ...............................90 4.2.5. Các giải pháp khác ..........................................................................................91 4.3. Kiến nghị ............................................................................................................94 4.3.1. Kiến nghị Nhà nước ........................................................................................94 4.3.2. Kiến nghị với BHXH Việt Nam......................................................................95 KẾT LUẬN ..............................................................................................................97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................99 PHIẾU PHỎNG VẤN ...........................................................................................101 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ BHXH Bảo hiểm xã hội OĐ-TS-DSPHSK Dưỡng sức phục hồi sức khỏe CĐ Chế độ KHTC Kế hoạch tài chính NLĐ Người lao động NSNN Ngân sách nhà nước CSDLĐ Chủ sử dụng lao động ĐVSDLĐ Đơn vị sử dụng lao động NLĐ Người lao động TNLĐ-BNN Tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp Sở LĐ-TB&XH Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Bộ LĐ-TB&XH Bộ Lao động - Thương binh Xã hội UBND Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Thang đo Likert 5 mức độ ........................................................................31 Bảng 3.1: Bảng tổng hợp chênh lệch dự toán chi BHXH tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 .........................................................................................................44 Bảng 3.2: Đánh giá công tác quản lý đối tượng hưởng BHXH ................................47 tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 ...............................................................47 Bảng 3.3: Kết quả chi trả lương hưu và trợ cấp hàng tháng tại BHXH ....................49 Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 ...................................................................49 Bảng 3.4: Kết quả chi BHXH một lần tại BHXH tỉnh Thái Nguyên ........................54 giai đoạn 2016-2018 ..................................................................................................54 Bảng 3.5: Kết quả thực hiện công tác chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn tại BHXH tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 ....................................................................56 Bảng 3.6: Đánh giá công tác chi trả các chế độ BHXH tỉnh Thái Nguyên ..............60 giai đoạn 2016-2018 ..................................................................................................61 Bảng 3.7: Đánh giá sự phối hợp giữa cơ quan, đươn vị trong quản lý chi trả BHXH tại tỉnh Thái Nguyên..................................................................................................63 Bảng 3.8: Bảng tổng hợp tình hình thu hồi chi sai tại BHXH tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 .........................................................................................................64 Bảng 3.9: Bảng Tổng hợp kết quả thanh tra- kiểm tra công tác chi trả các chế độ BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 - 2018.....................................68 Bảng 3.10. Cơ cấu cán bộ, viên chức BHXH tỉnh Thái Nguyên năm 2018 .............70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Quy trình quản lý chi BHXH ...................................................................10 Sơ đồ 3.1. Bộ máy cơ quan BHXH tỉnh Thái Nguyên..............................................42 Sơ đồ 3.2: Sơ đồ quy trình quản lý đối tượng hưởng chế độ BHXH ........................45 Sơ đồ 3.3: Sơ đồ quy trình quản lý đối tượng hưởng chế độ BHXH hàng tháng .....46 Sơ đồ 3.4: Quy trình chi trả trợ cấp lương hưu và BHXH hàng tháng tại địa bàn tỉnh Thái Nguyên ..............................................................................................................48 Sơ đồ 3.5: Sơ đồ quy trình chi trả trợ cấp một lần do cơ quan BHXH tỉnh trực tiếp chi trả ...............................................................................................................................52 Sơ đồ 3.6: Sơ đồ quy trình chi trả trợ cấp một lần do Bưu điện thị xã chi trả ..........53 Sơ đồ 3.7: Sơ đồ quy trình chi trả chế độ BHXH ngắn hạn ......................................55 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước góp phần bảo đảm ổn định đời sống cho người lao động ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Công tác quản lý chi BHXH được coi là một khâu trọng yếu trong việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH. Với ý nghĩa nhân văn của chính sách BHXH, thì Đảng, Nhà nước và ngành Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã luôn hướng vào mục tiêu phát triển ổn định, bền vững quỹ BHXH để đảm bảo an sinh xã hội thông qua các chương trình hành động cụ thể đặc biệt là Nghị quyết số 28-NQ/TW của Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá XII ban hành ngày 23/5/2018. Nghị quyết đã đưa ra được quan điểm: “Bảo hiểm xã hội là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần quan trọng thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, đời sống nhân dân, phát triển bền vững đất nước. Phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội linh hoạt, đa dạng, hiện đại và hội nhập quốc tế; huy động các nguồn lực xã hội theo truyền thống tương thân tương ái của dân tộc; hướng tới bao phủ toàn dân theo lộ trình phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội; kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng; chia sẻ và bền vững” (Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018). Trong các nhiêm vụ và giải pháp được chỉ đạo trong Nghị quyết số 28/NQ/TW mà ngành BHXH đang thực hiện thì nhiệm vụ tăng cường quản lý quỹ BHXH đóng vai trò rất quan trọng, đặc biệt là công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH. Hiện nay BHXH tỉnh Thái Nguyên quản lý đối tượng hưởng các chế độ BHXH tương đối lớn. Năm 2018, tổng số đối tượng hưởng các chế độ BHXH hàng tháng và BHXH một lần trên địa bàn tỉnh là 92.257 người với tổng số chi trả là 4.206.417 triệu đồng trong đó tổng số lượt hưởng hương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu chi trả BHXH toàn tỉnh.Vì vậy việc quản lý người hưởng và công tác chi trả BHXH rất phức tạp, còn nhiều khó khăn và đang có những tồn tại như: Công tác quản lý đối tượng gặp nhiều khó khăn, nhất là các đối Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2 tượng hưởng lương hưu và trợ cấp hàng tháng qua ATM, các đối tượng vắng mặt tại địa phương; Công tác chi trả trả các chế độ cho đối tượng chỉ kiểm soát được trên hồ sơ, nhưng trên thực tế có những trường hợp hồ sơ giả mạo, gửi đóng để trục lợi quỹ BHXH hoặc có trường hợp chi trả cho đối tượng thông qua Đơn vị sử dụng lao động nhưng đơn vị không chi trả cho người lao động; Các đối tượng còn chưa thực sự hiểu rõ về chế độ BHXH nên việc quản lý cũng gặp khó khăn; Công tác tuyên truyền tuy đã được triển khai nhưng không phong phú dẫn đến có những đối tượng chưa được tiếp cận. Để làm tốt công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH thì đòi hỏi phải có sự phối hợp nhịp nhàng của tất cả các bộ phận trong đơn vị BHXH, sự hỗ trợ của các đơn vị ngoài ngành và chính quyền địa phương. Với mong muốn được hiểu rõ về chính sách BHXH, cùng với thực trạng quản lý chi trả các chế độ BHXH nói chung còn nhiều bất cập, để góp phần thực hiện mục tiêu phát triển ổn định, bền vững quỹ BHXH tôi xin mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” để làm đề tài luận văn thạc sỹ kinh tế của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Mục tiêu chung: Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý chi trả BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, đưa ra đề xuất một số giải pháp bàn nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới góp phần nâng cao hiệu quả thực thi chính sách BHXH , từ đó phát triển ổn định, bền vững quỹ BHXH để đảm bảo an sinh xã hội. - Mục tiêu cụ thể: + Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi BHXH. + Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nhằm làm rõ những kết quả, hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế đó. + Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018; + Đề xuất giải pháp tăng cường quản lý chi BHXH tại tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là thực trạng hoạt động quản lý chi BHXH tại tỉnh Thái Nguyên gắn với các chủ thể và khách thể có liên quan. Trong đó: khách thể là đối tượng hưởng chế độ BHXH, nhân viên bưu điện (đại lý chi trả), cán bộ phụ trách BHXH tại các doanh nghiệp có số lượng lao động tham gia BHXH lớn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Do tình trạng người hưởng chế độ ốm đau thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe nộp giấy tờ giả mạo, gửi đóng để trục lợi quỹ BHXH phát sinh tương đối nhiều đặc biệt ở các doanh nghiệp lớn, các doanh nghiệp ở khu công nghiệp có nhiều công nhân nữ. Vì vậy đối tượng nghiên cứu chỉ tập trung vào Cán bộ phụ trách BHXH tại đơn vị có số lao động tham gia Bảo hiểm lớn trên địa bàn tỉnh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu về các nội dung thực hiện quản lý chi BHXH từ lập và xét duyệt dự toán chi BHXH, công tác thực hiện chi trả BHXH, chế độ báo cáo quyết toán chi BHXH, công tác thanh tra - kiểm tra -giải quyết khiếu nại, tố cáo. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý chi BHXH. - Phạm vi không gian: thực hiện trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên - Phạm vi thời gian: Thực trạng quản lý chi BHXH giai đoạn năm 2016-2018. Đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý chi cho giai đoạn từ 2019 -2025. 4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp của đề tài Luận văn là công trình khoa học góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận cơ bản về quản lý chi BHXH, là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và các đối tượng quan tâm đến lĩnh vực nghiên cứu. Thông qua đề tài nghiên cứu, tác giả đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý chi trả các chế độ BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên. Phân tích và đánh giá một cách khách quan thực trạng công tác chi trả chế độ BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên và nêu lên những kết quả đạt được, những vấn đề còn tồn tại và đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH tại BHXH tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. Từ đó nâng cao Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4 hiệu quả của công tác quản lý chi trả BHXH tại tỉnh Thái Nguyên, đảm bảo quyền lợi cho NLĐ và NSDLĐ, góp phần đảm bảo cân đối và tăng trưởng quỹ BHXH, BHYT, BHTN. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận bố cục của luận văn bao gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi Bảo hiểm xã hội Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên Chương 4: Giải pháp tăng cường quản lý chi BHXH trên địa bàn tại tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội và quản lý chi bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm về BHXH Theo từ điển Bách khoa: "BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo, an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội". Công ước 102 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) đưa ra khái niệm về BHXH như sau: “BHXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội dẫn đến việc ngừng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già và chết; đồng thời bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con”. Luật BHXH năm 2014 quy định: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. Như vậy, Khái niệm BHXH được khái quát một cách đầy đủ nhất trong khoản 1 điều 3 Luật BHXH như sau: "Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội". 1.1.1.2. Khái niệm về Quỹ bảo hiểm xã hội Theo quy định tại khoản 4 Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 có quy định về khái niệm của quỹ bảo hiểm xã hội: “Quỹ bảo hiểm xã hội là quỹ tài chính độc lập với ngân sách nhà nước, được hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
6 dụng lao động và có sự hỗ trợ của Nhà nước” Có thể hiểu quỹ BHXH là tập hợp đóng góp bằng tiền của những bên tham gia BHXH: Người lao động, đơn vị sử dụng lao động và nhà nước. Nhà nước đóng và hỗ trợ bù thiếu nhằm mục đích chi trả cho các chế độ BHXH và đảm bảo cho hoạt động của hệ thống BHXH. Quỹ BHXH là quỹ tiền tệ được hạch toán độc lập với ngân sách Nhà nước. Quỹ BHXH hoạt động nhằm thực hiện chức năng thu - chi và cân đối thu - chi BHXH. Quỹ BHXH hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà hoạt động đã tạo ra khả năng giải quyết những rủi ro của tất cả những người tham gia. Đồng thời góp phần giảm chi ngân sách cho Nhà nước; khi có biến cố xã hội xảy ra như thiên tai, hạn hán, dịch bệnh, quỹ BHXH cũng là một khoản không nhỏ giúp Nhà nước thay cho cứu trợ xã hội, phúc lợi xã hội, … 1.1.1.3. Khái niệm về chi BHXH Theo từ điển Tiếng Việt, chi trả là việc bỏ tiền ra để trả cho một khoản nào đó, ví dụ như chi trả lương cho công nhân. Theo thuật ngữ về bảo hiểm: “Chi bảo hiểm là khoản chi phí được khấu trừ để đảm bảo quyền lợi bảo hiểm theo quy định của sản phẩm bảo hiểm, mức chi bảo hiểm được tính theo kế hoạch bảo hiểm của hợp đồng”. Chi BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người tham gia, khi họ mất hoặc giảm thu nhập. Quỹ tài chính tập trung thực hiện chi trả BHXH là quá trình tạo, hình thành bởi các bên tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính dưới sự bảo hộ của Pháp luật, Nhà nước nhằm đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân người tham gia và thân nhân trực tiếp phải nuôi dưỡng, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Từ các thuật ngữ trên, luận văn đưa ra quan niệm về chi BHXH là quá trình sử dụng quỹ BHXH để chi trả các chế độ BHXH ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tàn tật, hưu trí, tử tuất cho người tham gia. Nói một cách khác, việc chi BHXH và việc người tham gia nhận lại tiền chế độ BHXH mà mình đã tham gia đóng góp từ tổ chức BHXH. Tổ chức BHXH có trách nhiệm tiếp nhận các nguồn đóng góp (từ người tham gia BHXH, đơn vị sử dụng lao động), quản lý và phát triển số kinh phí đóng góp để đảm bảo các hoạt động của hệ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
7 thống BHXH và chi các chế độ BHXH bắt buộc cho người tham gia BHXH khi xảy ra bảo hiểm. 1.1.1.4. Khái niệm Quản lý chi BHXH Có nhiều cách hiểu khác nhau về quản lý nhưng cách hiểu chung nhất là: "Quản lý là sự tác động có tổ chức có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra". Nó diễn ra trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người với nhiều cấp độ, nhiều mối quan hệ với nhau. Đối với hoạt động BHXH thì quản lý được bao gồm cả quản lý đối tượng tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH, quản lý về công tác chi trả và quản lý nguồn quỹ từ đầu tư tăng trưởng . Như vậy có thể khái niệm quản lý chi BHXH như sau: “Quản lý chi BHXH là sự tác động của các chủ thể quản lý vào đối tượng quản lý trong các hoạt động lập, xét duyệt dự toán, tổ chức thực hiện, điều hành và kiểm tra, giám sát hoạt động chi trả các chế độ BHXH nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra theo những nguyên tắc và phương pháp quản lý nhất định”. Chi BHXH là mối quan hệ ba bên: Nhà nước (đại diện là cơ quan BHXH ở các cấp từ trung ương đến địa phương), người lao động (NLĐ) và người sử dụng lao động, trong đó Nhà nước đóng vai trò là chủ thể quản lý, NLĐ và NSDLĐ là đối tượng quản lý. Quản lý chi BHXH là quá trình tác động của Nhà nước vào NLĐ và CSDLĐ nhằm đạt được mục tiêu quản lý là làm cho quá trình tổ chức chi trả các chế độ BHXH được thông suốt, chi đúng, kịp thời cho đối tượng thụ hưởng. Từ đó góp phần ổn định và đảm bảo an toàn xã hội, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 1.1.2. Đặc điểm, vai trò, nguyên tắc của Quản lý chi bảo hiểm xã hội 1.1.2.1. Đặc điểm của quản lý chi BHXH Nhà nước đóng vai trò là chủ thể tổ chức và quản lý các hoạt động chi BHXH: Nhà nước xây dựng, ban hành các chính sách, chế độ BHXH và tổ chức triển khai và giám sát quá trình thực hiện chi BHXH nhằm đảm bảo quyền và nghĩa vụ của người tham gia BHXH. Quản lý chi BHXH mang tính đặc thù: Quản lý chi BHXH là hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà vì quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia BHXH, của cộng đồng và vì an sinh xã hội của quốc gia. BHXH thực hiện nguyên tắc tương Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
8 trợ cộng đồng, lấy số đông bù số ít nên việc tham gia BHXH NLĐ sẽ được san sẻ rủi ro khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, NLĐ sẽ được công bằng hơn về quyền lợi, khi được Nhà nước thực hiện và phân phối lại thu nhập thông qua chính sách BHXH. Khi có cuộc sống được đảm bảo thì khoảng cách giàu nghèo trong xã hội sẽ được giảm. Quản lý chi BHXH gắn liền trực tiếp với chính sách BHXH và chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước: Quản lý chi BHXH căn cứ vào các chính sách, chế độ BHXH do Nhà nước xây dựng để thực hiện việc chi trả BHXH cho các đối tượng thụ hưởng. Nhà nước quản lý, tổ chức thực hiện và kiểm tra giám sát Thông qua hệ thống Luật BHXH. 1.1.2.2. Vai trò của quản lý chi BHXH Thứ nhất, Bảo đảm quyền lợi của người được thụ hưởng các chế độ BHXH: chi BHXH là hoạt động thường xuyên của tổ chức BHXH nhằm đảm bảo quyền lợi của người tham gia BHXH. Theo quy định hiện nay thì CSDLĐ, NLĐ thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc phải đóng BHXH thì NLĐ mới được hưởng các chế độ BHXH như chế độ hưu trí - tử tuất, chế độ OĐ-TS-DSPHSK, chế độ TNLĐ-BNN. Thứ hai, chi BHXH vừa đảm bảo việc thực thi chính sách BHXH được thống nhất, vừa đóng vai trò như một công cụ kiểm tra số người, quá trình tham gia, biến động của từng người tham gia BHXH tại từng khối lao động, cơ quan, đơn vị ở từng địa phương. Hơn nữa, hoạt động chi BHXH bắt buộc là kết quả người tham gia BHXH được hưởng liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ, có tính kế thừa, cho nên nghiệp vụ của công tác chi BHXH bắt buộc có một vai trò hết sức quan trọng và rất cần thiết trong thực hiện chính sách BHXH. Thứ ba, để chính sách BHXH được diễn ra thuận lợi thì công tác quản lý chi BHXH có vai trò là điều kiện đủ trong quá trình thực thi chính sách BHXH. Đây là khâu cuối cùng của quá trình BHXH, thể hiện trách nhiệm của tổ chức BHXH đối với người tham gia BHXH. Do vậy công tác quản lý chi BHXH là một công việc đòi hỏi độ chính xác cao, thực hiện thường xuyên, liên tục, kéo dài trong nhiều năm và có sự biến động về mức chi và số lượng người lĩnh tiền. Thứ tư, hoạt động chi BHXH tại thời điểm hiện tại là bước tiếp theo của quá Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
9 trình thực hiện công tác thu, giải quyết chính sách BHXH của người tham gia BHXH, đơn vị sử dụng lao động và tổ chức BHXH. BHXH hoạt động cũng như các loại hình bảo hiểm khác dựa trên cơ sở có đóng, có hưởng, do vậy việc thực hiện chi BHXH bắt buộc là kết quả của quá trình thu, giải quyết BHXH bắt buộc, đóng vai trò quyết định, then chốt cuối cùng trong việc đảm bảo an sinh xã hội, đảm bảo ổn định cho cuộc sống của người tham gia BHXH cũng như thân nhân của họ. 1.1.2.3. Nguyên tắc của quản lý chi BHXH Theo quy định tại Điều 4 Quy định quản lý chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp ban hành kèm Quyết định 828/QĐ-BHXH năm 2016 thì nội dung này được quy định như sau: 1. Đúng chế độ, chính sách hiện hành, đúng người được hưởng: Việc chi đúng, chi đủ tạo lên sự công bằng trong thụ hưởng BHXH, loại trừ các trường hợp trục lợi từ BHXH. 2. Bảo đảm chi trả kịp thời và đầy đủ chế độ của người hưởng: Việc chi kịp thời nhằm giảm bớt những khó khăn, đảm bảo ổn định cuộc sống cho NLĐ, thực hiện đúng chức năng của BHXH. 3. Thủ tục chi trả đơn giản, thuận tiện: Đây là một nguyên tắc cần thiết trong công tác quản lý chi BHXH nhằm hạn chế đến mức thấp nhất những thất thoát, mất mát trong quá trình chi BHXH, hoạt động chi lúc đó mới đảm bảo thuận tiện và hiệu quả, góp phần tiết kiệm chi BHXH và chính sách BHXH mới đi vào cuộc sống. 4. Đảm bảo an toàn tiền mặt trong chi trả: Đảm bảo nguyên tắc số tiền mặt cần rút phải chi hết trong ngày, không bảo quản, để lưu qua đêm tại các điểm chi trả. Trường hợp trong ngày không chi hết phải có phương án cụ thể bảo vệ an toàn tiền mặt. 5. Chi trả các chế độ BHXH được quản lý thống nhất, công khai, minh bạch: Mọi hoạt động, mọi khâu trong quá trình chi trả BHXH bắt buộc đều phải được công khai, minh bạch, trung thực, đúng đắn, chính xác trước mọi đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thông qua các phương tiện thông tin đại chúng.Nếu nguyên tắc này bị vi phạm, thì sẽ dẫn đến việc gây ra những hiện tượng tiêu cực, tham ô, gây thất thoát phí BHXH, gây mất lòng tin đối với các đối tượng đã, đang và sẽ tham gia BHXH. 1.1.3. Nội dung quản lý chi BHXH Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
10 1.1.3.1. Quy trình quản lý chi BHXH Quy trình quản lý chi BHXH được thể hiện qua sơ đồ sau: Bộ Tài chính (1) BHXH Việt Nam (2 (4) BHXH tỉnh (4) ĐVSDLĐ, NLĐ ĐVSDLĐ, NLĐ (3) (4) (4) BHXH huyện (5) (8) (7) (6)Bưu điện (9)tượng hưởng các chế độ Đối Bưu điện tỉnh huyện BHXH Sơ đồ 1.1: Quy trình quản lý chi BHXH (1): Hàng năm Ngân sách nhà nước cấp kinh phí cho BHXH Việt Nam để chi trả cho các đối tượng hưởng chế độ BHXH từ 01/01/1995 trở về trước căn cứ vào dự toán chi BHXH cho các đối tượng này mà BHXH Việt Nam lập trình Hội đồng Quản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn