Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:132

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở phân tích thực trạng quản lý chi các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công, qua đó đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm tăng cường, hoàn thiện công tác quản lý chi các chế độ BHXH tại thành phố Sông Công trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HƯỜNG QUẢN LÝ CHI CÁC CHẾ ĐỘ BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ SÔNG CÔNG, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HƯỜNG QUẢN LÝ CHI CÁC CHẾ ĐỘ BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ SÔNG CÔNG, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Thúy Vân THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là nghiên cứu của riêng tôi, toàn bộ nội dung nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Số liệu trong luận văn được thực hiện khảo sát, điều tra trung thực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2020 Học viên Nguyễn Thị Hường
ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả các Quý thầy cô đã giảng dạy trong chương trình Cao học Quản lý Kinh tế - Trường Đại học Kinh tế & QTKD - Đại học Thái Nguyên đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích trong giáo dục làm cơ sở cho tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn TS Nguyễn Thị Thúy Vân đã tận tình, tâm huyết hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới các các Anh/Chị làm việc tại cơ quan BHXH thành phố Sông Công, các đối tượng tham gia khảo sát, phỏng vấn đã tận tình giúp đỡ tôi trong việc thu thập số liệu, khảo sát, thu thập thông tin để tôi hoàn thành luận văn. Do thời gian có hạn cũng như kinh nghiệm nghiên cứu khoa học còn hạn chế nên luận văn của tôi không tránh khỏi tồn tại thiếu sót, kính mong nhận được sự nhận xét, đóng góp ý kiến của Quý thầy, cô và các anh, chị học viên. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 07 năm 2020 Học viên Nguyễn Thị Hường
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ......................................................................................vii DANH MỤC SƠ ĐỒ .............................................................................................. viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Những đóng góp của luận văn ................................................................................ 3 5. Bố cục của luận văn ................................................................................................ 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI CÁC CHẾ ĐỘ BẢO HIỂM XÃ HỘI .......................................... 5 1.1. Một số vấn đề lý luận về Bảo hiểm xã hội và quản lý chi bảo hiểm xã hội ........ 5 1.1.1. Lý luận về Bảo hiểm xã hội .............................................................................. 5 1.1.2. Chi bảo hiểm xã hội ........................................................................................ 10 1.1.3. Quản lý chi bảo hiểm xã hội ........................................................................... 16 1.2. Kinh nghiệm thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội ..................................... 38 1.2.1. Kinh nghiệm một số địa phương về công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội .... 38 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội ở thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên .................................................................. 42 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 44 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 44 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 44 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 44 2.2.2. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .............................................................. 47 2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu ........................................................................ 47
iv 2.3.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .......................................................................... 49 Chương 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI CÁC CHẾ ĐỘ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI THÀNH PHỐ SÔNG CÔNG ................................... 51 3.1. Khái quát về Bảo hiểm xã hội thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên .......... 51 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển .................................................................. 51 3.1.2. Vị trí, chức năng của Bảo hiểm xã hội thành phố Sông Công ........................ 51 3.1.3. Nhiệm vụ, quyền hạn của Bảo hiểm xã hội thành phố Sông Công ................ 52 3.1.4. Cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm xã hội thành phố Sông Công ........................... 54 3.2. Thực trạng quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội tại thành phố Sông Công ......... 56 3.2.1. Lập dự toán chi bảo hiểm xã hội ..................................................................... 56 3.2.2. Quản lý đối tượng được hưởng bảo hiểm xã hội ............................................ 59 3.2.3. Tổ chức thực hiện chi trả BHXH .................................................................... 64 3.2.4. Lập báo cáo, quyết toán chi bảo hiểm xã hội .................................................. 83 3.2.5. Công tác kiểm tra, giám sát chi bảo hiểm xã hội ............................................ 84 3.2.6. Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo .............................................................. 87 3.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội ...... 88 3.3.1. Yếu tố khách quan ........................................................................................... 88 3.3.2. Yếu tố chủ quan .............................................................................................. 91 3.4. Đánh giá chung tình hình thực hiện chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố Sông Công ................................................................................... 93 3.4.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 93 3.4.2. Những hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân .................................................... 95 Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ SÔNG CÔNG, TỈNH THÁI NGUYÊN................................................................. 97 4.1. Phương hướng, nhiệm vụ quản lý chi bảo hiểm xã hội của tỉnh Thái Nguyên và thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên ............................................... 97 4.1.1. Phương hướng ................................................................................................. 97 4.1.2. Các nhiệm vụ cần thực hiện ............................................................................ 97
v 4.1.3. Mục tiêu công tác quản lý chi BHXH ở thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................................. 99 4.2. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên .............................................. 99 4.2.1. Giải pháp hoàn thiện khâu lập kế hoạch ......................................................... 99 4.2.2. Tăng cường công tác quản lý đối tượng hưởng và hoàn thiện phương thức chi chế độ BHXH ............................................................................................ 101 4.2.3. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra trong các khâu chi BHXH ............ 104 4.2.4. Các biện pháp khác ....................................................................................... 105 4.3. Kiến nghị .......................................................................................................... 107 4.3.1. Đối với cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội................................. 107 4.3.2. Đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam .............................................................. 108 4.3.3. Đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên .................................................. 109 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 110 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 112 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 114
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ BHXH Bảo hiểm xã hội BHTN Bảo hiểm thất nghiệp CĐCS Chế độ chính sách DSPHSK Dưỡng sức phục hồi sức khỏe DN Doanh nghiệp KHTC Kế hoạch tài chính NLĐ Người lao động NSNN Ngân sách nhà nước Người SDLĐ Người sử dụng lao động Sở LĐ TB&XH Sở Lao động - Thương binh & Xã hội TNLĐ - BNN Tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp UBND Ủy ban nhân dân
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Tổng hợp đối tượng khảo sát ....................................................................46 Bảng 3.1: Bảng tổng hợp chênh lệch dự toán chi BHXH tại BHXH thành phố Sông Công giai đoạn 2017 - 2019 ............................................................58 Bảng 3.2: Đánh giá công tác quản lý đối tượng hưởng các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công giai đoạn 2017 - 2019...............................63 Bảng 3.3: Bảng tổng hợp chi lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng tại BHXH thành phố Sông Công giai đoạn 2017 - 2019...............................66 Bảng 3.4: Bảng tổng hợp Kết quả chi trả lương hưu và trợ cấp hàng tháng tại BHXH thành phố Sông Công giai đoạn 2017 - 2019...............................67 Bảng 3.5: Kết quả chi trả trợ cấp 1 lần, trợ cấp khi nghỉ hưu và TNLĐ-BNN 1 lần từ nguồn quỹ BHXH chi trả ................................................................72 Bảng 3.6: Kết quả chi trả trợ cấp tuất 1 lần, mai táng phí, khu vực 1 lần có nguồn từ NSNN và quỹ BHXH chi trả giai đoạn 2017 - 2019 ................73 Bảng 3.7: Kết quả thực hiện công tác chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn tại thành phố Sông Công giai đoạn 2017 - 2019 ...........................................77 Bảng 3.8: Đánh giá hình thức chi trả BHXH tại thành phố Sông Công...................80 Bảng 3.9: Đánh giá công tác chi trả các chế độ BHXH hàng tháng tại BHXH thành phố Sông Công ................................................................................81 Bảng 3.10: Tổng hợp kết quả kiểm tra, hậu kiểm công tác chi trả các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công giai đoạn 2017 - 2019 .............87 Bảng 3.11: Tình hình nắm bắt thông tin chế độ chính sách BHXH ............................90 Bảng 3.12: Nguồn tiếp cận thông tin về BHXH ..........................................................90 Bảng 3.13: Số năm kinh nghiệm của cán bộ chi trả BHXH ........................................93
viii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1: Hệ thống tổ chức bộ máy hoạt động của BHXH thành phố Sông Công ........ 55 Sơ đồ 3.2: Quy trình quản lý đối tượng hưởng chế độ BHXH 1 lần ........................ 61 Sơ đồ 3.3: Sơ đồ quy trình quản lý người hưởng chế độ BHXH hàng tháng ........... 61 Sơ đồ 3.4: Quy trình chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng tại thành phố Sông Công ....................................................................................... 65 Sơ đồ 3.5: Sơ đồ quy trình chi trả trợ cấp một lần do BHXH thành phố Sông Công trực tiếp chi trả .................................................................................70 Sơ đồ 3.6: Sơ đồ quy trình chi trả trợ cấp một lần do Bưu điện thành phố chi trả ... 71 Sơ đồ 3.7: Sơ đồ quy trình chi trả chế độ BHXH ngắn hạn ...................................... 76
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong hệ thống an sinh xã hội thì hệ thống bảo hiểm xã hội (BHXH) giữ vai trò trụ cột, bền vững nhất. Phát triển BHXH sẽ là tiền đề và điều kiện để thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Bảo hiểm xã hội là một chính sách lớn của Đảng và Nhà nước ta đối với người lao động, nhiệm vụ chủ yếu là tổ chức thực hiện tốt chính sách Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế, Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXH, BHYT, BHXHTN) bao gồm các chế độ: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất, khám chữa bệnh BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) cho người lao động và nhân dân trên phạm vi cả nước. Có thể nói chính sách BHXH luôn mang tính cấp thiết thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề an sinh xã hội. Do đó chính sách BHXH luôn được quan tâm, nghiên cứu nhằm hướng đến một hệ thống chính sách BHXH cho phù hợp với tình hình mới là yêu cầu cấp thiết khách quan. Công tác quản lý BHXH nói chung, quản lý chi các chế độ BHXH nói riêng là một trong những nội dung quan trọng trong quá trình thực thi chính sách BHXH của Nhà nước đối với người lao động, có thể nói quản lý chi các chế độ BHXH là công tác cơ bản góp phần quyết định đến sự tồn tại, phát triển của quỹ BHXH. BHXH thành phố Sông Công là đơn vị trực thuộc BHXH tỉnh Thái Nguyên, có chức năng thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT, BHTN và quản lý quỹ BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn thành phố Sông Công. Trong những năm qua, BHXH thành phố Sông Công đã có nhiều nỗ lực cố gắng trong công tác chi trả các chế độ BHXH, đảm bảo nguyên tắc chi đúng, đủ, kịp thời các chế độ BHXH cho người lao động, song trong tình hình xã hội biến đổi không ngừng, việc hoàn thiện công tác quản lý chi các chế độ BHXH, quản lý đối tượng hưởng BHXH ngày càng trở nên cấp bách để phù hợp với tình hình mới. Quản lý chi các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế đặc biệt công tác quản lý người hưởng là vô cùng phức tạp vì đối tượng hưởng đông, địa bàn rộng và đối tượng thường xuyên biến động, việc quản lý đối tượng thông qua hệ thống Bưu điện có nhiều hạn chế bởi cơ quan Bưu điện
2 không nắm rõ nghiệp vụ, không chuyên sâu một nhiệm vụ mà là nơi cung cấp nhiều dịch vụ một lúc. Cùng với đó, việc giải quyết các chế độ ốm đau, thai sản trên địa bàn cũng phức tạp do Sông Công là nơi có nhiều khu công nghiệp, lao động lớn nên đòi hỏi công tác xét duyệt và kiểm tra, hậu kiểm cũng cần phải được chú trọng. Để làm tốt công tác quản lý chi các chế độ BHXH đòi hỏi phải có sự phối hợp nhịp nhàng giữa tất cả các bộ phận trong đơn vị ngành BHXH, sự hỗ trợ của các đơn vị ngoài ngành, chính quyền địa phương và cơ quan Bưu điện. Với mong muốn được làm rõ về chính sách BHXH cùng với thực trạng quản lý chi trả các chế độ BHXH hiện nay, trên cơ sở đó đánh giá những kết quả đạt được, những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân nhằm đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý chi trả các chế độ BHXH, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển ổn định, bền vững quỹ BHXH tác giả đã chọn đề tài: “Quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên” cho nghiên cứu luận văn thạc sỹ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở phân tích thực trạng quản lý chi các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công, qua đó đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm tăng cường, hoàn thiện công tác quản lý chi các chế độ BHXH tại thành phố Sông Công trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý chi các chế độ BHXH. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công nhằm làm rõ kết quả, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn thành phố Sông Công. - Đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý chi các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công đến năm 2025
3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quản lý chi các chế độ BHXH trên địa bàn cấp huyện/thành phố thuộc tỉnh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: nghiên cứu tại BHXH trên địa bàn thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên - Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu thông qua các số liệu thứ cấp giai đoạn 2017 - 2019 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2020, các giải pháp đến năm 2025. - Phạm vi về nội dung: Tập trung nghiên cứu việc thực hiện quản lý chi các chế độ BHXH gắn với người hưởng các chế độ và người lao động trên địa bàn thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên. 4. Những đóng góp của luận văn Thông qua đề tài nghiên cứu, tác giả đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý chi trả các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên và các địa phương cấp huyện có điều kiện tương đồng trong việc thực hiện nhiệm vụ của đơn vị, cụ thể là công tác quản lý chi. Phân tích và đánh giá một cách khách quan thực trạng công tác chi trả chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên và nêu lên những kết quả đạt được, những vấn đề còn tồn tại và đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH tại BHXH thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. Từ đó nâng cao hiệu quả của công tác quản lý chi trả BHXH tại BHXH thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên, đảm bảo quyền lợi cho NLĐ và NSDLĐ, góp phần đảm bảo cân đối và tăng trưởng quỹ BHXH, BHYT, BHTN. Luận văn cũng là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan quản lý, đặc biệt là BHXH tỉnh Thái Nguyên trong việc xây dựng các giải pháp chỉ đạo phù hợp với địa bàn quản lý. Luận văn cũng là tài liệu tham khảo hữu ích cho học viên, sinh viên trong học tập và nghiên cứu.
4 5. Bố cục của luận văn Kết cấu của luận văn gồm 4 chương Chương 1: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội Chương 2: Phương pháp nghiên cứu; Chương 3: Thực trạng quản lý chi các chế độ BHXH tại thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên; Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội tại thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên.
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI CÁC CHẾ ĐỘ BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Một số vấn đề lý luận về Bảo hiểm xã hội và quản lý chi bảo hiểm xã hội 1.1.1. Lý luận về Bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm về Bảo hiểm xã hội Bảo hiểm và BHXH đã hình thành rất sớm trong lịch sử phát triển của xã hội loại người và đã được nhiều nhà khoa học đề cập và nghiên cứu một cách sâu sắc dưới nhiều góc độ và khía cạnh khác nhau. BHXH đã xuất hiện và phát triển theo cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại. Mặc dù đã có quá trình phát triển tương đối dài, nhưng cho đến nay còn có nhiều khái niệm về BHXH, chưa có khái niệm thống nhất. Bởi lẽ BHXH là đối tượng nghiên cứu của nhiều môn khoa học khác nhau như kinh tế, xã hội, pháp lý… Luật Bảo hiểm xã hội có nêu khái niệm về Bảo hiểm xã hội như sau: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.” (khoản 1 Điều 3 Luật BHXH năm 2014). 1.1.1.2. Bản chất của Bảo hiểm xã hội BHXH được hình thành trên cơ sở quan hệ lao động, giữa các bên cùng tham gia và được hưởng BHXH. Nhà nước ban hành các chế độ, chính sách BHXH, tổ chức ra cơ quan chuyên trách, thực hiện nhiệm vụ quản lý hoạt động sự nghiệp BHXH. Chủ sử dụng và người lao động có trách nhiệm đóng góp để hình thành quỹ BHXH. Người lao động (bên được BHXH) và gia đình của họ được cung cấp tài chính từ quỹ BHXH khi họ có đủ điều kiện theo chế độ BHXH quy định. Đó là mối quan hệ của các bên tham gia BHXH. Phân phối trong BHXH là phân phối không đều, nghĩa là không phải ai tham gia BHXH cũng được phân phối với số tiền giống nhau. Phân phối trong BHXH vừa mang tính bồi hoàn, vừa không mang tính bồi hoàn. Những biến cố xảy ra mang tính tất nhiên đối với con người là thai sản (đối với lao động nữ) tuổi già và
6 chết, trong trường hợp này, BHXH phân phối mang tính bồi hoàn vì người lao động đóng BHXH chắc chắn được hưởng khoản trợ cấp đó, còn trợ cấp do những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm, những rủi ro xảy ra trái ngược với ý muốn của con người như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, là sự phân phối mang tính không bồi hoàn; có nghĩa là chỉ khi nào người lao động gặp phải tổn thất do ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp… thì mới được hưởng khoản trợ cấp đó. BHXH hoạt động theo nguyên tắc “Lấy số đông bù cho số ít” tức là dùng số tiền đóng góp nhỏ của số đông người tham gia BHXH để bù đắt, chia sẻ cho một số ít người với số tiền lớn hơn so với số đóng góp của từng người, khi họ gặp phải những biến cố rủi ro gây tổn thất. Hoạt động BHXH là một hoạt động dịch vụ công mang tính xã hội cao; lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. Hoạt động BHXH là quá trình tổ chức, triển khai thực hiện các chế độ, chính sách BHXH của tổ chức quản lý sự nghiệp BHXH đối với người lao động tham gia và hưởng các chế độ BHXH. Là quá trình tổ chức thực hiện các nghiệp vụ thu BHXH đối với người sử dụng lao động và người lao động; giải quyết các chế độ, chính sách và chi BHXH cho người được hưởng; quản lý quỹ BHXH và thực hiện đầu tư bảo tồn và tăng trưởng quỹ BHXH. BHXH có những nguyên lý hoạt động mang tính phổ biến và nhất quán đó là: Thứ nhất, bảo hiểm là một hình thức hoạt động nhằm phân tán rủi ro, hỗ trợ lẫn nhau giữa những đơn vị, cá nhân cùng tham gia bảo hiểm thực hiện theo nguyên tắc “cộng đồng - lấy số đông bù cho số ít”. Vì vậy, dịch vụ bảo hiểm cần phải có đông người tham gia mới đạt được mục đích phân tán rủi ro, tổn thất. Số người tham gia bảo hiểm các đông thì mức độ tổn thất được phân tán càng rộng, mức độ gánh chịu tổn thất của từng thành viên càng ít hơn. Hình thành được quỹ bảo hiểm tập trung càng lớn, mức độ an toàn quỹ bảo hiểm càng cao, đảm bảo đủ nguồn lực tài chính đáp ứng yêu cầu chi trả càng kịp thời, đầy đủ hơn cho người được thu hưởng. Thứ hai, quỹ bảo hiểm được hình thành chủ yếu từ sự đóng góp của những bên tham gia bảo hiểm. Quỹ bảo hiểm phải được tính toán cân đối thu - chi một cách khoa học dựa trên quy luật số lớn để xác định mức đóng góp của đối tượng
7 tham gia và mức hưởng thụ do quỹ phải chi trả; sao cho quỹ bảo hiểm phải được ổn định, vững chắc trong bất kỳ hoàn cảnh nào vẫn phải đảm bảo đủ nguồn lực tài chính để chi trả kịp thời, đầy đủ các khoản bồi thường trợ cấp cho đối tượng được thụ hưởng. Thứ ba, quỹ bảo hiểm được quản lý và sử dụng theo chế độ tài chính và luật pháp của nhà nước quy định. Quỹ bảo hiểm tạm thời nhàn rỗi được thực hiện các hoạt động đầu tư vừa góp phần cung cấp nguồn vốn để phát triển nền kinh tế - xã hội; vừa để bảo đảm toàn và tăng trưởng quỹ. Khi thực hiện hoạt động đầu tư quỹ phải đảm bảo an toàn; hạn chế rủi ro, thất thoát quỹ đến mức thấp nhất, đạt hiệu quả kinh tế - xã hội và đảm bảo khả năng thanh toán linh hoạt. 1.1.1.3. Đối tượng của Bảo hiểm xã hội BHXH là một hệ thống đảm bảo khoản thu nhập bị giảm hoặc bị mất đi do người lao động bị giảm hoặc bị mất khả năng lao động, bị mất việc làm vì các nguyên nhân rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, già yếu… Chính vì vậy đối tượng của BHXH chính là thu nhập của người lao động bị biến động giảm hoặc bị mất đi do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm của những người tham gia BHXH. Đối tượng tham gia BHXH là người lao động và người sử dụng lao động. Tuy vậy, tùy theo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước mà đối tượng này có thể là tất cả hoặc một bộ phận những người lao động nào đó. Nếu xem xét trên mối quan hệ ràng buộc trong BHXH, ngoài người lao động còn có người sử dụng lao động và cơ quan BHXH, dưới sự bảo trợ của Nhà nước. Người sử dụng lao động đóng góp vào quỹ BHXH là trách nhiệm của họ để bảo hiểm cho người lao động mà họ sử dụng. Các cơ quan BHXH nhận sự đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động, phải có trách nhiệm quản lý và sử dụng quỹ để thực hiện mọi công việc về BHXH đối với người lao động. Nó quyết định sự tồn tại và phát triển của BHXH một cách ổn định và bền vững. 1.1.1.4. Chức năng của Bảo hiểm xã hội BHXH thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động tham gia BHXH khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do mất khả năng lao động hoặc mất việc làm. Đây là chức năng cơ bản nhất của BHXH, nó quyết định nhiệm vụ tính chất và cơ chế tổ chức của BHXH.
8 BHXH tiến hành phân phối và phân phối lại thu nhập giữa những người tham gia BHXH. Các bên tham gia BHXH đều phải tham gia đóng góp vào quỹ BHXH. Quỹ này dùng để trợ cấp cho một số người tham gia BHXH khi bị giảm hoặc bị mất thu nhập. Theo quy luật “Số đông bù số ít” BHXH thực hiện phân phối lại thu nhập theo chiều dọc và chiều ngang. Thực hiện chức năng này BHXH góp phần thực hiện công bằng xã hội. BHXH góp phần kích thích người lao động hăng hái lao động sản xuất, góp phần nâng cao năng suất lao động cá nhân và năng suất lao động xã hội. Người lao động khi bị đau, thai sản, tai nạn lao động, về già đã có BHXH trợ cấp thay thế nguồn thu nhập bị mất. Do đó cuộc sống của họ và gia đình họ luôn được bảo đảm, tạo cho người lao động luôn yên tâm làm việc. BHXH gắn bó lợi ích giữa người lao động và người sử dụng lao động, giữa người lao động với xã hội, giải quyết được mâu thuẫn giữa giới chủ và giới thợ, đồng thời làm cho họ gắn bó và hiểu nhau hơn. Đối với Nhà nước và xã hội, chi cho BHXH là cách thức chi ít nhất và có hiệu quả nhất, giải quyết được khó khăn về đời sống cho người lao động. 1.1.1.5. Vai trò của Bảo hiểm xã hội Theo Phạm Thị Định và cộng sự, (2011), hoạt động BHXH là hoạt động sự nghiệp của toàn xã hội, phục vụ mọi thành viên trong xã hội không vì mục tiêu lợi nhuận. Do đó, BHXH có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội của một quốc gia và được thể hiện ở các mặt sau: Thứ nhất, BHXH góp phần ổn định đời sống của người lao động. Người tham gia BHXH sẽ được thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập khi họ bị suy giảm mất khả năng lao động, mất việc làm hoặc chết. Mục đích lớn nhất của BHXH là đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ. Người lao động sẽ được thay thế một phần thu nhập bị mất hoặc giảm thu nhập, điều này sẽ động viên người lao động yên tâm cống hiến và không phải lo lắng khi có rủi ro có thể xảy ra. Đồng thời, BHXH góp phần hạn chế và điều hòa các mâu thuẫn có thể xảy ra giữa người sử dụng lao động và người lao động, tạo môi trường làm việc bình đẳng, ổn định,đảm bảo cho hoạt động sản xuất, công tác đạt hiệu quả cao, từ
9 đó góp phàn tăng trưởng và phát triển nền kinh tế đất nước. Đây là vai trò cơ bản nhất của BHXH, nó quyết định nhiệm vụ, tính chất và phương hướng hoạt động của BHXH (Phạm Thị Định và Cộng sự, 2011). Thứ hai, BHXH làm gắn bó lợi ích giữa người sử dụng lao động, người lao động và Nhà nước. BHXH không những đảm bảo ổn định cuộc sống cho người lao động và gia đình họ mà còn góp phần bảo vệ lợi ích của người sử dụng lao động khi có biến cố rủi ro xảy ra đối với người lao động trong đơn vị mình, nó tạo điều kiện cho người sử dụng lao động nhanh chóng ổn định sản xuất. Đồng thời, hoạt động BHXH còn thể hiện sự quan tâm của người sử dụng lao động đối với người lao động thông qua việc đóng góp vào quỹ BHXH, do đó người lao động có trách nhiệm hơn trong công việc, tích cực, sáng tạo trong quá trình lao động. Đối với Nhà nước, thông qua việc tổ chức hoạt động BHXH nhằm đảm bảo cho mọi người lao động, mọi tổ chức, đơn vị hoạt động sản xuất, kinh doanh bình đẳng, công bằng trong lao động sản xuất, góp phần cho nền kinh tế, chính trị và xã hội phát triển. Thứ ba, BHXH góp phần thực hiện công bằng xã hội. BHXH dựa trên nguyên tắc người lao động bình đẳng trong nghĩa vụ đóng góp và thụ hưởng. Mức hưởng BHXH phụ thuộc vào mức đóng, thời gian đóng theo nguyên tắc “có đóng - có hưởng” và “đóng ít - hưởng ít, đóng nhiều - hưởng nhiều”, đối tượng tham gia không chỉ trong khu vực nhà nước mà ở mọi thành phần kinh tế. Phân phối trong BHXH là sự chuyển dịch thu nhập mang tính xã hội, là sự phân phối lại giữa những người có thu nhập cao, thấp khác nhau theo xu hướng có lợi cho người có thu nhập thấp, là sự chuyển dịch thu nhập của người khỏe mạnh, may mắn có việc làm ổn định cho những người ốm yếu, gặp phải những biến cố rủi ro trong lao động sản xuất và trong cuộc sống. Vì vậy, BHXH góp phần làm giảm bớt khoảng cách giữa người giàu và người nghèo trong xã hội. Thứ tư, BHXH góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước. Để có nguồn lực vật chất đảm bảo hoặc thay thế thu nhập cho người lao động tham gia BHXH khi gặp rủi ro, các bên tham gia BHXH phải đóng góp tài chính vào một quỹ tiền tệ tập trung, đó là quỹ BHXH. Quỹ được sử dụng để chi
10 trả các chế độ BHXH cho người lao động và gia đình họ, một phần để chi quản lý sự nghiệp BHXH, Việc sử dụng quỹ BHXH không thực hiện cùng một lúc mà dàn trải theo thời gian, vì vậy trong khoảng thời gian người lao động tham gia BHXH chưa đến tuổi nghỉ hưu, quỹ BHXH có một khoản tiền tương đối nhàn rỗi. Quỹ BHXH sẽ tham gia vào thị trường tài chính và trở thành nguồn cung ứng vốn lớn, ổn định đem đầu tư trong các chương trình, sự án lớn phát triển kinh tế - xã hội (Phạm Thị Định và Cộng sự, 2011) 1.1.2. Chi bảo hiểm xã hội 1.1.2.1. Khái niệm chi bảo hiểm xã hội Chi bảo hiểm xã hội là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH để chi trả cho các chế độ BHXH nhằm ổn định cuộc sống của người tham gia BHXH và đảm bảo các hoạt động của hệ thống BHXH (Quốc hội, 2006). Đó là quá trình phân phối lại các nguồn tài chính đã được tập trung vào quỹ BHXH. Quá trình phân phối được thực hiện theo từng mục đích sử dụng nhất định. Chi BHXH được thực hiện bởi hai quá trình: phân phối và sử dụng quỹ BHXH. - Phân phối quỹ BHXH: là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ quỹ BHXH để hình thành các quỹ thành phần: quỹ ốm đau và thai sản, quỹ TNLĐ vả BNN, quỹ hưu trí và từ tuất hoặc phân bổ cho các mục đích sử dụng khác nhau, như: quỹ đầu tư phát triển, quỹ chi trả các chế độ BHXH... - Sử dụng quỹ BHXH: là quá trình chi tiền của quỹ BHXH đến tay đối tượng được thụ hưởng hoặc cho từng mục đích sử dụng cụ thể. Phân phối và sử dụng quỹ BHXH là hai phạm trù khác nhau, nhưng trong thực tế, hai quá trình này thường đan xen lẫn nhau. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp, từ mục đích sử dụng quỹ đòi hỏi phải tách riêng hai quá trình này theo thứ tự trước sau. Ví dụ: hoạt động bảo tồn và tăng trưởng quỹ đòi hòi phải kết thúc quá trình phân phối quỹ, quỹ phải phân phối đủ cho mục đích chi trả các chế độ BHXH, số còn lại mới phân phối vào quỹ bảo tồn tăng trưởng. Nghĩa là quỹ phải có số dư mới thực hiện đầu tư tăng trưởng. Như vậy có thể đưa ra khái niệm quản lý chi BHXH như sau: