Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

Chia sẻ: Phạm Gia Hưng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại, đề tài tập trung phân tích thực trạng và đề xuất một số giải pháp phù hợp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN VĂN THỦY QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNGTHƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN VĂN THỦY QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNGTHƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Đàm Thanh Thủy THÁI NGUYÊN - 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh” là công trình nghiên cứu của bản thân, chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ học vị nào. Các số liệu sử dụng trong nghiên cứu hoàn toàn trung thực, các tài liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn. TháiNguyên, ngày ... tháng ... năm 2018 Học viên Nguyễn Văn Thủy
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn “Quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh” tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, cơ quan. Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn người hướng dẫn khoa học TS. Đàm Thanh Thủy đã tận tâm hướng dẫn, giúp tôi hoàn thành việc nghiên cứu đề tài luận văn. Tôi xin chân thành cảm sự giúp đỡ nhiệt tình của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Bắc Ninh, các Chi nhánh ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh đã cung cấp số liệu phục vụ cho nghiên cứu của tôi một cách đầy đủ, nhanh chóng, chính xác và có những tư vấn, nhận xét, đóng góp ý kiến giúp tôi hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Phòng Đào tạo và khoa chuyên môn và các phòng liên quan của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Nhà trường. Học viên Nguyễn Văn Thủy
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU .................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ .............................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học .......................................................................................... 3 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC THIỆN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚCĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..................... 5 1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 5 1.1.1. Ngân hàng trung ương............................................................................. 5 1.1.2. Ngân hàng thương mại ............................................................................ 8 1.1.3. Quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại .......................... 11 1.1.4. Vai trò của quản lý Nhà nước đối với các ngân hàng thương mại ....... 12 1.1.4. Mục tiêu quản lý nhà nước đối với ngân hàng thương mại .................. 14 1.1.5. Nội dung quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại ........... 15 1.1.6. Phương pháp quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại ..... 17 1.1.7. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý nhà nước đối với NHTM ................ 19 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 21 1.2.1. Quản lý nhà nước đối với các NHTM tại một số quốc gia ................... 21 1.2.2. Quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại tại Việt Nam .... 26 1.2.3. Bài học kinh nghiệm ............................................................................. 28
iv Chương 2.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 31 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 31 2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 31 2.2.1. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích ............................................ 31 2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 33 2.2.3. Phương pháp tổng hợp số liệu............................................................... 33 2.2.4. Phương pháp phân tích số liệu .............................................................. 34 2.2.5. Phương pháp so sánh............................................................................. 37 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 37 Chương 3.THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TẠI TỈNH BẮC NINH ........................... 38 3.1. Khái quát về hệ thống ngân hàng thương mại tại tỉnh Bắc Ninh ............. 38 3.1.1. Giới thiệu chung về các NHTM tại tỉnh Bắc Ninh ............................... 38 3.1.2. Mô hình quản trị, điều hành tại các NHTM tại Bắc Ninh .................... 40 3.1.3. Kết quả hoạt động của các NHTM........................................................ 41 3.2. Thực trạng QLNN đối với các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ......... 43 3.2.1. Cơ quan quản lý nhà nước đối với các NHTM tại tỉnh Bắc Ninh ........ 43 3.2.2. Triển khai hệ thống văn bản quản lý nhà nước đối với các NHTM ..... 46 3.2.3. Quản lý nhà nước về huy động vốn đối với các NHTM....................... 48 3.2.4. Quản lý nhà nước về cho vay đối với các NHTM ................................ 51 3.2.5. Quản lý và xử lý nợ xấu ........................................................................ 53 3.2.6. Quản lý dự trữ bắt buộc đối với các NHTM ......................................... 57 3.2.7. Quản lý điều hành tỉ giá hối đoái .......................................................... 61 3.2.8. Thanh tra, kiểm tra các NHTM ............................................................. 62 3.3. Đánh giá kết quả QLNN đối với các NHTM tại tỉnh Bắc Ninh .............. 67 3.3.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 67 3.3.2. Hạn chế, tồn tại ..................................................................................... 69
v 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước đối với các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...................................................................................... 71 3.4.1. Thể chế chính trị.................................................................................... 71 3.4.2. Môi trường pháp lý ............................................................................... 72 3.4.3. Môi trường kinh tế vĩ mô ...................................................................... 73 3.4.4. Xu thế hội nhập khu vực và quốc tế trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng .... 74 3.4.5. Các nhân tố khác ................................................................................... 75 Chương 4.GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC NHTM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH ...... 76 4.1. Quan điểm về quản lý nhà nước đối với các NHTM ............................... 76 4.2. Phương hướng quản lý nhà nước đối với các NHTM.............................. 77 4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .............................................................................. 79 4.3.1. Hoàn thiện hệ thống thể chế về quản lý tiền tệ - ngân hàng ................. 79 4.3.2. Hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước đối với hoạt động ngân hàng ...... 82 4.3.3. Giải pháp hoàn thiện các công cụ chính sách tiền tệ trong việc quản lý, điều tiết đối với hoạt động của hệ thống các NHTM ........................ 84 4.3.4. Hoàn thiện cơ chế thanh tra, giám sát đối với hoạt động NHTM ......... 88 4.3.5. Tập trung xử lý, giải quyết và phòng ngừa nợ xấu ............................... 89 4.3.6. Tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý ............................................................................................................. 91 4.3.7. Nâng cao năng lực, trình độ của cán bộ quản lý nhà nước ................... 92 KẾT LUẬN .................................................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 96
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải CC Cơ cấu CN Chi nhánh CSTT Chính sách tiền tệ GT Giá trị NH Ngân hàng NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTW Ngân hàng trung ương NN Nhà nước NS Ngân sách NSNN Ngân sách Nhà nước QLNN Quản lý nhà nước SL Số lượng TCTD Tổ chức tín dụng VB Văn bản
vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 3.1: Số lượng và cơ cấu NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ............... 38 Bảng 3.2: Kết quả kinh doanh của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...... 42 Bảng 3.3: Kết quả triển khai các văn bản quản lý của NHNNchi nhánh tỉnh Bắc Ninh ................................................................................ 47 Bảng 3.4: Kết quả huy động vốn của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...................................................................................... 49 Bảng 3.5: Quy mô và thị phần huy động vốn của các NHTMtrên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ......................................................................... 50 Bảng 3.6: Tổng dư nợ tín dụng của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ..... 52 Bảng 3.7: Tình hình nợ xấu của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ..... 56 Bảng 3.8: Tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các NHTM trên địa bàntỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2009 - 2017 .......................................................... 60 Bảng 3.9: Kết quả thanh tra, giám sát các các NHTMtrên địa bàn tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2015 - 2017................................................... 64
viii DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Khung phân tích ........................................................................... 33 Sơ đồ 3.1: Quy trình quản lý dự trữ bắt buộc ................................................ 58 Đồ thị 3.1: Biến động tỷ giá trung tâm đồng Việt Namso với Đôla Mỹ giai đoạn 2012 - 2017 ................................................................... 62
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn 30 năm tiến hành đổi mới, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn trong phát triển kinh tế. Quy mô nền kinh tế năm 2017 theo giá hiện hành đạt 5.007,9 nghìn tỷ đồng. GDP bình quân đầu người ước tính đạt 53,5 triệu đồng, tương đương 2.385 USD, tăng 170 USD so với năm 2016.Về cơ cấu nền kinh tế, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm tỷ trọng 15,34%; khu vực công nghiệp và xây dựng chiếm 33,34%; khu vực dịch vụ chiếm 41,32%; thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm chiếm 10,00%. Đóng góp vào sự phát triển đó không thể thiếu vai trò của hệ thống ngân hàng thương mại. Ngân hàng thương mại (NHTM) là tổ chức trung gian tài chính có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Trong nền kinh tế thị trường, vai trò của ngân hàng thương mại được thể hiện trên các phương diện: là nơi tập trung tiền nhàn rỗi và cung ứng tiền vốn cho quá trình sản xuất kinh doanh; làm trung gian trong quá trình thanh toán góp phần thúc đẩy quá trình lưu thông hàng hoá nhanh chóng; góp phần điều tiết và kiểm soát thị trường tiền tệ, thị trường vốn; thu hút, mở rộng vốn đầu tư trong, ngoài nước và cung cấp các dịch vụ tài chính khác; góp phần hình thành, duy trì và phát triển nền kinh tế theo một cơ cấu ngành và khu vực nhất định. Xuất phát từ vai trò to lớn đó, chính phủ các nước đều chú trọng thực hiện quản lý vĩ mô đối với tổ chức và hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại. Vai trò quản lý nhà nước đối với các NHTM là rất quan trọng để vừa phát huy vai trò tích cực của các trung gian tài chính đối với nền kinh tế, vừa phòng chống rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Ở Việt Nam nói chung và tỉnh Bắc Ninh nói riêng, trong quá trình thực hiện đổi mới, bên cạnh việc nỗ lực thực hiện tốt chính sách tiền tệ trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hệ thống ngân hàng cũng đã đạt được những kết quả đáng khích lệ trong quá trình xây dựng và trưởng thành. Tuy nhiên, hệ thống ngân hàng thương mại vẫn thuộc diện quy mô
2 chưa lớn, năng lực tài chính thấp, mức độ rủi ro còn cao, chất lượng tín dụng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển nền kinh tế thị trường, nợ xấu ngày càng tăng và có nguy cơ “đổ vỡ” mang tính hệ thống; vấn đề quản trị điều hành, giữ an toàn hệ thống vẫn chưa đáp ứng các tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do quản lý nhà nước đối với hoạt động hệ thống NHTM còn lúng túng, hệ thống thể chế điều chỉnh các quan hệ tiền tệ - ngân hàng còn thiếu, chưa đồng bộ và chậm được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với yêu cầu phát triển nền kinh tế thị trường hội nhập; cơ chế kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước chưa đủ tạo dựng ý thức pháp chế trong chấp hành pháp luật của các NHTM. Xuất phát từ thực tiễn đó, việc nghiên cứu quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại là hết sức cập thiết nhằm nắm bắt được thực trạng cũng như đánh giá được những ưu điểm và mặt hạn chế còn tồn tại. Trên cơ sở đó, có đề xuất những giải pháp phù hợp và kịp thời nhằm hoàn thiện công tác quản lý hoạt động của các ngân hàng thương mại. Chính vì vậy, tôi đã chọn nghiên cứu nội dung: “Quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài luận văn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lýnhà nước đối với các ngân hàng thương mại, đề tài tập trung phân tích thực trạng và đề xuất một số giải pháp phù hợp nâng cao hiệu quảquản lýnhà nước đối với các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luân và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước đối với với các ngân hàng thương mại tại tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại tại tỉnh Bắc Ninh.
3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại. Trong đó, đối tượng chính mà đề tài tập trung nghiên cứu là công tác quản lý của ngân hàng nhà nước chi nhánh tỉnh Bắc Ninhđối với các NHTM đang hoạt động trên địa bàn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Đề tài được tiến hành nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. - Phạm vi thời gian: các số liệu được sử dụng trong nghiên cứu được thu thập trong khoảng thời gian từ 2015 - 2017 - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản lý của ngân hàng nhà nước chi nhánh tỉnh Bắc Ninh đối với các ngân hàng thương mại hoạt động trên địa bàn. 4. Ý nghĩa khoa học - Về mặt lý luận, luận văn thực hiện việc hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về ngân hàng thương mại, ngân hàng trung ương và quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại. - Luận văn phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại tại tỉnh Bắc Ninh một cách chi tiết dưới nhiều khía cạnh khác nhau với những số liệu được cập nhật. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp khả thi và phù hợp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý của nhà nước, giảm thiểu những rủi ro trong hoạt động của các ngân hàng. - Về mặt thực tiễn, luận văn là công trình nghiên cứu đáng tin cậy, có thể giúp cho Ngân hàng Nhà nước - Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh tham khảo trong việc nắm bắt thực trạng cũng như thực hiện những giải pháp trong việc tăng cường cũng như hoàn thiện công tác quản lý các ngân hàng thương mại đang hoạt động tại địa phương.
4 - Luận văn là công trình nghiên cứu có độ tin cậy, đảm bảo tính học thuật, có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu có liên quan. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung của luận văn chia làm 4 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu - Chương 3: Thực trạng quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh - Chương 4: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC THIỆN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Ngân hàng trung ương 1.1.1.1. Khái niệm về ngân hàng trung ương NHTWcó nguồn gốc từ ngân hàng phát hành, cho đến đầu thế kỷ XX, ngân hàng phát hành vẫn thuộc sở hữu tư nhân. Từ sau Chiến tranh thế giới thứ II, do đúc kết những bài học kinh nghiệm từ việc chống đỡ cuộc Đại suy thoái năm 1929-1933 cũng như sự phát triển của các học thuyết kinh tế về sự cần thiết của quản nhà nước đối vớinềnkinhtế,các nhà lãnhđạo chính trịđãnhậnthứcđượctầmquan trọngphải thành lập một NHTW đóng vai trò quản lý lưu thông tiền tệ, tín dụng và hoạt động của hệ thống ngân hàng thống nhất trong một nền kinh tế. Các NHTW được thành lập hoặc bằng cách quốc hữu hóa các ngân hàng phát hành hiện có hoặc thành lập mới thuộc sở hữu nhà nước. Ở các nước tư bản có hệ thống ngân hàng phát triểnlâu đời thì thành lập NHTW bằng cách quốc hữu hóa ngân hàng phát hành thông qua mua lại cổ phần của các ngân hàng này rồi bổ nhiệm người điều hành (Anh, Pháp,...). Ở mộtsốnước, Nhànướcchỉ nắmcổ phầnkhốngchếhoặc vẫnđể thuộcsở hữutưnhân nhưng Nhà nước bổ nhiệm người điều hành (Nhật, Mỹ,...).NHTW là cơquan đặc tráchquảnlý hệ thốngtiềntệquốcgia vàchịutráchnhiệm thi hành CSTT. Mục đích hoạt động của NHTW là ổn định giá trị của tiền tệ, ổn định cung tiền, kiểm soát lãi suất, cứu các NHTM có nguy cơ đổ vỡ, đảm bảo sự ổn định và an toàn của hệ thống ngân hàng. Như vậy, NHTW là một định chế công cộng, có thể độc lập hoặc trực thuộc Chính phủ; thực hiện chức năng độc quyền phát hành tiền, là ngân hàng của các ngân hàng, ngân hàng của Chính phủ và chịu trách nhiệm trong việc quản lý nhà nước về các hoạt động tiền tệ, tín dụng và ngân hàng. (Nguyễn Thị Mùi, 2014)
6 1.1.1.2. Chức năng của ngân hàng trung ương NHTW là cơ quan thuộc bộ máy nhà nước, có chức năng phát hành giấy bạc ngân hàng và thực hiện quản lý nhà nước về hoạt động tiền tệ, tín dụng - ngân hàng, với mục tiêu cơ bản là đảm bảo ổn định và an toàn trong hoạt động hệ thống ngân hàng. NHTW thực hiện chức năng quản lý không chỉ đơn thuần bằng các luật lệ, các biện pháp hành chính, mà còn thông qua các nghiệp vụ mang tính kinh doanh, tuy nhiên các hoạt động kinh doanh chỉ là phương tiện để quản lý, tự nó không phải là mục đích sinh lời.(Nguyễn Thị Mùi, 2014). Các chức năng chính của NHTW bao gồm: * Ngân hàng độc quyền phát hành tiền Đi liền với sự ra đời của NHTW, toàn bộ việc phát hành tiền được tập trung vào NHTW theothiếtchếnhànướcđộc quyềnphát hànhtiền.Ởmột số quốc gia,NHTW là cơ quan duy nhất phát hành tiền giấy, còn tiền kim loại với tư cách là tiền bổ trợ thì do Chính phủ phát hành. Giấy bạc ngân hàng do NHTW phát hành là phương tiện thanh toán hợp pháp, với chức năng làm phương tiện lưu thông và phương tiện thanh toán. Bên cạnh chức năng phát hành tiền, NHTW còn thực hiện việc kiểm soát khối lượng tiền cung ứng được tạo ra từ các NHTM bằng quy chế dự trữ bắt buộc, lãi suất tái chiết khấu,... Như vậy, NHTW không chỉ độc quyền pháthành tiền tệmà còn quảnlý vàđiềutiết lượngtiềncung ứng,thựchiệnchính sáchtiền tệ, đảm bảo ổn định giá trị nội tệ. * Ngân hàng của các ngân hàng trung gian NHTW thực hiện công việc tái chiết khấu hối phiếu đối với các ngân hàng, cấp vốn thông qua cho vay đối với các tổ chức này. Trong quá trình hoạt động tín dụng của mình, các ngân hàng sử dụng vốn tập trung, huy động được để cho vay đối với nền kinh tế. Khi xuất hiện nhu cầu tiền làm phương tiện thanh toán nhưng lượng tiền mặt trong quỹ không đủ khả năng chi trả, các ngân hàng này được NHTW cấp tín dụng theo những điều kiện nhất định,
7 phù hợp yêu cầu CSTT. Trong trường hợp có ngân hàng gặp nguy cơ đổ vỡ làm ảnh hưởng đến cả hệ thống tài chính của quốc gia, NHTW sẽ tái cấp vốn cho ngân hàng đó. NHTW là trung tâm thanh toán của hệ thống ngân hàng, mở tài khoản tiền gửi và bảo quản dự trữ tiền tệ cho các ngân hàng. * Ngân hàng của Chính phủ Chức năng này của NHTW thể hiện ở một số điểm sau: NHTW thuộc sở hữu nhà nước; NHTW ban hành các văn bản pháp quy theo thẩm quyền của mình về tiền tệ, tín dụng, thanh toán, ngoại hối và ngân hàng; kiểm tra thực hiện các văn bản pháp luật có liên quan; NHTW mở tài khoản, nhận và trả tiền gửi của Kho bạc nhà nước; NHTW tổ chức thanh toán cho Kho bạc nhà nước trong quan hệ thanh toán với các ngân hàng; NHTW làm đại lý cho Kho bạc nhà nước trong một số nghiệp vụ; NHTW bảo quảndựtrữquốcgiavềngoạihối,cácchứng từcó giá; NHTW cungcấptíndụng và tạm ứng cho NSNN trong những trường hợp cần thiết; NHTW thay mặt nhà nước quản lý các hoạt động tiền tệ - tín dụng và thanh toán đối nội, đối ngoại của đất nước; thay mặt Chính phủ ký kết các hiệp định tiền tệ, tín dụng và thanh toán với nước ngoài và tham gia với cương vị là thành viên của một số tổ chức tài chính - tiền tệ quốc tế. * Chức năng quản lý nhà nước NHTW là cơquanquảnlý vàđiềutiếthoạtđộngcủahệ thốngngân hàngnhằm bảo đảm sự ổn định tiền tệ và an toàn cho hoạt động hệ thống nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế vĩ mô của đất nước. Chức năng quản lý nhà nước của NHTW được cụ thể hóa trên các phương diện sau: - NHTW thẩm định và cấp giấy chứng nhận hoạt động cho NHTM; - NHTW quy định nội dung, phạm vi hoạt động kinh doanh và các quy chế nghiệp vụ, các hệ số an toàn đòi hỏi các NHTM phải tuân thủ; - NHTW điều tiết các hoạt động kinh doanh của NHTM bằng những biện pháp kinh tế và hành chính như: quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc, hạn mức tín dụng, ban hành chính sách lãi suất, lệ phí áp dụng trong hoạt động kinh doanh của các NHTM,...;
8 - NHTW thanh tra và kiểm soát thường xuyên và toàn diện các hoạt động của toàn bộ hệ thống ngân hàng, áp dụng các chế tài trong các trường hợp vi phạm pháp luật nhằm đảm bảo cho cả hệ thống ngân hàng hoạt động ổn định, an toàn và có hiệu quả; - NHTW quyết định đình chỉ hoạt động hoặc giải thể đối với các ngân hàng trung gian trong các trường hợp vi phạm nghiêm trọng pháp luật hoặc mất khả năng thanh toán,... (Trịnh Thị Thúy, 2015) 1.1.2. Ngân hàng thương mại 1.1.2.1. Khái niệm về ngân hàng thương mại Hiện có nhiều cách hiểu khác nhau về NHTM, nhưng nhìn chung đều cho rằng, NHTM là một trung gian tài chính đi vay để cho vay; NHTM là tổ chức đi vay tiền của công chúng rồi lại cho người khác vay và qua đó mà thu lợi nhuận. Theo Luật pháp nước Hoa Kỳ: “Bất kỳ một tổ chức nào cung cấp tài khoản tiền gửi cho phép khách hàng rút tiền theo yêu cầu (như bằng cách viết séc hay bằng việc rút tiền điện tử) và cho vay đối với các tổ chức kinh doanh hay cho vay thương mại sẽ được xem là một ngân hàng”. Theo Ngân hàng thế giới (Wordbank):“Ngân hàng là tổ chức tài chính nhận tiền gửi chủ yếu dưới dạng tiền gửi không kỳ hạn hoặc tiền gửi được rút ra với một thông báo ngắn hạn (tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn và các khoản tiết kiệm/"; các ngân hàng bao gồm: các NHTM chỉ tham gia vào các hoạt động nhận tiền gửi, cho vay ngắn - trung - dài hạn; các Ngân hàng đầu tư tham gia hoạt động kinh doanh chứng khoán và bảo lãnh phát hành; các Ngân hàng địa ốc cung cấp tài chính cho lĩnh vực phát triển nhà ở và các loại khác. Ngoài ra, tại một số nước còn có ngân hàng đa năng, kết hợp hoạt động NHTM với hoạt động ngân hàng đầu tư và cả dịch vụ bảo hiểm.(Trịnh Thị Thúy, 2015).
9 Theo quy định Luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 16 tháng 6 năm 2010:Ngân hàng là loại hình TCTD có thể được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng bao gồm: nhận tiền gửi; cấp tín dụng; cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản. Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm NHTM, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác xã. NHTM là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng (nhận tiền gửi; cấp tín dụng; cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản) và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật nhằm mục tiêu lợi nhuận. Từ một số định nghĩa trên đây của một số quốc gia và tổ chức về ngân hàng có thể rút ra một số kết luận sau: - NHTM là tổ chức hoạt động trong lĩnh vực tiền tệ với chức năng trung gian tín dụng; huy động vốn nhàn rỗi trong xã hội và sử dụng nguồn vốn huy động được để cấp tín dụng; - NHTM là loại hình DN tài chính đặc biệt, kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, tín dụng và thanh toán; là một định chế tài chính trung gian và quan trọng nhất trong hệ thống các TCTD; - Ngoài các lĩnh vực hoạt động truyền thống (huy động, cấp tín dụng, trung gian thanh toán) thì các NHTM hiện đại còn cung cấp các danh mục tài chính đa dạng nhất. 1.1.2.2. Đặc điểm hoạt động của các ngân hàng thương mại NHTM là loại ngân hàng hoạt động kinh doanh chủ yếu trong lĩnh vực tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với mục tiêu lợi nhuận. Hoạt động kinh doanh tiền tệ được biểu hiện thông qua các hình thức: huy động vốn, trên cơ sở đó cấp tín dụng cho khách hàng (cho vay, chiết khấu chứng từ có giá, bao thanh toán, bảo lãnh, cho thuê tài chính). Hoạt động dịch vụ của NHTM được biểu hiện thông qua các nghiệp vụ thanh toán, chuyển tiền, ngân quỹ, kiều hối, uỷ thác (bảo quản, thu hộ, chi hộ..), dịch vụ tư vấn đầu tư, cung cấp thông tin, ngân hàng điện tử...
10 - NHTMlà loại hình hoạt động kinh doanh có điều kiện. Muốn được cấp giấy phép hoạt động kinh doanh, NHTM phải thoả mãn các điều kiện bắt buộc do pháp luật quy định (phải có vốn điều lệ, vốn được cấp tối thiểu bằng mức vốn pháp định; người quản lý, người điều hành, thành viên ban kiểm soát có đủ các tiêu chuẩn, điều kiện theo quy định; có Điều lệ phù hợp với quy định....). - NHTM là loại hình kinh doanh hàng hoá đặc biệt. Khác với các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh hàng hoá thông thường, đối với NHTM kinh doanh hàng hoá đặc biệt - đó là hàng hoá tiền tệ. Do đó, mức độ rủi ro đối với NHTM sẽ lớn hơn rất nhiều so với các loại hình kinh doanh khác và có thể ảnh hưởng dây chuyền đến hệ thống tài chính ngân hàng. Thông qua vai trò trung gian tài chính của mình, các NHTM huy động vốn từ nền kinh tế và cấp tín dụng cho khách hàng dưới nhiều hình thức. Trong các hình thức cấp tín dụng, thì cho vay là hình thức cấp tín dụng có khả năng tạo ra nhiều rủi ro cho NHTM; rủi ro tín dụng xảy ra, sẽ dẫn đến rủi ro đối với tiền gửi của khách hàng tại NHTM và đối với toàn bộ nền kinh tế. Vì vậy, hoạt động NHTM tại các nước trên thế giới thường xuyên được quản lý, giám sát và điều tiết hết sức chặt chẽ bởi NHTW thông qua hệ thống văn bản quy phạm pháp luật chuyên biệt và CSTT, nhằm góp phần đảm bảo cho hoạt động ngân hàng an toàn, lành mạnh. - Phần lớn các hoạt động kinh doanh của NHTM tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để phòng ngừa, hạn chế các rủi ro trong quá trình hoạt động, NHTM cần nhận biết, lượng hoá và có biện pháp phòng chống rủi ro. Các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh mà NHTM luôn phải đối mặt bao gồm: rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất, rủi ro hối đoái, rủi ro hoạt động, rủi ro tài chính.. .Các loại rủi ro tác động đến NHTM đều có thể kéo theo nhiều hậu quả khác cho hệ thống tài chính ngân hàng và toàn bộ nền kinh tế.