Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH tự nguyện giai đoạn 2017 - 2019 tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. Qua đó, đề ra những giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––––––– TRỊNH THANH THỦY QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN BẢO YÊN, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––––––– TRỊNH THANH THỦY QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN BẢO YÊN, TỈNH LÀO CAI Ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ THỊ BẮC THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các sổ liệu kết quả nêu trong luận văn là trung thực xuất phát từ tình hình thực tế tại đơn vị công tác. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 HỌC VIÊN Trịnh Thanh Thủy
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ nhiệt tình của các thầy, cô giáo, lãnh đạo cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp, đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành Luận văn này. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn tới cô giáo PGS.TS Đỗ Thị Bắc đã hướng dẫn đầy trách nhiệm, chỉ bảo, tham gia đóng góp những ý kiến quý báu trong quá trình tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các Thầy giáo, Cô giáo của Trường Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập. Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám đốc, các đồng chí đồng nghiệp cơ quan BHXH trên địa bàn huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai đã tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành khóa học và thực hiện Luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, xong do thời gian có hạn, khả năng, kinh nghiệm thực tiễn của bản thân vẫn chưa nghiên cứu sâu và còn một số hạn chế, nên trong Luận văn không tránh khỏi thiếu sót. Kính mong nhận được ý kiến đóng góp tận tình của bạn bè đồng nghiệp và thầy giáo, cô giáo trong Hội đồng đánh giá luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn !
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................... x MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ............................................................... 3 5. Kết cấu luận văn ...................................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI ................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH .................................. 5 1.1.1. Khái niệm về quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH ................................... 5 1.1.2. Vai trò quản lý thu BHXH tự nguyện ............................................................. 14 1.1.3. Mục đích quản lý thu BHXH tự nguyện ......................................................... 15 1.1.4. Nội dung quản lý thu BHXH tự nguyện ......................................................... 15 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH tự nguyện ................................ 19 1.2. Kinh nghiệm về quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH ở Việt Nam ............ 22 1.2.1. Kinh nghiệm của BHXH huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái ............................... 22 1.2.2. Kinh nghiệm của BHXH huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa ......................... 23 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra về quản lý thu BHXH tự nguyện đối với BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ....................................................................... 24 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 25 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 25 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 25
iv 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 25 2.2.2. Phương pháp phân tích .................................................................................... 28 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 29 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh tình hình kinh tế xã hội ............................................ 29 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu liên quan đến thực hiện BHXH tự nguyện và quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ..................................... 30 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BHXH TỰ NGUYỆN TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN BẢO YÊN, TỈNH LÀO CAI ............................. 32 3.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ...... 32 3.1.1. Điều kiện tự nhiên huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ........................................... 32 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ................................ 35 3.1.3. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến quản lý thu BHXH tự nguyện huyện Bảo Yên ............................................................................ 38 3.2. Khái quát về bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ............................. 39 3.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ....... 39 3.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ................... 39 3.2.3. Cơ cấu tổ chức của BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai .............................. 42 3.2.4. Một số kết quả hoạt động của BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ............. 45 3.3. Thực trạng quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ...................................................................................................................... 47 3.3.1. Căn cứ pháp lý thực hiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên ................................................................................................................. 47 3.3.2. Xây dựng kế hoạch thu BHXH tự nguyện tại bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ...................................................................................................... 48 3.3.3. Tổ chức thực hiện thu BHXH tự nguyện tại bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ...................................................................................................... 51 3.3.4. Kiểm tra quản lý thu BHXH tự nguyện tại bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ...................................................................................................... 69 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH tự nguyện tại Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai .............................................................................. 74
v 3.4.1. Các yếu tố khách quan .................................................................................... 74 3.4.2. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................ 83 3.5. Đánh giá chung về quản lý thu BHXH tự nguyện tại bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ............................................................................................... 88 3.5.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 88 3.5.2. Hạn chế............................................................................................................ 89 3.5.3. Nguyên nhân ................................................................................................... 91 Chương 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN BẢO YÊN, TỈNH LÀO CAI .................................................................................................................. 92 4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ...................................................... 92 4.1.1. Quan điểm hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ............................................................................................... 92 4.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ............................................................................................... 93 4.1.3. Mục tiêu hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai ...................................................................................................... 93 4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai .................................................................................... 94 4.2.1. Đề ra lộ trình thực hiện kế hoạch thu BHXH tự nguyện ................................ 94 4.2.2. Mở rộng và nâng cao chất lượng Đại lý thu ................................................... 95 4.2.3. Tăng cường công tác kiểm tra thu BHXH tự nguyện ..................................... 97 4.2.4. Đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý thu BHXH tự nguyện .............................................................. 99 4.2.5. Tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền về chính sách BHXH tự nguyện .... 99 4.2.6. Kiện toàn và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý thu BHXH tự nguyện ...............................................................................................................102 4.2.7. Đổi mới phong cách phục vụ kết hợp cải cách hành chính ..........................103 4.3. Kiến nghị ..........................................................................................................104
vi 4.3.1. Kiến nghị với Nhà nước ................................................................................104 4.3.2. Kiến nghị với BHXH Việt Nam....................................................................105 4.3.3. Kiến nghị với chính quyền các cấp tỉnh Lào Cai ..........................................105 KẾT LUẬN ............................................................................................................106 PHỤ LỤC ...............................................................................................................110
vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BHTN : Bảo hiểm tự nguyện BHTNLĐ : Bảo hiểm tai nạn lao động BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT HGĐ : Bảo hiểm y tế Hộ gia đình BHYT : Bảo hiểm y tế BNN : Bệnh nghề nghiệp BQ : Bình quân CCVC : Cơ sở vật chất CK : Chuyển khoản ĐVT : Đơn vị tính KCB : Khám chữa bệnh KH : Kế hoạch NLĐ : Người lao động NSDLĐ : Người sử dụng lao động NSNN : Ngân sách nhà nước
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Kết quả thu, chi và cấp sổ BHXH, BHYT tại BHXH huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 - 2019 ....................................................................45 Bảng 3.2: Tổng hợp số liệu về tình hình tiếp nhận hồ sơ và trả kết quả thủ tục hành chính của BHXH huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 - 2019 .............46 Bảng 3.3: Kết quả thực hiện kế hoạch thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 - 2019 .............................................................49 Bảng 3.4: Kết quả khảo sát về công tác lập kế hoạch thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên ..........................................................................50 Bảng 3.5: Tổng hợp số lượng người tham gia BHXH tự nguyện theo các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 - 2019 ..................53 Bảng 3.6: Tỷ lệ đóng BHXH tự nguyện qua các thời kỳ .......................................56 Bảng 3.7: Mức thu nhập làm căn cứ đóng BHXH tự nguyện qua các thời kỳ .......57 Bảng 3.8: Mức thu nhập làm căn cứ đóng và mức phí đóng BHXH tự nguyện của các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 - 2019 .............................................................59 Bảng 3.9: Danh sách các đại lý thu và điểm thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên .......................................................................................63 Bảng 3.10: Kết quả thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 - 2019 ...................................................................................65 Bảng 3.11: Kết quả khảo sát về công tác thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên .......................................................................................67 Bảng 3.12: Số lượng các cuộc kiểm tra Đại lý thu BHXH tự nguyện của BHXH huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 – 2019 ..................................................71 Bảng 3.13: Kết quả khảo sát về công tác thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên .......................................................................................72 Bảng 3.14: Kết quả khảo sát các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện về công tác thông tin, tuyên truyền chính sách BHXH tự nguyện của BHXH huyện Bảo Yên ..........................................................................74
ix Bảng 3.15: Kết quả khảo sát về độ tuổi của những người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên ......................................................78 Bảng 3.16: Kết quả khảo sát về nghề nghiệp của những người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên ..................................................80 Bảng 3.17: Kết quả khảo sát về thu nhập của người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Bảo Yên ...................................................................81 Bảng 3.18: Kết quả khảo sát và mức độ am hiểu chính sách BHXH tự nguyện ......82 Bảng 3.19: Cơ cấu cán bộ tại các bộ phận thuộc BHXH huyện Bảo Yên giai đoạn 2017 - 2019 ...................................................................................83 Bảng 3.20: Kết quả khảo sát và chất lượng phục vụ của cơ quan BHXH huyện Bảo Yên .................................................................................................84 Bảng 3.21: Kết quả khảo sát các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện về công tác thông tin, tuyên truyền chính sách BHXH tự nguyện của BHXH huyện Bảo Yên ..........................................................................87
x DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Bản đồ hành chính huyện Bảo Yên...........................................................33 Hình 3.2: Cơ cấu tổ chức bộ máy hoạt động của BHXH huyện Bảo Yên ................43
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, hệ thống an sinh xã hội đóng vai trò hết sức quan trọng luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Bảo hiểm xã hội mang bản chất nhân văn sâu sắc vì cuộc sống an lành và hạnh phúc cho nhân dân. Việc tổ chức và thực hiện tốt chính sách về BHXH, trong đó có việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH như BHXH tự nguyện có đóng góp to lớn vào thực hiện chính sách an sinh xã hội, đảm bảo công bằng xã hội của Nhà nước ta. Hiện nay, ở Việt Nam tồn tại hai loại hình tham gia BHXH đó là BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Nếu như BHXH bắt buộc áp dụng cho các đối tượng là lao động làm việc trong các doanh nghiệp, các cơ quan, đơn vị hành chính sự nghiệp, Đảng, Đoàn thể...Trong khi, BHXH tự nguyện áp dụng đối với số lượng lớn lao động trong các hộ gia đình, lao động làm việc trong các làng nghề, lao động tự do...Việc mở rộng loại hình BHXH tự nguyện giúp cho nhiều thành phần trong xã hội có thể tham gia nhằm huy động nguồn tài chính lớn và ổn định, góp phần đảm bảo an sinh xã hội ngày một tốt hơn, hướng tới mục tiêu giảm số người về già không có lương hưu của Đảng và Nhà nước ta. Nằm trong chu trình quản lý BHXH, thu BHXH nói chung, thu BHXH tự nguyện nói riêng ảnh hưởng trực tiếp đến chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH tự nguyện trong tương lai. BHXH tự nguyện cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc có đóng, có hưởng từ đó đặt ra yêu cầu đối với thu nộp BHXH. Nếu không thu được BHXH tự nguyện thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả các chế độ BHXH tự nguyện cho NLĐ. Do vậy, thu BHXH tự nguyện là một khâu quan trọng nhất, quyết định đến sự tồn tại và phát triển của hệ thống BHXH nói chung, đảm bảo sự cân đối, điều tiết của quỹ BHXH. Để quỹ BHXH được cân đối ổn định và phát triển lâu dài, công tác thu BHXH, trong đó có thu BHXH tự nguyện phải được đặt trong tổng thể các chính sách và nội dung phát triển kinh tế-xã hội. Thu BHXH tự nguyện muốn đạt hiệu quả cao thì việc tìm ra các tồn tại, hạn chế, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tự nguyện là vô cùng quan trọng để công tác quản lý thu được tổ
2 chức chặt chẽ, thống nhất, khoa học trong cả hệ thống, từ lập kế hoạch thu, phân cấp thu, tổ chức thu và quản lý tiền thu BHXH tự nguyện… BHXH huyện Bảo Yên được thành lập và đi vào hoạt động theo Quyết định số 110/QĐ-TCCB ngày 14/08/1995 của Tổng giám đốc BHXH Việt Nam. Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên là cơ quan trực thuộc Bảo hiểm xã hội tỉnh Lào Cai đặt tại huyện Bảo Yên, nằm trong hệ thống tổ chức của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, có chức năng giúp Giám đốc Bảo hiểm xã hội tỉnh Lào Cai tổ chức thực hiện các chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội và quản lý tài chính bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện. Thời gian qua, cùng với xu hướng chung của tỉnh Lào Cai và cả nước, số lượng người tham gia BHXH tự nguyện ngày càng tăng. Tính đến hết 31/12/2019 trên địa bàn huyện Bảo Yên có 409 người tham gia BHXH tự nguyện với số tiền thu được trên 912 triệu đồng. Giai đoạn 2017 - 2019 ghi nhận số người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện tăng nhanh chóng, nếu như năm 2017 mới chỉ có 147 người tham gia, năm 2018 tăng lên thành 193 người và đến năm 2019 toàn huyện có 409 người tham gia BHXH tự nguyện. Trong thời gian vừa qua, công tác quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên đã đạt được những kết quả tích cực nhưng bên cạnh đó vẫn còn bộc lộ những hạn chế như: số người tham gia còn ít, chưa tương xứng với tiềm năng của huyện, chưa đạt kế hoạch được giao; mạng lưới Đại lý thu còn ít, công tác thông tin, tuyên truyền về chính sách BHXH tự nguyện chưa phù hợp và hiệu quả,…. Để khắc phục những hạn chế nói trên, cần thiết phải có các giải pháp cụ thể nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH tự nguyện, phát triển bền vững quỹ BHXH trên địa bàn huyện. Xuất phát từ những tồn tại, hạn chế nói trên, với mong muốn tìm hiểu thực trạng quản lý thu BHXH tự nguyện đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH tự nguyện giai đoạn 2017 - 2019 tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. Qua đó, đề ra những giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về bảo hiểm xã hội tự nguyện, công tác thu BHXH tự nguyện - Phân tích thực trạng quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. - Xác định các yếu tố ảnh hưởng quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là: Quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai - Về thời gian: từ năm 2017 đến năm 2019 - Về nội dung: quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai gồm: lập dự toán thu BHXH tự nguyện; tổ chức thực hiện thu BHXH tự nguyện và thanh tra, kiểm tra quá trình thu BHXH tự nguyện. 4. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Về lý luận: Đề tài làm phong phú hơn lý luận về BHXH tự nguyện và quản lý thu BHXH tự nguyện tại cơ quan bảo hiểm. Là tài liệu giúp Bảo hiểm xã hội huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai thực hiện quy hoạch và kế hoạch quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai đến năm 2025 dựa trên cơ sở khoa học.
4 - Về thực tiễn: Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống, những giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, có ý nghĩa thiết thực cho quá trình tăng cường quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên và đối với Bảo hiểm xã hội khác có điều kiện tương tự. Đồng thời, đây cũng là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học và cho các công trình nghiên cứu liên quan 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH tự nguyện Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. Chương 4: Giải pháp hoàn thiện thiện quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH tự nguyện tại BHXH 1.1.1 Khái quát về BHXH a. Khái niệm về bảo hiểm xã hội Bảo hiểm và BHXH đã hình thành từ rất sớm trong lịch sử phát triển của xã hội loại người. Hiện nay, hầu hết các nước trên thế giới đã thực hiện chính sách BHXH và coi nó là một trong những chính sách xã hội quan trọng nhất trong hệ thống chính sách bảo đảm ASXH. Có nhiều khái niệm về BHXH tuy nhiên chưa có khái niệm thống nhất bởi lẽ, BHXH là đối tượng nghiên cứu của nhiều môn khoa học khác nhau như kinh tế, xã hội, pháp lý... Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đưa ra khái niệm về BHXH như sau: "BHXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội dẫn đến việc ngừng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già, và chết; đồng thời bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con". Khái niệm này đã phản ánh được sự kết hợp hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và mặt xã hội. Theo Phạm Thị Định (2015): “BHXH là sự đảm bảo đời sống cho người LĐ và gia đình họ khi bị giảm, bị mất khả năng LĐ hoặc mất việc làm , trên cơ sở san sẻ trách nhiệm đóng góp vào quỹ BHXH” (Giáo trình Kinh tế bảo hiểm, 2015). Theo Luật BHXH (2014): “ Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.” (Luật BHXH số 58/2014/QH13) Ở góc độ tài chính, BHXH là quá trình thành lập và sử dụng quỹ tiền tệ dự trữ của cộng đồng những người lao động, có sự bảo trợ của Nhà nước, để sản sẻ rủi ro, đảm bảo thu nhập cho họ và gia đình trong những trường hợp cần thiết theo quy định của pháp luật.
6 Ở góc độ pháp luật, BHXH là một chế độ pháp lý quy định đối tượng, điều kiện, mức độ đảm bảo vật chất và các dịch vụ cần thiết bảo vệ người lao động và gia đình họ trong các trường hợp bảo hiểm được Nhà nước xác định... Như vậy, có thể khái quát về BHXH như sau: BHXH là sự đảm bảo bù đắp một phần hoặc thay thế thu nhập cho người lao động, khi họ gặp phải những biến cố rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, chết; gắn liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành bởi các bên tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân người lao động và những người ruột thịt (bố, mẹ, vợ/ chồng, con) của người lao động trực tiếp phải nuôi dưỡng, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. b. Các loại hình BHXH BHXH có 02 loại hình, đó là BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Cụ thể: - BHXH bắt buộc: là loại hình BHXH mà NLĐ và người sử dụng lao động phải tham gia theo quy định của pháp luật về BHXH. - BHXH tự nguyện: là loại hình BHXH mà NLĐ tự nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình để hưởng BHXH. c. Bản chất của BHXH Cùng với quá trình phát triển, tiến bộ của loài người, BHXH được coi là một chính sách xã hội quan trọng của bất kỳ nhà nước nào, nhằm bảo đảm an toàn cho sản xuất, cho đời sống vật chất và tinh thần cho mọi người trong xã hội. BHXH được lập ra, tồn tại và phát triển là một nhu cầu khách quan, là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ gặp những biến cố làm giảm khả năng hoặc mất khả năng lao động dẫn đến việc giảm hoặc mất thu nhập. Với tư cách là công cụ quan trọng nhất để quản lý xã hội, nhà nước phải can thiệp và tổ chức bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người lao động, đặc biệt là để giải quyết mối quan hệ thuê mướn lao động giữa chủ và thợ. Yêu cầu giới chủ phải thực hiện những cam kết đảm bảo điều kiện làm việc và nhu cầu đời sống vật chất, tinh
7 thần cho giới thợ, trong đó có nhu cầu về tiền lương, về chăm sóc y tế, về chăm sóc khi bị ốm đau, tai nạn, trả lương khi NLĐ đến tuổi hưu... Đồng thời bản thân NLĐ cũng phải có trách nhiệm giành một khoản thu nhập chi trả cho bản thân mình khi có những rủi ro xảy ra. Mặt khác, nhà nước được coi như là một người chủ sử dụng lao động của mọi người lao động, vì vậy NLĐ không đủ để trang trải cho những khoản chi cho NLĐ khi họ gặp phải rủi ro thì Nhà nước phải có trách nhiệm trích một phần ngân sách để bảo đảm đời sống cơ bản cho người lao động. Nền kinh tế hàng hóa càng phát triển, việc thuê mướn lao động trở nên phổ biến thì càng đòi hỏi sự phát triển và đa dạng của BHXH. Nền kinh tế hàng hóa phát triển là nền tảng, là cơ sở của BHXH. BHXH được hình thành trên cơ sở quan hệ lao động, giữa các bên cùng tham gia và được hưởng BHXH. Nhà nước ban hành các chế độ, chính sách BHXH, tổ chức ra cơ quan chuyên trách, thực hiện nhiệm vụ quản lý hoạt động sự nghiệp BHXH. Chủ sử dụng và NLĐ có trách nhiệm đóng góp để hình thành quỹ BHXH. NLĐ (bên được BHXH) và gia đình của họ được cung cấp tài chính từ quỹ BHXH khi họ có đủ điều kiện theo chế độ BHXH quy định. Đó chính là mối quan hệ của các bên tham gia BHXH. Phân phối trong BHXH là phân phối không đều, nghĩa là không phải ai tham gia BHXH cũng được phân phối với số tiền giống nhau. Phân phối trong BHXH vừa mang tính bồi hoàn vừa không mang tính bồi hoàn. Những biến cố xảy ra mang tính tất nhiên đối với con người là thai sản (đối với lao động nữ), tuổi già và chết, trong trường hợp này, BHXH phân phối mang tính bồi hoàn vì NLĐ đóng BHXH chắc chắn được hưởng khoản trợ cấp đó. Còn trợ cấp do những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm, những rủi ro xảy ra trái ngược với ý muốn của con người như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, là sự phân phối mang tính không bồi hoàn; có nghĩa là chỉ khi nào NLĐ gặp phải tổn thất do ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp... thì mới được hưởng khoản trợ cấp đó. BHXH hoạt động theo nguyên tắc "cộng đồng - lấy số đông bù cho số ít" tức là dùng số tiền đóng góp nhỏ của số đông người tham gia BHXH để bù đắp, chia sẻ cho một số ít người với số tiền lớn hơn so với số đóng góp của từng người, khi họ gặp phải những biến cố rủi ro gây tổn thất.
8 Hoạt động BHXH là một loại hoạt động dịch vụ công, mang tính xã hội cao; lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. Hoạt động BHXH là quá trình tổ chức, triển khai thực hiện các chế độ, chính sách BHXH của tổ chức quản lý sự nghiệp BHXH đối với NLĐ tham gia và hưởng các chế độ BHXH. Là quá trình tổ chức thực hiện các nghiệp vụ thu BHXH đối với người sử dụng lao động và người lao động; giải quyết các chế độ, chính sách và chi BHXH cho người được hưởng; quản lý quỹ BHXH và thực hiện đầu tư bảo tồn và tăng trưởng quỹ BHXH. Nghiên cứu về sự giống và khác nhau giữa BHXH và BHTM sẽ làm rõ hơn bản chất của BHXH. BHTM là biện pháp chia sẻ tổn thất về mặt tài chính của một hay một số ít người gặp phải một hay một số loại rủi ro nào đó, được bù đắp bởi một quỹ tiền tệ tập trung hình thành từ sự đóng góp của những người tham gia bảo hiểm cũng có khả năng gặp phải rủi ro đó, thông qua hoạt động quản lý của các nhà kinh doanh bảo hiểm. Hoạt động của BHTM theo nguyên tắc có tham gia bảo hiểm mới được hưởng quyền bảo hiểm, đó là hoạt động kinh doanh kiếm lợi nhuận của các doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm, tuân thủ theo nguyên tắc hạch toán kinh tế, lời ăn, lỗ chịu. Kinh doanh bảo hiểm là hoạt động của các doanh nghiệp bảo hiểm nhằm mục đích sinh lợi, theo đó doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận rủi ro của người được bảo hiểm, trên cơ sở bên mua bảo hiểm đóng phí bảo hiểm để doanh nghiệp bảo hiểm trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm BHTM có những đặc điểm khác với BHXH ở một số nội dung sau: - Phạm vi hoạt động của BHTM rất rộng, có mặt ở tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội; không chỉ bó hẹp trong phạm vi lãnh thổ một nước mà còn trải rộng xuyên quốc gia. Tuy BHTM có nhiều loại nghiệp vụ bảo hiểm nhưng xét theo phương thức quản lý có thể chia thành hai nhóm nghiệp vụ bảo hiểm, đó là bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ. Bảo hiểm nhân thọ là loại nghiệp vụ bảo hiểm cho trường hợp người được bảo hiểm sống hoặc chết, bảo hiểm phi nhân thọ là loại nghiệp vụ bảo hiểm tài sản, trách nhiệm dân sự và các nghiệp vụ bảo hiểm khác không thuộc bảo hiểm nhân thọ