Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam chi nhánh Ninh Thuận

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là tập trung tìm hiểu, đánh giá thực trạng hoạt động KSNB Agribank Ninh Thuận. Kết hợp giữa thực tế và lý thuyết để đưa ra những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của kiểm soát nội bộ tại Agribank chi nhánh Ninh Thuận.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam chi nhánh Ninh Thuận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SỸ Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng Mã ngành: 64340201 Đề tài: HOÀN THIỆN KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM – CHI NHÁNH TỈNH NINH THUẬN HVTH: LÊ THỊ MINH PHƢƠNG MSHV: 020117150136 GVHD: TS. LÊ ĐÌNH HẠC TP. HCM, tháng 10/2017
NHẬN XÉT CỦA NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Tp. HCM, ngày …… tháng …… năm 2017 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG XÉT DUYỆT ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Tp. HCM, ngày …… tháng …… năm 2017 Chủ tịch Hội đồng xét duyệt
TÓM TẮT Kinh doanh ngân hàng luôn là một ngành chứa đựng nhiều rủi ro, không chỉ đơn thuần là rủi ro mất gốc, lãi vay hay rủi ro lãi suất mà rủi ro hoạt động đang ngày càng gia tăng. Để hội nhập sâu rộng vào sân chơi khu vực và thế giới, theo kịp sự thay đổi của môi trƣờng kinh doanh, sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu hóa, nhận diện kịp thời các rủi ro mới trong kinh doanh hay nói cách khác là phải quản trị đƣợc rủi ro, thì một trong những công cụ hữu hiệu, một cấu phần của hệ thống quản trị chính là xây dựng một hệ thống KSNB theo chuẩn mực thông lệ quốc tế, tạo tiền đề nâng cao năng lực hoạt động của NHTM, cạnh tranh tốt trên thị trƣờng quốc tế. Phòng ngừa, phát hiện, xử lý kịp thời rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng theo thông lệ quốc tế là yêu cầu đặt ra đối với Agribank nói chung và Agribank Ninh Thuận nói riêng. Xuất phát từ lý luận và thực tiễn trên, tác giả chọn đề tài: " Hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam chi nhánh Ninh Thuận" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ kinh tế, với mong muốn đóng góp vào việc nâng cao hiệu quả KSNB tại Agribank Ninh Thuận, hạn chế rủi ro trong quá trình hoạt động, tạo giá trị gia tăng cho chi nhánh phát triển bền vững và góp phần xây dựng thƣơng hiệu mạnh cho Agribank Việt Nam. Trong khuôn khổ đề tài, tác giả đã hệ thống hóa các cơ sở lý thuyết về KSNB tại NHTM, các mục tiêu của KSNB của NHTM và các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB của NHTM. Bằng phƣơng pháp nghiên cứu tổng hợp lý thuyết, khảo sát thực tế, tổng hợp và phân tích số liệu, luận văn đánh giá thực trạng hoạt động KSNB tại Agribank Ninh Thuận trong những năm qua. Từ đó, luận văn đã chỉ ra đƣợc những thành quả và hạn chế trong hoạt động KSNB tại chi nhánh. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất những giải pháp, những kiến nghị thiết thực để hoàn thiện hoạt động KSNB tại Agribank Ninh Thuận trong những năm tới.
LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là: LÊ THỊ MINH PHƢƠNG Hiện công tác tại: Agribank tỉnh Ninh Thuận Là học viên cao học lớp CH17B1 của Trƣờng Đại Học Ngân Hàng TP. HCM. Tôi cam đoan đề tài " Hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam chi nhánh Ninh Thuận" là luận văn chƣa từng đƣợc trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trƣờng đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã đƣợc công bố trƣớc đây hoặc các nội dung do ngƣời khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn đƣợc dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. Tác giả luận văn LÊ THỊ MINH PHƢƠNG i
LỜI CẢM ƠN Luận văn này đƣợc thực hiện tại Trƣờng Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh. Để hoàn thành đƣợc luận văn này tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trƣớc hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Lê Đình Hạc đã hƣớng dẫn tôi thực hiện nghiên cứu của mình. Xin cùng bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các thầy cô giáo, những ngƣời đã đem lại cho tôi nhiều kiến thức bổ trợ, vô cùng hữu ích trong những năm học vừa qua. Cùng gửi lời cám ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, phòng Đào tạo Sau đại học trƣờng Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập. Cuối cùng tôi xin gửi lời cám ơn đến gia đình, bạn bè, Ban lãnh đạo Agribank Ninh Thuận, những ngƣời đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. TP. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2017 ii
MỤC LỤC TRANG PHẦN MỞ ĐẦU………………………………………………………………………..1 CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM………………………………………………….9 1.1. Lý luận về hoạt động của ngân hàng thƣơng mại…………………………………9 1.2. Hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thƣơng mại………………………..10 1.2.1. Khái niệm kiểm soát nội bộ ..................................................................................... 10 1.2.2. Khái niệm KSNB trong NHTM .............................................................................. 13 1.2.3. Mục tiêu của KSNB trong NHTM .......................................................................... 15 1.2.4. Sự cần thiết thực hiện KSNB trong NHTM ............................................................ 16 1.2.5. Các bộ phận cấu thành hệ thống KSNB trong NHTM theo COSO 2013 ............... 17 1.2.6. Trách nhiệm KSNB của các bộ phận trong NHTM……………………………….25 1.3. Kinh nghiệm KSNB tại các NHTM và bài học kinh nghiệm cho Agribank Ninh Thuận……………………………………………………………………………………27 1.3.1. Kinh nghiệm về KSNB tại một số NHTM nƣớc ngoài .......................... ………….27 1.3.2. Kinh nghiệm KSNB tại một số NHTM trong nƣớc ................................................ 28 1.3.3. Bài học kinh nghiệm KSNB cho Agribank Ninh Thuận ......................................... 31 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ................................................................................................ 33 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM NINH THUẬN ………….34 2.1 Giới thiệu về Agribank và Agribank Ninh Thuận………………………………..34 2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển Agribank………………………………………...34 2.1.2. Tổng quan về Agribank Ninh Thuận ....................................................................... 35 2.2. Thực trạng hoạt động KSNB tại Agribank Ninh Thuận………………………...41 2.2.1. Môi trƣờng kiểm soát ............................................................................ ..................42 2.2.2. Đánh giá rủi ro ....................................................................................... ..................49 2.2.3. Hoạt động kiểm soát .............................................................................. ..................53 2.2.4. Thông tin và truyền thông ..................................................................... ..................63 2.2.5. Giám sát ................................................................................................. ..................64 2.3 Đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ ………………………………….66 iii
2.3.1 Những kết quả đạt đƣợc……………………………………………………………66 2.3.2 Những tồn tại………………………………………………………………………68 2.3.3 Nguyên nhân tồn tại………………………………………………………………..70 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ............................................................................... ................74 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG KSNB TẠI AGRIBANK NINH THUẬN ................................................................................................................. 75 3.1. Định hƣớng hoàn thiện hoạt động KSNB của Agribank Ninh Thuận.................75 3.1.1. Định hƣớng chiến lƣợc hoạt động của Agribank Ninh Thuận giai đoạn 2017 – 2020 và tầm nhìn đến năm 2030……………………………………………………………….76 3.1.2. Định hƣớng hoàn thiện hoạt động KSNB tại Agribank Ninh Thuận……………...76 3.2. Giải pháp nâng cao công tác KSNB tại Agribank Ninh Thuận…………………………77 3.2.1. Nâng cao chất lƣợng môi trƣờng kiểm soát…………………………………….....77 3.2.2. Nâng cao chất lƣợng đánh giá rủi ro……………………………………................79 3.2.3. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát…………………………………….......................80 3.2.4. Hoàn thiện hệ thống thông tin và truyền thông……………………………………81 3.2.5. Hoàn thiện hoạt động giám sát…………………………………….........................83 3.3. KIẾN NGHỊ...............................................................................................................84 3.3.1. Kiến nghị đối với NHNN.........................................................................................84 3.3.2. Kiến nghị đối với Agribank Việt Nam.....................................................................85 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................................87 KẾT LUẬN.......................................................................................................................88 iv
DANH MỤC VIẾT TẮT STT VIẾT TẮT GIẢI THÍCH 1 Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam 2 AICPA Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ 3 BCTC Báo cáo tài chính 4 CAP Ủy ban thủ tục kiểm toán 5 CBNV Cán bộ nhân viên 6 CNTT Công nghệ thông tin 7 Ủy ban thuộc Hội đồng quốc gia Hoa Kỳ về chống gian COSO lận báo cáo tài chính 8 HĐQT Hội đồng quản trị 9 HĐXX Hội đồng xét xử 10 KSNB Kiểm soát nội bộ 11 KSV Kiểm tra viên 12 NHNN Ngân hàng nhà nƣớc 13 NHTM Ngân hàng thƣơng mại 14 QĐ Quyết định 15 TMCP Thƣơng mại cổ phần 16 TSC Trụ sở chính 17 VNCB Ngân hàng xây dựng v
DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên bảng Trang Bảng 2.1. Kết quả hoạt động kinh doanh của Agribank Ninh Thuận 40 Bảng 2.2: Tổng hợp phiếu khảo sát KSNB 41 Bảng 2.3. Tình hình phân loại nợ tại Agribank Ninh Thuận 52 Bảng 2.4 : Tỷ lệ nợ xấu của Agribank Ninh Thuận giai đoạn 2014 - 2016 53 Bảng 2.5. Các cuộc tự kiểm tra các năm 2014-2016 56 Bảng 2.6. Các cuộc thanh tra của NHNN năm 2014-2016 57 Bảng 2.7: Bảng tổng hợp tình hình hoạt động kiểm tra công tác tín dụng tại 60 Agribank Ninh Thuận 2014 – 2016 vi
DANH MỤC HÌNH Tên hình Trang Hình 2.1. Cơ cấu tổ chức Agribank Ninh Thuận 36 Hình 2.2. Tăng trƣởng huy động vốn giai đoạn 2014 - 2016 38 Hình 2.3. Tăng trƣởng dƣ nợ giai đoạn 2014 - 2016 39 Hình 2.4. Cơ cấu cho vay theo lĩnh vực của Agribank Ninh Thuận 40 Hình 2.5. Kết quả khảo sát tính trung thực và giá trị đạo đức 43 Hình 2.6. Cơ cấu trình độ đội ngũ lao động của Agribank Ninh Thuận 44 năm 2016 Hình 2.7. Kết quả khảo sát cam kết đảm bảo về năng lực của chi nhánh 44 Hình 2.8. Kết quả khảo sát về phòng kiếm tra – kiểm soát 46 Hình 2.9. Kết quả khảo sát triết lý quản lý và phong cách quản lý 46 Bảng 2.10. Kết quả khảo sát về cơ cấu tổ chức và phân chia quyền hạn 48 Hình 2.11. Kết quả khảo sát về chính sách nhân sự 48 Hình 2.12. Kết quả khảo sát về thiết lập mục tiêu 50 Hình 2.13. Kết quả khảo sát về nhận dạng rủi ro 50 Hình 2.14. Kết quả khảo sát về đánh giá rủi ro 51 Hình 2.15. Kết quả khảo sát về phản ứng với rủi ro 53 Hình 2.16. Kết quả khảo sát về chính sách kiểm soát 54 Hình 2.17. Kết quả khảo sát về thủ tục kiểm soát 57 Hình 2.18. Kết quả khảo sát về thông tin và truyền thông 63 Hình 2.19. Kết quả khảo sát về hoạt động giám sát 65 vii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoạt động ngân hàng là lĩnh vực kinh doanh tài chính đặc biệt quan trọng đối với nền kinh tế. Bên cạnh những chức năng truyền thống nhƣ huy động vốn và cho vay tạo giá trị gia tăng, hệ thống ngân hàng còn là huyết mạch truyền dẫn thông tin giúp cho khả năng thanh toán của các nguồn lực trong xã hội đƣợc huy động và phát huy một cách có hiệu quả nhất. Quá trình hội nhập ngày càng sâu rộng vào thị trƣờng tài chính, tiền tệ khu vực và thế giới, đem lại nhiều thời cơ và cũng có những thách thức mà hệ thống NHTM Việt Nam phải đối mặt, đặc biệt là thực trạng chƣa lành mạnh của hệ thống NHTM Việt Nam thời gian qua: quản trị rủi ro còn nhiều bất cập, nợ xấu có xu hƣớng tăng cao, năng lực quản trị yếu kém. Để giải quyết những mặt tồn tại đó thì hệ thống NHTM Việt Nam phải tiến hành tái cơ cấu đổi mới nhằm nâng cao năng lực tài chính, năng lực quản trị,… tăng khả năng cạnh tranh với các tổ chức tín dụng nƣớc ngoài. Kinh doanh ngân hàng luôn là một ngành chứa đựng nhiều rủi ro, không chỉ đơn thuần là rủi ro mất gốc, lãi vay hay rủi ro lãi suất mà rủi ro hoạt động đang ngày càng gia tăng. Hoạt động ngân hàng nhạy cảm với môi trƣờng kinh tế, chịu sự tác động rất lớn của những biến động kinh tế vĩ mô phạm vi quốc gia và quốc tế. Trong xu thế hội nhập với một quốc gia đang phát triển thì tính chất rủi ro của hệ thống tài chính càng gia tăng, đa dạng và mức độ phức tạp hơn. Thời gian qua KSNB trong các ngân hàng với chức năng chính là kiểm tra sau nên thƣờng không ngăn ngừa và phát hiện đƣợc kịp thời những sai sót trong quá trình hoạt động. Để hội nhập sâu rộng vào sân chơi khu vực và thế giới, theo kịp sự thay đổi của môi trƣờng kinh doanh, sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu hóa, nhận diện kịp thời các rủi ro mới trong kinh doanh hay nói cách khác là phải quản trị đƣợc rủi ro, thì một trong những công cụ hữu hiệu, một cấu phần của hệ thống quản trị chính là xây dựng một hệ thống KSNB theo chuẩn mực thông lệ quốc tế, tạo tiền đề nâng cao năng lực hoạt động của NHTM, cạnh tranh tốt trên thị trƣờng quốc tế. Bắt nhịp với quá trình hội nhập, Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) thời gian qua đã tiến hành tái cơ cấu toàn diện hệ thống giai đoạn 1
2012 – 2015, nỗ lực cải thiện năng lực tài chính, tích cực đổi mới, nâng cao năng lực quản trị điều hành, quản trị rủi ro, hiện đại hóa công nghệ…xây dựng nội lực vững mạnh, chuẩn bị sẵn sàng cho quá trình cổ phần hóa. Nhằm đảm bảo đạt đƣợc các mục tiêu chiến lƣợc đề ra và xây dựng ngân hàng phát triển ổn định vững chắc theo hƣớng hiện đại thì việc xây dựng một hệ thống KSNB hiệu quả là vấn đề cấp thiết của Agribank. Cùng với những rủi ro khách quan tiềm ẩn thì tình trạng suy thoái đạo đức của cán bộ nhân viên ngân hàng đã đến mức báo động khi ngày càng nhiều vụ việc lợi dụng những lỗ hổng của quy trình, thiếu sự giám sát để chiếm đoạt tài sản. Vì vậy việc phòng ngừa, phát hiện, xử lý kịp thời rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng theo thông lệ quốc tế là yêu cầu đặt ra đối với Agribank nói chung và Agribank chi nhánh Ninh Thuận (Agribank Ninh Thuận) nói riêng. Agribank Ninh Thuận phải thiết lập một bộ máy đƣợc tổ chức và điều hành kỷ cƣơng, khoa học với nguồn lực tài chính vững mạnh, chất lƣợng nguồn nhân lực cao nhằm tạo nên năng lực hoạt động mạnh mẽ. Tăng cƣờng hệ thống kiểm soát nội bộ, cảnh báo kịp thời về các rủi ro có thể xảy ra để tạo thế chủ động trong hoạt động ngân hàng. Xuất phát từ lý luận và thực tiễn trên, tác giả chọn đề tài: "Hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam chi nhánh Ninh Thuận" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ kinh tế, với mong muốn đóng góp vào việc nâng cao hiệu quả KSNB tại Agribank Ninh Thuận, hạn chế rủi ro trong quá trình hoạt động, tạo giá trị gia tăng cho chi nhánh phát triển bền vững và góp phần xây dựng thƣơng hiệu mạnh cho Agribank Việt Nam. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan 2.1. Các công trình nghiên cứu nƣớc ngoài Ủy ban kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (AICPA) đƣợc ghi nhận là một trong những tổ chức nghề nghiệp có ảnh hƣởng đáng kể đến sự phát triển của hệ thống cơ sở lý luận về KSNB khi trong nhiều năm liên tiếp phát hành và công bố các chuẩn mực kiểm toán đề cập đến các khái niệm và khía cạnh khác nhau của KSNB. Cụ thể: Năm 1958, AICPA lần đầu tiên phát hành thủ tục kiểm toán số 29 (Statement on Auditing Procedure No.29) trong đó phạm vi của KSNB đƣợc xác định trên hai khu vực chính là kiểm soát quản trị (Administrative Control) và kiểm soát kế toán (Accounting Control). Đến năm 2
1972, AICPA ban hành chuẩn mực số 54 “Tìm hiểu và đánh giá kiểm soát nội bộ” trong đó chỉ rõ bốn mục tiêu của kiểm soát kế toán. Đến năm 1988, trong chuẩn mực số 55 “Xem xét kiểm soát nội bộ trong kiểm toán báo cáo tài chính”, các yếu tố của KSNB đã đƣợc giới thiệu bao gồm: môi trƣờng kiểm soát, hệ thống kế toán và các thủ tục kiểm soát. Phạm vi của hoạt động kiểm soát vẫn chỉ tập trung chủ yếu vào hoạt động kế toán và nghiên cứu về KSNB vẫn chủ yếu phục vụ cho công tác kiểm toán báo cáo tài chính. Đây là hạn chế trong việc nghiên cứu KSNB ở giai đoạn này. Bên cạnh nghiên cứu của các tổ chức nghề nghiệp thì các nhà khoa học trong thời kỳ này cũng có những nghiên cứu cá nhân về KSNB. Cụ thể: Tác giả Victor Z.Brink và Herbert Witt trong cuốn sách “Kiểm toán nội bộ hiện đại: Đánh giá các hoạt động và hệ thống kiểm soát” đã đƣa ra qua điểm riêng về KSNB. Kể từ lần đầu tiên xuất bản năm 1941 và đến lần tái bản thứ tƣ năm 1982, cuốn sách đã có những đóng góp đáng kể về mặt lý luận đối với hoạt động kiểm toán nội bộ và nâng cao nhận thức về vai trò của kiểm soát nội bộ. Theo đó “Kiểm soát nội bộ đƣợc dùng để miêu tả những phƣơng pháp và thực hành nội bộ có liên quan đến việc nhằm đạt đƣợc tốt hơn các mục tiêu của tổ chức thực hiện” [21]. Các tác giả Alvin A.Arens và Jame Loebecke trong tác phẩm “Kiểm toán” đã đề cập đến KSNB trong Chƣơng 9 – Nghiên cứu về cơ cấu KSNB và đánh giá rủi ro kiểm soát, các tác giả đã đƣa ra lý do để các công ty xây dựng một hệ thống KSNB và nội dung trọng tâm của hệ thống KSNB đƣợc khẳng định là các quá trình kiểm soát; Tác giả Lois D.Etherington và Irene M.Gordon trong tác phẩm “Internal controls in Canadian corporations” đã nghiên cứu hệ thống KSNB trên các khía cạnh kiểm soát quản lý, kiểm soát hoạt động và kiểm soát kế toán [18]. Nhƣ vậy, mặc dù mục tiêu nghiên cứu KSNB vẫn nhằm để phục vụ cho nghiên cứu kiểm toán nội bộ nhƣng đã khẳng định đƣợc sự cần thiết của KSNB. KSNB không chỉ đơn thuần là kiểm tra công tác kế toán mà còn kiểm soát các hoạt động khác của tổ chức nhằm giúp tổ chức đạt đƣợc tốt hơn mục tiêu. 2.2. Các công trình nghiên cứu trong nƣớc Có rất nhiều đề tài nghiên cứu về KSNB với nhiều đối tƣợng ở nhiều góc độ và mục đích khác nhau trong lĩnh vực ngân hàng nhƣ: luận văn thạc sỹ, một số bài báo trên tạp chí kế toán, tạp chí ngân hàng,… 3
Luận văn thạc sĩ kinh tế “Hệ thống kiểm soát nội bộ nghiệp vụ tiền gửi tại Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Phú Mỹ” của tác giả Chu Thị Thùy Trang, Đại học Ngân hàng TP.HCM 2016. Tác giả đã làm rõ sự phát triển của hệ thống lý luận về KSNB theo Báo Cáo COSO 2013 và đề xuất các định hƣớng để hoàn thiện hệ thống KSNB nghiệp vụ tiền gửi tại BIDV chi nhánh Phú Mỹ. Tuy nhiên luận văn chỉ giải quyết vấn đề ở nghiệp vụ tiền gửi của BIDV mà chƣa nói đến các quy trình nghiệp vụ khác trong hoạt động ngân hàng. Lê Thị Thu Vân 2016, Nâng cao hiệu quả kiểm tra kiểm soát nội bộ hoạt động tín dụng tại ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh Bình Phước: Luận văn thạc sĩ kinh tế - Trƣờng Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Luận văn đã phân tích thực trạng KSNB hoạt động tín dụng của Agribank Bình Phƣớc theo khung lý thuyết của Báo Cáo COSO 2013. Tuy nhiên luận văn cũng chỉ giải quyết vấn đề KSNB quy trình cấp tín dụng mà chƣa đề cập một cách toàn diện về hệ thống KSNB của Agribank. Trần Thị Thìn 2016, Hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – chi nhánh Quận 5. Luận văn thạc sĩ kinh tế, Trƣờng Đại học ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả đã phân tích rõ thực trạng về hệ thống KSNB của Agribank chi nhánh Quận 5 trên nền tảng hệ thống KSNB của Agribank Việt Nam. Luận văn nêu lên những mặt đã làm đƣợc, những mặt còn tồn tại, nguyên nhân của những tồn tại đó. Tuy nhiên, luận văn chỉ cho ta thấy đƣợc thực tiễn triển khai KSNB tại các chi nhánh Agribank trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và các kiến nghị đặc thù, chƣa thể áp dụng cho Agribank chi nhánh Tỉnh. Hoàng Thị Quỳnh Giao 2016, Kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh Quảng Trị: Luận văn thạc sĩ kinh tế - Trƣờng Đại học Đà Nẵng. Luận văn đã phân tích thực trạng KSNB hoạt động tín dụng của Agribank Quảng Trị theo khung lý thuyết của Báo Cáo COSO 2013. Tuy nhiên luận văn cũng chỉ giải quyết vấn đề KSNB quy trình cấp tín dụng mà chƣa đề cập đến các mặt nghiệp vụ khác trong hệ thống Agribank. Bên cạnh các đề tài có một số bài viết trên các tạp chí nghiên cứu về kiểm soát nội bộ nhƣ: Phạm Quang Huy 2014, Bàn về COSO 2013 và định hướng vận dụng trong việc 4
giám sát quá trình thực thi chiến lược kinh doanh. Tạp chí phát triển và hội nhập số 15, tr 29-33, tháng 03-04/2014; Nguyễn Thị Hƣơng Liên 2015, Bài học từ thất bại của hệ thống KSNB ngân hàng thương mại, Tạp chí nghiên cứu khoa học kiểm toán; Ngô Thái Phƣợng, Lê Thị Thanh Ngân 2015, Khuôn khổ hệ thống KSNB theo tiêu chuẩn Basel. Tạp chí thị trƣờng tài chính tiền tệ số 5, tr 18 – 21, tháng 05/2015; Lý Hoàng Ánh, Trần Mai Ƣớc 2015, Về Hiệp ƣớc Basel và những gợi mở cho các Ngân hàng Việt Nam trƣớc thềm AEC. Tạp chí phát triển và hội nhập số 26, tr 66-69, tháng 01-02/2016. Các bài báo khoa học trên nghiên cứu về khuôn khổ KSNB theo thông lệ quốc tế và đã đƣa ra những thất bại của hệ thống KSNB theo Uỷ ban về giám sát ngân hàng (Basel, 1998), các giai đoạn phát triển của hệ thống KSNB áp dụng tại các NHTM Việt Nam tiến gần hơn với các chuẩn mực thông lệ quốc tế. 2.3. Nhận xét về tổng quan nghiên cứu và hƣớng nghiên cứu của luận văn Từ tổng quan các công trình nghiên cứu trong nƣớc và nƣớc ngoài, có thể nhận xét chung nhƣ sau: Các công trình nƣớc ngoài: Các nghiên cứu chủ yếu làm rõ khái KSNB, các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB và phạm vi nghiên cứu ở các nƣớc phát triển. Các nghiên cứu này chƣa đề cập đến KSNB tại các NHTM ở Đông Nam Á. Các công trình trong nƣớc: các nhà nghiên cứu quan tâm đến KSNB hầu hết đều tập trung nghiên cứu về thực trạng thông qua thiết lập bảng khảo sát nhìn nhận từ quy trình tổ chức của bộ máy KSNB, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả KSNB tại đơn vị và đƣa ra một số kiến nghị để các giải pháp có tính thực thi cao. Đề tài đã đóng góp về mặt thực tiễn và giải pháp đƣợc nghiên cứu phù hợp với mô hình tổ chức quản lý của từng đơn vị. Ninh Thuận với đặc thù là một tỉnh có điều kiện tự nhiên, địa lý rất khắc nghiệt nên kinh doanh ngân hàng cũng có những rủi ro riêng. Vì thế tác giả kế thừa các luận điểm quan trọng trong những nghiên cứu trên, kết hợp với tình hình thực tế tại chi nhánh để làm cơ sở cho những kiến nghị trong luận văn. Đề tài của tác giả cũng kế thừa các phƣơng pháp trên để nghiên cứu đánh giá công tác KSNB tại Agribank Ninh Thuận trong giai đoạn 2014-2016. Tuy nhiên, nghiên cứu của tác giả không trùng lắp với các nghiên 5
cứu trƣớc, tác giả thực hiện nghiên cứu công tác KSNB trong phạm vi Agribank Ninh Thuận và thực hiện thời gian nghiên cứu trong giai đoạn 2014-2016. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là tập trung tìm hiểu, đánh giá thực trạng hoạt động KSNB Agribank Ninh Thuận. Kết hợp giữa thực tế và lý thuyết để đƣa ra những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của kiểm soát nội bộ tại Agribank chi nhánh Ninh Thuận. 3.2. Mục tiêu cụ thể Để giải quyết mục tiêu tổng quát, tác giả đã chi tiết hóa thành các mục tiêu cụ thể nhƣ sau: Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, qua đó thấy đƣợc vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động chung của ngân hàng. Trên nền tảng cơ sở lý luận về hệ thống kiểm soát nội bộ, luận văn sẽ đi sâu phân tích và đánh giá thực tiễn công tác xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Agribank Ninh Thuận. Qua đó, đánh giá đƣợc những thành tựu đã đạt đƣợc cũng nhƣ phân tích những hạn chế còn tồn tại trong hệ thống. Trên cơ sở đánh giá hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ, luận văn đề xuất một số khuyến nghị đối với Agribank Ninh Thuận nhằm hoàn thiện KSNB tại chi nhánh trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Agribank Ninh Thuận 4.2. Phạm vi nghiên cứu Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu thực trạng hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ trên cơ sở phòng ngừa, quản trị những rủi ro chung trong hoạt động ngân hàng (rủi ro vận hành), không đi sâu vào phân tích các rủi ro đặc thù khác (nhƣ rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất). Về không gian nghiên cứu: Agibank Ninh Thuận 6
Về thời gian nghiên cứu: Đề tài tập trung vào nghiên cứu, phân tích số liệu hoạt động KSNB tại Agribank Ninh Thuận. Số liệu đƣợc thực hiện cho nghiên cứu đề tài này tại Agribank Ninh Thuận đƣợc thu thập trong vòng ba năm từ 2014-2016. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu, luận văn sử dụng kết hợp các phƣơng pháp: Phƣơng pháp tổng hợp, phân tích diễn dịch nhằm hệ thống hóa và làm rõ lý luận về KSNB tại NHTM. Phương pháp thống kê: Số liệu đƣợc thu thập từ các báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của Agribank Ninh Thuận qua các năm, các kết luận chỉ đạo của Agribank qua các cuộc họp khu vực, báo cáo của NHNN và một số NHTM trên địa bàn. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp: Việc xác định các tiêu thức dùng để nghiên cứu hoat động KSNB tại Agriabank Ninh Thuận dựa trên cơ sở tham khảo các tài liệu, sách, tạp chí, bài báo, trang web, các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, các báo cáo của Agribank Ninh Thuận. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp: Thông tin sơ cấp đƣợc thu thập từ phiếu điều tra thực tế thông qua bảng hỏi đƣợc chuẩn bị sẵn. Phương pháp so sánh: Sử dụng để so sánh hoạt động KSNB của Agribank Ninh Thuận giai đoạn 2014 đến 2016. Phương pháp điều tra khảo sát: Tác giả tiến hành gửi bảng câu hỏi trực tiếp hoặc thông qua email đến các cán bộ ngân hàng đang công tác tại Agribank Ninh Thuận để đánh giá khách quan về hoạt động KSNB của chi nhánh. Tổng số phiếu gửi đi là 210. Tổng số phiếu nhận về và hợp lệ là 195 phiếu. 6. Đóng góp của đề tài Trên cơ sở kế thừa nền tảng lý luận và thực tiễn của nhiều nghiên cứu trƣớc, luận văn có những điểm mới khác biệt so với những nghiên cứu trƣớc đây, cụ thể nhƣ sau: Một là: Bổ sung thêm bằng chứng thực tế để làm rõ nét hơn cơ sở lý thuyết về hệ thống và nội dung hoạt động KSNB của NHTM. Hai là: Về mặt thực tiễn, với những số liệu phân tích cụ thể, luận văn hy vọng có thể đƣa ra một cách toàn diện thực trạng hoạt động KSNB tại Agribank Ninh Thuận. Đồng thời đánh giá thực trạng những thành tựu, những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân trong 7
công tác KSNB tại Agribank Ninh Thuận trong giai đoạn 2014 - 2016. Đây là cơ sở để luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả KSNB tại Agribank Ninh Thuận, để hoạt động KSNB thực sự trở thành công cụ đắc lực nhằm đảm bảo việc phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro theo các mục tiêu mà Agribank Ninh Thuận đã đề ra. 7. Nội dung nghiên cứu Ngoài lời mở đầu, mục lục, danh mục các chữ viết tắt, danh mục các bảng, biểu đồ, hình, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục phụ lục, luận văn bao gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Lý luận chung về kiểm soát nội bộ của ngân hàng thƣơng mại Chƣơng 2: Thực trạng kiểm soát nội bộ tại Agribank Ninh Thuận Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Agribank Ninh Thuận 8
CHƢƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM 1.1. Lý luận về hoạt động của ngân hàng thƣơng mại Theo Peter Rose,“Ngân hàng với tƣ cách là những nhà cung cấp tín dụng, các kênh thanh toán, nơi cất giữ các khoản tiết kiệm của công chúng, những ngƣời quản lý số dƣ tiền mặt của hộ gia đình và công ty, những ngƣời đƣợc khách hàng ủy thác công việc quản lý tài sản của họ, những nhà cung cấp dịch vụ bảo hiểm trong một số hoàn cảnh cụ thể, những nhà đại lý trung gian thay mặt khách hàng thực hiện việc mua bán chứng khoán và các tài sản khác“. Trải qua nhiều năm, các ngân hàng đã phát triển qua nhiều hình thức tổ chức khác nhau để để cung cấp các dịch vụ tài chính theo yêu cầu của khách hàng. Theo khoản 12, điều 4, luật TCTD 2010 quy định rõ “hoạt động ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thƣờng xuyên là nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán” [11] Nhƣ vậy, NHTM thực hiện huy động vốn nhàn rỗi từ các cá nhân và doanh nghiệp thừa vốn sau đó cho vay lại các cá nhân và doanh nghiệp thiếu vốn hoạt động sản xuất kinh doanh; Và để đáp ứng nhu cầu thanh toán trong nền kinh tế, ngân hàng làm đầu mối trung gian thực hiện các chức năng thanh toán cho các chủ thể trong nền kinh tế. Hoạt động huy động vốn: Để đảm bảo cho hoạt động kinh doanh ngân hàng, công tác quan trọng đầu tiên của các NHTM đó chính là hoạt động huy động vì vốn nguồn vốn chủ sở hữu của các NHTM chiếm rất nhỏ trong tổng nguồn vốn. Công tác huy động vốn bao gồm: huy động vốn tiền gửi và huy động vốn phi tiền gửi thông qua các nghiệp vụ: tiền gửi thanh toán, tiền gửi tiết kiệm, phát hành giấy tờ có giá, vay trên thị trƣờng liên ngân hàng, vay NHNN… theo nguyên tắc có hoàn trả đầy đủ gốc và lãi đã thỏa thuận với bên gửi tiền. Hoạt động tín dụng và đầu tƣ: Nguồn vốn NHTM huy động đƣợc chủ yếu đem cho vay và tái đầu tƣ trở lại nền kinh tế trên cơ sở hoàn trả gốc và lãi. Ngay từ thời kỳ sơ khai của các NHTM, hoạt động tín dụng và đầu tƣ đã đƣợc coi là một hoạt động quan trọng bậc nhất, đem lại lợi nhuận chủ yếu quyết định sự tồn tại và phát triển của mỗi 9