Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở trường THCS

Chia sẻ: Chubongungoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:43

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm là khảo sát mục tiêu của kỹ năng cần tổ chức, "thu hút học sinh quan tâm đến việc cần thiết phải trang bị kỹ năng sống cho bản thân" để tổ chức rèn luyện theo thực tế khả năng của người học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở trường THCS

SÁNG KIẾN “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở trường THCS” I. LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN: Công tác quản lý II. CHỦ ĐẦU TƯ SÁNG KIẾN: Họ và tên: Nguyễn Thị Oanh Đơn vị công tác: Trường THCS Sơn Hà III. THỜI GIAN ÁP DỤNG: Năm học 2016 – 2017 và các năm học tiếp theo. IV. MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN: 1. Nội dung sáng kiến. Bác Hồ vị Cha già muôn vàn kính yêu của dân tộc ta luôn quan tâm đến việc rèn luyện nhân cách cho thế hệ trẻ, đặc biệt là lứa tuổi học sinh. Trong một lần nói chuyện với học sinh Bác đã dạy “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó” Lời dạy đó vừa có ý nghĩa lý luận, vừa có giá trị thực tiễn đã vạch ra được phương hướng tu dưỡng cho mọi người là phải rèn luyện cả tài lẫn đức để trở thành một con người toàn diện. Hiện nay đất nước ta đang trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nền kinh tế thị trường phát triển và hội nhập quốc tế, khoa học công nghệ càng phát triển mạnh như vũ bão, mang lại những lợi ích hữu dụng cho loài người, nhưng cũng vì thế con người phải đối mặt với những thách thức to lớn từ môi trường thiên nhiên, xã hội và đặc biệt mối quan hệ xã hội giữa người với người. Với những thay đổi đó, xã hội nói chung, ngành giáo dục nói riêng đang từng ngày phải đối mặt với những thách thức và cần phải có những thay đổi để phù hợp với những mục tiêu và hoàn cảnh mới, yêu cầu xã hội đòi hỏi phải đào tạo ra những con người có tri thức khoa học, vừa có kỹ năng làm việc, kỹ năng tự phục vụ bản thân; kỹ năng xác lập mục tiêu cuộc đời; kỹ năng điều chỉnh và quản lý cảm xúc; kỹ năng giao tiếp và ứng xử; kỹ năng thể hiện tự tin trước đám đông; kỹ năng đối diện và ứng phó khó khăn trong cuộc sống; kỹ năng đánh giá 1
người khác,… trước những chuyển biến quá nhanh chóng đã hạn chế phần nào chức năng của gia đình với những giáo dục đạo đức truyền thống, đem lại cho lứa tuổi thiếu niên quá nhiều thử thách. Bước vào tuổi thiếu niên, trong độ tuổi học sinh THCS các em bắt đầu muốn tự mình xem xét các sự việc, không muốn sự can thiệp của người khác, kể cả bố mẹ, sự phát triển của “tự ý thức” đòi hỏi học sinh luôn muốn thoát khỏi mối quan hệ phụ thuộc trước kia để trở thành cá thể độc lập, đây là lứa tuổi dễ bốc đồng và khó tự chủ thường bị bạn bè kích động, phát triển chưa hoàn thiện về tâm sinh lý, thiếu khả năng kiềm chế bản thân, các em dễ rơi vào các tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật, nhiều hành vi bạo lực và bị bạo hành của các em thường xuyên xảy ra nó để lại cú sốc tinh thần cho học sinh. Từ những lý do trên là một cán bộ quản lý, tôi thấy mình cần phải triển khai sâu rộng, thường xuyên tăng cường việc Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nói chung, học sinh trường THCS Sơn Hà nói riêng ngay trong năm học này và những năm học tiếp theo, đây là giải pháp mang tính bền vững lâu dài, thường xuyên mà mỗi nhà trường cần phải thực hiện, phải quan tâm không lơ là được. Tình hình thực tế việc giáo dục kỹ năng sống của trường THCS Sơn Hà trong những năm qua chúng tôi đã thu được những thành công nhất định. Sơn Hà là một địa bàn khó khăn ở vùng núi của huyện Nho Quan, cách trung tâm huyện Nho Quan khoảng 18km về phía Nam, dân cư được phân bổ thành 10 thôn, với tổng số dân là 5325 nhân khẩu, với 1251 hộ, là một xã chủ yếu sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy hải sản, nghề tiểu thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ bước đầu phát triển nhất là mộc truyền thống đã và đang phát triển mạnh mẽ, đời sống của nhân dân tương đối ổn định, nhiều phụ huynh học sinh quan tâm đến việc giáo dục con cái, sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường để giáo dục học sinh tương đối chặt chẽ, kịp thời, đáp ứng được sự mong mỏi của nhân dân. Năm học 2016-2017, trường THCS Sơn Hà có 8 lớp, với 263 học sinh, đa số học sinh ngoan ngoãn, chấp hành tốt nội quy, quy định của nhà trường, của lớp, của Liên đội, vì vậy hàng năm có trên 90% học sinh của nhà trường xếp loại hạnh kiểm từ loại tốt, khá trở lên, tỷ lệ lên lớp, tốt nghiệp trên 95%, tỷ lệ học 2
sinh trung bình, yếu kém giảm còn dưới 3%. Đội ngũ giáo viên nhà trường tổng số 22 cán bộ công chức, viên chức, 100% có trình độ đạt chuẩn và trên chuẩn, tỷ lệ giáo viên trên lớp đảm bảo yêu cầu, vì vậy nhà trường duy trì tốt các hoạt động đề ra, kết quả đạt được trong những năm qua đó là giữ vững danh hiệu Chi bộ trong sạch vững mạnh, Tập thể Lao động Tiên tiến cấp huyện, thành tích nổi bật trong năm học 2015-2016 Chi bộ đạt danh hiệu chi bộ trong sạch vững mạnh, được Đảng bộ xã tặng giấy khen. Tập thể nhà trường đạt danh hiệu “Tập thể Lao động Tiên tiến xuất sắc cấp tỉnh”, được Chủ tịch Ủy Ban nhân dân tỉnh Ninh Bình tặng khen. Công Đoàn đạt danh hiệu “Công đoàn cơ sở vững mạnh xuất sắc”, được Công đoàn Giáo dục tỉnh Ninh Bình tặng giấy khen, Liên đội được Hội đồng Đội huyện tặng giấy khen. Năm học 2016-2017, tính đến thời điểm này, nhà trường duy trì tốt sĩ số hiện có, kỷ cương nề nếp được đảm bảo, chất lượng giáo dục mũi nhọn, chất lượng đại trà được nâng lên, hiện nay nhà trường có 59 học sinh giỏi cấp huyện, 8 em học sinh đạt giải cấp tỉnh, 03 học sinh đạt giải quốc gia. Có những thành tích trên, nhà trường tập trung vào những mục tiêu chính, đó là tăng cường giáo dục đạo đức cho học sinh, giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng thực hành, duy trì tốt kỷ cương nề nếp lề lối tác phong làm việc, nâng cao chất lượng dạy học đi đôi với chất lượng giáo dục toàn diện học sinh, đổi mới các hình thức dạu học, hình thức kiểm tra đánh giá học sinh, kết hợp dạy học tích hợp liên môn với việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong môn học góp phần hoàn thành kế hoạch, mục tiêu nhiệm vụ hàng năm. Bên cạnh kết quả đạt được như trên, nhà trường còn gặp không ít những khó khăn cụ thể: Học sinh trong xã có trên 80% là con em thuộc hộ gia đình làm nông nghiệp, trình độ dân trí còn thấp, hiểu biết xã hội còn hạn chế, nhiều phụ huynh mải mê làm kinh tế phó mặc con cho nhà trường, cho ông bà ở nhà, chưa phối kết hợp với nhà trường và các tổ chức chính trị để giáo dục học sinh. Bản thân học sinh ở lứa tuổi này các em chưa trưởng thành, nửa muốn làm người lớn, nửa còn trẻ con, tâm sinh lý chưa phát triển đầy đủ, dễ bị kích động, bị bạn bè lôi kéo, dụ giỗ. 3
Nhà trường còn bất cập về đội ngũ, chưa đồng bộ về chuyên môn, một số giáo viên trẻ, mới ra trường, chưa có kinh nghiệm, chưa tâm huyết với nghề, vấn còn nhiều nhà giáo lúng túng trong việc vận dụng phương pháp giáo dục kỹ năng sống, dẫn đến việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh còn hạn chế. 1.1. Giải pháp cũ thường làm: 1.1.1. Nội dung giải pháp cũ: Hiện nay các trường THCS nói chung đã và đang chú ý đến việc rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua các chương trình giáo dục, thường tập trung vào các nội dung: - Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động ngoại khóa. - Lồng ghép trong việc dạy tích hợp liên môn trong các tiết dạy chính khóa, quan tâm chủ yếu trong giờ dạy học bộ môn giáo dục công dân, môn Ngữ Văn, môn Lịch sử, Địa lý,.. đã trú trọng rèn luyện kỹ năng ứng xử hợp lý với các tình huống trong cuộc sống, thói quen và kỹ năng làm việc, sinh hoạt theo nhóm. Rèn luyện sức khỏe và ý thức bảo vệ sức khỏe, kỹ năng phòng chống tai nạn giao thông và các tai nạn gây thương tích khác, rèn luyện kỹ năng ứng xử văn hóa, chung sống hòa bình, phòng ngừa bạo lực và các tệ nạn xã hội. . - Tổ chức giáo dục kỹ năng sống qua các giờ chủ nhiệm, sinh hoạt lớp, sinh hoạt đội, chào cờ đầu tuần. 1.1.2. Ưu điểm giải pháp cũ: Giải pháp này đã giúp học sinh ý thức được các giá trị của bản thân trong mối quan hệ xã hội, giúp học sinh hiểu biết về thể chất, tinh thần của bản thân mình; có hành vi, thói quen ứng xử có văn hóa, hiểu biết, chấp hành tốt nội quy quy định của nhà trường, của lớp đề ra và biết tôn trọng pháp luật. Giáo viên chủ động đưa ra các nội dung, không cần xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống chi tiết, không tốn nhiều thời gian nghiên cứu, huấn luyện. Học sinh tiếp thu được nhiều kiến thức từ giáo viên(đã đạt được kỹ năng mềm), tự giác thực hành, không phải làm báo cáo thu hoạch, không tốn thời gian trải nghiệm thực tế, chỉ thực hành giới hạn ở trong khuôn viên nhà trường. 1.1.3. Nhược điểm của giải pháp cũ: 4
Việc giáo dục kỹ năng sống như trên mới chỉ đạt kỹ năng mềm (trí tuệ cảm xúc) còn kỹ năng cứng (trí tuệ logic) chỉ chiếm 15%, chưa tập trung đào tạo cơ bản, chưa có kế hoạch cụ thể phải làm gì, giáo dục theo cách đó còn mang tính chất chung chung, chưa cụ thể chi tiết, vì vậy học sinh sau khi tốt nghiệp THCS thậm trí có nhiều em tốt nghiệp THPT, tốt nghiệp Đại học sau khi ra trường được nhận vào làm việc vẫn thiếu kỹ năng sống, cụ thể là kỹ năng làm việc nhóm, không biết cách diễn đạt kỹ năng giao tiếp kém, trình bày thiếu tự tin, không có lòng đam mê công việc, vẫn còn tình trạng “cha chung không ai khóc”,… Thành công của con người không chỉ dựa vào kinh nghiệm chuyên môn, kinh nghiệm(kinh nghiệm chuyên môn chỉ chiếm tối đa 40% cho việc thành công của họ), còn chính kỹ năng sống chiếm đến hơn 60% còn lại để thành công, nhưng với các giải pháp trên mới đáp ứng được 20% yêu cầu giáo dục vì vậy giới trẻ hiện nay thường thiếu những kỹ năng nhỏ nhất, các em phải biết kỹ năng sống không chỉ giúp mỗi học sinh, sinh viên mỗi con người tồn tại đúng nghĩa trong cuộc đời mà còn giúp các bạn biết bảo vệ chính mình để có cuộc sống an toàn trong tương lai, định hướng một cách hợp lý cho hạnh phúc, đem lại văn hóa cho đất nước. Đặc biệt đối với học sinh THCS, tầm nhìn và nhận thức chưa đúng đắn, chưa hiểu hết được thế nào là kỹ năng sống, cần rèn kỹ năng sống như thế nào? chính vì nhận thức của học sinh như vậy và việc học sinh chưa được giáo dục bài bản, các em sẽ gặp nhiều lúng túng trong việc giải quyết các vấn đề của bản thân dẫn đến tình tràng thiếu tự tin, khủng hoảng về tâm lý vì thế các em đã trở thành nạn nhân của những tệ nạn xã hội, thành những học sinh không ngoan, thành người con hư của gia đình, thậm trí còn dẫn đến vi phạm pháp luật ở tuổi vị thành niên. Nhiều em thiếu tính tự tin, tự lập, sống ích kỷ, vô tâm, thiếu trách nhiệm với gia đình và bản thân, luôn tỏ ra rụt rè khi có cơ hội thể hiện mình trước đám đông; hoặc các em không biết cách xử lý tình huống dù là thật đơn giản như kêu gọi sự giúp đỡ từ người khác, tìm đường, định hướng, đi xe buýt..; đến những khả năng cao hơn như thoát hiểm khi gặp hỏa hoạn hay gặp tai nạn đuối nước....hơn nữa, trước tình trạng bạo lực học đường ngày càng gia tăng thì kỹ năng tự bảo vệ mình cũng cần được coi trọng 5
khi các nhóm trẻ xấu luôn lấy sức mạnh cơ bắp hoặc đám đông để bắt nạt, ức hiếp các trẻ hiền, ngoan, ít nói,....Nhiều em học sinh có cuộc sống khép kín với thực tại, đắm chìm trong thế giới ảo của Internet, của thế giới game,... mà quên đi và đánh mất những cơ hội kết bạn, thể hiện những khả năng tiềm ẩn của mình, lo sợ rụt rè khi tiếp xúc với cộng đồng, xã hội. Tình trạng học sinh đánh nhau, vô lễ với thầy cô giáo, bỏ học, không hứng thú học tập xuất hiện ngày một nhiều,…Tất cả những hệ lụy đó, nguyên nhân thì có nhiều nhưng chung quy lại là do nhận thức, giáo dục chưa bài bản dẫn đến học sinh thiếu kỹ năng sống, đây là vấn đề đang được ngành giáo dục rất quan tâm, nhưng việc thực hiện thì chưa đem lại nhiều hiệu quả, khiến không ít các bậc cha mẹ phải phiền lòng vì con, trong một xã hội phát triển năng động như hiện nay. Vậy làm như thế nào để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, để việc rèn kỹ năng sống cho các em thực sự đem lại hiệu quả, góp phần to lớn vào công tác giáo dục học sinh một cách toàn diện trong giai đoạn hiện nay thì lại là cả một vấn đề lớn còn đang bỏ ngỏ. Nó cần sự chung tay đóng góp của tất cả những người làm công tác giáo dục, qua nghiên cứu và áp dụng thực tế tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp mới cần cải tiến để giáo dục kỹ năng sống học sinh đạt hiệu quả hơn. 1.2. Giải pháp mới cần cải tiến: Quá trình thực hiện giáo dục kỹ năng sống trong công tác quản lý học sinh ở trường THCS, nhà trường đã triển khai, xây dựng kế hoạch, phối hợp tổ chức giáo dục KNS cho học sinh hiệu quả bằng những giải pháp sau: 1.2.1. Xây dựng kế hoạch, chương trình giáo dục kỹ năng sống. Ngay từ khi bắt tay vào công việc này, chúng tôi đã xác định việc làm đầu tiên là: “Xây dựng kế hoạch tổ chức rèn luyện giáo dục kĩ năng sống cho học sinh định hướng thực hành" thành quy trình khép kín và có kế hoạch, nội dung thực hiện cụ thể, nhà trường đã phối hợp với Ban chấp hành Công đoàn, Đoàn thanh niên, Ban chỉ huy Liên đội cùng với các tổ chuyên môn xây dựng nội dung chương trình khép kín theo các chuyên đề, chủ đề từng tháng, phân công các bộ phận thực hiện theo kế hoạch ngay từ đầu các năm học. Nhận thức rõ việc rèn luyện kỹ 6
năng sống cho học sinh là cần thiết nhưng không thể vội vàng, nên phần nội dung thực thi được chúng tôi chia thành 3 giai đoạn: Giai đoạn 1: Xác định mục tiêu: Khảo sát mục tiêu của kỹ năng cần tổ chức, "thu hút học sinh quan tâm đến việc cần thiết phải trang bị kỹ năng sống cho bản thân" để tổ chức rèn luyện theo thực tế khả năng của người học. Giai đoạn 2: Lựa chọn các hoạt động cho người học và tổ chức các hoạt động cụ thể cho người học: Người dạy quan sát cấu trúc của các hoạt động hướng đến người học "Tiếp xúc, giúp đỡ, tư vấn, chia sẻ - phản hồi, xử lý tình huống …" Giai đoạn cuối: "Nâng cao chất lượng kỹ năng sống". Để thu hút học sinh trước hết chúng tôi cần thu thập những tài liệu liên quan đến vấn đề cần nghiên cứu để nắm chắc cơ sở lí luận cho việc rèn kĩ năng sống đối với học sinh về các mặt tâm lí, tình hình xã hội và sự thực hiện nghĩa vụ, quyền lợi của các em, nghiên cứu tình hình thực tế địa phương, điều tra tìm hiểu kỹ năng học sinh đã sẵn có của các em bằng các câu hỏi trắc nghiệm về các hành vi và chỉ yêu cầu nhận thức đánh dấu các hành vi cho là đúng, sai việc làm này chúng ta có thể tiến hành ngay trong các tiết dạy trên lớp giờ sinh hoạt lớp với các câu hỏi phù hợp, qua đó giúp các em hình thành những kỹ năng tối thiểu trong nhận thức phạm trù đạo đức, hình thành cho các em những thói quen cần thiết hằng ngày như chào hỏi, giúp bạn ... Ngoài ra Liên đội tổ chức hoạt động tập thể chia các nhóm đối tượng, thông qua giáo viên chủ nhiệm, phụ huynh, nắm bắt sở thích sở trường của học sinh qua các giờ học, giờ chơi như thi văn nghệ, thi thể dục thể thao, tổ chức các trò chơi dân gian, tham gia các buổi ngoại khóa, đi thực tế,…., để tìm ra các giải pháp tác động vào học sinh giúp các em hình thành các nhóm nhận thức thu hút các em tích cực tham gia váo các hoạt động, từ mỗi hoạt động, mỗi cuộc thi mỗi học sinh sẽ thấy mình còn thiếu, yếu mặt nào thiếu về kỹ năng nào, cùng với giáo viên sẽ tiếp tục rèn luyện. Khi xong giai đoạn 1 thì vào giai đoạn 2 tiếp xúc, giúp đỡ, tư vấn chia sẻ - phản hồi, xử lý tình huống…., để các em biết cách tự rèn luyện kỹ năng sống cho 7
bản thân. Qua quá trình quan sát học sinh ngoại khóa, hoạt động Ngoài giờ lên lớp, trong các tiết học đặc biệt giờ ra chơi, các buổi giao lưu văn hóa, văn nghệ... giáo dục giới tính để tìm ra các kĩ năng sống còn thiếu hoặc chưa đầy đủ sai lệch của học sinh, để nhập cuộc, mỗi học sinh hoặc nhóm học sinh và tập thể lớp bắt buộc phải có những hiểu biết nhất định về cuộc sống của chính bản thân mình, của các bạn và cộng đồng, từ đó đúc kết lại được những tình huống thường gặp trong cuộc sống và đưa ra cách giải quyết phù hợp. Từ đó giúp các em điều chỉnh lại hành vi sửa chữa thói quen không tốt, giải quyết các tình huống nảy sinh một cách đúng đắn. Với phương pháp này các thầy, cô phải tạo ra được uy tín, tình cảm thân thiện với học sinh, tạo cho em niềm tin, và trở thành người tư vấn tin cậy của các em qua đó giúp các em khẳng định bản thân dám nghĩ, dám làm, dám đấu tranh với sai trái của các bạn và có kỹ năng chia sẻ niền vui, nỗi buồn, sự thành công của mình và của bạn. Vào giai đoạn cuối HS được thể hiện và được trang bị, đầu tư kỹ năng sống cao hơn dưới hình thức hoạt động trải nghiệm thực tế, trong các câu lạc bộ, tuổi vị thành niên, TDTT, văn nghệ.…Tổ chức cho các em hoạt động cộng đồng, sinh hoạt và làm việc theo nhóm, các em được thực tế tìm hiểu cuộc sống của người lao động để hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh biết kết hợp trong làm việc, nhận thức đầy đủ về lao động, yêu quí người lao động, từ đó có đạo đức tốt trong cộng đồng dân cư. Các em được trực tiếp tham gia các buổi lao động công ích tại địa phương như lao động vệ sinh đường vào khu du lich Động thiên Hà do Đoàn thanh niên xã giáo cho tự quản, lao động làm sạch Ủy ban nhân dân xã Sơn Hà, để xã Sơn Hà đón nhận bằng công nhận xã đạt chuẩn Nông thôn mới, vận dụng kiến thức đã được học và công việc thực tế, thấy được ý nghĩa của việc mình làm cho lớp, cho địa phương từ đó hình thành cho các em kỹ năng lao động nhóm, sự cố gắng vươn lên hoàn thành công việc một cách có trách nhiệm với tập thể, với nhóm. Giúp các em có kỹ năng về làm việc, kỹ năng hợp tác làm việc, kỹ năng làm việc nhóm được nâng lên. Việc tổ chức cho học sinh trải nghiệm cuộc sống, ra thành phố biết được xã hội phát triển, tầm nhìn của học sinh, trải nghiệm ở tại địa phương thăm làng nghề, trang trại,… đã tạo điều kiện cho các em rèn kỹ năng về mặt xã hội. Với việc tổ chức cho học sinh 8
các trò chơi, thăm quan, đi dã ngoại, trải nghiệm thực tế, thi thể dục thể thao, … đó các em được giữ vai trò chủ đạo đã giúp các em phát huy được tính tích cực, tự chủ, tự giác, sáng tạo, phát huy được tài năng của mình và được phát biểu những ý kiến của riêng mình mà các em qua tâm. Việc tham các hoạt động trải nghiệm, giúp học sinh sáng tạo, học hỏi, có những ý tưởng tốt như em học sinh Hứa Phương Nam học sinh lớp 9B trường THCS Sơn Hà đã khám phá nảy sinh ý tưởng chế tạo “Máy hỗ trợ tập cầu lông” đã đem đến hội thi Khoa học kỹ thuật đạt giải Nhất cấp tỉnh, giải Nhất cấp quốc gia, giải Ba toàn cuộc, đem vinh dự cho bản thân và nhà trường. Khi tổ chức cho học sinh thăm các gia đình vào vụ thu hoạch sắn, ngô, khoai, và qua tìm hiểu thực tế của địa phương, học sinh nhà trường đã chế tạo “Máy thái khoai sắn hình con toán”, “Máy tách hạt ngô” những sản phẩm đã tham dự cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp huyện đều đạt giải, thi sáng tạo trẻ thanh thiếu niên nhi đồng đã đạt giải, riêng sản phẩm Máy hỗ trợ tập cầu lông đang tham dự cuộc thi toàn quốc. Nhà trường tổ chức cho học sinh được vấn đề cần thiết về sức khỏe, về nữ công gia chánh, về an toàn giao thông,…; được khám phá, sáng tạo khi tham gia câu lạc bộ, đồng thời, được thực hiện những kỹ năng sống cơ bản, được trao đổi, tâm sự về tâm tư của tuổi vị thành niên, những vướng mắc của bản thân trong cuộc sống.... Sau khi các em đã tham gia các hoạt động dưới sự tư vấn của thầy cô, và với việc quan sát thực tế của học sinh, nhà trường tổ chức cho học sinh thực hành kĩ năng sống: Thông qua các tiết học trên lớp với chương trình giáo dục trong nhà trường THCS Sơn Hà tùy theo từng môn, từng bài mà tổ chức cho các em hoạt động ngay tại trong lớp, ngay trong tiết học giải quyết tình huống giúp các em tự nêu lên kĩ năng để xử lý các kiến thức trên lớp. Thông qua đó mà liên hệ các tình huống tương tự mà các em đã gặp ở cuộc sống hằng ngày. Qua việc lồng ghép giáo dục kĩ năng sống trong các tiết dạy, ý thức học tập của các em có chuyển biến rõ rệt. Kĩ năng ghi chép, đọc, phân tích, giải quyết kiến thức một cách chủ động, sáng tạo đã được phát triển. 9
1.1.2. Tăng cường bồi dưỡng cho giáo viên nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm, lương tâm nghề nghiệp, tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Ngày nay, rèn luyện kỹ năng sống cho thế hệ trẻ mà tiêu biểu là các em học sinh là trách nhiệm chung của gia đình, nhà trường và xã hội, trong đó, người giáo viên giữ vai trò quyết định, đây cũng là một trong những nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực mà Bộ Giáo dục đã đề ra, để làm được điều này trước hết mỗi người GV phải hiểu được gì? Một là: Hiểu được kỹ năng sống là gì? Kỹ năng sống chính là năng lực của mỗi người, giúp giải quyết những nhu cầu và thách thức của cuộc sống một cách có hiệu quả. Theo WHO, kỹ năng sống là “Năng lực tâm lý xã hội, là khả năng ứng phó một cách có hiệu quả với những yêu cầu và thách thức của cuộc sống. Đó cũng là khả năng của một cá nhân để duy trì một trạng thái khoẻ mạnh về mặt tinh thần, biểu hiện qua hành vi phù hợp và tích cực khi tương tác với người khác, với nền văn hóa và môi trường xung quanh. Năng lực tâm lý xã hội có vai trò quan trọng trong việc phát huy sức khoẻ theo nghĩa rộng nhất về mặt thể chất, tinh thần và xã hội, kỹ năng sống là khả năng thể hiện, thực thi năng lực tâm lý xã hội này”. Theo UNICEF, giáo dục dựa trên Kỹ năng sống cơ bản là sự thay đổi trong hành vi hay một sự phát triển hành vi nhằm tạo sự cân bằng giữa kiến thức, thái độ và hành vi, ngắn gọn nhất đó là khả năng chuyển đổi kiến thức (phải làm gì) và thái độ (ta đang nghĩ gì, cảm xúc như thế nào, hay tin tưởng vào giá trị nào) thành hành động (làm gì và làm như thế nào). Hai là: Nội dung giáo dục kỹ năng sống: Giáo dục kỹ năng sống là giáo dục cho học sinh những kỹ năng cơ bản, cần thiết, hướng tới hình thành những thói quen tốt, giúp học sinh thành công, đảm bảo vừa phù hợp với thực tiễn, thuần phong mỹ tục Việt Nam và hội nhập quốc tế trong giai đoạn công nghiệp hóa đất nước, phù hợp với từng lứa tuổi và tiếp tục được rèn luyện theo mức độ tăng dần. 10
Ba là: Giáo viên phải nhận thức rõ tầm quan trọng của việc rèn kỹ năng sống cho học sinh cũng như ý thức được đó là nhiệm vụ lâu dài và cần phải thực hiện, luôn song song bên cạnh việc hoàn thành nhiệm vụ giảng dạy chuyên môn. do đó, người giáo viên ngoài những yêu cầu về kiến thức chuyên môn, đòi hỏi phải nắm vững kiến thức kỹ năng sống để giáo dục các em học sinh, tạo điều kiện để các em cảm nhận được không khí thân thiện với trường, lớp, với gia đình và với mọi người. Tuy nhiên, tùy theo lứa tuổi và bậc học mà người giáo viên có những biện pháp giáo dục các em khác nhau. Giáo dục kỹ năng sống bao gồm giáo dục nhận thức, sự hiểu biết, thái độ, cách vận dụng và sau cùng là những hành vi mang tính tích cực, đây là lứa tuổi có nhiều thay đổi về mặt tâm sinh lý, thích tìm tòi học hỏi cái mới, điều lạ, nhiều em chưa phân biệt rõ được cái gì tốt, cái gì xấu; điều gì nên làm và điều gì không nên làm nên đôi khi còn lẫn lộn, người giáo viên phải dẫn dắt các em vượt qua những khó khăn, thử thách để giúp các em nhận thức sâu sắc về những việc cần thiết phải làm đối với cuộc sống của bản thân và mọi người ở lứa tuổi học sinh, giáo dục các em tự phân tích, tổng hợp và giải quyết tình huống nào đó cụ thể. Luôn tạo điều kiện, động viên các em tham gia, hoạt động tốt công tác Đoàn - Đội và những sân chơi bổ ích, lành mạnh như: Câu lạc bộ văn học, ngoại ngữ, TDTT,…. thường xuyên tổ chức buổi học ngoài giờ (gắn liền với nội dung học ở trường - như Lịch sử, văn học địa phương…) để giúp các em có thêm kiến thức về vốn sống và giáo dục tình yêu quê hương đất nước. Nhà trường đã tổ chức các buổi chiếu phim về Lịch sử Ninh Bình của Sở Giáo dục và Đào tạo Ninh Bình với nội dung thiết thực về truyền thống văn hóa, lịch sử cách mạng của quê hương, ngoài ra trong dịp kỷ niệm các ngày lễ lớn trong năm, nhà trường tổ chức cho học sinh xem phim về truyền thống, lịch sử, ý nghĩa của các ngày lễ lớn theo từng giai đoạn, phù hợp với nội dung, hoàn cảnh lịch sử, thông qua đó nhằm rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh. Ngoài những giờ lên lớp, chúng tôi cũng lưu ý giáo viên cần tranh thủ thời gian tìm hiểu học sinh để kịp thời chia sẻ, giúp đỡ động viên các em vượt qua khó khăn; lắng nghe những tâm tư, nguyện vọng của các em, trong quá trình tìm 11
hiểu, người giáo viên phải chân thành chủ động xóa bỏ khoảng cách giữa học sinh và giáo viên; luôn lựa chọn những ngôn từ mang tính sư phạm, thích hợp, bổ ích nhằm giáo dục các em có thêm kiến thức trong cuộc sống. Để giúp cho đội ngũ giáo viên nhận thức đúng về mục đích yêu cầu, nội dung giáo dục kỹ năng sống, trong năm học vừa qua, nhà trường đã tạo điều kiện cho các giáo viên được tham dự chuyên đề tập huấn về “Giá trị sống, kỹ năng sống và giao tiếp ứng xử” cho giáo viên và học sinh, thư viện trường đã bổ sung thêm các loại tài liệu để giáo viên nghiên cứu, tham khảo nhằm đáp ứng những yêu cầu trên. Như vậy, giáo dục kỹ năng sống cho mọi người nói chung và học sinh nói riêng là điều rất cần thiết, nó trang bị đầy đủ những kỹ năng cho các em để các em có được cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Để làm được điều đó, mỗi người giáo viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, gương mẫu ở mọi lúc, mọi nơi, là tấm gương sáng cho học sinh noi theo, nhất là trong việc giúp những em có thói quen xấu và hành vi tiêu cực trở thành con ngoan, trò giỏi và là người có ích cho xã hội sau này. Bốn là: Giáo viên cần nắm được các nhóm kỹ năng sống cần thiết cho học sinh trung học cơ sở: Khi tiếp xúc với học sinh, người giáo viên phải nắm được suy nghĩ, tìm hiểu từng đối tượng học sinh, tiếp tục rèn luyện những kỹ năng các em đã được học ở cấp Tiểu học, tập trung giáo dục những kỹ năng có ý nghĩa thiết thực góp phần hình thành hoàn thiện 3 phẩm chất đó là: Sống tự chủ; Sống yêu thương; Sống trách nhiệm và 8 năng lực đó là: Năng lực tự học; Năng lực tự giải quyết vấn đề và sáng tạo; Năng lực thể chất; Năng lực thẩm mỹ; Năng lực hợp tác; Năng lực giao tiếp; Năng lực tính toán; Năng lực công nghệ thông tin và truyền thông. Để hoàn thiện được 3 phẩm chất và 8 năng lực trên, học sinh THCS Sơn Hà đã giáo dục các em dựa trên 4 trụ cột với 5 mối quan hệ và 3 nhóm kỹ năng bao gồm: Bốn trụ cột: Học để biết; Học để làm; Học để chung sống; Học để tự khẳng định. 12
Năm mối quan hệ là: Đối với bản thân; Quan hệ với người khác; Quan hệ với công việc; Quan hệ với cộng đồng, đất nước, nhân loại; Quan hệ với môi trường tự nhiên. Ba nhóm kỹ năng là: Nhóm kỹ năng tự nhận thức; Nhóm kỹ năng quản lý bản thân; Nhóm kỹ năng xã hội. Ngoài ra, nhà trường kết hợp linh hoạt 10 nhóm kỹ năng sống cần thiết cho khối học sinh trung học cơ sở, để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh người giáo viên nên kết hợp đó là: Kỹ năng tự phục vụ bản thân; Kỹ năng xác lập mục tiêu cuộc đời; Kỹ năng quản lý thời gian hiệu quả; Kỹ năng điều chỉnh và quản lý cảm xúc; Kỹ năng tự nhận thức và đánh giá bản thân; Kỹ năng giao tiếp và ứng xử; Kỹ năng hợp tác và chia sẻ; Kỹ năng thể hiện tự tin trước đám đông; Kỹ năng đối diện và ứng phó khó khăn trong cuộc sống; Kỹ năng đánh giá người khác. 1.2.3. Giáo dục kỹ năng sống phù hợp với vai trò, nhiệm vụ được phân công và phối hợp. Sau khi xây dựng nội dung, chương trình khép kín, Ban giám hiệu nhà trường đã phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên, các bộ phận được phân công lại lên kế hoạch một cách chi tiết cho từng hoạt động. Hoạt động cho từng tháng, từng tuần, được BGH phê duyệt vào đầu tháng, sau đó BGH nhà trường có kế hoạch kiểm tra việc thực hiện, rút kinh nghiệm một cách kịp thời. Thông qua các hoạt động của Liên đội, các hoạt động ngoại khóa(tìm hiểu truyền thống địa phương, chăm sóc nghĩa trang liệt sỹ, công tác từ thiện nhân đạo, các cuộc thi, các buổi chuyên đề….) và các giờ sinh hoạt dưới cờ đầu tuần hay các giờ sinh hoạt cuối tuần, chúng tôi đã chuyển tải những kỹ năng sống cần thiết đến cho học sinh một cách có hiệu quả và nhận được sự đồng thuận của toàn thể giáo viên và học sinh, các hoạt động diễn ra sôi nổi, có tác dụng giáo dục cao. Về chức năng, nhiệm vụ của từng bộ phận, chúng tôi luôn xác định, tất cả đều có chung nhiệm vụ là dù bằng cách này hay cách khác thì thông qua hoạt động giáo dục của mình phải truyền tải tới học sinh những thông điệp về kỹ năng sống, làm sao để sau khi học sinh được tham gia các hoạt động giáo dục phải rút ra được những kinh nghiệm cho bản thân về những ứng xử trong cuộc sống, tuy 13
nhiên, chúng tôi vẫn xác định, hoạt động giáo dục nào thì phù hợp với bộ phận chuyên môn nào, từ đó có những phân công hợp lý, nhằm đem lại hiệu quả hoạt động cao nhất. Để nội dung, kế hoạch rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh được đi vào hoạt động có hiệu quả, nhà trường triển khai cụ thể như sau: a. Thành lập ban cố vấn và tổ tham vấn kỹ năng sống Ban cố vấn gồm Hiệu trưởng hoặc Phó hiệu trưởng làm trưởng ban, Chủ tịch Công đoàn, Tổ trưởng chuyên môn, Bí thư Đoàn, Tổng phụ trách Đội, Giáo viên chủ nhiệm. Tổ tham vấn: Toàn trường có 8 lớp, mỗi lớp đều có 1 tổ tham vấn kỹ năng sống, 5 bạn học sinh đại diện cho tổ sẽ tham gia vào Câu lạc bộ tham vấn kỹ năng sống của trường, khi tham gia vào tổ tham vấn, chính các em học sinh đại diện cho tập thể lớp sẽ là những người đưa ra các tình huống có thể xảy ra cần xử lý. Tuy nhiên với kinh nghiệm sống ít ỏi, không phải lúc nào học sinh cũng đưa ra tình huống hay, sát thực tế. Vì vậy, các thầy cô giáo trong chi đoàn giáo viên sẽ phải là những người cập nhật nhiều thông tin về xã hội để luôn có những tình huống “bài tập” dự phòng cho học sinh. Ban cố vấn còn tư vấn cách ăn mặc cho các bạn nữ, các kiến thức về các bài tập thể dục thể thao để có cơ thể khỏe đẹp, tư vấn về an toàn giao thông, các kiến thức xã hội khác… Chính vì thế, các thầy cô giáo, bên cạnh làm tốt chuyên môn cũng phải xây dựng luôn thói quen cập nhật thời sự và các kiến thức xã hội mới có thể làm tốt vai trò cố vấn cho tổ tham vấn, giáo viên, “phải mày mò, tìm hiểu trên mạng internet, tìm hiểu nắm bắt học sinh để biết được học sinh thời nay nghĩ gì, hành động như thế nào để có thể lựa chọn hoặc nghĩ ra các tình huống bài tập cho các em. b. Vai trò của Đội Thiếu niên tiền phong (TNTP) Hồ Chí Minh Trong những năm gần đây, Bộ GD-ĐT đã đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống cho học sinh vào chỉ thị về nhiệm vụ năm học. Tuy nhiên, chương trình giáo dục kĩ năng sống chỉ thông qua việc giảng dạy theo phương pháp tích hợp vào các môn học như Giáo dục công dân, Sinh hoạt ngoài giờ, Ngữ văn, Sinh học, Vật lý.... Vì vậy, hiệu quả của việc giảng dạy lồng ghép vẫn chưa cao trong 14
khi môn học kĩ năng sống vẫn chưa được đưa vào chương trình như một môn học chính khóa. Với đặc thù trường THCS, các hoạt động tập thể của các em học sinh chủ yếu thông qua hoạt động Đội thiếu niên tiên phong nên có thể thấy Đội TNTP là lực lượng giáo dục rất quan trọng trong nhà trường, là lực lượng giáo dục chính trong nhà trường, lực lượng dự bị của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, lực lượng nòng cốt trong các phong trào thiếu nhi. Đội lấy 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên, nhi đồng làm mục tiêu phấn đấu rèn luyện cho đội viên, giúp đỡ thiếu nhi trong học tập, hoạt động vui chơi; thực hiện quyền và bổn phận theo Luật bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em. Đội TNTP Hồ Chí Minh với mục đích tập hợp, giáo dục thiếu nhi trở thành con ngoan, trò giỏi, đội viên tốt, trở thành người công dân có ích trong tương lai. Việc giáo dục đội viên là nhiệm vụ chủ yếu, trực tiếp của tổ chức Đội. Tham gia các hoạt động Đội, các em luôn được rèn luyện trong không khí thi đua thân ái, “học mà chơi, chơi mà học”, giúp các em tiếp thu kiến thức tốt hơn, chất lượng học tập từ đó cũng được nâng lên đáng kể. Khi tham gia sinh hoạt Đội, các em được hoạt động trong tổ chức của chính mình, do đó các em sẽ có tính độc lập cao, giúp các em trở thành những con người chủ động trong cuộc sống sau này. Cũng trong môi trường này, các em có điều kiện để khẳng định sở trường, năng lực và phát triển năng khiếu; rèn luyện kỹ năng ứng xử, giao tiếp... Từ đặc điểm đặc thù của công tác Đội, chúng tôi nhận thấy rằng ngoài việc giáo dục về tư tưởng đạo đức cho đội viên, học sinh thì giáo dục kĩ năng sống cho đội viên cũng là một nhiệm vụ của Đội trong giai đoạn mới. Đối với trường THCS Sơn Hà, chương trình giáo dục kỹ năng sống thông qua công tác Đội TNTP Hồ Chí Minh bao gồm 4 nhóm kỹ năng cơ bản sau : Thứ nhất: Nhóm kỹ năng tự nhận thức bản thân ( Tôi là ai?, Tôi có những điểm mạnh và điểm yếu gì?, Ước mơ của tôi?, Mục đích của cuộc đời tôi?, Người khác đánh giá về tôi như thế nào?...) Thứ hai: Nhóm kỹ năng giao tiếp ứng xử (cách giao tiếp trong môi trường học đường, với bố mẹ, người lớn tuổi). Thứ ba: Kỹ năng hợp tác và chia sẻ (kỹ năng làm việc nhóm và giải quyết xung đột trong học đường). 15
Thứ tư: Nhóm kỹ năng phân biệt hành vi hợp lý và chưa hợp lý (phân biệt hành vi dũng cảm và liều mạng, hành vi yêu thương ...). * Những biện pháp Đội đã thực hiện để đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống vào hoạt động Đội là: Một là: Đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống vào giờ chào cờ đầu tuần Phương pháp 1: Bên cạnh các nội dung quen thuộc của buổi chào cờ, BGH luôn dành một phần thời gian để giáo dục KNS cho học sinh, trong giờ chào cờ, cử một giáo viên hoặc học sinh có khả năng trình bày tốt trình bày về các đề tài mà xã hội và học sinh đang quan tâm, hoặc kể chuyện về tấm gương đạo đức Hồ Chí minh. Các đề tài được đưa ra đó là “Ứng xử của học sinh trong nhà trường”, “Kỹ năng tự học”, “Kỹ năng giao tiếp”…Phương pháp này thích hợp khi muốn chia sẻ nhanh một vấn đề ngắn, và thời gian thuyết trình cũng không nên quá 15', để lôi cuốn được học sinh chú ý nghe và đạt hiệu quả giáo dục cao, chúng tôi thường biến bài thuyết trình thành câu chuyện kể. Người trình bày có thể đứng gần học sinh hơn rút ngắn khoảng cách với người nghe, luôn đặt câu hỏi để lôi kéo sự quan tâm của học sinh, có thể áp dụng phương pháp này trong nhiều trường hợp, cần ít thời gian cho sự chuẩn bị. Qua các hoạt động như thế này, học sinh có được kỹ năng phân tích, tư duy, phân biệt được các hành vi tốt, xấu, từ đó có ý thức phòng tránh và lên án những hành vi sai lệch. Phương pháp 2: Học sinh làm tiểu phẩm, hoặc đưa ra tình huống về các đề tài do Nhà trường gợi ý trước tùy theo nhu cầu và tình hình xã hội, có thể là: Chống bạo lực học đường; Xây dựng kỹ năng giao tiếp với người lạ; Phòng chống ma túy; Phòng chống AIDS; Phòng chống tai nạn; An toàn giao thông; Vệ sinh thực phẩm... Các tiêu phẩm này thường diễn ra trong khoảng 5' - 10', và giao lần lượt cho các lớp trình bày, xây dựng thành một buổi sinh hoạt tuyên truyền, tăng cường giao tiếp giữa nhóm người trình bày với học sinh toàn trường bằng cách đặt các câu hỏi yêu cầu người xem trả lời, thảo luận nhanh, chia sẻ những suy nghĩ của các nhân với vấn đề được gợi ý. 16
Giáo viên sẽ duyệt qua nội dung tiểu phẩm, hệ thống câu hỏi và chuẩn bị trước cho các nhóm trình bày kỹ năng định hướng, giải quyết các tình huống bất ngờ nhằm lôi kéo cho người xem đi theo nội dung của nhóm đã định trước. Trong buổi trình bày, nhà trường chuẩn bị trước một số quà nhỏ (kẹo, bánh, đồ dùng học tập...) để làm phần thưởng cho những câu trả lời hoặc câu hỏi do người xem nêu ra. Sau buổi trình bày, giáo viên Tổng phụ trách hoặc giáo viên được giao trách nhiệm chuyên đề phải có kết luận cho vấn đề được nêu ra trong buổi sinh hoạt đồng thời cám ơn nhóm học sinh đã trình bày tiêu phẩm, cám ơn toàn thể học sinh đã tích cực tham gia buổi sinh hoạt, sau đó thông báo nội dung sinh hoạt lần kế tiếp, để học sinh có thể chuẩn bị trước. Ở phương pháp 2 có ưu điểm là để học sinh phát triển tư duy phê phán tích cực, các em có cơ hội rèn luyện kỹ năng thế vai, tạo sự năng động và giúp học sinh có cơ hội cùng chung làm việc với nhau trong nhóm, phát huy khả năng lãnh đạo trong học sinh. Trong các giờ sinh hoạt đầu tuần có lồng ghép giáo dục kỹ năng sống này, tất cả giáo viên đều phải có mặt để theo dõi nội dung giáo dục học sinh nhằm có biện pháp giáo dục đồng bộ, tránh sự trùng lặp hoặc không thống nhất trong việc giáo dục kỹ năng sống trong học sinh. BGH cùng với Liên đội đã đưa nội dung sinh hoạt kỹ năng sống trong giờ sinh chào cờ đầu tuần đến tất cả giáo viên chủ nhiệm 1 tuần trước đó, để có sự chuẩn bị. Ban cố vấn, Liên đội đưa ra chuẩn đánh giá xếp loại liên đội, giáo viên chủ nhiệm đưa vào nội dung tham gia sinh hoạt lớp thành một tiêu chuẩn thi đua xếp hạng của lớp, tiêu chuẩn xét thi đua cá nhân cuối năm đồng thời Ban giấm hiệu nhà trường thông báo trong hội đồng sư phạm việc cần thiết phải có sinh hoạt dưới cờ, nhằm cho giáo viên thấy được vai trò và nhiệm vụ của mình, mỗi giáo viên là tấm gương sống giáo dục học sinh, kể cả việc tham gia chào cờ đầu tuần, và đó cũng là một kỹ năng sống cần giáo dục các em- kỹ năng tham gia sinh hoạt cộng đồng, thể hiện trách nhiệm và năng lực bản thân với cộng đồng. 17
Hai là: Thông qua các buổi sinh hoạt tập thể để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Trong năm học, để chào mừng các ngày lễ kỉ niệm của đất nước, bên cạnh các phong trào thi đua mang tính chuyên môn như: Hội học hội giảng, Bông hoa điểm tốt…., BGH nhà trường luôn chỉ đạo Liên đội kết hợp với Đoàn thanh niên tổ chức các buổi sinh hoạt tập thể với nhiều nội dung phong phú, trong đó lồng ghép nội dung giáo dục kỹ năng sống cho học sinh như: Thi tìm hiểu về An toàn giao thông nhân tháng An toàn giao thông. Tổ chức cắm trại trong dịp tết Trung thu. Thi viết báo tường và tổ chức Hội vui học tập nhân kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam Giao lưu, trò chuyện cùng các bác cựu chiến binh tại đại phương nhân ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam Tổ chức liên hoan văn nghệ chào mừng ngày thành lập Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh 26-3 Thông qua việc tham gia các buổi sinh hoạt tập thể đó, học sinh không những được tìm hiểu về lịch sử, truyền thống của đất nước, của cha ông đi trước, được tham gia vui chơi thư giãn sau những ngày học căng thẳng, mà còn được hòa mình vào các hoạt động, được thể hiện những năng lực của bản thân, có cơ hội được thể hiện cảm xúc, được rèn luyện cách làm việc đồng đội…như vậy là các em được rèn luyện những kỹ năng sống một cách tự nhiên nhất. Ba là: Đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống vào giờ sinh hoạt Đội hàng tuần hoặc giờ sinh hoạt ngoài giờ lên lớp. Mục đích của chúng tôi là biến giờ sinh hoạt Đội thành một buổi vui chơi với nhiều trò chơi khác nhau mà nội dung được giáo viên chủ nhiệm chuẩn bị từ trước, các trò chơi này phải được lựa chọn và có chủ đích nhằm giáo dục kỹ năng tương ứng cho học sinh, việc đưa giáo dục kỹ năng sống vào giờ sinh hoạt chủ yếu với cách làm sao cho tăng tính chủ động của học sinh trong lớp, phát huy khả năng từng cá nhân và nhấn mạnh trò của tập thể, để học sinh thấy được và luôn phát huy khả năng phối hợp của nhóm trong khi giải quyết các vấn đề chung, không nên sa đà vào việc tổ chức các trò chơi mang tính giải trí đơn 18
thuần, sẽ làm sai lệch mục đích của việc lồng ghép nội dung giáo dục kỹ năng sống trong giờ sinh hoạt. Đối với giờ sinh hoạt Đội, chúng tôi đã lồng ghép vào giáo dục những kỹ năng như: Kỹ năng tự nhận thức bản thân, kỹ năng tự học-tư duy tích cực, kỹ năng hoạt động nhóm, kỹ năng lắng nghe, kỹ năng giải quyết vấn đề. c. Phát huy vai trò của Giáo viên chủ nhiệm lớp trong công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Giáo viên chủ nhiệm (GVCN) lớp ở trường phổ thông là “nhà quản lý không có dấu đỏ” là linh hồn của lớp học, ngày nay với sự nhận thức về quản lý giáo dục, có thể coi GVCN như một nhà quản lý với các vai trò: Người lãnh đạo lớp học; Người điều khiển lớp học; Người làm công tác phát triển lớp học; Người làm công tác tổ chức lớp học; Người giúp hiệu trưởng bao quát lớp học; Người giúp hiệu trưởng thực hiện việc kiểm tra việc tu dưỡng và rèn luyện của học sinh; Người có trách nhiệm phản hồi tình hình lớp học…..Như vậy có thể thấy người GVCN có một vai trò và vị trí vô cùng quan trọng trong nhà trường vì vậy mà bản thân mỗi người GVCN phải nắm vững, hiểu rõ và thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ và nội dung công việc của mình, không chỉ phải quản lý toàn diện lớp học, quản lý học sinh lớp học của mình; là cầu nối giữa hiệu trưởng (Ban giám hiệu), giữa các tổ chức trong trường, giữa các giáo viên bộ môn với tập thể học sinh lớp chủ nhiệm; giữa phụ huynh với nhà trường mà với tư cách là đại diện cho lớp còn có trách nhiệm bảo vệ, bênh vực quyền lợi chính đáng cho học sinh lớp chủ nhiệm, và quan trọng hơn, là cố vấn tổ chức hoạt động tự quản của tập thể học sinh. Bởi lẽ học sinh phổ thông là những em ở lứa tuổi thiếu niên, cuối thiếu niên và đầu thanh niên, lứa tuổi đang khẳng định mình, giàu ước mơ, có khả năng tự quản, tổ chức hoạt động tập thể… Tuy nhiên, vẫn là lứa tuổi mong muốn lớn hơn khả năng, muốn khẳng định nhưng chưa đủ về mọi mặt kinh nghiệm, tri thức, khi có thành công thì dễ tự tin quá mức, ngược lại gặp những thất bại đầu tiên dễ dao động, lòng tự tin bị giảm sút… Xuất phát từ những đặc điểm đó về tâm lý lứa tuổi, việc định hướng giáo dục đối với học sinh trung học là rất cần thiết, chức năng cố vấn có ý nghĩa giáo dục quan trọng nhất đối với giáo viên 19
chủ nhiệm có vai trò định hướng, điều khiển quá trình tự giáo dục của từng học sinh và tập thể học sinh, phát huy vai trò chủ thể tích cực của học sinh trong giáo dục, thể hiện bằng nghệ thuật sư phạm kích thích tư duy sáng tạo ở học sinh, phát triển tiềm năng trí tuệ vốn có của từng em trong học tập, đề xuất các nội dung, các giải pháp, cách thức tổ chức hoạt động thực hiện các mục tiêu giáo dục của nhà trường. Cố vấn cũng là sự điều chỉnh, điều khiển tư duy thái độ, tình cảm, hành vi, hoạt động của học sinh. Vai trò cố vấn đối với học sinh phải quán triệt được toàn diện nội dung giáo dục, kế hoạch hoạt động của cá nhân và tập thể lớp chủ nhiệm bao gồm từ việc học tập, rèn luyện đạo đức, văn hóa, thể dục thể thao, sinh hoạt tập thể, hoạt động chính trị xã hội, quan hệ giao tiếp…diễn ra trong nhà trường và ngoài xã hội. Giáo viên chủ nhiệm cần tư vấn trong quan hệ ứng xử xã hội, gia đình, cộng đồng và trong tình bạn, tình yêu, định hướng nghề nghiệp, việc làm của học sinh, đặc biệt đối với các lớp cuối cấp,….. nói rộng hơn, GVCN chính là thành viên đắc lực trong công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Sự khác nhau trong việc thực hiện những nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm lớp với thầy cô giáo bộ môn ở chỗ: Người giáo viên chủ nhiệm phải thực hiện tốt hơn, tự đòi hỏi rèn luyện ở mức cao hơn, thường xuyên hơn, đó là trách nhiệm, là nghĩa vụ và cũng là vinh dự vì học sinh, được phụ huynh tin yêu, gửi gắm trách nhiệm giáo dục con em vào tay mình. Giáo viên chủ nhiệm tổ chức các hoạt động được diễn ra một cách nhẹ nhàng, theo các trò chơi mà nhà trường đã gợi ý sẵn cho giáo viên hoặc một số tiết sinh hoạt trong lớp tạo ra bầu không khí sôi động tránh sự tẻ nhạt như trước đây vẫn làm đó là: Giáo viên chủ nhiệm tổng kết hoạt động tuần qua, xem xét qua các lỗi vi phạm của học sinh, chấn chỉnh những sai phạm, cảnh cáo và ghi nhận những trường hợp tái phạm của học sinh. Sau đó là thông báo các hoạt động trong tuần sắp tới, nhắc nhở và phân công học sinh thực hiện theo kế hoạch. Lớp trưởng đọc thông báo chung cho cả lớp và sau đó tổ chức văn nghệ hoặc các nội dung cần làm cho tuần sau. Với cách tổ chức như trên chỉ thích hợp với các lớp ngoan, ít vi phạm còn đối với các lớp thường xuyên có vi phạm thì giờ sinh hoạt lớp sẽ nhàm 20