Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:52

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương" đề xuất được biện pháp, cách thức lồng ghép nội dung lịch sử địa phương vào nội dung lịch sử dân tộc để phục vụ cho việc kiểm tra, đánh giá theo phương pháp dự án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT NAM ĐÀN 1 -------- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỔI MỚI KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ MÔN LỊCH SỬ THÔNG QUA SẢN PHẨM DỰ ÁN HỌC TẬP CỦA HỌC SINH CÓ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG MÔN: LỊCH SỬ GIÁO VIÊN THỰC HIỆN: 1. LÊ THỊ MƠ 2. NGÔ THỊ SONG THAO 3. TRẦN THỊ KIM PHƯƠNG Điện thoại: 0989883515- 0984355676- 0976447237 NĂM HỌC: 2021-2022
MỤC LỤC Nội dung Trang PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Lí do chọn đề tài 3 2. Đóng góp của đề tài 5 3. Tính khả thi của đề tài 5 4. Đối tượng nghiên cứu 4 5. Phương pháp nghiên cứu 5 6. Cấu trúc của đề tài 5 PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề đổi mới kiểm 7 tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. 1.1 Cơ sở lý luận 7 1.1.1. Một số quan điểm, chủ trương đổi mới kiểm tra đánh giá theo 8 hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh 1.1.2. Khái niệm dạy học dự án và kiểm tra, đánh giá bằng phương pháp 9 dự án. 1.1.3. Vai trò và ý nghĩa của việc kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông 11 qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. 1.2 Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học 12 sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực trong các trường THPT. 1.2.2. Thực trạng dạy học chương trình lịch sử địa phương cho học 14 sinh trong các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An Chương 2: Giải pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá thông qua 17 sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. 1
2.1. Quy trình thực hiện kế hoạch kiểm tra đánh giá môn Lịch sử thông 17 qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. 2.2. Những nội dung trong chương trình lịch sử địa phương tỉnh Nghệ 21 An đề xuất sử dụng trong kiểm tra, đánh giá bằng phương pháp dự án môn Lịch sử. 2.3. Quy trình thực hiện kế hoạch kiểm tra đánh giá môn Lịch sử thông 23 qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có chủ đề: Nghệ An trong thời kì đổi mới đất nước( từ 1986 đến nay) Chương 3: Thực nghiệm sư phạm đổi mới kiểm tra, đánh giá 36 thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương Nghệ An. 3.1. Mục đích thực nghiệm 36 3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm 36 3.3. Nội dung thực nghiệm 36 3.4. Kết quả thực nghiệm 37 C. KẾT LUẬN 42 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 45 D. PHỤ LỤC 46 2
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Lịch sử giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc, truyền thống lịch sử và văn hoá dân tộc; củng cố các giá trị nhân văn, lòng khoan dung, nhân ái, tinh thần cộng đồng và hình thành những phẩm chất của công dân Việt Nam, công dân toàn cầu trong xu thế phát triển của thời đại. Môn Lịch sử còn góp phần quan trọng trong việc giúp học sinh hình thành và phát triển tư duy lịch sử, tư duy hệ thống, tư duy phản biện, .. ..giúp học sinh nhận thức được những quy luật, bài học lịch sử và vận dụng nó vào thực tiễn cuộc sống. Mặc dù có tầm quan trọng như vậy nhưng xưa nay, môn Lịch sử vẫn bị coi là môn học "đi tìm quá khứ", xa rời thực tế, cứng nhắc, khô khan. Trong thực tế nhiều trường phổ thông, có một bộ phận không nhỏ học sinh ít quan tâm, thậm chí là thờ ơ với môn Lịch sử. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong đó một phần do trong quá trình dạy học và kiểm tra, đánh giá, một số giáo viên môn Lịch sử còn chú trọng những kiến thức hàn lâm, ghi nhớ những nội dung trong sách giáo khoa, ít liên hệ quá khứ với hiện tại, lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương; phương pháp kiểm tra, đánh giá nặng về viết, vấn đáp ở trên lớp. Nội dung lịch sử địa phương tuy có đưa vào chương trình dạy học chính khóa nhưng chưa được giáo viên quan tâm khai thác hiệu quả. Điều này dẫn đến tình trạng học sinh thiếu hứng thú khi học môn Lịch sử, học mang tính đối phó, học để lấy điểm. Từ năm học 2022-2023, cấp THPT sẽ bắt đầu thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 với mục tiêu phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh. Chương trình đặc biệt coi trọng nội dung thực hành, kết nối kiến thức các môn học với thực tiễn cuộc sống. Đối với môn lịch sử, yêu cầu đặt ra là phải hướng đến giúp người học phát triển năng lực tự tìm hiểu lịch sử suốt đời; có thể ứng dụng kiến thức, kỹ năng vào cuộc sống, nhất là phát triển các nghề nghiệp dựa trên kiến thức lịch sử, văn hóa. Để tiến tới thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018, trong những năm vừa qua, Bộ Giáo dục đã ban hành nhiều công văn, chỉ thị, thông tư với nội dung đổi mới về hình thức tổ chức, phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá. Theo thông tư số 26 /2020/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 08 năm 2020 sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế đánh giá, xếp loại học sinh trung học cơ sở và học sinh trung học phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 58/2011/TT- BGDĐT ngày 12 tháng 12 năm 2011 và thông tư số 22/2021/TT-BGDĐT, ngày 3
20 tháng 7 năm 2021 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo v/v quy định về đánh giá học sinh trung học cơ sở và học sinh trung học phổ thông, riêng trong lĩnh vực kiểm tra, đánh giá, bên cạnh phương pháp truyền thống là kiểm tra viết, vấn đáp, nay giáo viên có thể kiểm tra, đánh giá học sinh qua hồ sơ, sản phẩm học tập, đặc biệt là qua dự án học tập. Các phương pháp kiểm tra, đánh giá mới này, nhất là dự án học tập sẽ là cơ hội giúp học sinh gắn những nội dung kiến thức đã học với thực tiễn cuộc sống, gắn lí thuyết với thực hành, gắn kết môi trường học tập nhà trường với môi trường xã hội, thực hiện “học đi đôi với hành”. Đối với bộ môn Lịch sử thì mục đích của học tập lịch sử là hiểu quá khứ, định hướng hành động trong hiện tại và tương lai. Qua việc thực hiện các dự án, học sinh nhận thức đựợc mối liên hệ giữa quá khứ với hiện tại, lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương; rèn luyện kĩ năng sống và có phương pháp học tập bộ môn đúng đắn, khắc phục được quan niệm sai lầm cho rằng học lịch sử chỉ cần “học thuộc lòng” và ghi nhớ các sự kiện. Thực hiện chủ trương của ngành, trong những năm qua, đội ngũ giáo viên các cấp đã tích cực đổi mới về phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá. Đối với bộ môn lịch sử, giáo viên nhiều trường đã tổ chức dạy học với di sản, hình thành các câu lạc bộ lịch sử; kiểm tra, đánh giá qua các sản phẩm, dự án học tập bộ môn. Những thay đổi này đã làm tăng thêm tính hứng thú của học sinh với môn học, gắn kết được lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương. Tuy nhiên, những hoạt động đổi mới này chưa thường xuyên, liên tục, có hệ thống. Đặc biệt phương pháp kiểm tra, đánh giá bằng dự án đang ở giai đoạn thử nghiệm, quy mô nhỏ, chủ yếu được sử dụng trong kiểm tra thường xuyên. Trong khi đó, thông tư 26 và 22 của Bộ ban hành năm 2021 đều khuyến khích: Hình thức kiểm tra, đánh giá định kì có thể thực hiện thông qua các dự án học tập. Với những lí do trên, qua nhiều trăn trở, thử nghiệm, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài " Đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương” làm đối tượng nghiên cứu. Chúng tôi hy vọng rằng, công trình nghiên cứu của chúng tôi sẽ góp phần giúp học sinh hứng thú hơn với môn Lịch sử, hiểu hơn về lịch sử địa phương. Qua đó, bồi dưỡng cho các em lòng tự hào dân tộc, yêu quê hương, đất nước và xác định được trách nhiệm gìn giữ, bảo vệ và phát huy các giá trị truyền thống của quê hương. Kiểm tra, đánh giá theo phương pháp dự án cũng giúp học sinh phát triển nhiều phẩm chất, năng lực quan trọng khác như phẩm chất chăm chỉ, trung thực, có trách nhiệm; năng lực tự học, tự chủ, năng lực giao tiếp, hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và 4
sáng tạo,...., góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục của chương trình phổ thông 2018. 2. Tính mới, đóng góp của đề tài - Đề tài đã phân tích được cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc đổi mới kiểm tra đánh giá theo phương pháp dự án môn Lịch sử ở trường THPT. - Đề tài xây dựng được các bước thực hiện một kế hoạch kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh bằng phương pháp dự án môn Lịch sử. - Đề tài đề xuất được biện pháp, cách thức lồng ghép nội dung lịch sử địa phương vào nội dung lịch sử dân tộc để phục vụ cho việc kiểm tra, đánh giá theo phương pháp dự án. - Đề tài xây dựng được một quy trình thực hiện kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh bằng phương pháp dự án một chủ đề cụ thể trong chương trình lịch sử địa phương tỉnh Nghệ An. - Đề tài góp phần giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương cho học sinh THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 3. Tính khả thi của đề tài: Đề tài có thể được thực hiện ở hầu hết các trường THPT tỉnh Nghệ An. 4. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu phương pháp kiểm tra, đánh giá thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng các chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. 5. Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp nghiên cứu lí thuyết. - Phương pháp điều tra. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 6. Cấu trúc của đề tài A. Đặt vấn đề 1. Lí do chọn đề tài. 2. Đóng góp của đề tài. 3. Tính khả thi của đề tài. 4. Đối tượng nghiên cứu. 5. Phương pháp nghiên cứu. 5
6. Cấu trúc đề tài B. Giải quyết vấn đề Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. Chương 2: Giải pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương Nghệ An. C. Kết luận D. Phụ lục 6
PHẦN II: NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ĐỔI MỚI KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ THÔNG QUA SẢN PHẨM DỰ ÁN HỌC TẬP CỦA HỌC SINH CÓ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG 1.1 Cơ sở lí luận 1.1.1. Một số quan điểm, chủ trương đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh 1.1.1.1. Các khái niệm cơ bản * Kiểm tra Kiểm tra là quá trình xem xét, tổ chức thu thập thông tin và gắn với hoạt động đo lường để đưa ra các kết quả, so sánh, đối chiếu với yêu cầu, mục tiêu hay chuẩn đã đề ra, với mục đích xác định xem cái gì đã đạt được, cái gì chưa đạt được, những nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng, chi phối… Trong giáo dục, kiểm tra là hoạt động đo lường kết quả học tập/giáo dục theo bộ công cụ đã chuẩn bị trước với mục đích đưa ra các kết luận, khuyến nghị về một mặt nào đó của quá trình dạy học/giáo dục tại một thời điểm cụ thể để điều chỉnh nhằm đạt mục tiêu giáo dục. * Đánh giá Đánh giá là quá trình thu thập thông tin (bao gồm cả thông tin định tính và định lượng), hình thành nhận định, phán đoán về kết quả công việc theo những mục tiêu đã đề ra để đề xuất những quyết định thích hợp nhằm cải thiện thực trạng, nâng cao chất lượng và hiệu quả công việc.Trong giáo dục, đánh giá được hiểu là cách thức GV thu thập và sử dụng thông tin trong lớp học của mình nhằm đưa ra phán xét, nhận định, quyết định để điều chỉnh hoạt động dạy và giúp HS học tập tiến bộ. * Mục đích của kiểm tra, đánh giá trong giáo dục Ở cấp độ quản lí nhà nước, kiểm tra, đánh giá (KTĐG) nhằm xây dựng chính sách và chiến lược đầu tư, phát triển giáo dục, giúp hệ thống giáo dục quốc gia phát triển hội nhập với xu thế phát triển chung của thế giới. Ở cấp độ nhà trường, lớp học, KTĐG phục vụ mục đích: Hỗ trợ hoạt động dạy và học; Cho điểm cá nhân, xác định thành quả học tập của HS để phân loại, chuyển lớp, cấp bằng; Hỗ trợ nhà trường đáp ứng đòi hỏi giải trình với xã hội. 7
Ở cấp độ chương trình đào tạo, KTĐG nhằm điều chỉnh đối với chương trình, phương pháp dạy học và phương pháp KTĐG… để mang lại hiệu quả giáo dục cao nhất. Trên tất cả, mục đích cuối cùng của đánh giá là nhằm nâng cao chất lượng của tất cả các hoạt động giáo dục, chương trình giáo dục, sản phẩm giáo dục. Vì vậy, đánh giá cần phải mang tính dự đoán, giàu thông tin, mang lại tác động điều chỉnh, phát triển, nâng cao. * Phẩm chất Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người. * Năng lực Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể. * Đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh là đánh giá theo sản phẩm đầu ra. Sản phẩm đó không chỉ là kiến thức, kĩ năng, mà chủ yếu là khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng và thái độ cần có để thực hiện nhiệm vụ học tập nhằm đạt tới mục tiêu/yêu cầu cần đạt nào đó. 1.1.1.1. Một số quan điểm, chủ trương đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh Trước đây, trong giáo dục truyền thống, giáo dục chú trọng mục tiêu giúp học sinh hình thành hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ. Ngày nay, theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 thì ngoài hình thành hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ thì giáo dục còn phải giúp học sinh hình thành và phát triển được một hệ thống phẩm chất, năng lực đáp ứng được các yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước, của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Mục tiêu giáo dục thay đổi dẫn đến thay đổi về mục tiêu kiểm tra, đánh giá. Trước đây, kiểm tra, đánh giá được xem là nguồn cung cấp các chỉ số về việc học tập và nó được tiến hành theo trình tự: Giáo viên thực hiện các hoạt động giảng dạy, kiểm tra kiến thức của học sinh, tiến hành đánh giá về học sinh và lấy kết quả kiểm tra, đánh giá đó làm cơ sở cho các hoạt động dạy học tiếp theo. Việc kiểm tra, đánh giá được thực hiện một thời điểm cụ thể của quá trình giáo dục để xếp hạng giữa các học sinh với nhau và làm cơ sở để cho học sinh lên lớp, cấp bằng, chứng chỉ. Nội dung kiểm tra, đánh giá nặng về kiến thức, kĩ năng, thái độ và gắn với nội dung học tập học được trong nhà trường, ở mỗi 8
môn học cụ thể. xếp hạng giữa các học sinh với nhau. Ngày nay, theo quan điểm giáo dục hiện đại thì đánh giá không chỉ dừng lại ở việc thu thập và phân tích dữ liệu về kết quả học tập mà còn thực hiện các chức năng, nhiệm vụ cao hơn với mục đích cuối cùng là sự tiến bộ không ngừng của đối tượng được đánh giá, vì sự tiến bộ của người học so với chính mình. Vì thế hoạt động kiểm tra, đánh giá được tích hợp vào suốt trong quá trình dạy học, tiến hành thường xuyên để giáo viên phát hiện kịp thời sự tiến bộ của học sinh và vì sự tiến bộ của học sinh, từ đó hỗ trợ, điều chỉnh kịp thời hoạt động dạy và hoạt động học. Quan điểm này thể hiện rõ việc coi mỗi hoạt động đánh giá như là một hoạt động học tập và đánh giá vì hoạt động học tập của học sinh. Giáo viên khi đánh giá thường phải đặt câu hỏi: năng lực của học sinh của tôi đang ở mức độ nào? các em đã có tiến bộ gì hơn so với trước? Tôi cần làm gì để hỗ trợ cho các em?.....Nội dung đưa vào kiểm tra, đánh giá là kiến thức của nhiều môn học, nhiều hoạt động giáo dục và trải nghiệm của bản thân học sinh trong cuộc sống xã hội. Kiểm tra, đánh giá chú trọng vào khả năng học sinh vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã học được vào giải quyết những vấn đề thực tiễn của cuộc sống, vào sự tiến bộ của học sinh so với chính mình. Sự thay đổi về mục tiêu giáo dục và mục đích kiểm tra, đánh giá dẫn đến sự thay đổi về hình thức và phương pháp kiểm tra, đánh giá. Theo thông tư số 26 /2020/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 08 năm 2020 sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế đánh giá, xếp loại học sinh trung học cơ sở và học sinh trung học phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 58/2011/TT-BGDĐT ngày 12 tháng 12 năm 2011, thông tư số 22/2021/TT-BGDĐT, ngày 20 tháng 7 năm 2021 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, có 2 hình thức kiểm tra, đánh giá là kiểm tra, đánh giá thường xuyên và kiểm tra, đánh giá định kì. Bên cạnh đánh giá bằng điểm số thì còn có đánh giá bằng nhận xét ( qua lời nói hoặc viết của cả giảo viên, bản thân học sinh, phụ huynh,...) sự tiến bộ hoặc hạn chế về thái độ, hành vi, kết quả học tập môn học của học sinh. Trong phương pháp kiểm tra, đánh giá, vừa sử dụng phương pháp truyền thống như kiểm tra viết, hỏi- đáp, thuyết trình, vừa có thể đánh giá thông qua bài thực hành, thí nghiệm, sản phẩm, dự án học tập. Sự đa dạng hóa về hình thức và phương pháp kiểm tra, đánh giá sẽ giúp học sinh hình thành và phát huy toàn diện hơn năng lực, phẩm chất của bản thân, giáo viên cũng đánh giá được đa chiều hơn về người học, từ đó có phương pháp dạy học thích hợp vì sự tiến bộ của học sinh, thực hiện được mục tiêu giáo dục. Đặc biệt là thông qua việc cho học sinh thực hiện dự án học tập, học sinh sẽ có điều kiện vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống, hình thành và nhiều phẩm chất, năng lực quan trọng, giúp cho giáo viên đánh giá học sinh chính xác, khách quan và toàn diện hơn các phương pháp kiểm tra, đánh giá khác. 1.1.2. Khái niệm dạy học dự án và kiểm tra, đánh giá bằng phương pháp dự án. 9
1.1.2.1. Khái niệm dạy học dự án Dạy học dự án là một hình thức, phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm. Giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, tham vấn, tạo môi trường, tạo tình huống có vấn đề, còn người học tích cực, chủ động lĩnh hội tri thức, kỹ năng thông qua các dự án gắn nội dung học tập với các vấn đề có thật trong thực tiễn trong cuộc sống. Kết thúc dự án, người học tạo ra sản phẩm để báo cáo, trình bày. Những đặc điểm chính của phương pháp này: - Thời lượng thực hiện dự án trung bình hoặc dài( vài tuần hoặc nhiều hơn) - Dự án kết hợp kiến thức của nhiều ngành học, liên môn, tích hợp. - Vấn đề/ chủ đề đặc ra phải có tính thách thức và gây hứng thú với người học; - Hoạt động nhóm là hình thức làm việc chủ yếu. Người học làm trung tâm của hoạt động. - Chủ đề phải liên hệ với những vấn đề mang tính thực tiễn. - Kết thúc dự án là có thành phẩm cụ thể, có giá trị thực tiễn - Mang lại cơ hội rèn luyện nhiều kỹ năng sống tích cực như kỹ năng quản lý thời gian, quản trị dự án, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng hợp tác nhóm, .... - Quá trình thực hiện có sử dụng các công cụ có tính trực quan và công nghệ thông tin cao. 1.1.2.2. Kiểm tra, đánh giá bằng phương pháp dự án Kiểm tra, đánh giá bằng phương pháp dự án là phương pháp giáo viên đánh giá năng lực, phẩm chất học sinh thông qua quá trình học sinh thực hiện và báo cáo sản phẩm một dự án học tập có chủ đề liên quan đến nội dung kiến thức trên lớp. Việc đánh giá này được thực hiện bằng cả nhận xét và điểm số, thích hợp cho hình thức kiểm tra, đánh giá định kì. Phương pháp kiểm tra, đánh giá này giúp cho việc giảng dạy gắn với thực tiễn, kích thích sự hứng thú học tập của học sinh và rèn luyện cho các em nhiều kĩ năng quan trọng. Tuy nhiên, sự đánh giá thường mang tính chủ quan của người đánh giá. Vì vậy, để đảm bảo tính khách quan và chính xác khi đánh giá thì giáo viên cần xây dựng các chỉ dẫn cụ thể cho việc chấm điểm, bao gồm các tiêu chí, mức độ( dưới dạng thang đo, rubic,..) cho quá trình thực hiện dự án và báo cáo sản phẩm của học sinh. 1.1.3. Vai trò và ý nghĩa của việc đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương. 10
Trong bối cảnh giáo dục đang đổi mới theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thì việc tổ chức kiểm tra, đánh giá môn Lịch sửthông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương có ý nghĩa vô cùng quan trọng Vai trò kết nối lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương, gắn kiến thức môn học lịch sử với thực tiễn cuộc sống, khơi dậy hứng thú học tập lịch sử cho các em Từ trước đến nay, trong suy nghĩ của nhiều người thì môn Lịch sử vẫn được coi là môn học khô khan, xa rời thực tế, là môn học đi tìm quá khứ, ít phục vụ cho hiện tại và tương lai. Chính suy nghĩ đó là một trong nhiều lí do khiến không ít học sinh không muốn học lịch sử. Việc tổ chức cho các em thực hiện các dự án học tập với các chủ đề dự án lấy trong chương trình lịch sử địa phương sẽ giúp cho các em thấy được mối quan hệ giữa lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương, hiểu được lịch sử địa phương là một bộ phận, là những biểu hiện sinh động, cụ thể trong dòng chảy của lịch sử dân tộc. Thông qua quá trình thực hiện dự án, được tiếp xúc trực tiếp với các tư liệu lịch sử, hiện vật lịch sử tại quê hương mình sinh sống, các em sẽ cảm thấy lịch sử không phải là cái gì xa lạ, khô khan mà rất là gần gũi, sống động. Từ đó bồi dưỡng cho các em niềm hứng thú, đam mê học lịch sử. Các tiết kiểm tra cũng không còn nặng nề, ám ảnh các em mà trở thành cơ hội cho các em có dịp khám phá lịch sử quê hương mình. Điều đó cũng có nghĩa rằng, nội dung chương trình lịch sử địa phương cũng được học sinh tiếp nhận và học tập một cách có hiệu quả, khắc phục được tình trạng dạy và học mang tính đối phó, thờ ơ trước đây. Điều này càng có ý nghĩa trong thời gian tới khi môn Lịch sử trở thành môn tự chọn trong chương trình GDPT 2018 bậc THPT. Vai trò bồi dưỡng cho học sinh niềm tự hào, ý thức giữ gìn và phát huy truyền thống về truyền thống quê hương, hình thành cho các em những phẩm chất cơ bản Việc tổ chức cho học sinh thực hiện các dự án học tập có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương là cơ hội để học sinh tìm hiểu sâu và kĩ hơn lịch sử của địa phương mình mà lâu nay các em ít để ý đến, giúp cho các em thấy được bề dày cũng như những giá trị của lịch sử quê hương. Qua đó, các em sẽ ngày càng cảm thấy tự hào, cảm phục và trân trọng những thành quả của cha ông mình gây dựng nên và tự thấy mình cần có ý thức trách nhiệm giữ gìn, phát huy các giá trị lịch sử đó của quê hương. Như vậy, các tiết kiểm tra, đánh giá thông qua dự án học tập đã góp phần bồi dưỡng phẩm chất cơ bản là yêu nước, chăm chỉ và có trách nhiệm cho các em. Vai trò hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cơ bản Một hoạt động cơ bản của học sinh trong quá trình thực hiện dự án là hoạt động nhóm. Qua hoạt động nhóm sẽ hình thành và bồi dưỡng cho các em 11
năng lực hợp tác với bạn để hoàn thành tốt nhiệm vụ. Quá trình thực hiện dự án cũng là quá trình các em khám phá những tri thức mới nên cũng là dịp các em được rèn luyện năng lực tự học, các năng lực bộ môn như năng lực sưu tầm, khai thác các tư liệu lịch sử, năng lực tư duy lịch sử và vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Quá trình thực hiện dự án các em cũng cần đến các phương tiện công nghệ hỗ trợ nên các em được bồi dưỡng năng lực sử dụng công nghệ thông tin, năng lực ngôn ngữ và nhiều năng lực của các bộ môn khác. Hoạt động học tập này thực sự rất bổ ích, giúp học sinh càng thêm năng động, sáng tạo, mạnh dạn, tự tin và làm chủ được nhiều tình huống trong cuộc sống. Vai trò cung cấp thông tin cho giáo viên đánh giá học sinh toàn diện, khách quan và chính xác hơn. Thông qua quá trình thực hiện dự án, học sinh bộc lộ nhiều phẩm chất, năng lực của mình. Điều đó giúp giáo viên đánh giá học sinh được toàn diện, khách quan và chính xác hơn so với bài kiểm tra thực hiện trên lớp học bằng các phương pháp vấn đáp hoặc viết như lâu nay giáo viên vẫn thực hiện. Với những vai trò và ý nghĩa nói trên, việc tổ chức kiểm tra, đánh giá định kì môn lịch sử bằng phương pháp dự án có chủ đề dự án lấy trong chương trình lịch sử địa phương là một đổi mới có giá trị thực tiễn trong hoạt động kiểm tra, đánh giá, cần được áp dụng rộng rãi trong các trường THPT trong thời gian tới. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực trong các trường THPT. Trong những năm gần đây Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai nhiều cuộc hội thảo, tập huấn về đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức dạy học, đặc biệt là đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực trong các trường THPT. Có thể nói đây là vấn đề rất được các cấp, các ngành và xã hội đặc biệt quan tâm. Đổi mới kiểm tra đánh giá sẽ là động lực thúc đẩy các quá trình khác như đổi mới phương pháp, cách thức tổ chức hoạt động dạy học, đổi mới quản lý…. Nếu thực hiện được việc kiểm tra đánh giá hướng vào đánh giá quá trình, giúp phát triển phẩm chất, năng lực người học, thì lúc đó quá trình dạy học trở nên tích cực hơn rất nhiều. Quá trình đó sẽ nhắm đến mục tiêu xa hơn, đó là nuôi dưỡng hứng thú học đường, tạo sự tự giác trong học tập và quan trọng hơn là gieo vào lòng học sinh sự tự tin, niềm tin “người khác làm được mình cũng sẽ làm được”… Điều này vô cùng quan trọng để tạo ra mã số thành công của mỗi học sinh trong tương lai. 12
Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá được tiến hành kể cả kiểm tra thường xuyên và kiểm tra định kỳ, cụ thể: Đa dạng hoá các bài kiểm tra có thể thực hiện trên giấy hoặc trên máy tính, phương pháp kiểm tra kết hợp trắc nghiệm với tự luận hoặc thông qua hồ sơ học tập, thông qua bài thuyết trình (bài viết, bài trình chiếu, video clip,…), hoặc đánh giá thông qua việc học sinh thực hiện một dự án học tập gắn với chủ đề dạy học cụ thể. Có thể nói rằng sự thay đổi này là rất cần thiết và phù hợp với sự đổi mới mục tiêu giáo dục, đặc biệt với hình thức kiểm tra, đánh giá thông qua dự án học tập. Khác với bài kiểm tra trên giấy thường là dạng "đóng", đơn thuần xem học sinh có nắm được kiến thức đã học hay không, làm dự án, sản phẩm học tập, các em sẽ được phát triển nhiều năng lực như tổ chức, sắp xếp thời gian, hợp tác làm việc nhóm hay năng lực tự học, tự nghiên cứu,.... Trước yêu cầu đổi mới đó, trong những năm gần đây, giáo viên các trường phổ thông nói chung và giáo viên môn Lịch sử nói riêng đã có những đổi mới trong phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh. Tuy nhiên, sự đổi mới trong kiểm tra đánh giá thì mới bước đầu, chưa có hiệu quả cao. Ví dụ như đề kiểm tra trên lớp đã có những câu hỏi theo hướng mở, kiểm tra khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống của học sinh nhưng chưa nhiều. Một số giáo viên cũng đã mạnh dạn kiểm tra, đánh giá thông qua bài thực hành, sản phẩm học tập nhưng chưa phổ biến. Đặc biệt phương pháp kiểm tra, đánh giá thông qua dự án học tập chủ yếu sử dụng trong kiểm tra đánh giá thường xuyên với những dự án nhỏ, chưa được thiết kế đúng quy cách, chưa được sử dụng nhiều trong kiểm tra định kỳ. Hiện nay đa phần các bài kiểm tra, đánh giá vẫn tổ chức làm trên lớp với các phương pháp truyền thống như phương pháp viết, vấn đáp.... Các phương pháp này chưa phát huy khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống của các em và nhiều năng lực khác. Chúng tôi đã thực hiện khảo sát hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh của 30 giáo viên môn lịch sử các trường THPT trên địa bàn 2 huyện Nam Đàn- Thanh Chương qua google Forms với đường link: https://docs.google.com/forms/d/1RM_U_nZ7kPhejSXfWikeDKDOaR2suiFYg h20Hy5kT_Q/edit Kết quả cuộc khảo sát mà chúng tôi thu nhận được là: Phương Thường xuyên Thỉnh thoảng Hiếm khi Chưa bao giờ pháp/mức độ sử dụng Viết/Vấn 30 giáo viên đáp chọn( 100%) 13
Bài thực 30 giáo viên hành chọn( 100%) Dự án 4 giáo viên 26 giáo viên chọn( ( 86,66%) 13,33%) Sản phẩm 20 giáo viên 10 giáo viên học tập chọn(66,6%) chọn( 33,3%) khác Kết quả cuộc khảo sát cũng đã phản ánh đúng thực trạng kiểm tra, đánh giá ở các trường THPT mà chúng tôi đề cập ở trên 1.2.2. Thực trạng dạy học chương trình lịch sử địa phương cho học sinh THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Nghệ An là một trong những tỉnh có nhiều di tích lịch sử văn hoá, là mảnh đất có bề dày lịch sử, văn hoá và truyền thống cách mạng, là quê hương của nhiều bậc anh hùng hào kiệt. Để giáo dục cho học sinh tình yêu quê hương, lòng tự hào về mảnh đất “địa linh nhân kiệt”, cũng như ý thức giữ gìn các giá trị văn hoá, lịch sử và trách nhiệm xây dựng quê hương, trong những năm gần đây, Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An đã cho biên soạn sách giáo khoa Lịch sử địa phương cả cấp THCS và cấp THPT. Đây là một điều kiện hết sức thuận lợi cho việc dạy và học lịch sử địa phương trong các trường phổ thông toàn tỉnh bởi trước đây các tiết lịch sử địa phương đều do giáo viên tự biên soạn về nội dung. Tuy nhiên chúng ta có thể thấy dù đã có sách giáo khoa rồi nhưng chương trình Lịch sử địa phương chưa được chú trọng đúng mức. Thời lượng dạy học lịch sử địa phương trong khung phân phối chương trình còn khiêm tốn (1-2 tiết/năm học mỗi khối lớp THPT); các tiết lịch sử địa phương thường được xếp vào cuối học kỳ hoặc cuối năm của phân phối chương trình. Để hiểu hơn về thực trạng dạy học chương trình lịch sử địa phương ở các trường THPT, chúng tôi đã thực hiện khảo sát lấy ý kiến 30 giáo viên môn lịch sử các trường THPT trên địa bàn 2 huyện Nam Đàn- Thanh Chương qua google Forms với đường link: https://docs.google.com/forms/d/1JqWV_PWbHBuDH0uZuHYUrgCQRQIAft_ MOBefjs4NZ58/edit Kết quả mà chúng tôi thu nhận được như sau: Hình thức Thường xuyên Thỉnh thoảng Hiếm khi Chưa bao giờ tổ chức dạy học 14
Trên lớp 30 giáo viên chọn( 100%) Dạy học 2 giáo viên 4 giáo viên thực địa chọn( 6,67%) chọn( 93,33%) Dạy học dự 4 giáo viên 26 giáo viên án chọn( chọn(86,66%) 13,33%) Tổ chức 2 giáo viên 8 giáo viên 20 giáo viên cuộc thi chọn( 6,67%) chọn( ( 66,66%) 26,67%) Qua kết quả cuộc khảo sát và qua các cuộc trao đổi với nhiều đồng nghiệp các trường, chúng tôi nhận thấy: Trong tổ chức dạy học, phần lớn tiết lịch sử địa phương vẫn dạy theo hình thức truyền thống tại lớp học và nặng về cung cấp kiến thức, dạy một cách đối phó, hoặc lồng ghép các nội dung khác vào trong tiết lịch sử địa phương. Hình thức dạy học này chưa thực sự tạo được hứng thú cho học sinh và bồi dưỡng cho các em lòng tự hào về mảnh đất mà mình được sinh ra. Trong những năm gần đây, một số trường trong tỉnh Nghệ An bắt đầu thay đổi hình thức tổ chức dạy nội dung lịch sử địa phương như tổ chức cho học sinh đi tham quan thực tế, dạy thực địa tại các di tích lịch sử hoặc tổ chức câu lạc bộ lịch sử tìm hiểu nội dung lịch sử địa phương,...Tuy nhiên, phần lớn các hoạt động này chủ yếu là để tạo sân chơi cho học sinh, chưa đưa vào trong kiểm tra, đánh giá. Có một số ít giáo viên đã mạnh dạn tổ chức dạy học lịch sử địa phương theo hình thức dự án và chấm sản phẩm của học sinh, lấy đó làm điểm kiểm tra thường xuyên nhưng chưa bài bản, còn nhiều lúng túng. Như vậy, việc dạy lịch sử địa phương tuy có chuyển biến theo chiều hướng tích cực nhưng mới chỉ ở một số trường, một số giáo viên. Đặc biệt là phương pháp dạy học hoặc kiểm tra, đánh giá bằng dự án còn khá mới với phần đông giáo viên, nên chưa phát huy được vai trò tích cực của phương pháp này. Từ những cơ sở lí luận và thực tiễn trên, chúng tôi mạnh dạn thực hiện đề tài Đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình lịch sử địa phương”. Chúng tôi thực hiện đề tài này với mục đích thay đổi phương pháp kiểm tra, đánh giá, khắc phục những hạn chế của phương pháp đánh giá truyền thống, góp phần vào công cuộc đổi mới của ngành theo hướng phát triển, phẩm chất năng lực học sinh. Mặt khác, khi sử dụng nội dung trong chương trình lịch sử địa phương làm chủ đề các dự án học tập, chúng tôi mong muốn góp phần thay đổi tình trạng dạy và học lịch sử địa phương như chúng tôi đã trình bày ở trên, 15
từ đó gắn kết được lịch sử địa phương với lịch sử dân tộc, bồi dưỡng cho học sinh tình yêu và trách nhiệm với quê hương. 16
CHƯƠNG 2: GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ MÔN LỊCH SỬ THÔNG QUA SẢN PHẨM DỰ ÁN HỌC TẬP CỦA HỌC SINH CÓ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG 2.1. Quy trình thực hiện kiểm tra đánh giá môn Lịch sử thông qua sản phẩm dự án học tập của học sinh có sử dụng chủ đề trong chương trình Lịch sử địa phương Bước 1: Lựa chọn chủ đề kiểm tra. Ở bước này căn cứ vào những mục tiêu của chương trình, trọng tâm là ở các năng lực và phẩm chất cần phát triển ở học sinh, thời lượng tiết phân phối chương trình, giáo viên lựa chọn trong chương trình lịch sử dân tộc các chủ đề cho từng bài kiểm tra (chủ yếu ở hình thức kiểm tra định kì). Bước 2: Xác định những nội dung lịch sử địa phương phù hợp với chủ đề kiểm tra đã lựa chọn. Giáo viên tiến hành đối sánh và lựa chọn những nội dung của chương trình lịch sử địa phương phù hợp (tương thích về thời gian và nội dung kiến thức) với chủ đề kiểm tra đã xác định ở trên. Bước 3: Học sinh lựa chọn và đặt tên dự án. Trên cơ sở những nội dung lịch sử địa phương mà giáo viên đưa vào kế hoạch để làm chủ đề dự án, học sinh tiến hành lựa chọn nội dung phù hợp với các yêu cầu về không gian, kinh phí, điều kiện thực hiện dự án… Bước 4: Lập kế hoạch kiểm tra, đánh giá. Kế hoạch tiến hành đánh giá kết quả học tập qua phương pháp dạy học dự án được thực hiện trên cơ sở quy trình xây dựng bộ công cụ đánh giá kết quả của học sinh theo sơ đồ dưới đây: Bộ công cụ 1 2 Biến ẩn 3 Các câu hỏi … 17
Biến đo lường Tiêu chí đo lường Minh chứng Trực tiếp quan Nói Không trực tiếp Viết quan sát được sát được Làm Sản phẩm Dựa theo quy trình ở sơ đồ trên, vấn đề ta cần đánh giá là các năng lực, phẩm chất của người học thường là điều mà ta chưa biết, hay còn gọi là biến ẩn. Việc kiểm tra đánh giá giúp xác định được mức độ đạt được về năng lực, phẩm chất của người học qua các thang đo, do đó đây cũng chính là biến đo lường. Biến này không trực tiếp quan sát được. Để đánh giá được đúng biến đo lường, ta cần tường minh hoá các năng lực, phẩm chất cần đánh giá đó qua các tiêu chí. Lúc này các vấn đề cần đánh giá được hiển thị cụ thể và ta có thể trực tiếp quan sát đựợc. Mỗi tiêu chí được mô tả chi tiết, về yêu cầu, mức độ, cách thức đạt được,... khi đó ta có bản mô tả. Kết quả đạt được khi thực hiện các yêu cầu của các tiêu chí đã đặt ra được gọi là minh chứng. Các minh chứng đánh giá thường phải quan sát được và chủ yếu được quan sát thông qua các kênh như: nói, viết, làm hay sản phẩm. Các minh chứng này là cơ sở trong đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh. Vận dụng quy trình trình xây dựng bộ công cụ đánh giá kết quả của học sinh, áp dụng vào điều kiện thực tiễn khi tiến hành kiểm tra đánh giá kết quả theo phương pháp dự án, chúng tôi xây dựng kế hoạch kiểm tra theo các bước như sau: 1. Xác định mục tiêu cần đạt về năng lực, phẩm chất. 2. Xây dựng bộ câu hỏi định hướng. 3. Xây dựng các tiêu chí đánh giá gồm: - Nội dung dự án ( dựa vào bộ câu hỏi định hướng). - Hình thức sản phẩm: lựa chọn 1 trong các hình thức: 18
+ Thiết kế poster (có thuyết trình) + Thuyết trình có minh họa bằng Power Point + Video - Kỹ năng báo cáo. - Hồ sơ thực hiện dự án: Nhật ký thực hiện dự án, phiếu đánh giá của học sinh. 4. Xây dựng rubric đánh giá: Mức Điểm Nội dung dự án Hình thức Kĩ năng Hồ sơ dự độ sản phẩm báo cáo án 1 Giỏi (9- 10 điểm) 2 Khá (7-8 điểm) 3 Đạt (5-6 điểm) 4 Chưa đạt (dưới 5 điểm) 5. Thiết kế phiếu tự đánh giá của học sinh và phiếu đánh giá của giáo viên theo rubric. Phiếu đánh giá sản phẩm: Mức Nhóm Nhóm GV Nội dung đánh giá (nội dung dự độ Điểm thực đánh đánh án, hình thức sản phẩm,... hiện giá giá 1 2 3 Ơ 19