Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực môn Địa lí 10 ở trường THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:69

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực môn Địa lí 10 ở trường THPT" nhằm đề ra một số phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học môn Địa lí nói riêng và các bộ môn học khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực môn Địa lí 10 ở trường THPT

SỞ GD&ĐT NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THÔNG QUA MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC MÔN ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG THPT LĨNH VỰC: MÔN ĐỊA LÍ Nghệ An, tháng 5 năm 2024 1
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 4 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THÔNG QUA MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC MÔN ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG THPT LĨNH VỰC: MÔN ĐỊA LÍ Đồng tác giả: Lê Thị Thuỷ – Trường THPT Diễn Châu 4 Trần Thị Thanh Tâm – Trường THPT Diễn Châu 4 Nghệ An, tháng 04 năm 2024 i
MỤC LỤC PHẦN I - ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài.......................................................................... 1 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi của đề tài ..................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu và kế hoạch thực hiện đề tài ........................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 2 6. Tính mới và đóng góp của đề tài ........................................................................ 3 7. Cấu trúc của đề tài .............................................................................................. 3 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU..................................................................... 4 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THÔNG QUA MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC MÔN ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG THPT .................... 4 1. Cơ sở lí luận ....................................................................................................... 4 1.1. Sự cần thiết phải phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THPT. .............. 4 1.2. Một số phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. ................................................................................................. 4 2. Cơ sở thực tiễn.................................................................................................... 5 2.1. Thực trạng dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh ở trường THPT. .................................................................................................................. 5 2.2. Thực trạng dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí 10 ở trường THPT huyện Diễn Châu. ........................................................................................................... 6 CHƯƠNG II. THIẾT KẾ CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THPT ......................... 13 2.1. Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí 10 ........................................................... 13 2.2. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các phương pháp đã được xây dựng và áp dụng trong đề tài ............................................................................. 41 CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THÔNG QUA MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC MÔN ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG THPT ................................................. 45 3.1. Nội dung thực nghiệm sư phạm ........................................................... 45 ii
3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .......................................................... 45 3.4 . Kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................................. 45 PHẦN III. KẾT LUẬN ........................................................................................... 49 1. Tính mới của đề tài ........................................................................................... 49 2. Tính khoa học ................................................................................................... 49 3. Tính khả thi khi ứng dụng thực tiễn ................................................................. 49 PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................... i iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT GV Giáo viên SKKN Sáng kiến kinh nghiệm PPĐV Phương pháp đóng vai HS Học sinh ĐC Đối chứng TN Thực nghiệm SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo THPT Trung học phổ thông PPDH Phương pháp dạy học KTDH Kĩ thuật dạy học VĐH Vấn đề hỏi (trong các bảng hỏi, bảng kiểm) MĐ Mức độ SL Số lượng TL Tỷ lệ % DA Dự án iv
PHẦN I - ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đòi hỏi phải đổi mới đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học đến cách thức đánh giá kết quả dạy học, trong đó khâu đột phá là đổi mới phương pháp dạy học. Xuất phát từ mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018 về phát triển năng lực hợp tác – một trong những năng lực cốt lõi cho học sinh THPT. Việc đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy để đạt được mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực người học của chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 đã và đang là động lực thúc đẩy quá trình dạy học tương tác - một hướng dạy học tiếp cận tổng hợp, tập trung vào người học trong mối quan hệ tương tác giữa người dạy, người học và môi trường nhằm phát huy hết các năng lực của học sinh trong đó có năng lực hợp tác. Xuất phát từ thực trạng dạy và học Địa lí 10 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 trong năm học 2022-2023 và năm học 2023-2024 tại các nhà trường THPT. Trong quá trình dạy học chúng tôi nhận thấy, việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh sẽ rèn luyện cho học sinh các kĩ năng biết lắng nghe, học hỏi, chia sẻ, biết chủ động để giải quyết các vấn đề do bản thân hoặc người khác đề xuất, biết lựa chọn những hình thức làm việc phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ để nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập. Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THPT là yêu cầu cần thiết để giúp người học trở thành người lao động có hiệu quả trong tương lai. Từ những lý do trên, với mong muốn góp phần đổi mới và nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí 10 ở trường THPT chúng tôi quyết định làm sáng kiến kinh nghiệm với đề tài “Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực môn Địa lí 10 ở trường THPT” để nghiên cứu, tìm hiểu và áp dụng trong quá trình dạy học, ôn thi cũng như giúp học sinh giải quyết công việc trong cuộc sống sau này. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Từ nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn, đề ra một số phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học môn Địa lí nói riêng và các bộ môn học khác. 1
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi của đề tài Thời gian nghiên cứu: Từ năm học 2022 – 2023 đến tháng 4 năm 2024 - Địa điểm: Trường THPT Diễn Châu 4, Nghệ An - Đối tượng nghiên cứu: Học sinh trường THPT Diễn Châu 4, huyện Diễn Châu, Nghệ An. - Phạm vi nội dung thực hiện nghiên cứu của đề tài là góp phần phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực môn Địa lí 10 ở trường THPT. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu và kế hoạch thực hiện đề tài - Nhiệm vụ nghiên cứu Đề thực hiện mục đích của đề tài, đề tài tập trung giải quyết các vấn đề sau: + Nghiên cứu thực trạng dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí 10 ở trường THPT huyện Diễn Châu. + Phân tích và đưa ra giải pháp dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí 10 ở trường THPT huyện Diễn Châu, đảm bảo tính mới, tính hiệu quả và tính khoa học nhằm đạt mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh. - Kế hoạch thực hiện đề tài + Năm học 2022 - 2023: Trên cơ sở nghiên cứu cơ sở lý luận, điều tra thực trạng việc dạy học ở trường trung học phổ thông để lựa chọn các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. + Năm học 2023 - 2024: Tiến hành thực nghiệm sư phạm, viết đề tài SKKN và tham vấn đồng nghiệp. 5. Phương pháp nghiên cứu - Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Sưu tầm, nghiên cứu tài liệu, thu thập thông tin, sách về phương pháp dạy học; nghiên cứu các văn bản, quy định, hướng dẫn… về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực cho học sinh. - Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra, khảo sát, phân tích, thống kê, thu thập và xử lí thông tin, đánh giá, thực nghiệm thực tế một số nội dung bài học để rút kinh nghiệm. 2
6. Tính mới và đóng góp của đề tài - Đề tài phân tích, hệ thống cơ sở lý luận, thực tiễn để sử dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THPT. - Đề xuất được các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THPT. - Trình bày được phương pháp thực nghiệm, kết quả và bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình thực nghiệm. 7. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của sáng kiến kinh nghiệm được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực môn Địa lí 10 ở trường THPT Chương 2: Thiết kế các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THPT Chương 3: Thực nghiệm sư phạm về phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực môn Địa lí 10 ở trường THPT 3
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THÔNG QUA MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC MÔN ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG THPT 1. Cơ sở lí luận 1.1. Sự cần thiết phải phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THPT. Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ vào các tố chất và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kinh nghiệm, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí ,... thực hiện đạt kết quả các hoạt động trong những điều kiện cụ thể. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định mục tiêu hình thành và phát triển cho HS các năng lực cốt lõi bao gồm các năng lực chung và các năng lực đặc thù. Năng lực hợp tác được xem là một trong những năng lực quan trọng của con người trong xã hội hiện nay, chính vì vậy, phát triển năng lực hợp tác từ trong dạy học đã trở thành một xu thế giáo dục trên thế giới. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực sẽ thực hiện được mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách của học sinh, giúp học sinh đối mặt và giải quyết được các tình huống đa dạng, phức tạp mà cuộc sống đặt ra. Đối với học sinh THP các em là lứa tuổi đang có sự chuyển biến lớn về mặt tâm lý, tình cảm, giao tiếp, nhu cầu hợp tác với bạn phát triển mạnh hơn so với lứa tuổi trước. Năng lực hợp tác giúp các em có cơ hội khẳng định mình và giải quyết các vấn đề khó trong học tập cũng như trong các hoạt động khác. Việc phát triển năng lực hợp tác góp phần gia tăng tính đoàn kết trong tập thể giúp đỡ lẫn nhau trong học tập để cùng tiến bộ, nâng cao hiệu quả công việc. 1.2. Một số phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. Mục đích của việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn. Xem việc học là một quá trình kiến tạo, giúp học sinh tìm tòi, khám phá, phát hiện, khai thác và xử lí thông tin, tự hình thành hiểu biết, phát triển các năng lực đặc biệt là năng lực hợp tác … Phương pháp dạy học tích cực có một số đặc trưng như: Dạy học tăng cường phát huy tính tự tin, tích cực, chủ động, sáng tạo thông qua tổ chức thực hiện các hoạt động học tập của học sinh. Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp và phát huy năng lực tự học của học sinh. Dạy học phân hoá kết hợp với học tập hợp tác. Kết hợp đánh giá của thầy với đánh giá của bạn, với tự đánh giá. Tăng cường khả năng, kĩ năng vận dụng vào thực tế. 4
Một số phương pháp dạy học tích cực sử dụng trong môn Địa Lí cấp THPT như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác, thảo luận nhóm, phỏng vấn, đóng vai, dạy học trực quan, dạy học khám phá và dạy học dựa trên dự án… Mỗi phương pháp có những ưu và hạn chế riêng nhưng vấn đề quan trọng là người giáo viên sử dụng phương pháp nào để phát triển được phẩm chất và năng lực cho học sinh và đặc biệt là năng lực hợp tác. Một số yêu cầu khi sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong môn Địa lí để phát huy năng lực hợp tác cho học sinh: Thứ nhất: Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Thứ hai: Đầu tư vào việc lựa chọn các phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp với phát triển phẩm chất, năng lực phù hợp nhằm đạt được mục tiêu dạy học một cách tối ưu. Giáo viên phải hiểu, vận dụng hệ thống các phương pháp, kĩ thuật dạy học, đặc biệt là các phương pháp, kĩ thuật dạy học có ưu thế trong việc phát triển năng lực người học; có thể phân tích, so sánh được ưu điểm và hạn chế của từng phương pháp để lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với mục tiêu của từng hoạt động, tạo ra chuỗi hoạt động có sự phối hợp hiệu quả giữa các phương pháp. Thứ ba: Tăng cường phối hợp học cá thể với học hợp tác theo phương châm “tạo điều kiện cho học sinh nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn”. Mỗi học sinh vừa cố gắng tự lực học một cách độc lập, vừa hợp tác chặt chẽ với nhau trong quá trình tiếp cận, phát hiện và tìm tòi kiến thức mới. Lớp học trở thành môi trường giao tiếp thầy – trò và trò – trò nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. Trong đề tài này chúng tôi lựa chọn, sử dụng một số phương pháp: Phương pháp dạy học dự án, phương pháp đóng vai, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thảo luận nhóm để phát triển năng lực hợp tác cho các em trong dạy học Địa Lí. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh ở trường THPT. Từ thực tế dạy học chúng ta nhận thấy rằng, mỗi cá nhân học sinh là một cá thể độc lập, các em có hoàn cảnh xuất thân, khả năng, sở thích, tính cách, nhu cầu… khác nhau. Chương trình dạy học theo định hướng nội dung có đặc điểm cơ bản là chú trọng việc truyền thụ hệ thống tri thức khoa học theo các môn học đã 5
được quy định trong chương trình dạy học theo cấp, theo khối và theo lớp. Chính vì vậy mà chương trình dạy học theo định hướng này không đáp ứng được nhu cầu của mỗi cá nhân học sinh mà hầu như chỉ áp dụng đồng loạt theo đúng quy định, khiến cho phần lớn các em học sinh thấy mệt mỏi, không hứng thú, kém sáng tạo, thụ động trong quá trình học tập. Trong khi đó, chương trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực chú ý đến thực tế mỗi học sinh là một cá thể độc lập vì vậy đã tìm ra cách tiếp cận phù hợp với mỗi học sinh. Nếu chỉ chú ý vào việc trang bị kiến thức thì các em ít có cơ hội gắn kết bản thân, bài học với cuộc sống. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực với những phương pháp dạy học tích cực sẽ khắc phục được hạn chế này, có nghĩa là học sinh sẽ được tham gia một cách tích cực, chủ động, sáng tạo vào các hoạt động thực tiễn để từ đó vận dụng và áp dụng được những gì các em đã học vào cuộc sống và ngược lại học sinh có thể đưa những điều các em đã tìm hiểu được, nhận thức được từ thực tế các em đã tham gia các hoạt động. Từ đó, kết quả dạy học sẽ được nâng cao, sẽ dần hình thành và phát triển những nãng lực cần thiết cho học sinh. Nhận thức được điều đó, trong quá trình dạy học nói chung và dạy học môn Địa Lí nói riêng, phần lớn các giáo viên đã chú trọng việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực thông qua các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực như hoạt động nhóm, đóng vai…. Tuy nhiên, qua thực tế giảng dạy cũng như qua quá trình tìm hiểu, điều tra cho thấy giờ dạy học vẫn nặng về kiến thức, kết quả học tập vẫn hướng về việc thi cử. Việc hình thành và phát triển năng lực vẫn chưa có những biểu hiện cụ thể và chưa có kết quả rõ ràng. Phần lớn các em còn lúng túng trong việc giải quyết vấn đề, khả năng giao tiếp thiếu tự tin, làm việc nhóm còn mang tính hình thức. Ý thức vận dụng những điều đã học vào thực tiễn và đem những hiểu biết từ thực tiễn vào bài học còn thấp. Và có một thực tế vẫn đang tồn tại phổ biến là hầu như học sinh chỉ thụ động tiếp thu hệ thống kiến thức bài học trên lớp, trông chờ vào việc “rót” kiến thức của giáo viên, năng lực tự học, tự tìm hiểu, tự khám phá là rất hạn chế. 2.2. Thực trạng dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí 10 ở trường THPT huyện Diễn Châu. 2.2.1. Đối với giáo viên Để xác định cơ sở thực tiễn của đề tài, chúng tôi đã tiến hành thiết kế phiếu điều tra đối với GV và HS về các vấn đề dạy học tích cực đã và đang được áp dụng trong các trường THPT trên địa bàn Huyện. Trong đó chúng tôi đã tiến hành phát phiếu điều tra đối với một số GV giảng dạy bộ môn Địa lí (22 GV) thuộc 5 trường tại huyện Diễn Châu kết quả như sau: Về thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí THPT, sau khi thống kê kết quả phiếu hỏi số 1 để thăm dò ý kiến GV qua 6
link https://docs.google.com/forms/d/1RC5ZfPOTVGa68tE0g_18U2pX- HrRlDlV55zg60Jy6bs/edit , kết quả như sau: * Kết quả khảo sát: 7
Bảng 1.1. Kết quả khảo sát GV về việc sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực và việc dạy học phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. Mức độ TT Nội dung Rất Thường Thỉnh Chưa bao thường xuyên thoảng giờ xuyên 1 Thầy (cô) đã sử dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí để 4(18,2) 9(40,9%) 9(40,9%) 0 phát triển năng lực hợp tác cho HS ở mức độ nào? 2 Thầy (cô) đã sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Địa lí để 3(13,6) 9(40,9%) 10(45,5%) 0 phát triển năng lực hợp tác cho HS ở mức độ nào? 3 Thầy (cô) đã sử dụng phương pháp phỏng vấn trong dạy học Địa lí để 5(22,7) 9(40,9%) 7(31,8) 1(4,5) phát triển năng lực hợp tác cho HS ở mức độ nào? 4 Thầy (cô) đã sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí 6(27,3%) 10(45,5%) 6(27,3%) 0 để phát triển năng lực hợp tác cho HS ở mức độ nào? 8
Từ kết quả khảo sát về thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa Lí THPT đối với 22 GV trên địa bàn huyện Diễn Châu, chúng tôi thấy phần lớn GV trực tiếp giảng dạy bộ môn đều nhận thức được tầm quan trọng và sự cần thiết phải sử dụng các PPDH tích cực trong giảng dạy. Tuy nhiên, mức độ quan tâm đối với từng phương pháp có sự khác nhau. Đối với việc sử dụng PPDH dự án, chỉ có 18,2% số GV được khảo sát đã sử dụng PPDH này rất thường xuyên, 45,5% số GV sử dụng thường xuyên, và vẫn còn 27,3% số GV được khảo sát cho rằng họ thỉnh thoảng mới sử dụng PPDH này. Đối với việc sử dụng PPDH sử dụng phương pháp đóng vai, chỉ có 13,6% số GV được khảo sát đã sử dụng PPDH này rất thường xuyên, 40,9% số GV sử dụng thường xuyên, và vẫn còn 45,5% số GV được khảo sát cho rằng họ thỉnh thoảng mới sử dụng PPDH này. Đối với việc sử dụng PPDH phỏng vấn, chỉ có 22,7% số GV được khảo sát đã sử dụng PPDH này rất thường xuyên, 40,9% số GV sử dụng thường xuyên, và vẫn còn 31,8% số GV được khảo sát cho rằng họ thỉnh thoảng mới sử dụng PPDH này, thậm chí vẫn có 1GV (4,5%) chưa từng sử dụng phương pháp này Đối với việc sử dụng PPDH thảo luận nhòm, chỉ có 27,3% số GV được khảo sát đã sử dụng PPDH này rất thường xuyên, 45,5% số GV sử dụng thường xuyên, và vẫn cò 27,3% số GV được khảo sát cho rằng họ thỉnh thoảng mới sử dụng PPDH này. Bảng 1.2. Đánh giá của GV về vai trò của các phương pháp dạy học tích cực trong phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. Mức độ Phương pháp dạy học Rất cần Cần thiết Không cần thiết thiết Phương pháp dự án 13(59,1 %) 9(40,9%) 0 Phương pháp đóng vai 9(40,9%) 13(63,6%) 0 Phương pháp phỏng vấn 8(36,4%) 14(53,33%) 0 Phương pháp thảo luận nhóm 9(40,9%) 13(59,1%) 0 9
Từ kết quả khảo sát về vai trò của các phương pháp dạy học tích cực trong phát triển năng lực hợp tác cho HS, kết quả thu được từ 22 GV giảng dạy bộ môn trên địa bàn huyện Diễn Châu thì gần như 100% số GV được hỏi đều thấy việc sử dụng các PPDH tích cực để phát triển năng lực hợp tác cho HS là cần thiết và rất cần thiết. Tuy nhiên, cũng thông qua kết quả điều tra, chúng tôi thấy đa số giáo viên có sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực nhưng chỉ được tiến hành trong giờ thao giảng, dạy học chủ đề, dạy học minh họa, nghiên cứu bài học. Việc tiến hành thường xuyên chưa được thực hiện. Mặc dù họ nhận thức được rằng việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh là rất cần thiết. Tuy nhiên hầu hết các giáo viên đều thừa nhận trong quá trình thực hiện họ đều đang rất lúng túng, cách tổ chức còn mang tính hình thức, những năng lực cần hình thành cho học sinh sau mỗi bài học chưa thu được kết quả rõ ràng. Với việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh như trên mà giáo viên đang thực hiện như khảo sát trên thì chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới dạy học hiện nay. 2.2.2. Đối với học sinh Để có minh chứng cụ thể chúng tôi đã tiến hành một số khảo sát đối với 115 học sinh về mức độ yêu thích đối với các phương pháp dạy học tích cực và mức độ hợp tác của các em trong quá trình học tập, thu được kết quả như sau: * Kết quả khảo sát: 10
Bảng 1.3: Mức độ yêu thích đối với các phương pháp dạy học tích cực và mức độ hợp tác của các em trong học tập TT Các phương pháp Không Rất thích Thích thích 1 Phương pháp dự án 57 (49,6%) 56 (48,7%) 02(1,7%) 2 Phương pháp đóng vai 56 (48,7) 51 (44,3%) 8 (7,0%) 3 Phương pháp phỏng vấn 57 (49,5%) 50 (43,5%) 8 (7,0%) 4 Phương pháp thảo luận nhóm 73 (63,5%) 42 (36,5%) 0 (0,0%) 5 Mức độ hợp tác 65 (56,2%) 47 (40,9%) 3 (2,9%) Bảng 1.4. Bảng khảo sát năng lực hợp tác của học sinh Kết quả TT Yêu cầu của năng lực hợp tác Rất thành Thành Chưa thành thạo thạo thạo Xây dựng kế hoạch hoạt động 1 của nhóm, đảm nhận các nhiệm 53(46,1%) 54(46,9%) 8(7,0%) vụ khác nhau trong nhóm. Theo dõi tiến độ hoàn thành 2 công việc của từng thành viên 57(49,6%) 47(40,9%) 10(9,5%) và của các bạn để điều hòa hoạt động phối hợp chung. Tiếp thu, chia sẻ, hỗ trợ các 3 thành viên khác và tổng kết kết 64(55,7%) 44(38,3%) 6(6,09%) quả đạt được. 11
Từ kết quả khảo sát cho thấy: hơn 90% số học sinh được khảo sát cho rằng các em rất yêu thích và quan tâm đến các PPDH tích cực. Tuy nhiên, trong quá trình học tập, các em chưa được tiếp cận nhiều với các PPDH tích cực nhiều nên trong quả trình tham gia các hoạt động học tập, các em vẫn còn lúng túng, e ngại. Cụ thể: Đối với yêu cầu năng lực xây dựng kế hoạch hoạt động của nhóm, đảm nhận các nhiệm vụ khác nhau trong nhóm, chỉ có 46,5% số HS đã sử dụng rất thành thạo, 46,9% thành thạo và vẫn còn 7% số em HS được khảo sát sử dụng chưa thành thạo Đối với yêu cầu năng lực theo dõi tiến độ hoàn thành công việc của từng thành viên và của các bạn để điều hoà hoạt động phối hợp chung, chỉ có 46,5% số HS đã sử dụng rất thành thạo, 40,9% thành thạo và vẫn còn 9,5% số em HS được khảo sát sử dụng chưa thành thạo Đối với yêu cầu năng lực tiếp thu, chia sẻ, hỗ trợ các thành viên khác và tổng kết quả đạt được, chỉ có 55,7% số HS đã sử dụng rất thành thạo, 38,3% thành thạo và vẫn còn 6,09% số em HS được khảo sát sử dụng chưa thành thạo Từ đó chúng tôi thấy mức độ yêu thích của các em đối với các phương pháp dạy học tích cực và đối với việc hợp tác trong học tập không đồng đều. Thậm chí có những em không thích tham gia, ngại hợp tác. Điều này cũng dễ hiểu bởi có thể hoạt động học tập chưa đủ sức lôi cuốn, các em còn mang tư tưởng ngại hoạt động. Từ đó dẫn đến kĩ năng hợp tác chưa tốt. Như vậy, chứng tỏ việc vận dụng kết hợp nhuần nhuyễn, linh hoạt các PPDH tích cực nhằm phát triển năng lực HS, nhất là năng lực hợp tác của học sinh trong việc tổ chức các hoạt động dạy học cho HS là chưa cao. 12
CHƯƠNG II. THIẾT KẾ CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THPT 2.1. Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí 10 2.1.1. Phát triển năng lực hợp tác thông qua phương pháp dạy học dự án. Dạy dọc dự án là một cách thức tổ chức dạy học mà ở đó, học sinh sẽ phải phối hợp cùng nhau, dựa trên cơ sở kiến thức được học và sự hỗ trợ của giáo viên để giải quyết một vấn đề học tập. Từ những vấn đề được giải quyết, HS có thể tạo thành các sản phẩm để giới thiệu, trình bày * Đặc điểm của dạy học dự án: - Định hướng thực tiễn: chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ của dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng nhận thức của người học. Các dự án học tập có ý nghĩa thực tiễn xã hội, góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. - Định hướng hứng thú người học: Người học được tham gia chọn đề tài, nội dunghọc tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. - Tính tự lực của người học: Trong dạy học theo dự án, người học cần tham gia tích cực, tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. GV chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Tuy nhiên, mức độ tự lực cần phù hợp với kinh nghiệm, khả năng của người học và mức độ khó khăn của nhiệm vụ. - Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. Dạy học theo dự án đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kĩ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án. - Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra không chỉ giới hạn trong những thu hoạch lí thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. * Cách tiến hành: Dạy học dựa trên dự án cần được tiến hành theo ba giai đoạn: Giai đoạn 1: Chuẩn bị dự án - Đề xuất ý tưởng và chọn đề tài dự án: Đề tài dự án có thể nảy sinh từ sáng kiến của GV, HS hoặc của nhóm HS. HS là người quyết định lựa chọn đề tài, nhưng phải đảm bảo nội dung phù hợp với mục đích học tập, phù hợp chương 13
trình và điều kiện thực tế. Để thực hiện dự án, HS phải đóng những vai có thực trong xã hội để tự mình tìm kiếm thông tin và giải quyết công việc. - Chia nhóm và nhận nhiệm vụ dự án: GV chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm HS và những yếu tố khác liên quan đến dự án. Trong công việc này, GV là người đề xướng nhưng cũng cần tạo điều kiện cho HS tự chọn nhóm làm việc. - Lập kế hoạch thực hiện dự án: GV hướng dẫn các nhóm HS lập kế hoạch thực hiện dự án, trong đó HS cần xác định chính xác chủ đề, mục tiêu, những công việc cần làm, kinh phí, thời gian và phương pháp thực hiện. Giai đoạn 2: Thực hiện dự án Giai đoạn này, với sự giúp đỡ của GV, HS tập trung vào việc thực hiện nhiệm vụ được giao với các hoạt động: như đề xuất các phương án giải quyết và kiểm tra, nghiên cứu tài liệu, tiến hành các khảo sát thực địa, trao đổi và hợp tác với các thành viên trong nhóm. Giai đoạn 3: Báo cáo và đánh giá dự án HS thu thập kết quả, công bố sản phẩm trước lớp. Sau đó, GV và HS tiến hành đánh giá. HS có thể tự nhận xét quá trình thực hiện dự án và tự đánh giá sản phẩm nhóm mình và đánh giá nhóm khác. GV đánh giá toàn bộ quá trình thực hiện dự án của HS, đánh giá sản phẩm và rút kinh nghiệm để thực hiện những dự án tiếp theo. * Điều kiện sử dụng: Để có thể áp dụng dạy học dựa trên dự án, GV cần lưu ý một số điểm như sau: - Dạy học dựa trên dự án chỉ phù hợp để dạy học những nội dung gần gũi với thựctiễn cuộc sống, có nhiều nội dung thực hành. - Dạy học dựa trên dự án đòi hỏi thời gian phù hợp. Tùy quy mô dự án, thời gian có thể kéo dài trong khoảng vài tiết học, tuần học… * Vận dụng trong dạy học địa lí: Áp dụng dạy học dự án đối với bài 20 “Vai trò, đặc điểm, các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp, lâm nghiệp” trong chương trình địa lí 10 chương trình GDPT 2018. Để thực hiện kế hoạch bài dạy: Bài 20 “Vai trò, đặc điểm, các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp, lâm nghiệp” tai trường THPT Diễn Châu 4, chúng tôi xây dựng kế hoạch thực hiện bài này trong thời gian 1 tiết. Yêu cầu cần đạt trong mục (I) là HS phải biết và trình bày được vai trò và đặc điểm của ngành nông nghiêp, lâm nghiệp và thuỷ sản. Để làm được điều này, chúng tôi đã hướng dẫn HS thực hiện dự án “Tìm hiểu về đất và các cây trồng, vật nuôi chính ở địa phương em”. Từ đó làm rõ vai trò và đặc điểm của ngành nông nghiệp, lâm 14
nghiệp và thuỷ sản. NHIỆM VỤ GIÁO VIÊN 1. Xác định mục tiêu của dự án 2. Xây dựng bộ câu hỏi định hướng 3. Xây dựng các tiêu chí đánh giá 4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá 5. Chuyển giao nhiệm vụ học tập 6. Tổ chức báo cáo và đánh giá NHIỆM VỤ HỌC SINH 1.Xây dựng kế hoạch thực hiện dự án 2. Phân công nhiệm vụ thực hiện dự án 3. Thực hiện dự án, ghi chép quá trình thực hiện dự án 4. Báo cáo sản phẩm 5. Tự đánh giá, đánh giá các thành viên và đánh giá sản phẩm của các nhóm. NHIỆM VỤ GIÁO VIÊN: I. Mục tiêu 1. Năng lực: - Trình bày được vai trò và đặc điểm của ngành nông nghiệp lâm nghiệp, thủy sản. - Đánh giá tầm quan trọng của ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản trong các hoạt động kinh tế của địa phương - Vận dụng các kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống - Năng lực chung: năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp và hợp tác. 2. Phẩm chất: Rèn luyện và phát triển phẩm chất chăm chỉ, trách nhiệm trong việc hoàn thành nhiệm vụ cá nhân và nhiệm vụ chung của cả nhóm. Bồi dưỡng thêm tình yêu thương bạn bè, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau trong học tập, vươn lên trong cuộc sống. II. Xây dựng bộ câu hỏi định hướng 1. Câu hỏi khái quát: -Tìm hiểu các loại cây trồng và vật nuôi chính ở địa phương em. Từ đó làm rõ vai trò và đặc điểm của ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản. 15