Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử dụng phương pháp dạy học theo góc trong chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:64

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử dụng phương pháp dạy học theo góc trong chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10" nhằm thiết kế quy trình và sử dụng phương pháp dạy học theo góc nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chủ đề các cuộc Cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới, lịch sử 10.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử dụng phương pháp dạy học theo góc trong chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10

SỞ GD&ĐT NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC TRONG CHỦ ĐỀ “CÁC CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP TRONG LỊCH SỬ THẾ GIỚI” - LỊCH SỬ 10. Lĩnh vực: Lịch sử Nghệ An, tháng 4 năm 2023 0
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 4 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC TRONG CHỦ ĐỀ “CÁC CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP TRONG LỊCH SỬ THẾ GIỚI” - LỊCH SỬ 10. Lĩnh vực: Lịch sử Tác giả: Ngô Thị Ngọc Nghệ An, tháng 4 năm 2023 0
MỤC LỤC ………………………………………………………………………i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ……………………………….......……….ii PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………………..1 1. Lý do chọn đề tài ………………………………………………………………1 2. Mục đích, phương pháp nghiên cứu …………………………………………..2 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài ………………………………………2 4. Kế hoạch thực hiện đề tài ……………………………………………………..3 PHẦN 2. NỘI DUNG ĐỀ TÀI …………………………………………………4 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ………………4 1.1. Cơ sở lí luận …………………………………………………………………4 1.1.1. Năng lực tự học ……………………………………………………………4 1.1.2. Phương pháp dạy học theo góc ……………………………………………5 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ……………………………………………………8 1.3. Hình thành giả thuyết khoa học và đề xuất biện pháp ……………………..12 Chương 2. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC ……………….14 2.1. Phân tích cấu trúc của chủ đề ………………………………………………14 2.2. Thiết kế qui trình dạy học theo góc và sử dụng phương pháp dạy học …….14 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng quy trình …………………………………………..14 2.2.2. Đề xuất qui trình dạy học theo góc ………………………………………15 2.3. Minh hoạ qui trình dạy học theo góc ………………………………………18 2.4. Kế hoạch bài học có sử dụng phương pháp dạy học theo góc ……………..24 2.5. Thiết kế tiêu chí và bộ công cụ đánh giá năng lực tự học ………………….35 2.6. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi ……………………………………...37 2.6.1. Mục đích khảo sát ………………………………………………………..37 2.6.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ………………………………………37 2.6.3. Đối tượng khảo sát ……………………………………………………….38 2.6.4. Kết quả khảo sát ………………………………………………………….38 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM …………………………………….41 3.1. Mục đích thực nghiệm ……………………………………………………..41 3.2. Nội dung thực nghiệm ……………………………………………………..41 3.3. Phương pháp thực nghiệm …………………………………………………41 3.4. Kết quả thực nghiệm ……………………………………………………….41 3.4.1. Kết quả phân tích định lượng …………………………………………….41 3.4.2. Kết quả phân tích định tính ………………………………………………45 PHẦN 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ……………………………………...46 1. Kết luận ……………………………………………………………………….46 2. Kiến nghị ……………………………………………………………………...46 TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………..47 PHỤ LỤC ………………………………………………………………………..I i
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Nội dung đây đủ Viết tắt 1 Cách mạng công nghiệp CMCN 2 Dạy học theo góc DHTG 3 Đánh giá ĐG 4 Giáo viên GV 5 Học sinh HS 6 Kĩ thuật dạy học KTDH 7 Năng lực tự học NLTH 8 Phong cách học tập PCHT 9 Phiếu học tập PHT 10 Phương pháp dạy học PPDH 11 Phương pháp dạy học theo góc PPDHTG 12 Quá trình dạy học QTDH 13 Sách giáo khoa SGK 14 Trung học phổ thông THPT 15 Thực nghiệm TN ii
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đòi hỏi phải đổi mới đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học đến cách thức đánh giá kết quả dạy học, trong đó khâu đột phá là đổi mới phương pháp dạy học. Phương pháp dạy học cần hướng vào việc tổ chức cho người học học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo. Đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh nhằm khơi dậy và phát triển các phẩm chất và năng lực cốt lõi, hình thành cho học sinh năng lực tự học, tư duy tích cực độc lập sáng tạo; tăng cường sự hợp tác và giao tiếp trong quá trình học tập; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Xuất phát từ mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018 về phát triển năng lực tự học – một trong những năng lực cốt lõi cho học sinh THPT. Việc đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy để đạt được mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực người học của chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 đã và đang là động lực thúc đẩy quá trình dạy học nhằm phát huy hết các năng lực của học sinh trong đó có năng lực tự học. Năng lực tự học là một năng lực quan trọng, là sự nỗ lực của chính bản thân người học, sự làm việc của bản thân người học một cách có kế hoạch trên tinh thần tự động học tập. Điều đó càng chứng tỏ tầm quan trọng của dạy học hướng tới phát triển năng lực của người học mà trong đó năng lực tự học đóng vai trò cốt lõi trong quá trình dạy và học. Xuất phát từ thực trạng dạy học bộ môn Lịch sử THPT đáp ứng mục tiêu phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua phương pháp dạy học theo góc. Nhìn chung tư tưởng chủ đạo của đổi mới phương pháp là tập trung vào các hoạt động của trò; trò tự nghiên cứu, tìm tòi, khám phá; tăng cường giao lưu trao đổi giữa trò và trò. Tuy nhiên trên thực tế, việc đổi mới phương pháp dạy học còn chậm. Giáo viên chưa chủ động trong việc vận dụng linh hoạt các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Việc vận dụng sáng tạo, linh hoạt các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực là yếu tố quan trọng để bồi dưỡng và phát triển phẩm chất, năng lực cốt lõi cho học sinh. Trong đó, việc tổ chức dạy học theo góc là một phương pháp tổ chức dạy học đóng vai trò quan trọng thúc đẩy sự phát triển các năng lực cốt lõi nói chung, đặc biệt là sự phát triển năng lực tự học cho học sinh. Xuất phát từ vai trò của phương pháp dạy học theo góc trong việc bồi dưỡng và phát triển các năng lực cốt lõi nói chung và năng lực tự học nói riêng cho học sinh THPT thông qua tổ chức dạy học Lịch sử lớp 10. Vì vậy, tôi đã đi đến thống nhất lựa chọn đề tài: “Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử dụng 1
phương pháp dạy học theo góc trong chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10” 2. Mục đích, phương pháp nghiên cứu của đề tài - Mục tiêu của đề tài: Thiết kế quy trình và sử dụng phương pháp dạy học theo góc nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chủ đề các cuộc Cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới, lịch sử 10. - Phương pháp nghiên cứu của đề tài: Đề tài vận dụng các phương pháp nghiên cứu là: + Nghiên cứu lý thuyết về cơ sở lí luận phát triển năng lực tự học trong dạy học theo góc; nội dung kiến thức phù hợp việc thiết kế bài học. + Phương pháp điều tra về thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học môn Lịch sử nhằm bồi dưỡng và phát triển năng lực cho học sinh THPT. + Phương pháp chuyên gia thông qua việc tham vấn đồng nghiệp có kinh nghiệm, các giảng viên phương pháp dạy học bộ môn nhằm tranh thủ tiếp thu kiến thức lí luận, phương pháp dạy học theo góc nhằm bồi dưỡng và phát triển năng lực tự học cho học sinh. + Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá một cách khách quan các nội dung, giải pháp của đề tài đưa ra, thống kê và xử lí số liệu để rút ra kết luận. 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài ❖ Tính mới của đề tài - Đề tài đề xuất được quy trình sử dụng phương pháp dạy học theo góc để phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chủ đề các cuộc Cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới, Lịch sử 10. - Đề tài đã xây dựng được hệ thống câu hỏi, bài tập, phiếu học tập đánh giá học sinh. ❖ Tính khoa học - Đề tài đã phân tích những cơ sở lý luận và thực tiễn cụ thể, xác thực. - Đề tài tiến hành thực nghiệm sư phạm bằng các phương pháp khoa học, số liệu thống kê khách quan, chính xác, trung thực. - Nội dung đề tài được trình bày, lý giải theo từng phần, chương, mục rõ ràng, mạch lạc. Các luận điểm, luận cứ nêu ra đều có cơ sở. - Góp phần hệ thống hóa lý luận về phương pháp dạy học theo góc để phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học Lịch sử. - Đề xuất bộ tiêu chí đánh giá năng lực tự học cho học sinh cấp THPT. - Những đóng góp của đề tài về lĩnh vực nghiên cứu khoa học giáo dục và trong việc vận dụng vào thực tiễn với mục tiêu Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tạo ra một hướng đi mới trong đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử. 2
- Đề tài không chỉ giúp học sinh hứng thú hơn trong học tập, giúp các em hiểu biết về kiến thức Lịch sử mà còn giúp các em phát triển năng lực tự học, thông qua đó giúp các em vững vàng trong học tập và trong cuộc sống sau này. Đó cũng là những kĩ năng cần thiết để người học trở thành người làm việc có hiệu quả trong tương lai. ❖ Tính khả thi khi ứng dụng thực tiễn - Đề tài có giá trị thực tiễn cao, dễ dàng áp dụng vào quá trình dạy học, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử. - Đề tài có thể ứng dụng trong giáo dục phổ thông mới và hướng phát triển tiếp theo của đề tài với dạy học bộ môn cũng như các bộ môn khác. 4. Kế hoạch thực hiện đề tài - Năm học 2021-2022: Nghiên cứu cơ sở lý luận. - Năm học 2022-2023: Điều tra thực trạng việc dạy học ở trường trung học phổ thông; Thiết kế quy trình tổ chức dạy học góc, bộ công cụ và tiêu chí đánh giá; Thực nghiệm sư phạm; Viết đề tài và tham vấn đồng nghiệp, chuyên gia. 3
PHẦN II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Năng lực tự học 1.1.1.1. Khái niệm Năng lực tự học là tự mình tìm tòi, nhận thức, vận dụng kiến thức vào tình huống mới với chất lượng cao. Theo tác giả Phan Thị Thanh Hội và Kiều Thị Thu Giang (2016): NLTH là khả năng người học độc lập, tự giác từ việc xác định mục tiêu học tập, thiết kế và thực hiện kế hoạch học tập đến việc tự đánh giá và điều chỉnh việc học nhằm tối ưu hóa việc lĩnh hội kiến thức và phát triển kỹ năng, năng lực. Chúng tôi cho rằng: “Năng lực tự học là năng lực mà ở đó người học có khả năng độc lập, tự giác để xác định mục tiêu học tập, xây dựng được kế hoạch học tập và thực hiện kế hoạch học tập đó, đồng thời có khả năng tự đánh giá, nhận xét và điều kế hoạch học tập của bản thân nhằm tối ưu hóa việc lĩnh hội kiến thức và không ngừng nâng cao chất lượng học tập”. 1.1.1.2. Vai trò năng lực tự học trong quá trình dạy học Trong quá trình dạy học, hoạt động tự học luôn giữ vị trí rất lớn trong quá trình học tập của người học. Tự học là yếu tố quyết định chất lượng và hiệu quả của hoạt động học tập: Tự học có ý nghĩa to lớn đối với người học để hoàn thành nhiệm vụ học tập của người học. Tự học là mục tiêu cơ bản của quá trình dạy học. Trong hoạt động học tập bồi dưỡng NLTH cho HS được xem là một trong những đặc trưng cơ bản của PPDH tích cực góp phần nâng cao chất lượng dạy học, tạo cho người học có động lực học tập mạnh mẽ, phát huy khả năng tự học, tự chủ, sáng tạo để chiếm lĩnh kho tàng kiến thức nhân loại. Tự học giúp người học nắm vững kiến thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và nghề nghiệp trong tương lai. Tự học thường xuyên còn tạo cho người học có nếp sống, cách làm việc khoa học, rèn luyện ý chí phấn đấu, đức tính kiên trì, óc phê phán, hứng thú học tập và lòng say mê nghiên cứu khoa học, tạo nên động lực nội sinh của quá trình học tập. NLTH chính là nhân tố nội lực, nhân tố quyết định chất lượng đào tạo. 1.1.1.3. Thành phần cấu trúc năng lực tự học Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể thì trong NLTH của học sinh THPT gồm có các thành phần sau: Xác định nhiệm vụ học tập; Đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập; Tự nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân trong quá trình học tật. 4
Trên cơ sở nghiên cứu việc phân loại các thành tố NLTH và mục tiêu, nhiệm vụ của dạy học hiện nay là dạy học chú trọng đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, NLTH, tự nghiên cứu, tạo niềm vui, hứng thú, nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập cho HS. Trong đề tài này, chúng tôi sẽ tập trung nghiên cứu và rèn luyện cho HS nhóm năng lực sau: Năng lực xác định mục tiêu học: tức là xác định được sau khi học xong bản thân cần đạt được những gì? (kiến thức, kĩ năng, năng lực, thái độ…). Trả lời cho câu hỏi: “học cái gì? Học để làm gì?”. Năng lực lập kế hoạch tự học: từ mục tiêu học tập phải lên kế hoạch để đạt được nội dung cần học trong chủ đề, cách thức tài liệu cần thiết trong chủ đề (sách, báo, trang web, câu truyện, thước phim…), dự kiến các hành động, nhiệm vụ để đạt được mục đích học tập chủ đề, dự kiến sản phẩm có được sau khi học chủ đề. Trả lời cho câu hỏi: “cần phải làm gì để đạt được mục tiêu”. Năng lực thực hiện kế hoạch: thể hiện qua cách thức tìm kiếm, thu thập thông tin; cách thức xử lý thông tin; cách thức vận dụng thông tin, tri thức để tạo ra những sản phẩm theo kế hoạch đã lập (bài báo cáo, bài thuyết trình, sơ đồ, bảng biểu, đoạn video). Trả lời cho câu hỏi “Cần làm như thế nào?” Năng lực tự thể hiện bản thân: thể hiện qua việc bản thân người học trình bày báo cáo trước nhóm hoặc trước lớp. Năng lực tự kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh kế hoạch tự học của bản thân; sau khi thực hiện các kĩ năng trên cần kiểm tra, đánh giá xem trong quá trình tự học bản thân người học đã đạt được những gì điều chỉnh những sai sót, hạn chế và vạch kế hoạch điều chỉnh cách học để nâng cao chất lượng học tập. 1.1.2. Phương pháp dạy học theo góc 1.1.2.1. Khái niệm về dạy học theo góc (DHTG) Thuật ngữ tiếng Anh “Working in corners” hoặc “Working with areas” có thể hiểu là “làm việc theo góc”, “làm việc theo khu vực” hoặc “học theo góc”, trong đó nhấn mạnh vai trò của HS trong dạy học. “Dạy và học theo góc là một hình thức tổ chức hoạt động học tập, trong đó HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong không gian lớp học, nhằm đạt được mục tiêu học sâu một nội dung hay một bài học”. Quá trình học tập được chia thành các khu vực (các góc) với các nhiệm vụ và tư liệu học tập dành riêng cho mỗi góc. Nhóm tại mỗi góc được hình thành tự do theo nguyện vọng của HS chứ không do GV áp đặt. Có 3 kiểu góc học tập: * Góc theo phong cách học tập (PCHT) Tại các góc sẽ có tư liệu và bảng hướng dẫn nhiệm vụ giúp HS nghiên cứu một nội dung bài học theo các PCHT khác nhau: quan sát, trải nghiệm, phân tích, áp dụng. 5
Mỗi góc đều thể hiện sự đa dạng về PCHT. Do đó, HS có sở thích và năng lực khác nhau, nhịp độ học tập và PCHT khác nhau đều có thể tự tìm cách để thích ứng và thể hiện năng lực của mình. Điều này cho phép GV giải quyết vấn đề đa dạng trong nhóm. * Góc theo hình thức hoạt động khác nhau Tại các góc, HS được nghiên cứu cùng một nội dung học tập theo các hình thức khác nhau: góc mĩ thuật, góc trải nghiệm, góc thảo luận, góc đọc. * Góc hỗn hợp Tuỳ nội dung cụ thể mà GV thiết kế góc hỗn hợp khi áp dụng PPDHTG cho các môn học khác nhau, ví dụ như: góc mĩ thuật, góc sáng tác, góc quan sát, góc toán học… 1.1.2.2. Bản chất của DHTG Theo tài liệu tham khảo số, DHTG có các bản chất sau: + DHTG tạo ra một môi trường học tập với cấu trúc được xác định cụ thể. Khi tổ chức DHTG, QTDH được chia thành các khu vực cụ thể (các góc học tập) cùng với sự phân chia nhiệm vụ học tập, thời gian, tư liệu và phương tiện học tập riêng biệt cho từng khu vực (góc). Tính rõ ràng trong cấu trúc tổ chức học tập như thế giúp HS có thể độc lập và dễ dàng lựa chọn cách thức học tập riêng thích hợp cho mình (tự lựa chọn hoặc có sự hướng dẫn của GV) để thực hiện mục tiêu học tập chung. + DHTG có tính khuyến khích, hỗ trợ, thúc đẩy và kích thích HS tích cực hoạt động, thông qua hoạt động mà học tập. Nội dung học tập được thiết kế trong các nhiệm vụ có thể là những tình huống có vấn đề, những mâu thuẩn nhận nhận thức, những thử thách với kiến thức hoàn toàn mới. Vì thế, để giải quyết chúng, bản thân mỗi HS phải tích cực hoạt động, tự lực hoặc giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình chiếm lĩnh kiến thức mới. Thông qua các hoạt động, HS không chỉ có được tri thức mới mà còn khám phá được bản thân có thể làm được gì, từ đó thúc đẩy sự tiến bộ bằng chính năng lực thật sự của bản thân. + Hoạt động học tập trong DHTG có tính đa dạng cao về nội dung và hình thức tổ chức hoạt động. Ở mỗi góc học tập, các nhiệm vụ được thiết kế với sự đa dạng về cả nội dung lẫn hình thức tổ chức hoạt động. Do đó, những HS có sở thích và năng lực khác nhau, nhịp độ học tập và PCHT khác nhau đều có thể tìm được hình thức học tập phù hợp, có thể tự thích ứng và có cơ hội thể hiện thế mạnh của mình. Đây chính là giải pháp hữu hiệu cho tình trạng đa dạng trong nhóm học tập. + DHTG tổ chức nhiệm vụ học tập với mục đích để HS được thực hành, khám phá và trải nghiệm qua mỗi hoạt động. 6
Việc chính bản thân HS được trải nghiệm và khám phá nội dung bài học sẽ giúp mở ra nhiều cơ hội học tập mới mẻ, tạo cơ hội để người học phát triển “câu chuyện” về mình theo những cách khác nhau. 1.1.2.3. Yêu cầu GV và HS trong DHTG để phát triển NLTH * Đối với GV: - Hướng dẫn HS cách chuẩn bị bài ở nhà: GV cần hướng dẫn HS cách đọc trước tài liệu, cách hệ thống và ghi nhớ bài học, cách chuẩn bị dụng cụ… Yêu cầu HS tự nghiên cứu PHT và SGK, xác định được đâu là nhiệm vụ của cá nhân phải thực hiện và tự thực hiện nhiệm vụ đó. Ví dụ, khi tiến hành thí nghiệm, đo đạc và phân tích số liệu đo được, vẽ hình... là nhiệm vụ của cá nhân. Yêu cầu HS sử dụng phiếu hỗ trợ phù hợp, các phương tiện học tập tại góc, giúp đỡ HS khi HS gặp những khó khăn mà không tự giải quyết được. - Hướng dẫn HS cách thu nhận kiến thức, có thể là: Hướng dẫn HS cách thu thập thông tin từ SGK và phiếu học tập, chỉ ra những dấu hiệu cho thấy nội dung chính của bài học, cách làm thí nghiệm, cách vẽ hình... - Hướng dẫn HS cách lựa chọn sách tham khảo và cách đọc sách tham khảo. GV cần chỉ ra các tài liệu bắt buộc phải nghiên cứu cho môn học và các tài liệu hỗ trợ một cách cụ thể để HS dễ dàng tiếp cận khi tìm tài liệu cho môn học. - Hướng dẫn cách nghe giảng và ghi chép bài trên lớp. GV hướng dẫn HS cách lắng nghe tích cực và phản hồi tích cực đối với GV và với HS khác. - Hướng dẫn HS cách xử lý tri thức thành kiến thức của riêng mình. Cụ thể GV hướng dẫn HS sử dụng các mức độ định hướng khác nhau để các em có thể tự lực giải quyết các vấn đề. GV có thể hướng dẫn HS sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống lại kiến thức đã học. Yêu cầu HS tự tổng kết được nội dung kiến thức và tự trình bày kết quả học tập tại góc, lắng nghe và phản biện kết quả học tập của nhóm khác... - Kiểm tra, giám sát và định hướng các hoạt động học tập của HS. Khi HS tự học cá nhân hay hoạt động nhóm thì cần có sự giám sát, hỗ trợ của GV, điều này là tiền đề và động lực để HS tự học. - Hướng dẫn HS tự kiểm tra, tự ĐG kết quả và quá trình học tập của mình sau bài học bằng “Phiếu tự ĐG”. * Đối với HS: - Tự nghiên cứu được nội dung các phiếu tại góc học tập (PHT, phiếu hỗ trợ). Tự nghiên cứu các nội dung của SGK mà PHT yêu cầu. - Thực hiện tốt các nhiệm vụ mà PHT yêu cầu HS thực hiện một cách độc lập. Ví dụ: Tại góc thực nghiệm thì HS tự lắp ráp được thí nghiệm, tự quan sát, tự đo đạc, tự sử dụng các dụng cụ đo... Góc phân tích thì tự nghiên cứu SGK, tự sử dụng tài 7
liệu... - Tự tìm kiếm các phương án để giải quyết các nhiệm vụ ở góc mà phong cách học không phải là sở trường của bản thân và tin tưởng bản thân sẽ giải quyết được. - Tự giải các bài tập có liên quan đến kiến thức của bài học. 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài Để xác định cơ sở thực tiễn cho nghiên cứu đề tài về việc sử dụng các PPDHTG nhằm phát triển NLTH cho HS trong dạy học bộ môn Lịch sử nói chung và trong dạy học chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10 nói riêng, tôi đã tiến hành sử dụng phiếu điều tra, thăm dò ý kiến 23 GV trực tiếp giảng dạy môn Lịch sử THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu và 125 HS lớp 10 thuộc các trường THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu trong năm học 2022- 2023. Các vấn đề khảo sát tôi quan tâm đến thực trạng sau: * Về phía HS: Để tìm hiểu về thái độ của HS đối với môn Lịch sử và quá trình học tập môn Lịch sử của HS ở trường THPT hiện nay, tôi tiến hành khảo sát bằng cách phát phiếu hỏi, kết quả thống kê được thể hiện trong bảng 1.1. Bảng 1.1. Em hãy đánh dấu (X) vào ô “có” hoặc” không” trong bảng sau: Kết quả Câu hỏi Câu trả lời Số lượng Tỉ lệ % 28 Rất yêu thích 35 36 Yêu thích 45 1. Em có yêu thích môn Lịch sử không? 36 Không yêu thích 45 Thường xuyên 16 14 2. Trong QTDH bộ môn Lịch sử, thầy 72,8 (cô) đã bao giờ tổ chức tổ chức phương Thỉnh thoảng 91 pháp dạy học theo góc chưa? 11,2 Chưa bao giờ 20 Rất hứng thú 52 41,6 3. Mức độ hứng thú của em như thế nào Hứng thú khi được thầy (cô) sử dụng phương 63 50,4 pháp dạy học theo góc? Không hứng thú 10 8 8
Biểu đồ 1 Biểu đồ 2 Biểu đồ 3 Rất yêu thích Thường xuyên Rất hứng thú Yêu thích Hứng thú Thỉnh thoảng Không yêu thích Không hứng thú Chưa bao giờ Qua bảng 1.1 và biểu đồ 1,2,3 cho ta thấy, số HS rất yêu thích Lịch sử chỉ chiếm 28% tuy nhiên nếu các GV biết phân loại HS để tổ chức DHTG thì sẽ phát huy được năng lực của HS. Đa số HS đều nhận thấy rằng nếu được học tập theo góc của riêng mình thì giúp cho việc học bộ môn Lịch sử trở nên rất hứng thú và hứng thú (92%), qua đó sẽ phát huy được NLTH của học sinh. * Về phía GV: Để tìm hiểu về sự quan tâm của GV với DHTG chúng tôi triển khai điều tra bằng bảng hỏi và thu được kết quả ở bảng 1.2 và biểu đồ 4,5 Bảng 1.2. Em hãy đánh dấu (X) vào ô “có” hoặc” không” trong bảng sau: Các phương án Kết quả Câu hỏi trả lời Số lượng Tỷ lệ % Thầy (cô) quan tâm đến phương pháp DHTG như thế nào? Rất quan tâm 5 21,74 1. Mức độ quan tâm của thầy (cô) đối Quan tâm 7 30,43 với dạy học theo góc? Không quan tâm 11 47,83 Rất quan tâm 6 26,09 2. Thầy cô có quan tâm đến việc thiết kế bài học lịch sử theo hướng các góc Quan tâm 7 30,43 không? Không quan tâm 10 43,48 Theo thầy/cô việc tổ chức DHTG để phát triển NLTH cho HS trong dạy học Lịch sử hiện nay có vai trò như thế nào? 1. Theo thầy (cô) việc phát triển NL Rất cần thiết 8 34,78 9
cho HS trong dạy học Lịch sử có cần Cần thiết 14 60,87 thiết không? Không cần thiết 1 4,35 Rất cần thiết 5 21,74 2.Theo thầy(cô) tổ chức DHTG môn Lịch sử có vai trò như thế nào trong Cần thiết 6 26,09 việc phát triển NLTH cho HS? Không cần thiết 12 52,17 Biểu đồ 4,5 Qua bảng số liệu 1.2 và biểu đồ 4,5 cho thấy, trong quá trình dạy học số GV không quan tâm đến việc thiết kế bài học lịch sử theo hướng các góc chiếm tới 47,83%. Đa số các GV thấy được việc phát triển NL cho HS trong dạy học Lịch sử nhưng có tới 52,17% lại cho rằng việc tổ chức DHTG môn Lịch sử không cần thiết trong việc phát triển NLTH cho HS. Để tìm hiểu thực trạng sự quan tâm của GV về DH phát triển năng lực và việc vận dụng PPDHTG để phát triển NLTH cho HS ở trường THPT, chúng tôi đưa ra những nội dung triển khai thông qua bảng hỏi 1.3, kết quả chúng tôi thu được số liệu ở bảng 1.3 và biểu đồ 6. Hãy đánh dấu (X) vào phương án thầy/cô lựa chọn: Bảng 1.3. Các nhóm năng lực tự học mà các thầy cô quan tâm phát triển cho học sinh thông qua dạy học bộ môn Lịch sử THPT hiện nay? TT Các NLTH Mức độ rèn luyện 10
Thường Không Không tiến xuyên thường xuyên hành NL xác định nhiệm vụ 1. 6 17 0 học tập 2. NL lập kế hoạch học tập 9 13 1 NL thu thập, tìm kiếm 3. 8 15 0 thông tin NL lựa chọn và xử lí 4. 9 12 2 thông tin 5. NL tự thể hiện bản thân 7 16 0 NL tự kiểm tra, đánh giá 6. 6 15 2 KHTH NL hệ thống hóa kiến 7. 5 17 1 thức Biểu đồ 6 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 TC1 TC1 TC2 TC4 TC5 TC6 TC7 Thường xuyên Không thường xuyên Không tiến hành Qua bảng số liệu 1.3 và biểu đồ 6 cho thấy, trong quá trình dạy học số GV không thường xuyên quan tâm phát triển NLTH cho học sinh thông qua dạy học bộ môn Lịch sử chiếm trên 50%. 11
1.3. Hình thành giả thuyết khoa học và đề xuất biện pháp Trên cơ sở kết quả khảo sát thực trạng về việc sử dụng PPDHTG có được, tôi đã tiến hành thiết kế về các biện pháp (quy trình) dạy học theo góc như sau: Biện pháp 1: Lựa chọn nội dung, không gian lớp học và đối tượng HS Căn cứ vào đặc điểm môn học, loại bài và đặc điểm của PPDHTG để lựa chọn nội dung và hình thức, không gian tổ chức dạy và đối tượng dạy học. Khi có sự lựa chọn học phù hợp sẽ phát huy năng lực tự học cho HS. Biện pháp 2: Xác định mục tiêu bài học và PPDH Xác định mục tiêu bài học và PPDH cần đạt theo chuẩn kiến thức kĩ năng. GV cũng có thể nêu thêm một số mục tiêu riêng phù hợp cho từng nhóm đối tượng. Phương pháp DHTG là chủ yếu nhưng cũng cần có thêm một số PPDH hỗ trợ như học tập hợp tác theo nhóm và KTDH như khăn trải bàn, sơ đồ tư duy…sao cho việc tổ chức học theo góc đạt hiệu quả cao hơn các PPDH khác. Biện pháp 3: Thiết kế các nhiệm vụ và hoạt động học tập ở mỗi góc Căn cứ vào nội dung cụ thể mà HS cần lĩnh hội và cách thức hoạt động để GV thiết kế các nhiệm vụ và hoạt động ở mỗi góc phải phù hợp với tên góc, đảm bảo tính hiệu quả và phát huy năng lực tự học cho HS. Nhóm tại mỗi góc được hình thành tự do theo nguyện vọng của HS chứ không do GV áp đặt nên phát huy được năng lực của từng HS. Đây là nét nổi bật của PPDHTG so với các phương pháp khác. Biện pháp 4: Tổ chức thực hiện dạy học theo góc Trên cơ sở kế hoạch bài học đã thiết kế, GV tiến hành tổ chức dạy học theo góc, bố trí không gian lớp học theo các góc đã thiết kế trước khi vào giờ học, nêu nhiệm vụ bài học hoặc vấn đề cần giải quyết của bài học, giới thiệu về PPDHTG và hướng dẫn HS chọn góc xuất phát. Việc tổ chức dạy học bằng PPDHTG giúp GV có nhiều thời gian hướng dẫn nhóm nhỏ và hướng dẫn cá nhân thay vì tập trung toàn bộ vào việc giảng bài. Vì vậy, GV cần bám sát hoạt động của HS tại các góc để có sự hỗ trợ kịp thời khi HS gặp khó khăn. Biện pháp 5: Trao đổi, chia sẻ, đánh giá kết quả học theo góc và giao nhiệm vụ mới. Mỗi nhóm HS sẽ chọn báo cáo kết quả tại góc cuối cùng hoặc có thể treo và trình bày kết quả ở trên bảng. Các nhóm tự đánh giá kết quả của nhóm mình tại góc tương ứng và chỉnh sửa nếu có. Sau khi kết thúc bài học, căn cứ theo nội dung của bài học mới, GV sẽ giao nhiệm vụ học tập mới cho HS. Nhiệm vụ này thường là khâu chuẩn bị cho tiểu chủ đề hoặc chủ đề tiếp theo. GV có thể giao nhiệm vụ bằng các nội dung yêu cầu cụ thể theo cá nhân hoặc theo các nhóm học tập. 12
Sử dụng PPDHTG để phát huy tính tự học của HS, thầy cô hãy cho biết tính cấp thiết và tính khả thi của từng giải pháp trên như thế nào? * Tính cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất Bảng 1.4. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp đề xuất đối với giáo viên môn Lịch sử THPT (M1: Không cấp thiết; M2: Ít cấp thiết; M3: Cấp thiết; M4: Rất cấp thiết. Trong đó M1: 1 điểm; M2: 2 điểm; M3: 3 điểm; M4: 4 điểm) Thang đánh giá các giải pháp Các thông số TT Các giải pháp M1 M2 M3 M4 ̅ 𝑿 Mức 1 Lựa chọn nội dung, không gian lớp 0 3 9 11 3.35 3 học và đối tượng HS 2 Xác định mục tiêu bài học và PPDH 0 2 8 13 3.48 3 3 Thiết kế các nhiệm vụ và hoạt động 0 1 10 12 3.48 3 học tập ở mỗi góc Tổ chức thực hiện dạy học theo 0 2 7 14 3.52 4 4 góc 5 Trao đổi, chia sẻ, đánh giá kết quả 0 1 8 14 3.57 4 học theo góc và giao nhiệm vụ mới. Từ số liệu thu được ở bảng 1.4 có thể rút ra những nhận xét: đa số các giáo viên cho rằng việc sử dụng PPDHTG đang là giải pháp có tính cấp thiết và rất cấp thiết. * Tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất Bảng 1.5. Kết quả khảo sát tính khả thi của các giải pháp đề xuất đối với giáo viênmôn Lịch sử THPT (M1: Không khả thi; M2: Ít khả thi; M3: Khả thi; M4: Rất khả thi. Trong đó M1: 1 điểm; M2: 2 điểm; M3: 3 điểm; M4: 4 điểm) Thang đánh giá các Các thông số TT Các giải pháp giải pháp M1 M2 M3 M4 ̅ 𝑿 Mức 1 Lựa chọn nội dung, không gian lớp 0 2 10 11 3.39 3 học và đối tượng HS 13
2 Xác định mục tiêu bài học và 0 1 9 13 3.52 4 PPDH 3 Thiết kế các nhiệm vụ và hoạt động 0 2 10 11 3.39 3 học tập ở mỗi góc Tổ chức thực hiện dạy học theo 0 1 10 12 3.48 4 3 góc 5 Trao đổi, chia sẻ, đánh giá kết quả 0 1 9 13 3.52 4 học theo góc và giao nhiệm vụ mới. Từ số liệu thu được ở bảng 1.5 có thể rút ra nhận xét: đa số các giáo viên đều cho rằng việc sử dụng PPDHTG đang có tính khả thi và khả thi rất cao. Thông qua kết quả thăm dò về tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất về việc sử dụng phương pháp dạy học theo góc trong chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10 để phát triển năng lực tự học cho học sinh, tôi đi đến quyết định thiết kế minh hoạ và tổ chức hoạt động học tập theo góc cho học sinh như sau: CHƯƠNG II. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC TRONG CHỦ ĐỀ CÁC CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP TRONG LỊCH SỬ THẾ GIỚI – LỊCH SỬ 10 2.1. Phân tích cấu trúc của chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10 Chương trình Lịch sử lớp 10 theo TT13/2022/TT-BGDĐT gồm 52 tiết, trong đó phần Chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới chiếm 6 tiết (Bài 7 Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại và Bài 8 Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại). 2.2. Thiết kế quy trình dạy học theo góc và sử dụng phương pháp dạy học theo góc trong dạy học nội dung chủ đề các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới - Lịch sử 10. 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng quy trình - Lựa chọn các nội dung học tập theo góc phù hợp, xác định chính xác các con đường tiếp cận để đạt mục tiêu bài học, nhằm phát triển năng lực tự học. - Đặt tên góc phù hợp nội dung bài học và thời gian thực hiện phù hợp với trình độ chung của HS và nội dung kiến thức. - Thiết kế PHT và phiếu hỗ trợ để HS tích cực hoạt động, tránh việc thiết kế 14
các hoạt động học tập theo hướng HS chỉ cần làm theo mẫu đã định sẵn. - Kết hợp giữa phương pháp DHTG với các PPDH khác đồng thời sử dụng các KTDH hiện đại trong tổ chức hoạt động dạy học. - Thực hiện tốt khâu ĐG đồng đẳng và tự ĐG của HS. 2.2.2. Đề xuất quy trình dạy học theo góc QTDH luôn gồm hoạt động học của HS và hoạt động dạy của GV có quan hệ mật thiết với nhau (Hình). Giai đoạn 1: Giai đoạn chuẩn bị Bước 1: Xác định mục tiêu, môi trường học tập - Xác định mục tiêu bài học: Xác định mục tiêu kiến thức, năng lực, phẩm chất cho toàn bài/từng phần/ chương /chủ đề/… Thông qua phân tích mục tiêu và nội dung kiến thức đó xác định được những nội dung, bài học có thể thực hiện được bằng phương pháp DHTG. - Có thể xác định môi trường học tập với “Cấu trúc cụ thể” (cách/mức độ áp dụng PP học theo góc, số góc, kiểu phân loại góc…) dựa vào 4 yếu tố dưới đây: + Nội dung: Tùy theo đặc điểm của môn học, của dạng bài học (hình thành kiến thức mới, thực hành, ôn tập…) nội dung học tập GV có thể xác định ‘cấu trúc cụ thể” sao cho tổ chức học theo góc đạt hiệu quả cao hơn các PPDH khác. + Địa điểm: Không gian học là điều kiện không thể thiếu để tổ chức DHTG. Với không gian đủ lớn và số HS vừa phải thì dễ dàng bố trí các góc học tập hơn. + Thời gian: Thời gian để HS thực hiện nhiệm vụ tại các góc, chuyển góc. 15