Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Rèn luyện một số kĩ năng thực hành môn Lịch sử cho học sinh thông qua tiết học thực hành Lịch sử lớp 10 – Bộ sách kết nối tri thức và cuộc sống

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:80

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Rèn luyện một số kĩ năng thực hành môn Lịch sử cho học sinh thông qua tiết học thực hành Lịch sử lớp 10 – Bộ sách kết nối tri thức và cuộc sống" nhằm rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn cho học sinh thông qua các học tiết học thực hành - Thông qua rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn nhằm góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho người học. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Lịch sử ở trường THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Rèn luyện một số kĩ năng thực hành môn Lịch sử cho học sinh thông qua tiết học thực hành Lịch sử lớp 10 – Bộ sách kết nối tri thức và cuộc sống

-------------------- ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN RÈN LUYỆN MỘT SỐ KĨ NĂNG THỰC HÀNH MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH THÔNG QUA TIẾT HỌC THỰC HÀNH LỊCH SỬ LỚP 10 - BỘ SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC VÀ CUỘC SỐNG. Nghệ An, tháng 4 năm 2023 1
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT ANH SƠN 3 -------------------- ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN RÈN LUYỆN MỘT SỐ KĨ NĂNG THỰC HÀNH MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH THÔNG QUA TIẾT HỌC THỰC HÀNH LỊCH SỬ LỚP 10 - BỘ SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC VÀ CUỘC SỐNG. Tác giả: Bùi Thị Lanh; Nguyễn Thị Thu Lĩnh vực: Lịch sử Số điện thoại: 0363360125; 0912507327 Năm học: 2022 - 2023 Nghệ An, tháng 4 năm 2023
DANH MỤC VIẾT TẮT THPT: trung học phổ thông GV: giáo viên HS: học sinh SP: sản phẩm CNTT: công nghệ thông tin HĐTN: hoạt động trải nghiệm
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ .............................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài: ................................................................................................................................. 1 2. Đóng góp của đề tài sáng kiến: ........................................................................................................... 1 3. Mục đích nghiên cứu: ......................................................................................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu: ......................................................................................................................... 2 5. Đối tượng nghiên cứu: ........................................................................................................................ 2 6. Phạm vi nghiên cứu: ........................................................................................................................... 2 7. Phương pháp nghiên cứu: .................................................................................................................. 2 8. Cấu trúc đề tài: .................................................................................................................................... 3 PHẦN II. NỘI DUNG ................................................................................................................................. 3 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ................................................................................ 3 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN ............................................................................................................................. 3 1.Các khái niệm ............................................................................................................................... 3 2. Ý nghĩa của việc rèn luyện kĩ năng thực hành môn lịch sử ..................................................... 4 II. CƠ SỞ THỰC TIỄN ...................................................................................................................... 4 1.Thực trạng dạy học và rèn luyện kĩ năng thựchành môn Lịch sử chương trình THPT mới. ........................................................................................................................................................... 4 2. Nội dung thực hành Lịch sử lớp 10............................................................................................ 5 CHƯƠNG II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG THỰC HÀNH TRONG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 10 ............................................ 6 I. MỘT SỐ BIỆN PHÁP ..................................................................................................................... 6 1. Hướng dẫn học sinh thiết lập sơ đồ tư duy ............................................................................... 6 2. Hướng dẫn học sinh thực hiện một số ứng dụng công nghệ thông tin trong tiết học thực hành. ...............................................................................................................................................17 3. Hướng dẫn học sinh sử dụng phương pháp đóng vai ............................................................19 4. Hướng dẫn học sinh tiến hành hoạt động trải nghiệm...........................................................24 5. Hướng dẫn học sinh thực hành thiết kế mô hình Lịch sử......................................................32 6. Hướng dẫn HS tổ chức trò chơi lịch sử ...................................................................................38 II. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT .....41 1. Mục đích khảo sát .....................................................................................................................41 2. Nội dung và phương pháp khảo sát .........................................................................................41 III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .....................................................................................................46 1.Mục đích thực nghiệm: ..............................................................................................................46 2.Nội dung thực nghiệm: ..............................................................................................................46 3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm ........................................................................................46
4. Hình thức và phương pháp thực nghiệm: ...............................................................................46 5. Kết quả thực nghiệm .................................................................................................................46 PHẦN III. KẾT LUẬN ............................................................................................................................. 48 1. Kết quả đạt được sau khi áp dụng đề tài sáng kiến .......................................................................48 2. Một số kinh nghiệm được đúc rút sau khi áp dụng đề tài. ............................................................49 3. Kết luận ..............................................................................................................................................49 4. Kiến nghị ............................................................................................................................................49 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................................ 51
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài: Chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử mới đặc biệt coi trọng nội dung “thực hành lịch sử”, kết nối lịch sử với thực tiễn cuộc sống. Chương trình coi thực hành là một nội dung quan trọng và là công cụ thiết thực, hiệu quả để phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Vì vậy, trong dạy học nhất thiết phải rèn luyện cho HS các kĩnăng cơ bản, đặc biệt là kĩ năng thực hành, góp phần đào tạo những con người lao động mới vừa nắm vững lí thuyết vừa có khả năng vận dụng linh hoạt những điều đã học vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Thực hành bộ môn Lịch sử được coi là một hoạt động trí tuệ giúp HS phát triển các kĩ năng tư duy nói chung, tư duy lịch sử nói riêng. Đặc biệt, qua các nội dung thực hành, học sinh sẽ được phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cả trong suy nghĩ và hành động, qua đó các kĩ năng, kĩ xảo được rèn luyện và ngày càng thuần thục hơn. Trong chương trình Lịch sử lớp 10 - THPT đang thực hiện với tổng số 52 tiết, trong đó số tiết thực hành lên tới 8 tiết, hầu hết sau mỗi chủ đề đều có tiết thực hành. Như vậy tiết thực hành lịch sử chiếm một thời lượng khá lớn trong phân phối chương trình môn Lịch sử lớp 10. Mặt khác, thực hành Lịch sử là nội dung chương trình hoàn toàn mới so với chương trình trước đó, đồng thời cũng là năm học đầu tiên thực hiện chương trình sách giáo khoa mới nên thực trạng việc giáo viên tổ chức học sinh thực hiện ở tiết học thực hành bộ môn còn rất lúng túng, hình thức tổ chức còn đơn điệu, chưa phong phú đa dạng. Học sinh chưa thật sự chủ động, tích cực trong các tiết học thực hành. Vì vậy chưa nâng được tầm quan trọng của tiết thực hành Lịch sử. Nguyên nhân của thực trạng trên là do các em chưa được rèn luyện nhiều về kĩ năng thực hành bộ môn. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi quyết định chọn vấn đề: “Rèn luyện một số kĩ năng thực hành môn Lịch sử cho học sinh thông qua tiết học thực hành Lịch sử lớp 10 – Bộ sách kết nối tri thức và cuộc sống” để làm đề tài sáng kiến trong năm học này. 2. Đóng góp của đề tài sáng kiến: -Tính mới: + Đây là đề tài hoàn toàn mới. Bởi chưa có nguồn tài liệu chính thống viết về rèn luyện kĩ năng thực hành môn Lịch sử lớp 10 đang thực hiện ở năm học 2022-2023. + Đề tài đem đến cho học sinh tại trường trung học phổ thông Anh Sơn 3 nói riêng, học sinh các trường trung học phổ thông nói chung về một số kĩ năng thực hành bộ môn Lịch sử. Qua đó học sinh có thể vận dụng linh hoạt vào các tiết thực hành ở các môn thuộc ban khoa học xã hội. 1
- Tính khoa học: Đề tài trình bày được cơ sở lí luận, pháp lí; cơ sở thực tiễn về việc rèn luyện một số kĩ năng thực hành môn Lịch sử cho học sinh lớp 10 thông qua các tiết học thực hành. Các phương pháp rèn luyện kĩ năng trình bày logic, rõ ràng, mạch lạc, dễ hiểu. - Tính hiệu quả của đề tài: + Đề tài thông qua việc rèn luyện kĩ năng thực hành môn Lịch sử nhằm góp phần phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh. + Từ sản phẩm của đề tài, giáo viên bộ môn có thể áp dụng linh hoạt rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh ở các tiết thực hành thuộc các chủ đề khác của môn Lịch sử. 3. Mục đích nghiên cứu: - Nhằm rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn cho học sinh thông qua các học tiết học thực hành - Thông qua rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn nhằm góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho người học. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Lịch sử ở trường THPT. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn liên quan đến việc thực hiện đề tài. - Nghiên cứu và thiết kế các biện pháp để rèn luyện các kĩ năng thực hành cho học sinh khi học các tiết thực hành môn Lịch sử - Tiến hành thực nghiệm sư phạm. 5. Đối tượng nghiên cứu: - Các biện pháp để rèn luyện kĩ năng thực hành khi thực hiện kế hoạch dạy học các tiết thực hành môn Lịch sử lớp 10. - Học sinh lớp 10 THPT Anh Sơn 3 năm học 2022-2023. 6. Phạm vi nghiên cứu: - Đề tài tập trung đề ra các biện pháp rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn Lịch sử cho học sinh. 7. Phương pháp nghiên cứu: - Nhóm phương pháp lí thuyết: + Nghiên cứu các lí luận liên quan đến đề tài + Lí thuyết về các biện pháp rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn của học sinh. - Nhóm phương pháp thực tiễn: 2
+ Quan sát, điều tra, khảo sát, phân tích toán học, đánh giá. + Thiết kế một số biện pháp trong các tiết học thực hành môn Lịch sử - chương trình Lịch sử lớp 10. 8. Cấu trúc đề tài: Đề tài gồm có 3 phần: - Phần đặt vấn đề: Thực hiện những nội dung mở đầu của đề tài. - Phần nội dung: Triển khai cơ sở lí luận, thực tiễn và những biện pháp thực hành và nội dung thực nghiệm. - Phần kết luận: Khái quát nội dung đã thực hiện, kết quả đạt được và một số đề xuất. PHẦN II. NỘI DUNG CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.Các khái niệm 1.1. Khái niệm kĩ năng Có rất nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm kĩ năng. Tuy nhiên nhìn chung, kĩ năng là khả năng thực hiện một hoạt động nào đó bằng cách lựa chọn và vận dụng những kiến thức, hiểu biết, kinh nghiệm đã có để giải quyết nhiệm vụ, thực hiện một công việc nào đó ở cấp độ tiêu chuẩn xác định. Điều đó có nghĩa là, kĩ năng gồm những hiểu biết về đối tượng cần tác động, đặc biệt là những quy luật vận động của đối tượng. Như vậy, có thể hiểu, kĩ năng luôn có chủ đích và định hướng rõ ràng. Khi lặp đi lặp lại một hành động nào đó, con người sẽ có được kĩ năng. 1.2. Khái niệm kĩ năng thực hành Kĩ năng thực hành trong dạy học (đối với học sinh) là khả năng học sinh thực hiện có kết quả các thao tác hoạt độngtrong việc áp dụng tri thức đã học vào thực tiễn. Từ khái niệm trên cho thấy kĩ năng thực hành có các đặc điểm sau: - Có kiên thức vững chắc về lí thuyết. - Khả năng thực hiện các thao tác hành động theo một quy định. - Khả năng vận dụng các kinh nghiệm, khám phá, biên sđổi các quy trình, các vấn đề lý thuyết đã biết vào thực tiễn. - Kết quả thực hiện phải đạt được mục tiêu đề ra. Như vậy, khả năng thực hành không phải là phạm trù trừu tượng mà là những thao tác hành động cụ thể của chủ thể nhằm đạt được kết quả đề ra theo mục tiêu dạy 3
học, đó là việc áp dụng những kiến thức đã học vào tình huống mới đáp ứng mục tiêu dạy học đặt ra. 1.3. Khái niệm kĩ năng thực hành môn lịch sử Thực hành lịch sử là trên cơ sở những kiến thức và phương pháp học tập bộ môn được lĩnh hội, học sinh biết vận dụng chúng để giải quyết các nhiệm vụ học tập hoặc những vấn đề của thực tiễn cuộc sống. 2. Ý nghĩa của việc rèn luyện kĩ năng thực hành môn lịch sử Trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, việc rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh có vị trí quan trọng nhằm thực hiện mục tiêu môn học và góp phần đào tạo thế hệ trẻ có tri thức, năng động, tự chủ và linh hoạt trong việc giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Rèn luyện kĩ năng thực hành lịch sử cho học sinh có ý nghĩa quan trọng trong thực hiện mục tiêu dạy học. - Về kiến thức: kĩ năng thực hành giúp học sinh tự tìm tòi, củng cố, mở rộng và khắc sâu kiến thức cơ bản của môn học, làm phong phú hơn vốn hiểu biết của bản thân. Trong quá trình hình thành kiến thức mới, giáo viên lồng ghép để học sinh được thể hiện các nội dung đã chuẩn bị. Qua đó, học sinh hoàn toàn chủ động và dễ dàng tiếp nhận kiến thức mới. - Về kĩ năng thực hành: Góp phần phát triển năng lực nhận thức và năng lực hành động cho học sinh. Qua việc trực tiếp được tham gia vào các hoạt động học tập và thực hành, học sinh sẽ dần hình thành năng lực thu thập và xử lí thông tin về các sự kiện, hiện tượng lịch sử, có khả năng tái hiện quá khứ lịch sử, biết xác định mối liên hệ một cách có hệ thống, logic của các sự kiện, hiện tượng; biết đánh giá, giải thích các sự kiện, hiện tượng theo quan điểm lịch sử. Mặt khác rèn luyện kĩ năng thực hành môn Lịch sử trong dạy học tiết thực hành giúp các em có cở hội phát huy năng lực, sở trường, năng khiếu của bản thân trong qúa trình tạo ra các sản phẩm học tập của nhóm hoặc của cá nhân. - Về phẩm chất: Kĩ năng thực hành góp phần vào việc giáo dục những phẩm chất tốt đẹp cho học sinh, đó là sự chủ động, tích cực và sáng tạo trong học tập, rèn luyện; biết trân trọng thành quả lao động, biết vượt khó vươn lên và tự tin vào khả năng của bản thân. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.Thực trạng dạy học và rèn luyện kĩ năng thựchành môn Lịch sử chương trình THPT mới. Tháng 7 năm 2022, Bộ Giáo dục và đào tạo có quyết định điều chỉnh chương trình lịch sử cấp THPT theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Theo đó, Bộ Giáo dục và đào tạo bổ sung thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26-12-2018 ban hành chương trình giáo dục phổ thông, trong đó môn Lịch sử được 4
giữ nguyên phần chuyên đề học tập lựa chọn (35 tiết/năm học) theo định hướng nghề nghiệp. Nhưng sẽ chuyển phần chủ đề môn lịch sử 70 tiết/năm học thành phần bắt buộc và điều chỉnh chương trình còn 52 tiết/năm học để bảo đảm sự phù hợp với tất cả học sinh và cơ cấu đội ngũ giáo viên lịch sử hiện nay. Như vậy môn Lịch sử đã thực sự trở thành môn học bắt buộc. Song song với quyết định đó, số tiết học từ ban đầu xây dựng chương trình sách giáo khoa 2018 là 70 tiết nay giảm xuống còn 52 tiết, theo đó nội dung sách giáo khoa cũng được tinh gọn, giảm tải cho phù hợp tương ứng với số tiết thực hiện, cụ thể là một số bài và một số phân mục trong sách giáo khoa Lịch sử lớp 10 năm nay được cắt giảm. Trong tổng số 52 tiết/năm học, trong đó 8 tiết dạy học thực hành. Đây là nội dung hoàn toàn mới trong cấu trúc phân phối chương trình, nó khác hẳn với chương trình môn Lịch sử trước đó, nhằm phát triển giáo dục toàn diện, nâng cao năng lực người học, đặc biệt rất chú trọng đến năng lực thực hành bộ môn thực hiện dạy học gắn với thực hành. Trong quá trình tiếp cận, nghiên cứu và thực hiện, chúng tôi nhận thấy: Với số 8 tiết thực thực hành trong tổng số 52 tiết / năm học là thời lượng rất tốt tạo điều kiện để giáo viên và học sinh có khoảng thời gian rất tốt để tương tác, ôn tập, củng cố và mở rộng kiến thức, nâng cao năng lực dạy học và thực hành bộ môn. Tuy nhiên, là năm học đầu tiên thực hiện chương trình dạy học mới, nên trong các tiết dạy học thực hành chưa được giáo viên đầu tư nghiên cứu một cách đúng mực, chưa chủ động có định hướng tới học sinh mà còn mang tính chất đối phó cho học sinh làm bài tập hoặc tự ôn tập lại kiến thức cơ bản. Từ thực tế cho thấy giáo viên chưa thực hiệnđúng nghĩa về vai trò, nhiệm vụ của tiết dạy học thực hành. Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân sau: - Là năm học đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới mà môn Lịch sử có phân phối chương trình tiết thực hành nên giáo viên còn rất lúng túng trong việc nghiên cứu và tổ chức tiết dạy thực hành bộ môn. - Phương tiện, thiết bị dạy học chưa đáp ứng được các yêu cầu của tiết học thực hành. - Năng lực thực hành của học sinh còn thấp, thầy cô chưa đầu tư nhiều về việc nghiên cứu cho tiết dạy thực hành. 2. Nội dung thực hành Lịch sử lớp 10 Nội dung chương trình Lịch sử lớp 10 đang thực hiện năm học 2022 – 2023 gồm 52 tiết, 7 chủ đề bao gồm 14 bài. Trong đó có 8 tiết học thực hành thuộc các chủ đề sau: 5
- Chủ đề 2. Vai trò của Sử học (1 tiết thực hành) - Chủ đề 3. Một số nền văn minh thế giới cổ - trung đại (2 tiết thực hành) - Chủ đề 4. Các cuộc cách mạng trong lịch sử thế giới (1 tiết thực hành) - Chủ đề 5. Văn minh Đông Nam Á (1 tiết thực hành) - Chủ đề 6. Một số nền văn minh trên đất nước Việt Nam (2 tiết thực hành) - Chủ đề 7. Cộng đồng các dân tộc Việt Nam (1 tiết thực hành) Tùy vào Nội dung, năng lực học sinh, điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học mà giáo viên linh hoạt lựa chọn nội dung và phương pháp hướng dẫn học sinh thực hiện tiết dạy thực hành cho phù hợp với tình hình thực tế nhằm đạt được mục tiêu dạy học tốt nhất. CHƯƠNG II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG THỰC HÀNH TRONG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 10 I. MỘT SỐ BIỆN PHÁP 1. Hướng dẫn học sinh thiết lập sơ đồ tư duy 1.1. Khái niệm: Sơ đồ tư duy là một hình thức “ghi chép” bằng cách kết hợp và sử dụng đồng thời những “từ khóa”, hình ảnh, đường nét, màu sắc với sự tư duy tích cực nhằm tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa kiến thức của một chủ đề, cách giải quyết một dạng bài tập. Sơ đồ tư duy có thể được viết trên giấy, trên bảng hay trên bảng hoặc thực hiện trên máy tính. Sơ đồ tư duy có cấu trúc gồm từ khóa/chủ đề chính ở vị trí trung tâm và các nhánh nhỏ chỉ các nội dung, hình ảnh được phát triển từ chủ đề chính ở xung quanh. Ngoài ra để sơ đồ đẹp hơn và dễ ghi nhớ hơn có thể chèn thêm các hình ảnh hoặc các biểu tượng. 1.2. Mục đích của việc hướng dẫn HS thiết lập sơ đồ tư duy - Giúp HS nắm và ghi nhớ bài học bền vững hơn bởi các em vừa được nghe, vừa được nhìn thông qua các hình ảnh, vừa được kết hợp với các hoạt động như thảo luận nhóm, báo cáo, thuyết trình, đồng thời học sinh huy động được phát huy được các năng lực tư duy: khái quát, tổng hợp, phân tích, đối chiếu, xử lý các thông tin, huy động kĩ năng lắng nghe, ghi chép... từ đó rèn luyện cho các em nhưng kĩ năng mềm như: Kĩ năng học và tự học, kĩ năng công nghệ thông tin, kĩ năng lắng nghe, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng thể hiện sự tự tin, kĩ năng thu thập và xử lí thông tin, kĩ năng quản lí thời gian. - Tạo điều kiện cho HS thể hiện và phát huy được sở trường, năng khiếu của bản thân (hội họa, công nghệ thông tin) 6
Tuy nhiên hình thức này tốn nhiều thời gian và công sức vì vậy GV căn cứ vào nội dung bài học, năng lực HS để tổ chức cho phù hợp. 1.3. Một số loại sơ đồ tư duy - Sơ đồ tư duy vòng tròn Sơ đồ tư duy vòng tròn có tên tiếng anh là Circle Map bao gồm một vòng tròn lớn bên ngoài và một vòng tròn nhỏ bên trong. Vòng tròn nhỏ chứa chủ để chính hay ý tưởng trung tâm, vòng tròn lớn gồm các ý phụ, ý bổ trợ cho chủ đề chính/ý tưởng trung tâm. - Sơ đồ tư duy bong bóng Tên tiếng anh của sơ đồ tư duy bong bóng được gọi là Bubble Map bao gồm một vòng tròn ở vị trí trung tâm và các bong bóng hình tròn ở xung quanh tỏa ra nhiều hướng. Hình tròn ở trung tâm sẽ chứa chủ đề chính còn các bong bóng sẽ chứa các ý tưởng, hành động cụ thể bổ sung ý nghĩa cho chủ đề chính trong vòng tròn. - Sơ đồ tư duy nhánh cây Sơ đồ tư duy cây còn được gọi với cái tên tiếng anh là Tree Map được thiết kế giống như một cái cây. Phía trên cùng là chủ đề chính hay nội dung chính và phía dưới là các chủ đề phụ các thông tin liên quan hay nội dung chi tiết để giúp làm rõ chủ đề chính. Tree Map không giới hạn số lượng phân nhánh có thể liệt kê xuống phía dưới thoải mái tùy theo nội dung cho đến khi đầy đủ. Loại sơ đồ này được sử dụng khá phổ biến trong học tập được các học sinh sử dụng để hệ thống lượng kiến thức ngắn gọn, dễ hiểu. 1.4. Cách thức hướng dẫn HS vẽ sơ đồ tư duy: Bước 1: Xác định chủ đề/ý chính/từ khóa chính cho sơ đồ Dù lựa chọn loại sơ đồ nào thì trước tiên cũng cần phải xác định được chủ đề chính hay ý chính để thực hiện triển khai các ý nhỏ, nội dung phụ trong sơ đồ. Bước này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng quyết định đến hiệu quả của quá trình sẽ sơ đồ nên yêu cầu bạn phải xác định đúng. Bước 2: Vẽ các nhánh cấp 1 cho sơ đồ tư duy Sau khi đã xác định được chủ đề chính/ý chính hãy cho chúng vào tờ giấy hoặc trên màn hình ở vị trí trung tâm. Sau đó vẽ thêm các nhánh xuất phát từ chủ đề trung tâm nối đến các ý phụ của phân nhánh. Số lượng nhánh sẽ tùy thuộc vào nội dung của bạn và lưu ý sử dụng những từ ngắn gọn, súc tích tập trung đúng trọng tâm. Bước 3: Thêm các nhánh phụ cấp 2, cấp 3 7
Từ các nhánh phụ cấp 1 hãy tiếp tục triển khai các nhánh phụ cấp 2, cấp 3 bổ sung nội dung thông tin cho đến khi đầy đủ. Các ý phụ đều có nội dung hướng đến chủ đề chính, bổ sung cho chủ đề chính của sơ đồ. Bước 4: Tô màu và kết hợp hình ảnh minh họa Để sơ đồ trở nên rõ ràng, sinh động và ghi nhớ dễ hơn bạn hãy tô màu cho các nhánh trong sơ đồ. Đối với chủ đề chính/ý chính sẽ tô đậm nhất, các nhánh cấp 1 tô đậm hơn các nhánh cấp 2, cấp 3 và sử dụng màu sắc khác nhau để dễ phân biệt. Bên cạnh đó bạn có thể kết hợp thêm hình ảnh minh họa vừa khiến cho sơ đồ đẹp hơn, ghi nhớ được lâu hơn. Đối với bộ môn lịch sử đòi hỏi phải nhớ nhiều các mốc thời gian và sự kiện, nhiều lĩnh vực. Vì thế HS cần nghiên cứu, bám sát sách giáo khoa trước khi vẽ; không dùng câu quá dài mang tính liệt kê; từ ngữ ngắn gọn, súc tích. Mốc sự kiện/nội dung được ghi khác màu, có thể thêm hình ảnh gợi nhớ về sự kiện. Nên phát huy tối đa phong cách cá nhân của bản thân trong sơ đồ tư duy để ghi nhớ lâu hơn. Ví dụ1: khi dạy tiết thực hành “Chủ đề 4: Các cuộc cách mạng công nghiệp trong lịch sử thế giới” GV hướng dẫn HS vẽ sơ đồ tư duy về thành tựu cơ bản của 4 cuộc cách mạng trên cơ sở nội dung đã học nhằm củng cố kiến thức bài. GV hướng dẫn HS vẽ sơ đồ tư duy hoặc bằng phần mềm Powerpoint, Mindmap - Bước 1: GV giao nhiệm vụ cho HS làm việc theo nhóm và hướng dẫn các em cách sử dụng Powerpoint, Mindmap để vẽ sơ đồ tư duy: Nhóm 1: Vẽ sơ đồ tư duy thành tựu cách mạng công nghiệp lần thứ nhất bằng phần mềm Mindmap. Nhóm 2: Vẽ sơ đồ tư duy thành tựu cách mạng công nghiệp lần thứ hai bằng Mindmap. Nhóm 3: Vẽ sơ đồ tư duy thành tựu cách mạng công nghiệp lần thứ ba bằng Powerpoint. Nhóm 4: Vẽ sơ đồ tư duy thành tựu cách mạng công nghiệp lần thứ tư bằng Powerpoint. Sau đó GV hướng dẫn HS cách thức thiết kế bằng phần mềm Mindmap và Powerpoint (hoạt động này GV thực hiện hướng dẫn trong tiết trước hoặc thông qua nhóm chat zalo, messeger của HS). + Hướng dẫn HS sử dụng Powerpoint vẽ sơ đồ tư duy: Bước 1: Mở ứng dụng Powerpoint->Mở một slide mới sau đó thêm tiêu đề cho sơ đồ tư duy (mind map). Bước 2: Chèn SmartArt. Các đồ hoạ này để tạo layout cho sơ đồ tư duy. Có nhiều layout SmartArt có sẵn, tuy nhiên Horizontal Hierarchy là layout tốt nhất cho sơ đồ tư duy. 8
Bước 3: Truy cập Ribbon => Insert => SmartArt => Hierarchy => Horizontal Hierarchy. Bước 4: Click chọn hộp đầu tiên (hộ ở giữa) sau đó nhập chủ đề trung tâm. Trong ví dụ này chủ đề trung tâm là "Content Idea". Bước 5: Chủ đề trung tâm sẽ chia thành các chủ đề chính và chủ đề phụ. Trong ví dụ này, chủ đề chính là "Recreate Top Posts" và "Ask Your Readers". 9
Bước 6: Tiếp theo điền tiếp các chủ đề phụ cho chủ đề chính. Ví dụ chủ đề phụ của chủ đề chính "Recreate Top Posts" là "Expand a Point" và "Add New Information". Bước 7: Ngoài ra có thể sử dụng hộp SmartArt Text ở bên trái để thêm chi tiết và để tăng hoặc giảm các hình SmartArt trong quá trình vẽ sơ đồ tư duy trong PowerPoint. . Bước 8: Thêm các hình SmartArt bằng cách sử dụng hộp văn bản (hoặc thanh công cụ SmartArt) và duy trì hệ thống phân cấp của chúng. Bằng cách này bạn có thể mở rộng sơ đồ tư duy của mình với nhiều chủ đề hơn. Bước 9: Thanh công cụ SmartArt Design and Format có thể hỗ trợ người dùng tạo các bản đồ tư duy có tính thẩm mỹ cao. Bất cứ khi nào bị nhầm lỗi, chỉ cần click chọn Reset Graphic (trên thanh công cụ SmartArt Design) để reset bản đồ tư duy về trạng thái ban đầu. + Hướng dẫn HS sử dụng phần mềm Mindmap để vẽ sơ đồ tư duy: HS vào google và tìm và tải phần mềm Mindmap miễn phí (ví dụ: Mindmap Lite) về máy tính: Khởi động Mindmap->Tạo mới sơ đồ: Nhấn tổ hợp phím Ctrl+N, chọn kiểu sơ đồ => Nhấn OK Chọn nhánh muốn sửa: Sử dụng các chức năng có trên thanh công cụ, thanh tag để chỉnh sửa sơ đồ tư duy(Thanh Tag hiển thị chi tiết các lệnh:Tạo mới sơ đồ, chèn liên kết hoặc bookmark, định dạng và sắp xếp dữ liệu,...; thanh công cụhiển thị các chức năng thông dụng nhất của MindMaple Lite như: Thêm ý chính mới (Topic), thay đổi định dạng liên kết giữa các nhánh (Relationship), tạo vùng bo (Boundary), cấu trúc sơ đồ (Growth Direction),...) 10
Cuối cùng: Xuất file. - Bước 2: HS thiết lập sơ đồ tư duy theo nhóm với gợi ý, hướng dẫn của GV (thực hiện ở nhà trong thời gian khoảng 1-2 tuần.) - Bước 3: Các nhóm lần lượt trình chiếu sản phẩm của mình và cử đại diện lên báo cáo, thuyết minh về sơ đồ tư duy mà nhóm mình đã thiết lập. 11
Hình ảnh SP nhóm 1 (sử dụng Mindmap thiết kế thành tựu của cách mạng công nghiệp lần 1) Hình ảnh SP nhóm 2 (sử dụng Mindmap thiết kế thành tựu cách mạng công nghiệp lần 2) 12
Hình ảnh SP nhóm 3 (sử dụng PowerPoint thiết kế thành tựu của cách mạng công nghiệp lần 3) s Hình ảnh SP nhóm 4 (sử dụng PowerPoint thiết kế thành tựu của cách mạng công nghiệp lần 4) 13
Bước 4: HS các nhóm nhận xét lẫn nhau về nội dung, hình thức (chấm điểm thi đua giữa các nhóm). GV nhận xét, đánh giá và hướng dẫn HS đúc rút kinh nghiệm. Ví dụ 2: Khi học thực hiện tiết thực hành “Chủ đề 6: Một số nền văn minh trên đất nước Việt Nam(trước năm 1858)” nội dung thực hành là thành tựu văn minh Đại Việt về tín ngưỡng thì GV tổ chức HS thực hành vẽ sơ đồ tư duy trực tiếp ngay trong tiết học thực hành (HS vẽ trực tiếp lên giấy A0 hoặc lên bảng) Bước 1: GV giao nhiệm vụ cho 5 nhóm HS: Hoàn thiện sơ đồ tư duy nhánh cây về thành tựu của văn minh Đại Việt về các lĩnh vực: tín ngưỡng tư tưởng tôn giáo, giáo dục khoa cử, chữ viết và văn học, nghệ thuật, khoa học kĩ thuật. Bước 2: GV vẽ sẵn nhánh chính về các lĩnh vực lên giấy A0 đã chuẩn bị sẵn (hoặc vẽ lên bảng) Bước 3: Các tổ thảo luận lựa chọn nội dung phù hợp và lần lượt vẽ nhánh phụ bằng bút chì về thành tựu trong lĩnh vực. Sau đó tô màu và minh họa thêm bằng hình ảnh đã được giao chuẩn bị sẵn ở nhà. Học sinh bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện sơ đồ tư duy về nội dung bài và cách trang trí bằng màu kết hợp hình ảnh minh họa đi kèm. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học sinh hoàn chỉnh sơ đồ tư duy. + Tín ngưỡng tư tưởng tôn giáo: nhánh phụ gồm tín ngưỡng dân gian (nhánh nhỏ: thờ cúng tổ tiên, thờ anh hùng dân tộc, thờ thần Đồng Cổ, thờ đạo Mẫu, thờ Thành hoàng làng), tư tưởng tôn giáo (nhánh nhỏ:nho giáo, phật giáo, đạo giáo, thiên chúa giáo) Hình ảnh SP nhóm 1 (thành tựu về tín ngưỡng tư tưởng tôn giáo) 14
+ Giáo dục và khoa cử (nhánh nhỏ: khoa thi, chính sách giáo dục, những người đỗ đạt) Hình ảnh SP nhóm 2 (thành tựu về giáo dục và khoa cử) + Chữ viết (nhánh phụ: chữ Hán, chữ Nôm, chữ Quốc ngữ) và văn học (nhánh phụ: văn học dân gian và văn học viết(chữ Hán, chữ Nôm). Hình ảnh SP nhóm 3 (thành tựu về chữ viết và văn học) 15