Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy Địa lý tại trường THPT Tuần Giáo

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy Địa lý tại trường THPT Tuần Giáo" được hoàn thành với các biện pháp như Nghiên cứu các tài liệu về phương pháp dạy học trò chơi đối với môn Địa lí tìm ra được mối liên hệ giữa lí luận phương pháp với kĩ thuật dạy học; Nghiên cứu tài liệu và xây dựng nội dung trò chơi trong dạy học; Phân loại học sinh trong lớp học nhằm xây dựng nội dung kiến thức trong trò chơi phù hợp sử dụng với từng đối tượng học sinh;....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy Địa lý tại trường THPT Tuần Giáo

NỘI DUNG GIẢI PHÁP A. SỰ CẦN THIẾT, MỤC ĐÍCH CỦA VIỆC THỰC HIỆN SÁNG KIẾN: Năng lực giao tiếp và hợp tác được xem là một trong những năng lực quan trọng của con người trong xã hội hiện đại. Trong Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể 2018, năng lực giao tiếp và hợp tác là một trong ba nhóm năng lực chung cần phải hình thành và phát triển cho học sinh. Đây là nhóm năng lực cốt lõi, năng lực đặc biệt quan trọng cần phát triển ở học sinh, giúp học sinh có khả năng thích ứng, hội nhập và qua đó phát triển năng lực bản thân. Chính vì tầm quan trọng đó năng lực giao tiếp và hợp tác được hình thành, phát triển qua các cấp học và các môn học, trong đó có các môn Khoa học xã hội nói chung và môn địa lý nói riêng là những môn có thể dễ dàng giúp các em phát triển năng lực này, Môn địa lý là môn học khoa học, với môn học này các em không chỉ có các hiểu biết về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của một vùng, một quốc gia mà còn thông qua môn địa lý các em có thêm hiểu biết về mối liên hệ giữa chúng từ đó vận dụng những kiến thức học được vào trong đời sống, chính vì vậy giáo viên giảng dạy luôn muốn tìm tòi nghiên cứu để có những phương pháp thích hợp với đối tượng học sinh giúp các em nhận thức được tầm quan trọng của kiến thức và kĩ năng giao tiếp trong cuộc sống. B. PHẠM VI TRIỂN KHAI THỰC HIỆN - Đối tượng nghiên cứu: học sinh trường THPT Tuần Giáo - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 9/ 2023 đến tháng 5/ 2024. - Nội dung nghiên cứu: “Trường THPT Tuần Giáo” . *Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp khảo sát tìm hiểu thực tế tình hình dạy học tại nhà trường. - Tìm hiểu về hiểu biết của học sinh về năng lực giao tiếp và hợp tác. - Nghiên cứu tài liệu tham khảo. - Tìm kiếm thông tin trên internet. - Phương pháp trực quan (quan sát tranh, ảnh) - Phương pháp so sánh đối chiếu. C. NỘI DUNG: I. Tình trạng của giải pháp đã biết
2 Đổi mới Chương trình giáo dục phổ thông là một nhiệm vụ quan trọng và cấp bách để cụ thể hoá việc thực hiện chủ trương của Đảng ta về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”. Với sự phát triển như vũ bão của tự động hóa và áp dụng thành quả của khoa học, công nghệ, trao đổi dữ liệu vào công nghệ sản xuất. Hướng tới sự phát triển bền vững của các nền tảng công nghệ số. Cũng như sự tự động hóa và các nền tảng công nghệ thông minh khác. Bên cạnh đó, xã hội hiện nay với sự đề cao tinh thần hội nhập cũng đã vô hình chung tạo nên những thách thức và đòi hỏi mới cho nền giáo dục. Chương trình giáo dục 2018 đánh dấu sự đổi mới của ngành giáo dục hiện nay, ngành Giáo dục đã có nhiều đổi mới về hình thức và phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh, như: dạy học hợp tác, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án hoặc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, …Đổi mới sách giáo khoa, đổi mới hình thức và phương pháp dạy học đòi hỏi giáo viên phải nỗ lực nhanh chóng nắm bắt, nghiên cứu và đưa ra phương pháp dạy học thích hợp nhằm giúp học sinh không chỉ đạt được kết quả tốt trong quá trình học tập mà còn rèn luyện cho học sinh những kĩ năng, năng lực cần thiết. Các thầy cô giảng dạy các môn học nói chung và môn địa lý nói riêng cũng ngày đêm trăn trở, nghiên cứu để có thể tiếp thu, truyền tải tới các em học sinh. Địa lý là một trong những môn học khoa học, môn học này không chỉ giúp các em có những hiểu biết về đất nước mình mà còn đưa đến những kiến thức mới từ các quốc gia trên thế giới. Từ học tập giúp hình thành ở các em vốn sống, vốn hiểu biết từ đó sử dụng linh hoạt trong đời sống. Trong quá trình giảng dạy có rất nhiều phương pháp giáo viên đã sử dụng nhằm giúp tiết học phong phú nhưng chủ yếu là chú trọng chuyển tải nội dung kiến thức bài học mà chưa thật sự quan tâm tới việc rèn luyện năng lực cho học sinh theo nội dung chương trình giáo dục phổ thông 2018. Với sự thay đổi của chương trình mới, mỗi giáo viên phải tự tìm tòi nghiên cứu điều chỉnh phương pháp dạy học để phù hợp với xu hướng chung, nội dung kiến thức thay đổi cùng với đó việc sử dụng các biện pháp đã biết trong quá trình giảng dạy còn hạn chế, một số giáo viên chưa kết hợp linh hoạt giữa phương pháp và các kĩ thuật dạy học đối với từng bài học, việc áp dụng các kĩ thuật dạy học còn mang tính hình thức, rập khuôn, máy móc, chưa rèn luyện được nhiều năng lực cho học sinh chính vì thế mà hiệu quả của biện pháp mang
3 lại chưa cao, chưa tạo ra được sự hứng thú cho học sinh nhất là đối với những học sinh học lực yếu, kém. II. Nội dung giải pháp: *Mục đích giải pháp: Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã và đang được thực hiện với chương trình này không chỉ dừng lại ở việc trang bị cho các em kiến thức mà trên cơ sở đó còn giúp các em phát triển các phẩm chất năng lực từ đó học sinh hình thành phẩm chất và năng lực của người lao động, nhân cách công dân, ý thức quyền và nghĩa vụ đối với Tổ quốc trên cơ sở duy trì, có khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, có những hiểu biết và khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân. Có rất nhiều phẩm chất năng lực cần được rèn luyện một trong những năng lực đó chính là năng lực giao tiếp và hợp tác , năng lực này có thể được rèn luyện qua nhiều phương pháp nhưng phương pháp trò chơi là phương pháp giúp các em dễ dàng rèn luyện hơn cả. Trò chơi học tập là một trong những hình thức dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Thông qua trò chơi học tập, có thể phát triển ở học sinh nhiều năng lực chung và năng lực đặc thù bộ môn, như: năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức, sử dụng phương tiện học tập địa lí, ...Để nghiên cứu về việc thực hiện phương pháp trò chơi trong rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh trường THPT Tuần Giáo hiện nay, tôi đã tiến hành điều tra bằng phiếu hỏi đối với 83 học sinh lớp 11B2, 11B4 trường THPT Tuần Giáo. Kết quả cụ thể như sau: a) Kết quả khảo sát tình trạng hiểu biết về năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh trường với môn Địa lí: - Thứ nhất: Qua phiếu khảo sát cho thấy đa số các bạn học sinh biết về giao tiếp và hợp tác, tuy nhiên để hiểu kĩ và áp dụng nó trong học tập và đời sống thì còn rất hạn chế, bên cạnh đó nhiều em không biết đến năng lực này. - Thứ hai: Việc áp dụng các phương pháp để tăng cường rèn luyện năng lực hợp tác giao tiếp và hợp tác cho học sinh còn hạn chế, chính vì thế nhiều học sinh còn nhút nhát chưa chủ động trong việc trao đổi học tập từ bạn bè và thầy cô. Số học sinh đã xung phong phát biểu và trình bày kết quả của mình trong tiết học còn thấp.
4 - Thứ ba: Qua kết quả này, chúng ta dễ dàng nhận ra rằng các em học sinh các em vẫn chưa thật sự tự tin khi giao tiếp cũng như tích cực tham gia các hoạt động nhóm trong quá trình học tập dẫn đến kết quả học tập còn chưa cao. b) Kết quả khảo sát bài kiểm tra định kì của bộ môn địa lý khi chưa áp dụng giải pháp đối với 2 lớp học là lớp 11B2 và 11B4 cho thấy: ĐIỂM LỚP 11B2 ĐIỂM LỚP 11B4 Điểm yếu, kém 7% Điểm yếu, kém 15% 15% Điểm trung 28% Điểm trung bình bình 35% 25% Điểm khá Điểm khá 45% 30% Điểm giỏi Điểm giỏi Dựa vào 2 biểu đồ trên cho thấy điểm yếu, kém và trung bình còn rất nhiều, các em vẫn chưa thật sự tích cực trong quá trình học tập, một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên chính là năng lực giao tiếp và hợp tác còn hạn chế, nhiều khi chưa hiểu bài các em cũng không chủ động tự tin trao đổi với thầy cô và bạn bè dẫn đến ảnh hưởng tới kết quả học tập của bản thân. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 mới có nhiều thay đổi và có sự khác biệt so với Chương trình Giáo dục phổ thông trước nhằm thực hiện yêu cầu phân hoá sâu, giúp học sinh tăng cường kiến thức và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học giải quyết những vấn đề của thực tiễn, đáp ứng yêu cầu định hướng nghề nghiệp. Vì là nội dung kiến thức mới và vừa đưa vào thực hiện nên không tránh khỏi bỡ ngỡ đối với các thầy cô giáo và các trường THPT. Khó khăn đầu tiên đối với các thầy cô giáo là kiến thức có nhiều thay đổi, các thầy cô phải nghiên cứu nội dung chương trình sau đó xây dựng kế hoạch dạy học sao cho phù hợp, tiếp đến là xây dựng giáo án giảng dạy việc sử dụng phương pháp như thế nào? Phân bổ kiến thức ra sao để tạo hứng thú cho học sinh tiếp nhận kiến thức rất quan trọng, từ đó học sinh có thể chủ động tìm kiếm kiến thức và các em có thể rèn luyện được khả năng tự học,
5 khả năng hợp tác, giao tiếp nhằm đạt được kết quả cao trong tiết học. Chính vì vậy việc xây dựng giáo án áp dụng phương pháp thích hợp là điều hết sức cần thiết khi xây dựng giáo án, tránh việc nhàm chán đối với học sinh và cùng với kết quả điều tra ở trên đã trở thành cơ sở, là tiền đề quan trọng để tôi đề xuất giải pháp: “Rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy địa lý tại trường THPT Tuần Giáo”. * Mô tả giải pháp: Phương pháp dạy học tích cực là hướng đến nhiều hoạt động khác nhau trong học tập, phát triển tính sáng tạo của học sinh. Ở phương pháp này thường sẽ tập trung vào phát huy tính tích cực của người học, và người dạy sẽ thông qua các kỹ thuật dạy học tích cực để bài giảng được hiệu quả nhất. Giáo viên sẽ là người khơi gợi, truyền đạt nội dung gợi mở các vấn đề để học sinh cùng bàn luận và đưa ra luận điểm của mình. Tìm ra được điểm mấu chốt cũng như những vấn đề liên quan. Phương pháp này lấy sự chủ động tìm tòi và tư duy của học sinh để làm nền tảng, giáo viên chỉ là người dẫn dắt gợi mở vấn đề cho học sinh. Có rất nhiều phương pháp dạy học tích cực mà giáo viên có thể áp dụng trong quá trình giảng dạy như: phương pháp nhóm, phương pháp đóng vai, mảnh ghép, phương pháp trò chơi…Việc áp dụng phương pháp còn tùy thuộc vào nội dung kiến thức của từng bài học để gây hứng thú cho học sinh và đạt hiệu quả cao. Với nội dung kiến thức chuyên sâu nhiều khi gây mệt mỏi cho học sinh việc sử dụng phương pháp trò chơi giúp học sinh có hứng thú trong quá trình tiếp thu bài dạy một cách hiệu quả. -Nghiên cứu các tài liệu về phương pháp dạy học trò chơi đối với môn Địa lí tìm ra được mối liên hệ giữa lí luận phương pháp với kĩ thuật dạy học. Để có thể rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh có rất nhiều phương pháp giáo viên có thể sử dụng như: tổ chức cho học sinh tự học, làm việc nhóm, tập luyện nghiên cứu khoa học… trong đó sử dụng trò chơi trong quá trình dạy học là một cách thức hữu hiệu để kích thích sự tích cực nhận thức của học sinh trên lớp học. Dạy học trò chơi là một phương pháp gây nhiều hứng thú cho người học nhưng đòi hỏi tính sáng tạo cao của người dạy, để có thể vận dụng tối ưu phương pháp này cần
6 phân biệt các mức độ sử dụng trò chơi trong dạy học và đáp ứng các yêu cầu của việc tổ chức thực hiện phương pháp. - Ưu điểm của phương pháp trò chơi: Học sinh tiếp nhận kiến thức dễ dàng, phát hiện ra nhiều vấn đề mới, không khí lớp học thoải mái vui vẻ tạo sự tự giác tích cực trong quá trình học tập của học sinh điều này giúp học sinh ấn tượng với kiến thức và ghi nhớ lâu hơn. Bên cạnh đó, học sinh có thể thoải mái giao tiếp với nhàu thúc đẩy, động viên nhau cùng trong qua trình tham gia đặc biệt đối với trò chơi mang tính đồng đội. - Nhược điểm: Học sinh dễ sa đà vào trò chơi ít tập trung vào bài học, giáo viên khó khăn trong kiểm soát thời gian và nội dung kiến thức cần truyền tải. Chính vì vậy đòi hỏi giáo viên cần nghiên cứu cẩn thận trước khi sử dụng. *Giai đoạn 1: Chuẩn bị Trong giai đoạn này, giáo viên cần thực hiện các công việc chủ yếu: - Xác định thời gian hợp lý đối với kiến thức và thời lượng tiết học. - Xác định hoạt động nào cần tổ chức dạy học trò chơi, giáo viên dựa trên mục tiêu, nội dung của bài học. Để tổ chức một giờ học theo phương pháp dạy học tích cực cùng trò chơi sao cho hiệu quả, giáo viên cần thực hiện theo quy trình 4 bước như sau: Bước 1: Giới thiệu tên và mục đích của trò chơi + Tên trò chơi phải hấp dẫn, dễ hiểu và lôi cuốn, hình ảnh rõ nét, vi deo phong phú, hình thức đa dạng. + Mục đích trò chơi là sẽ giúp học sinh định hình được mình tham gia trò chơi để làm gì, mình sẽ tìm thấy kiến thức gì qua trò chơi, … Từ đó, học sinh xác định được nhiệm vụ, vai trò của mình trong trò chơi này. Bước 2: Hướng dẫn học sinh tham gia trò chơi + Xác định: Số người tham gia, số đội tham gia, trọng tài, quản trò trong trò chơi + Các dụng cụ dùng để chơi là gì? + Cách chơi: Từng việc làm cụ thể của người chơi, đội chơi, thời gian trò chơi, những việc không được làm trong trò chơi. + Cách tính kết quả và cách tính điểm chơi, các giải thưởng.
7 Bước 3: Thực hiện trò chơi + Khi học sinh đã hiểu rõ mục đích, luật chơi và cách chơi, học sinh sẽ chủ động tham gia vào trò chơi. Ở bước này, học sinh sẽ là người quyết định cho kết quả của trò chơi, do vậy giáo viên nên tương tác với học sinh để giúp học sinh tham gia tích vào trò chơi. + Giáo viên sẽ là người quan sát, nhắc nhở, giúp đỡ học sinh nếu học sinh còn lúng túng. Bước 4: Nhận xét sau trò chơi + Giáo viên hoặc trọng tài sẽ nhận xét thái độ tham gia trò chơi của từng đội, những việc làm chưa tốt của các đội để rút kinh nghiệm. + Trọng tài công bố kết quả chơi của từng đội, cá nhân và trao giải thưởng cho đội, cá nhân đoạt giải. + Xác định tiêu chí đánh giá đối với nội dung bài học đưa ra. * Giai đoạn 2: Nghiên cứu tài liệu và xây dựng nội dung trò chơi trong dạy học. Nội dung bài học đều là nội dung mới với chương trình kiến thức cũ trước kia nên đòi hỏi giáo viên phải nghiên cứu tìm hiểu trước khi xây dựng nội dung giáo án, từ đó đưa ra định hướng sử dụng các phương pháp thích hợp với nội dung bài học cụ thể. Ngoài ra để dử dụng phương pháp trò chơi vào giảng dạy giáo viên cần xác định các nội dung bài học có thể sử dụng trò chơi, thông thường sẽ chia ra 3 nội dung có thể áp dụng phương pháp trò chơi: + Nội dung 1. Sử dụng trò chơi phần khởi động của bài học: Giáo viên tổ chức cho người học chơi để kích hoạt không khí lớp học, tạo sự hưng phấn cho học sinh trước khi vào nội dung bài học mới. + Nội dung 2. Sử dụng trò chơi cho phần hình thành kiến thức mới của bài học: Giáo viên tổ chức chơi để người học trải nghiệm tình huống trong lúc chơi, từ đó người học tự khám phá nội dung học tập, đúc kết kiến thức quan trọng của bài học thông qua trò chơi tham gia. + Nội dung 3. Sử dụng trò chơi cho phần vận dụng kiến thức: Giáo viên tổ chức trò chơi để học sinh có thể ghi nhớ kiến thức và thực hành luyện tập nội dung của bài học mới.
8 Tương ứng với ba nội dung trên có thể đặt tên ba loại trò chơi là trò chơi khởi động, trò chơi khám phá tri thức và trò chơi vận dung với những đặc điểm được phân biệt trong bảng dưới: Loại trò chơi Khởi động Hình thành kiến Vận dụng thức Mục tiêu Tạo hưng phấn Kích thích tính Học sinh chủ động trước khi vào nội tích cực học tập, sử dụng kiến thức dung bài học mới. học sinh chủ động tiếp thu được từ tìm kiếm kiến bài học tham gia thức, giao tiếp hợp trò chơi. tác để hoàn thành trò chơi, từ đó hình thành kiến thức mới của bài học. Tác dụng Thư giãn, kích Học sinh hào Ghi nhớ kiến thức, hoạt tâm thế học hứng, sôi nổi, vui áp dụng luyện tập tập. vẻ. bài tập địa lý. Yêu cầu Trò chơi đa dạng, Sử dụng kĩ thuật Ghi nhớ nhanh hình ảnh vi deo công nghệ trong kiến thức cơ bản trực quan phong quá trình chơi, học của bài học. phú. sinh dễ dàng tham gia. Sau khi xác định phân loại trò chơi giáo viên xây dựng trò chơi cho từng nội dung của bài học, không phải phần nội dung kiến thức nào của bài học cũng có thể sử dụng phương pháp trò chơi, giáo viên lựa chọn loại trò chơi, xây dựng nội dung trò chơi sao cho phù hợp với nội dung bài học có thể áp dụng. * Giai đoạn 3: Phân loại học sinh trong lớp học nhằm xây dựng nội dung kiến thức trong trò chơi phù hợp sử dụng với từng đối tượng học sinh
9 Để tổ chức trò chơi trong quá trình dạy học nhằm nâng cao năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh giáo viên cần lưu ý: - Phân loại học sinh theo khả năng nhận thức tiếp thu bài học, trong lớp sẽ có những nhóm học sinh tiếp thu nhanh nhưng bên cạnh đó vẫn có những nhóm học sinh tiếp thu bài chậm hơn, thụ động trong quá trình học tập, nhút nhát rụt rè. - Xây dựng nội dung kiến thức sử dụng trong phương pháp trò chơi phù hợp với từng đối tượng học sinh giúp các em có thể dễ dàng tham gia vào trò chơi, mức độ kiến thức giáo viên có thể điều chỉnh từ dễ đến khó tùy vào đối tượng học sinh trong lớp + Đối tượng học sinh khá giỏi: giáo viên sử dụng nội dung kiến thức trong trò chơi ở mức: thông hiểu, vận dụng hay vận dụng cao. + Đối tượng học sinh trung bình, yếu: sử dụng kiến thức ở mức độ nhận biết. - Trong quá trình tổ chức trò chơi giáo viên cần động viên, khuyến khích các em đặc biệt với những em nhút nhát, rụt rè giúp các em thoải mái khi tham gia vào trò chơi từ đó dễ dàng giao tiếp với thầy cô và các bạn, tích cực xây dựng nội dung bài học. - Tăng cường các hoạt động trò chơi nhóm thúc đẩy tính cạnh tranh trong quá trình chơi giúp các em tích cực, chủ động trao đổi hợp tác với nhau hơn trong quá trình tham gia. * Giai đoạn 4: Tổ chức dạy học sử dụng trò chơi. 1. Xây dựng trò chơi khởi động: Mục đích chính của trò chơi khởi động là tạo hứng thú cho học sinh trước khi vào nội dung bài học mới, qua trò chơi học sinh có thể biết được nội dung kiến thức cần tìm hiểu trong bài học. Có rất nhiều trò chơi có thể áp dụng cho phần khởi động việc lựa chọn trò chơi phù hợp sẽ giúp học sinh vui vẻ, thoải mái trước khi bước vào bài học, phần khởi động là phần có thời gian ngắn chính vì vậy giáo viên phải lựa chọn trò chơi với nội dung sao cho dễ hiểu, học sinh dễ dàng tham gia đó là yếu tố quan trọng để đạt hiệu quả tốt nhất cho việc thúc đẩy năng lực hợp tác và giao tiếp, tránh việc ra câu hỏi gây khó ngay từ đầu đối với phần mở đầu bài dạy làm cho nhiều em e ngại rụt rè khi tham gia vì kiến thức quá khó. Các trò chơi có thể áp dụng trong phần
10 mở đầu nay như: sử dụng các câu trắc nghiệm ngắn hoặc những hình ảnh minh họa, xem tranh đoán nội dung … Ví dụ 1: Bài 12: Nước biển và đại dương. Áp dụng trò chơi “Giúp gấu qua sông” để khởi động. Giáo viên đưa ra câu hỏi trắc nghiệm có nội dung liên quan tới biển và đại dương, yêu cầu học sinh trả lời mỗi câu trả lời giúp bạn gấu an toàn bước qua sông an toàn. Để tăng tính tích cực của học sinh, giáo viên có thể cho điểm. Câu hỏi sử dụng dưới hình thức hỏi đáp nhanh như: - Câu 1: Việt Nam tiếp giáp với biển nào? (Biển đông). - Câu 2: Loài động vật lớn nhất trên thế giới hiện nay? (Cá voi xanh). - Câu 3: Vịnh Hạ Long thuộc tỉnh nào của nước ta? (Quảng Ninh). - Câu 4: Sông Cửu Long của nước ta đổ ra biển bới mấy cửa? (9 cửa). - Câu 5: Loài động vật săn mồi nguy hiểm ở đại dương? (Cá Mập).  Câu hỏi ở mức độ nhận biết, dễ hiểu, hình ảnh vui nhộn giúp các em thoải mái trả lời kể cả đối với những học sinh học chậm từ đó giáo viên giới thiệu vào nội dung bài mới.
11 Ví dụ 2: Bài 5: Hệ quả địa lý các chuyển động của trái đất * Luật chơi: Giáo viên đưa ra câu hỏi có nội dung liên quan tới bài học mới, chia đội thành các nhóm trả lời nhanh các câu hỏi trắc nghiệm, giáo viên tính kết quả thông qua thời gian và đáp án đúng của mỗi đội. Trò chơi này đòi hỏi các em phải phối hợp với nhau để thực hiện đây là yếu tố quan trong để các em giao tiếp trao đổi, hợp tác với nhau để hoàn thành trò chơi. - Câu 1: Trái đất có hình gì? (Hình Cầu) - Câu 2: Trong hệ mặt trời, Trái đất và các hành tinh khác đứng yên hay chuyển động? (Chuyển động). - Câu 3: Trái đất có mấy chuyển động? (2 chuyển động). - Câu 4: Mặt trời mọc và lặn hướng nào? (Mọc hướng Đông và lặn hướng Tây). - Câu 5: Một ngày có bao nhiêu giờ? (24h) Ví dụ 3: Đối với nội dung chuyên đề: “Một số vấn đề của khu vực Đông Nam Á” có thể áp dụng trò chơi ô chữ: Học sinh trả lời nhanh các câu hỏi liên quan đến ô chữ giáo viên đưa ra theo hàng ngang, sau các câu trả lời đúng theo hàng dọc sẽ được nội dung giáo viên muốn nhấn mạnh trong bài học mới: 1. Quốc gia năm 2022 gia nhập hiệp hội các nước Đông Nam Á? 2. Trụ sở chính của ASEAN được đặt tại quốc gia nào? 3. Nước ta tiếp giáp với biển gì? 4. Đất nước nào có biểu tượng con thú đầu sư tử mình cá? 5. Quốc gia tiếp giáp phía Tây Việt nam? 6. Khu di tích AngKor Wat nằm ở đất nước nào? 7. Quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á?
12 1 Đ Ô N T I M O 2 I N Đ Ô N Ê X I A 3 B I Ể N Đ Ô N G 4 X I N G A P O 5 C A M P U C H I A 6 M I A N M A 7 T H I L A N Ví dụ 4: Nội dung bài học về: “Hợp chúng quốc Hoa Kỳ” – địa lý 11. Giáo viên đưa ra một hình ảnh hoặc nhiều hình ảnh trong đó có ẩn chứa nội dung bài học yêu cầu học sinh cả lớp độc lập suy nghĩ và trả lời thật nhanh. Các hình ảnh nên sắp xếp từ khó đến dễ giúp học sinh suy nghĩ và đưa ra câu trả lời: Với việc sử dụng phương pháp trò chơi ngay từ khi bắt đầu bài học tạo cho các em tâm thế vui vẻ, thoải mái, tích cực hơn. Đây cũng chính là yếu tố quan trọng giúp các em dễ dàng tiếp thu nội dung bài mới.
13 2. Xây dựng trò chơi trong hình thành kiến thức mới: Phần nội dung hình thành kiến thức rất quan trọng đây là hoạt động giúp học sinh có thể hình thành kiến thức mới, rèn luyện kĩ năng, tuy nhiên không phải phần nội dung kiến thức nào của bài học cũng có thể sử dụng phương pháp trò chơi trong qua trình giảng dạy, để phương pháp này đạt hiệu quả cao trước hết giáo viên phải nghiên cứu tìm hiểu nội dung bài học, đánh giá nội dung kiến thức của bài, yêu cầu cần đạt của học sinh đối với phần kiến thức đó, từ đấy mới đưa nội dung trò chơi sao cho phù hợp. Bên cạnh việc nghiên cứu kiến thức giáo viên cần bố trí thời gian sử dụng trò chơi hợp lý nhằm đảm bảo “vừa chơi, vừa học” học sinh hứng thú tiếp thu không gây căng thẳng nặng nề với nội dung kiến thức cần truyền tải. Đối với phần nội dung này phần trò chơi cần chú ý tới thời gian, trong quá trình chơi giáo viên cần quan sát lớp, ổn định tránh gây tình trạng lớp mất trật tự, khuyến khích quan tâm tới những đối tượng học sinh nhút nhát giúp đỡ các em kịp thời trong quá trình hoạt động chơi theo nhóm để các em có thể tự tin khi tham gia cùng tập thể. Ví dụ 1: Bài 15: Sinh quyển - địa lý 10 Phần kiến thức nội dung 3: Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố của sinh vật giáo viên có thể sử dụng trò chơi “cặp chơi hoàn hảo”. Giáo viên chuẩn bị hai cột kiến thức, trong mỗi cột gồm các mảng kiến thức đã được xáo trộn thứ tự. Học sinh chia thành các nhóm, nhóm nào ghép đúng nội dung kiến thức trong thời gian ngắn nhất sẽ chiến thắng: YẾU TỐ Ảnh hưởng Các yếu tố: Nhiệt độ, ánh sáng... ảnh hưởng tới sự Khí hậu phát triển và phân bố của sinh vật Cấu trúc, độ PH, độ phì có vai trò quan trọng đến Đất sự phát triển và phân bố thực vật. Là nguyên liệu cho cây quang hợp là phương tiện vận Nước chuyển và trao đổi khoáng, chất hữu cơ cho cây, vận chuyển máu và chất dinh dưỡng ở động vật.
14 Nhiệt và ẩm thay đổi theo độ cao là cho phân bố Địa hình thực vật cũng thau đổi theo và hình thành nên các vành đai tương ứng. Là nhân tố quan trọng tác động đến sự phát triển Sinh vật và phân bố của động vật là nguồn thức ăn Tác động tích cực: mở rộng phạm vi phân bố của sinh vật. Con người Tác động tiêu cực: phá rừng, thu hẹp diện tích rừng tự nhiên... Ví dụ 2: Mục II bài 15: Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, dân cư và xã hội khu vực Tây Nam Á. Nội dung kiến thức bài học này giáo viên có thể cho học chơi trò chơi Ví dụ 3: Chuyên đề Với trò chơi này giáo viên vừa giúp các em thoải mái khi tiếp nhận kiến thức, vừa giúp các em ghi nhớ kiến thức nhanh chóng, bên cạnh đó sự cạnh tranh trong trò chơi giúp thúc đẩy ý thức học tập của bản thân, tăng cường khả năng giao tiếp và hợp tác với trò chơi nhóm. 3, Xây dựng trò chơi trong phần luyện tập: Phần luyện tập là nội dung quan trọng đồng thời cũng là công cụ thiết thực hiệu quả để phát triển năng lực của học sinh, từ nội dung kiến thức tiếp thu từ bài học học sinh đưa vào thực hành phần bài tập, để giúp phần nội dung này không nhàm chán và tạo không khí vui vẻ kết thúc tiết học giáo viên có thể sử dụng trò chơi dưới các dạng câu hỏi trắc nghiệm để học sinh có thể luyện tập kiến thức đã học hoặc có thể sử dụng trò chơi xây dựng cây kiến thức, hoạt động trò chơi theo nhóm nhỏ.
15 Ví dụ có thể sử dụng trò chơi “Cọp ơi bạn ở đâu thể”, đây là trò chơi dưới hình thức trắc nghiệm với 4 đáp: A, B, C, D, học sinh trả lời nhanh để tìm ra chú cọp trong hộp có sẵn. Đây là trò chơi có thể sử dụng cho rất nhiều các bài trong phần luyện tập. * Sự khác biệt của giải pháp mới so với giải pháp cũ: Phương pháp dạy học trò chơi đã được nhiều thầy cô sử dụng trong giảng dạy nội dung bài học nhưng chủ yếu nhằm mục đích tạo sự vui vẻ cho học sinh mà ít quan tâm tới việc rèn luyện cho các em năng lực giao tiếp với thầy cô với bạn bè. Việc áp dụng phương pháp trò chơi nhằm rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh đòi hỏi giáo viên phải nghiên cứu kiến thức, lựa chọn, phân loại trò chơi phù hợp, ngoài ra cần quan tâm tới từng đối tượng học sinh. Sử dụng trò chơi lúc này không chỉ dừng lại ở việc truyền tải kiến thức cho học sinh, vừa học vừa chơi cho vui mà quan trọng thông qua trò chơi giáo viên quan tâm chú trọng rèn luyện kĩ năng giao tiếp hợp tác cho học sinh, giúp các em tự tin trước đám đông, tự tin thể hiện bản thân từ đó phát hiện những ưu điểm của mình phát huy và sử dụng một cách hiệu quả trong đời sống. Để làm được điều đó giáo viên cần đa dạng hoá các loại trò chơi để kích thích sự thích thú, giúp các em chủ động khi tham gia xây dựng bài học với thầy cô và các bạn, nhờ đó nâng cao được chất lượng giáo dục môn Địa lí của nhà trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay là thúc đẩy tính chủ động tích cực của người học. * Tính mới của giải pháp:
16 Trong quá trình nhận thức của con người sự hứng thú giữ vai trò hết sức quan trọng. Theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông, giáo dục có đề cập đến vấn đề nâng cao năng giao tiếp và hợp tác của học sinh. Chính vì vậy việc tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh giúp các em dễ dàng tiếp thu kiến thức, trao đổi học tập một cách thoải mải, dễ dàng đưa ra ý kiến, quan điểm cá nhân trong quá trình học tập là một trong những yếu tố quan trọng để rèn luyện năng lực này. Cốt lõi của việc đổi mới phương pháp dạy và học là hướng tới học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Một khi các em đã có hứng thú, có niềm vui sẽ tạo cho các em tâm thế mỗi ngày đến trường là một ngày vui. Do đó việc tổ chức trò chơi trong dạy học địa lý cho học sinh là một trong những hình thức hiệu quả hỗ trợ tích cực trong học tập, nó gợi cho các em “óc tò mò” ham khám phá, ham hiểu biết, kích thích sự chủ động sáng tạo và giúp các em học tập tốt hơn. Nghiên cứu và đưa vào sử dụng giải pháp: “ Rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy địa lý tại trường THPT Tuần Giáo” giúp các em tự tin thể hiện bản thân, khám phá năng lực tiềm ẩn của chính mình, học hỏi từ thầy cô, bạn bè mở rộng thêm kiến thức. III. Khả năng áp dụng của giải pháp: Giải pháp ““Rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy địa lý tại trường THPT Tuần Giáo” mà tôi vừa đưa ra áp dụng đã triển khai tốt đối với tất cả các em học sinh trường THPT Tuần Giáo, ngoài ra có thể áp dụng tốt với các môn học khác như môn Khoa học xã hội, Văn học…tại nhà trường. Giải pháp áp dụng đã đem lại hiệu quả cao trong công tác giảng dạy tại trường THPT Tuần Giáo. Góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh năm học 2023 - 2024. Giải pháp này có thể áp dụng rộng rãi tại các trường THPT trong toàn tỉnh nhằm rèn luyện và nâng cao năng lực tự chủ và tự học học sinh góp phần nâng cao chất lượng môn học. IV. Hiệu quả, lợi ích thu được: Sau một thời gian áp dụng biện pháp vào quá trình giảng dạy tôi nhận thấy biện pháp sử dụng phương pháp dạy học trò chơi giúp tiết học thoải mái hơn, học
17 sinh vui vẻ, chủ động giao tiếp hợp tác với nhau tiếp cận kiến thức nhanh chóng giúp các em hiểu vấn đề một cách rõ ràng hơn từ đó nâng cao chất lượng môn Địa lí ở trường THPT Tuần Giáo - tỉnh Điện Biên. Về phía giáo viên: Khi áp dụng giải pháp này đã thường xuyên đổi mới cách tiếp cận và giải quyết vấn đề trong bài học. Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học kết hợp với các kĩ thuật dạy học để tạo hứng thú cho học sinh trong giờ học. Giúp học sinh có cách tiếp cận kiến thức đa dạng, thực tế và gần gũi hơn. Không chỉ ở trong sách vở mà còn ở bên ngoài không gian lớp học. Từ đó phát huy niềm yêu thích, hăng say trong học tập. Ngoài năng lực hợp tác và giao tiếp, giáo viên thông qua các hoạt động còn phát triển các năng lực khác như tự chủ, tự học, giải quyết vấn đề… Về phía học sinh: Đã có những thay đổi rõ rệt về thái độ học tập đối với môn học, tiết học các em hào hứng, hăng hái phát biểu hơn. Đặc biệt nhiều em rất tự tin tham gia các hoạt động học tập, có nhiều học sinh đã xây dựng được cho mình kế hoạch tự học. Cụ thể: Thứ nhất: Đa số học sinh có tinh thần thoải mái khi tham gia tiết học, giúp hiệu quả tiết học đạt được cao hơn, các em tiếp thu bài học nhanh chóng, ngoài ra việc cùng chơi cùng học với nhau, trao đổi kiến thức giúp các em tăng khả năng giao tiếp với bạn bè và thầy cô. Học sinh lớp 11 trong tiết học dạy chuyên đề địa lý 11
18 Thứ hai: Giải pháp sử dụng phương pháp dạy học trò chơi để rèn năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh nhằm nâng cao chất lượng môn Địa lí mang lại hiệu quả cao và lợi ích thiết thực về mặt giáo dục, thể hiện rõ ở chất lượng bài kiểm tra đánh giá học sinh. Kết quả kiểm tra chất lượng môn Địa lí sau khi sử dụng phương pháp trò chơi. Chính niềm vui trong tiết học thúc đẩy học sinh thoải mái vui vẻ trong quá trình học tập, ngoài ra việc trao đổi học tập cùng nhau giúp học sinh tiếp thu chậm có sự tiến bộ đáng kể, dưới đây là kết quả đạt được qua thống kê bài kiểm tra của học sinh, số học sinh có bài kiểm tra điểm trung bình, yếu, kém giảm đáng kể, trong khi đó điểm khá giỏi có xu hướng tăng. ĐIỂM LỚP 11B2 ĐIỂM LỚP 11B4 12% 11% 3% Điểm yếu, kém 22% 23% Điểm yếu, kém Điểm trung bình Điểm trung bình Điểm khá 37% Điểm khá 40% Điểm giỏi Điểm giỏi 52% Thứ ba: Năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh còn thể hiện qua việc biết vận dụng kiến thức đã học ở môn Địa lí để tự thiết kế các bài thuyết trình cuối các chuyên đề làm rõ nội dung yêu cầu chuyên đề nêu ra, tự tin đứng trước đám đông thuyết trình, đưa ra ý kiến cá nhân và lập luận bảo vệ chúng.
19 * Sản phẩm được tạo ra từ giải pháp: Học sinh đã biết vận dụng kiến thức đã học môn Địa lí xây dựng các bài thuyết trình trước lớp, hoạt động theo nhóm tích cực đưa ra các sản phẩm học tập cho nội dung bài học. Bên cạnh đó các em tích cực tham gia các hoạt động trong và ngoài trường
20 V. Phạm vi ảnh hưởng của giải pháp: Hiện nay các giải pháp này đang được tôi thực hiện với các khối lớp, giải pháp này học sinh không những nâng cao được năng lực giao tiếp và hợp tác của bản thân còn giúp các em rèn luyện được các năng lực khác, tự tin thể hiện bản thân tạo động lực giúp các em nâng cao ý thức trong học tập. VI. Kiến nghị, đề xuất: Đối với nhà trường: Có thể sử dụng giải pháp này cho nhiều môn học khác nhàu nhằm giúp các em nâng cao năng lực giao tiếp và hợp tác và các năng lực khác. D. Đồng tác giả: Không Trên đây là sáng kiến “Rèn luyện năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh qua phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy Địa lý tại trường THPT Tuần Giáo” của tôi đã thực hiện và áp dụng vào thực tế. Tuy nhiên, thành tích và kinh nghiệm chưa nhiều, không tránh khỏi có phần thiếu sót, phiến diện. Tôi rất mong nhận được sự quan tâm góp ý của lãnh đạo các cấp, sự chỉ đạo của Nhà trường, các ban ngành, đoàn thể các cấp để tôi phát huy ưu điểm, khắc phục tồn tại, hạn chế, phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ và đưa sáng kiến của mình ngày một nhân rộng hơn ./. Xin chân thành cảm ơn! Tuần giáo, ngày tháng năm 2024 Tuần giáo, ngày 20 tháng 4 năm 2024 XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG NGƯỜI VIẾT SÁNG KIẾN ĐƠN VỊ (Ký, ghi rõ họ tên) (Ký, đóng dấu) Nguyễn Phương Thảo