Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng kĩ thuật Infographic để tổ chức dạy học một số chủ đề Sinh học lớp 10 theo chương trình GDPT 2018

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:45

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm tìm hiểu bản chất, khẳng định vai trò của Infographic. Đề tài đi sâu vào vận dụng một số biện pháp sử dụng có hiệu quả Infographic trong dạy học Sinh học ở trường phổ thông. Từ đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy và giáo dục HS, hình thành và phát triển một số phẩm chất và năng lực nói chung cho HS trong quá trình dạy học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng kĩ thuật Infographic để tổ chức dạy học một số chủ đề Sinh học lớp 10 theo chương trình GDPT 2018

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: SỬ DỤNG KĨ THUẬT INFOGRAPHIC ĐỂ TỔ CHỨC DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ SINH HỌC LỚP 10 THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018 LĨNH VỰC: SINH HỌC NĂM HỌC 2022 - 2023
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT NGUYỄN TRƯỜNG TỘ - VINH  SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: SỬ DỤNG KĨ THUẬT INFOGRAPHIC ĐỂ TỔ CHỨC DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ SINH HỌC LỚP 10 THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018 LĨNH VỰC: SINH HỌC Tác giả: Đào Thị Linh Môn: Sinh học Điện thoại: 0366 253 576 NĂM HỌC 2022 - 2023
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................... 1 1. Lí do chọn đề 1 tài......................................................................................... 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên 1 cứu.................................................................. 2.1. Mục 1 tiêu.................................................................................................. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu………………………….. 2 ……………………… 3. Đối tượng, phạm vi nghiên 2 cứu.................................................................. 3.1. Đối tượng nghiên cứu…………………………………... 2 …………….. 3.2. Phạm vi nghiên 2 cứu................................................................................ 4. Phương pháp nghiên 2 cứu………………………………………………... PHẦN II. NỘI DUNG......................................................................... 4 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN........................... 4 I. Cơ sở lí luận……………………………………………………………… 5 1. Một số vấn đề về Infographic……………………………………………. 1.1. Infographic là 5 gì……………………………………………………….. 1.2. Ứng dụng Infographic trong lĩnh vực giáo 5 dục……………………….. 1.3. Ý nghĩa của dạy học bằng 5 Infographic………………………………… 2. Ứng dụng phương pháp Infographic trong dạy học môn Sinh học tại 6 trường THPT………………………………………………………………. 3. Khả năng áp dụng vào dạy học môn Sinh học 10 trong chương trình 7 GDPT 2018…………………………………………………………….….. 3.1. Tổ chức dạy học bài 7 mới……………………………………………..... 3.2. Hướng dẫn phương pháp thí nghiệm………………………….. 8 ……… 3.3. Tổ chức hoạt động ôn 8 tập……………………………………………… 3.4. Tổ chức kiểm tra đánh giá…………………………………….………. 9 II. Cơ sở thực 9 tiễn………………………………………………………….. 1. Nhận thức của giáo viên, học sinh về dạy học áp dụng Infographic tại 9
trường THPT……………………………………………………………………… . 2. Thực trạng về việc tổ chức các bài học áp dụng Infographic chương 1 trình môn Sinh học 0 10…………………………………………………............... 1 CHƯƠNG II. CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ ĐƯỢC THỰC HIỆN......................... 5 1 I. Giải pháp 1: Nghiên cứu quy trình thiết kế Infographic trong dạy học…. 5 1. Quy trình thiết kế và tổ chức thực hiện các các bài học gắn với việc sử 1 dụng thiết kế Infographic…………………………………………….……. 5 1.1. Xác định mục tiêu thiết kế Infographic trong bài giảng sinh học lớp 1 10 5 1 1.2. Tạo ý tưởng…………………………………………………………… 5 1.3. Thu thập thông tin, hình ảnh, số liệu chuẩn bị cho thiết kế 1 Infographic bài giảng sinh học lớp 5 10………………………………………………….. 1 1.4. Chọn công cụ thiết kế Infographic……………………………………. 6 1.5. Xác định/lựa chọn bố cục, xây dựng ý tưởng thành lập một 1 Infographic cho bài giảng Sinh học lớp 6 10……………………………………………… 1.6. Sử dụng công cụ, phần mềm thiết kế Infographic trong môn Sinh học 1 10………………………………………………………………………….. 7 . 2. Lựa chọn các chủ đề/ bài học (theo chương trình GDPT môn Sinh học 1 2018) để tổ chức dạy học gắn với việc sử dụng 7 Infographic………………. II. Giải pháp 2: Vận dụng quy trình thiết kế Infographic trong dạy học 1 Sinh 8 học………………………………………………………………................. 1. Sử dụng Infographic để thực hiện hoạt động khởi động một chủ đề/ bài 1 học Sinh học lớp 8 10....................................................................................... 2. Sử dụng Infographic để tổ chức dạy học hoạt động hình thành kiến 1 thức mới một chủ đề/ bài học môn sinh học lớp 9 10.............................................. 3. Sử dụng Infographic để tổ chức củng cố kiến thức môn sinh học lớp 2 10.................................................................................................................. 0 . 2 4. Sử dụng Infographic để kiểm tra đánh giá môn sinh học lớp 10.............. 3 5. Sử dụng Infographic để báo cáo hoạt động trải 2
nghiệm………………… 4 6. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề 2 xuất…………. 5 2 6.1. Mục đích khảo sát ……………………………………………………. 5 6.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 2 …………………………………… 5 a. Nội dung khảo sát …………………………………………………. 2 ………….. 6 2 b. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá …………………………………. 6 2 6.3. Đối tượng khảo sát …………………………………………………… 7 6.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề 2 xuất…………………………………………………………………………. 7 . a. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất 2 ………………………………….. 7 b. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất 2 ……………………………………… 8 3 CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM............................................... 0 3 I. Kết quả thực nghiệm.................................................................................. 0 1. Mục tiêu thực 3 nghiệm................................................................................ 0 3 2. Đối tượng thực nghiệm............................................................................. 0 3. Nội dung, phương pháp thực 3 nghiệm……………………………………. 0 3 4. Phân tích kết quả thực nghiệm………………………………………….. 2 3 II. Nhận xét của học sinh.............................................................................. 4 3 III. Nhận xét của giáo viên............................................................................ 4 3 PHẦN III. KẾT LUẬN......................................................................... 5 I. Kết 3 luận...................................................................................................... 5 3 II. Kiến nghị……………………………………………………………….. 6 3 III. Khả năng ứng dụng của đề tài…………………………………………. 7
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Các chữ viết tắt Từ/cụm từ đầy đủ THPT Trung học phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh CNTT Công nghệ thông tin GDPT Giáo dục phổ thông
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Trong xu hướng đổi mới giáo dục phát triển phẩm chất năng lực, dạy học gắn với liên hệ thực tiễn trở thành một yêu cầu bắt buộc. Chương trình GDPT mới khẳng định: để đạt được các yêu cầu về phẩm chất và năng lực, cần chú trọng tích hợp, thực hành, gắn nội dung môn học với thực tiễn nhằm rèn luyện cho HS kỹ năng vận dụng kiến thức vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn, đáp ứng đòi hỏi của cuộc sống. Sinh học là môn học góp phần hình thành và phát triển cho HS các phẩm chất và năng lực chung, đồng thời phát triển các năng lực chuyên môn gắn liền với đặc thù của môn học như: quan sát các hiện tượng trong thực tiễn hay trong học tập để xác lập vấn đề nghiên cứu; thu thập các thông tin liên quan thông qua nghiên cứu tài liệu, thực nghiệm; hình thành giả thuyết khoa học; thiết kế thí nghiệm; thực hiện thí nghiệm; thu thập và phân tích dữ liệu; giải thích kết quả thí nghiệm và rút ra kết luận; thu thập, xử lí và truyền đạt thông tin sinh học; vận dụng kiến thức, kỹ năng vào viết, trình bày báo cáo và thảo luận. Những năm gần đây, đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Điều này có nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc “HS học được cái gì” đến chỗ quan tâm “HS vận dụng được cái gì qua việc học”. Sử dụng kĩ thuật Infographic là một cách tiếp cận mới nhằm phát huy tính tích cực chủ động, tư duy sáng tạo của người học. Infographic là sự kết hợp thông tin ngắn gọn với hình ảnh minh họa và màu sắc sinh động, bắt mắt để có thể truyền đạt thông tin nhanh và rõ ràng hơn, còn được gọi là Đồ họa thông tin. Sử dụng kĩ thuật Infographic là một trong những phương pháp dạy học với mục đích tổ chức rèn luyện nhằm hình thành cho HS phong cách tư duy khoa học mang tính hệ thống, trên cơ sở đó phát triển các năng lực và phẩm chất cho người học đáp ứng mục tiêu của chương trình GDPT tổng thể 2018 đã đề ra. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, tôi chọn đề tài: “Sử dụng kĩ thuật Infographic để tổ chức dạy học một số chủ đề Sinh học lớp 10 theo chương trình GDPT 2018” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu Trên cơ sở tìm hiểu bản chất, khẳng định vai trò của Infographic. Đề tài đi sâu vào vận dụng một số biện pháp sử dụng có hiệu quả Infographic trong dạy học Sinh học ở trường phổ thông. Từ đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy và giáo dục HS, hình thành và phát triển một số phẩm chất và năng lực nói chung cho HS trong quá trình dạy học. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 7
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng Infographic trong dạy học Sinh học. - Nghiên cứu về thực trạng dạy học bộ môn Sinh học ở trường phổ thông và sử dụng Infographic trong dạy học Sinh học ở trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Vinh. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - HS lớp 10 trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Vinh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Sử dụng Infographic trong dạy học một số chủ đề Sinh học 10 – chương trình GDPT 2018. - Về không gian, thời gian: + Không gian thực nghiệm: Trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Vinh. + Thời gian: Từ năm học 2022-2023. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập, nghiên cứu tài liệu: Nguồn tài liệu được sử dụng có thể gồm các dạng: các văn bản Nghị định, Nghị quyết; các tài liệu tập huấn chuyên môn của Bộ giáo dục và đào tạo; các tài liệu, sách báo chuyên ngành của các tác giả, một số trang báo điện tử về giáo dục, sử dụng Infographic trong dạy học, chương trình tổng thể môn Sinh học 2018, sách giáo khoa Sinh học 10 – bộ sách Cánh diều, bộ sách Kết nối tri thức... nhằm thu thập thông tin, số liệu liên quan phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. - Phương pháp phát phiếu điều tra, khảo sát: Tiến hành các cuộc nói chuyện dưới dạng hỏi - đáp trực tiếp và lấy phiếu thăm dò GV và HS về hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ thông tin qua môn Sinh học để xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng sử dụng Infographic nhằm phát huy năng lực công nghệ cho HS. Đây là một cơ sở quan trọng để có thể rút ra kết luận về tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu. - Phương pháp quan sát: Trong quá trình thực hiện đề tài, GV trực tiếp quan sát quá trình HS học tập tại lớp, trong giờ kiểm tra để tìm hiểu thái độ, hứng thú, tính tích cực học tập, kĩ năng làm bài, kĩ năng giải quyết vấn đề của HS để từ đó rút ra được ưu khuyết điểm mà phương pháp mình đang áp dụng, trên cơ sở đó điều chỉnh để đạt được kết quả như đề tài mong muốn. - Phương pháp chuyên gia: Việc xây dựng thiết kế Infographic, làm phiếu khảo sát điều tra HS, GV và phương pháp dạy bằng Infographic tác giả đã tham khảo ý kiến của một số giảng viên bộ môn phương pháp dạy học Sinh học ở 8
trường Đại học, những GV có nhiều kinh nghiệm trong các trường phổ thông ở tỉnh Nghệ An. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Để khẳng định kết quả của đề tài chúng tôi tiến hành dạy thực nghiệm sư phạm. Ở lớp thực nghiệm chúng tôi tiến hành dạy học theo phương pháp của đề tài. Còn ở lớp đối chứng chúng tôi tiến hành dạy học theo các phương pháp dạy học truyền thống. Sau đó chúng tôi tiến hành cho các lớp làm bài kiểm tra 10 phút để đánh giá được thái độ, ý thức, hiệu quả học tập của HS, là cơ sở khẳng định tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu. 9
PHẦN II. NỘI DUNG CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN I. Cơ sở lí luận Chương trình GDPT năm 2018 được xây dựng theo mô hình phát triển năng lực, thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học, giúp HS hình thành và phát triển những phẩm chất và năng lực mà nhà trường và xã hội kì vọng. Quan điểm này được thể hiện nhất quán ở nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục của các môn học. Theo Quyết định số 117/QĐ-TTg ngày 25/01/2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và hỗ trợ các hoạt động dạy - học, nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2016 - 2020 định hướng đến năm 2025. Ứng dụng và đẩy mạnh CNTT hỗ trợ đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học, kiểm tra đánh giá trong tất cả các môn học. Ưu tiên triển khai việc sử dụng thiết bị công nghệ hiện đại và việc sử dụng đó phải thiết thực, có hiệu quả. Dựa vào công văn số: 2289/SGDĐT-KTKĐ về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ đổi mới dạy học năm học 2019 - 2020. Tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng CNTT; củng cố, bồi dưỡng kiến thức, phát huy năng lực đội ngũ cốt cán CNTT và đội ngũ GV Tin học; khai thác hiệu quả phòng họp trực tuyến, các phần mềm quản lý, phần mềm dạy học và thiết bị CNTT đặc biệt là các thiết bị hỗ trợ dạy học thông minh. Đẩy mạnh ứng dụng CNTT hỗ trợ đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học, kiểm tra đánh giá trong tất cả các môn học. Ưu tiên triển khai các giải pháp có tính đồng bộ cao (bao gồm kho học liệu số, bài giảng e- learning, phần mềm thiết kế bài giảng điện tử, phần mềm mô phỏng, thí nghiệm ảo và phần mềm dạy học); triển khai ứng dụng CNTT phải thiết thực, có hiệu quả. Với sự phát triển nhanh chóng của CNTT, sự xuất hiện của các phần mềm đồ họa hiện đại, Infographic ngày càng xuất hiện nhiều, phát huy sự sáng tạo và nhanh chóng phổ biến trong mọi lĩnh vực. Infographic phát triển dưới nhiều dạng khác nhau và trở thành phương tiện truyền tải thông tin dữ liệu trực quan, có tính biểu thị dữ liệu theo cách có cấu trúc, đảm bảo tính ngắn gọn trong mục tiêu truyền tải thông tin. Vì thế, việc sử dụng Infographic trong dạy học sẽ là một phương pháp dạy học trực quan mới, nhằm bắt kịp xu hướng của giáo dục hiện đại. Ngoài ra, còn có thể xem là một biện pháp hữu hiệu để nâng cao hứng thú học tập của HS trên lớp, định hướng hoạt động tự học ở nhà và góp phần rèn luyện các năng lực thực hành cho HS trong học tập. Sử dụng Infographic trong dạy học nói chung, dạy học môn Sinh học nói riêng còn là một cách tiếp cận của nền giáo dục với xu hướng chung của thời đại, nhằm góp phần tạo ra những thế hệ HS không chỉ giỏi kiến thức, tư duy 10
sáng tạo mà còn có khả năng bắt kịp công nghệ, vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. 1. Một số vấn đề về Infographic 1.1. Infographic là gì Infographic (hay còn gọi là biểu đồ thông tin) là một hình thức trực quan hóa thông tin và dữ liệu bằng cách sử dụng hình ảnh, biểu đồ, đồ thị, biểu tượng và màu sắc để giải thích, trình bày hoặc truyền đạt thông tin một cách nhanh chóng và dễ hiểu. Infographic giúp trình bày thông tin một cách rõ ràng và dễ nhớ hơn so với việc sử dụng văn bản truyền thống, đặc biệt là đối với những dữ liệu phức tạp và khó hiểu. Infographic được sử dụng trong nhiều lĩnh vực như truyền thông, giáo dục, khoa học, kinh doanh, marketing, quảng cáo và nhiều lĩnh vực khác. 1.2. Ứng dụng Infographic trong lĩnh vực giáo dục Infographic là một hình thức trực quan hóa thông tin bằng cách sử dụng các đồ họa, biểu đồ và hình ảnh để giải thích và truyền đạt thông tin một cách dễ hiểu và thu hút. Việc sử dụng Infographic trong lĩnh vực giáo dục có thể giúp cải thiện việc truyền đạt kiến thức cho HS, đồng thời giúp họ nhớ và hiểu bài học tốt hơn. Sau đây là một số ứng dụng của Infographic trong lĩnh vực giáo dục: Trình bày bài giảng: GV có thể sử dụng Infographic để trình bày bài giảng một cách trực quan và dễ hiểu hơn. Infographic cũng giúp GV tóm tắt các khái niệm và ý tưởng chính trong bài giảng một cách đơn giản, dễ hiểu. Tạo tài liệu giảng dạy: Infographic cũng có thể được sử dụng để tạo tài liệu giảng dạy như slide, tài liệu hướng dẫn, sách giáo khoa... Nhờ vào việc sử dụng các biểu đồ và hình ảnh trực quan, Infographic giúp tăng tính hấp dẫn của tài liệu giảng dạy, đồng thời giúp HS và sinh viên hiểu bài học một cách dễ dàng hơn. Tạo Infographic bổ trợ cho bài giảng, tài liệu và sách giáo khoa: Infographic có thể được sử dụng để bổ sung thông tin cho các bài giảng, tài liệu và sách giáo khoa. Bằng cách sử dụng các biểu đồ và hình ảnh, Infographic giúp HS và sinh viên dễ dàng hình dung và hiểu được các thông tin khó hiểu. Thuyết trình báo cáo: Infographic cũng có thể được sử dụng để tạo các slide thuyết trình, giúp trình bày thông tin một cách trực quan và thu hút. Việc sử dụng Infographic trong thuyết trình cũng giúp GV thu hút sự chú ý của HS, đồng thời giúp họ ghi nhớ và hiểu bài học tốt hơn. Tạo các poster và tài liệu quảng cáo: Infographic cũng có thể được sử dụng để tạo các poster và tài liệu quảng cáo để quảng bá các chương trình giáo dục, sự kiện. 1.3. Ý nghĩa của dạy học bằng Infographic 11
Infographic là một công cụ rất hữu ích để dạy học và học tập. Nó giúp định hình và trình bày thông tin một cách trực quan, giúp cho người học dễ dàng tiếp thu và hiểu rõ hơn về nội dung được trình bày. Một số lợi ích của việc vận dụng Infographic trong dạy học như sau: Trình bày thông tin một cách trực quan và dễ hiểu: Infographic giúp trình bày thông tin một cách trực quan hơn, giúp cho người học dễ dàng tiếp thu và hiểu rõ hơn về nội dung được trình bày. Thay vì đọc các đoạn văn bản dài và khó hiểu, người học có thể dễ dàng nhìn vào các biểu đồ, hình ảnh và biểu tượng để hiểu được nội dung. Tạo động lực cho người học: Infographic có thể được thiết kế đẹp mắt, bắt mắt và nổi bật, từ đó tạo ra động lực cho người học hứng thú hơn trong quá trình học tập. Tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả dạy học: Infographic giúp người dạy học tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả dạy học. Thay vì phải trình bày thông tin bằng các đoạn văn bản dài, người dạy học có thể sử dụng Infographic để trình bày thông tin một cách ngắn gọn và dễ hiểu hơn. Tăng tính tương tác và gắn kết trong quá trình học tập: Infographic cũng có thể được sử dụng để tăng tính tương tác và gắn kết trong quá trình học tập. Người học có thể sử dụng Infographic để tạo ra các bản tóm tắt, các bản thảo hay các đồ án nhỏ, từ đó tạo ra các bài thảo luận hoặc các hoạt động nhóm giúp tăng cường tính tương tác và gắn kết giữa các thành viên trong nhóm học tập. Infographic là một công cụ rất hữu ích trong việc dạy và học, giúp cho người học lĩnh hội và hiểu rõ hơn về nội dung được trình bày, đồng thời giúp cho người dạy học tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả dạy học. 2. Ứng dụng phương pháp Infographic trong dạy học môn Sinh học tại trường THPT. Ứng dụng phương pháp Infographic trong dạy môn Sinh học tại trường THPT mang lại nhiều lợi ích so với các phương pháp dạy học khác như giảng bài hay đọc sách. Dưới đây là một số ưu điểm của phương pháp Infographic so với các phương pháp dạy học khác khi áp dụng trong dạy môn Sinh học tại trường THPT: - Trực quan hóa thông tin: Infographic là phương pháp dạy học trực quan hóa thông tin, giúp học viên dễ dàng hình dung, nhớ và hiểu được nội dung một cách nhanh chóng. So với giảng bài, đọc sách hay bài viết, Infographic giúp người học tập trực tiếp nhìn thấy thông tin thay vì phải tưởng tượng và đọc. Sinh học là một môn học về các hiện tượng, sự kiện, quy trình xảy ra trong tự nhiên và đòi hỏi người học phải hình dung được những khái niệm trừu tượng. Thông qua Infographic, HS có thể thấy được hình ảnh, biểu đồ, biểu tượng, giúp HS hình dung được các quy trình, cấu trúc và mối quan hệ giữa các yếu tố trong sinh học. 12
- Tính tương tác cao: Infographic có thể được thiết kế để tăng tính tương tác với HS, giúp người học dễ dàng tương tác và trao đổi về nội dung được trình bày. So với giảng bài hay đọc sách, Infographic giúp người học tương tác nhiều hơn, đặc biệt là khi sử dụng trên các nền tảng trực tuyến. Sử dụng Infographic cũng giúp GV tạo ra một bầu không khí học tập tích cực, giúp HS cảm thấy thoải mái và sẵn sàng tham gia vào các hoạt động. Infographic cũng có thể được thiết kế để tạo ra sự tương tác giữa HS trong lớp học. Infographic có thể được sử dụng để đặt câu hỏi và thảo luận về các khái niệm, tạo ra một môi trường học tập đầy thú vị và khuyến khích sự tương tác giữa các HS. - Tốc độ hấp thụ thông tin: Infographic giúp người học hấp thụ thông tin nhanh hơn so với giảng bài hay đọc sách. Thông thường, Infographic được thiết kế với màu sắc, hình ảnh, biểu đồ, biểu tượng, cách bố trí, tạo ra sự hấp dẫn và nổi bật, giúp người học nhanh chóng chú ý và hiểu rõ thông tin được trình bày. - Tính linh hoạt: Infographic là phương pháp dạy học linh hoạt, có thể được sử dụng trong nhiều ngữ cảnh khác nhau. Infographic có thể được sử dụng để trình bày các chủ đề khác nhau và có thể được sử dụng trên nhiều nền tảng khác nhau, từ truyền thông trực tuyến đến giáo dục truyền thống. - Giúp HS nhớ lâu hơn: Infographic giúp HS nhớ lâu hơn vì nó sử dụng hình ảnh và màu sắc để truyền tải thông tin. Hình ảnh và màu sắc được ghi nhớ tốt hơn so với các bài giảng truyền thống. - Dễ dàng truyền tải kiến thức qua kênh dạy trực tuyến từ xa: Infographic là một cách tuyệt vời để truyền tải kiến thức Sinh học qua mạng kênh dạy trực tuyến từ xa, giúp HS học tập ngoài giờ lên lớp và chia sẻ thông tin với bạn bè và gia đình. Tóm lại, Infographic là một phương pháp dạy học hiệu quả và khác biệt so với các phương pháp dạy học truyền thống, giúp người học dễ dàng tiếp cận thông tin, tương tác và hiểu rõ hơn về nội dung được trình bày. 3. Khả năng áp dụng vào dạy học môn Sinh học 10 trong chương trình GDPT 2018 Trên thực tế, trong giáo dục trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng, Infographic đã được áp dụng nhằm đạt các mục tiêu dạy học khác nhau, ví dụ như: 3.1. Tổ chức dạy học bài mới Infographic là một công cụ mạnh mẽ để tổ chức dạy học và giải thích các khái niệm phức tạp trong môn Sinh học. Thông qua việc sử dụng Infographic, HS có thể dễ dàng hình dung và hiểu các khái niệm phức tạp trong môn Sinh học. Bên cạnh đó, các công cụ này cũng giúp GV dễ dàng trình bày các thông tin một cách trực quan và rõ ràng. 13
Riêng đối với chương trình Sinh học 2018, Infographic đã được một số GV sử dụng ở một số bài, mục trong chương trình của các bộ sách giáo khoa, tuy nhiên việc khai thác và sử dụng nó như một phương pháp dạy học mang tính hệ thống còn chưa được đầu tư nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện chương trình GDPT 2018, tôi nhận thấy Infographic có thể được ứng dụng vào nhiều mục tiêu dạy học khác nhau: - Giải thích khái niệm, cấu trúc và quá trình của các quá trình sinh học: GV sử dụng Infographic để giải thích các khái niệm, cấu trúc và quá trình trong môn sinh học, ví dụ như khái niệm virus, cấu trúc tế bào, chu kì tế bào hay quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng của tế bào, quá trình vận chuyển các chất qua màng sinh chất, quá trình giảm phân... Thông qua việc sử dụng Infographic, HS dễ dàng hiểu và nhớ lại kiến thức. Ví dụ: + Infographic về cấu trúc tế bào: Infographic này có thể giúp HS hiểu về cấu trúc tế bào, các bộ phận chính của tế bào và chức năng của chúng. HS có thể hình dung dễ dàng hơn về cấu trúc tế bào thông qua hình ảnh và biểu đồ. + Infographic về chu kì tế bào: Infographic này giúp HS hiểu về quá trình sinh sản của tế bào và các giai đoạn trong chu kì tế bào. Hình ảnh và biểu đồ có thể giúp HS hình dung dễ dàng hơn về quá trình này và các bước cụ thể. + Infographic về quá trình vận chuyển các chất qua màng sinh chất: Infographic này giúp HS phân biệt được các hình thức vận chuyển các chất qua màng sinh chất, từ đó hiểu biết về các ứng dụng của nó. HS có thể tìm hiểu thêm về từng khái niệm thông qua hình ảnh và biểu đồ. + Infographic về các bệnh liên quan đến vi sinh vật: Infographic này giúp HS hiểu về các bệnh do vi sinh vật gây ra và cách chúng được lây truyền từ người này sang người khác. Hình ảnh và biểu đồ có thể giúp HS hiểu rõ hơn về các bệnh lây nhiễm và cách chúng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. Việc sử dụng Infographic để dạy học môn Sinh học lớp 10 giúp cho HS hình dung được các quá trình Sinh học một cách trực quan và dễ dàng hơn. - Giúp HS hình dung về các hiện tượng trong môn học: Infographic cũng được sử dụng để giúp HS hình dung về các hiện tượng trong môn học. Ví dụ như, thông qua các hình ảnh và biểu đồ, GV có thể giải thích cho HS về sự phân hóa tế bào, từ đó hiểu về hiện tượng lớn lên của cơ thể, hay hình dung về bệnh ung thư, hiện tượng kháng thuốc kháng sinh… 3.2. Hướng dẫn phương pháp thí nghiệm Infographic cũng được sử dụng để hướng dẫn HS cách thực hiện các thí nghiệm trong môn sinh học. Thông qua đó, HS có thể làm quen với phương pháp thí nghiệm và tăng cường kĩ năng thực hành. 14
3.3. Tổ chức hoạt động ôn tập Trong hoạt động ôn tập, tôi nhận thấy Infographic là một công cụ rất hữu ích, thông qua việc tự thiết kế các Infographic, HS dễ dàng tự hệ thống lại kiến thức một cách đầy đủ và khoa học. 3.4. Tổ chức kiểm tra đánh giá Theo xu hướng đa dạng hóa các hình thức kiểm tra đánh giá, việc sử dụng các Infographic câm, Infographic khuyết thông tin cũng có thể được sử dụng hiệu quả để kiểm tra đánh giá phẩm chất và năng lực của người học. II. Cơ sở thực tiễn. 1. Nhận thức của giáo viên, học sinh về dạy học áp dụng Infographic tại trường THPT. Sinh học là một môn học trong chương trình GDPT, cũng giống như nhiều môn học khác trong hệ thống giáo dục nước ta, việc dạy học Sinh học đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của cải cách giáo dục. Khi giải thích về lí do nhiều HS không theo học môn Sinh học ở trường phổ thông hiện nay là vì môn học có ít ngành nghề, học ngành môn đó ra xin việc vất vả, rồi lượng kiến thức phải học thuộc trong sách giáo khoa rất nhiều... Để tháo gỡ khó khăn đó, Infographic với đặc trưng trực quan, sinh động, độc đáo hoàn toàn có thể tạo ra hứng thú học tập mới, đồng thời giúp đỡ HS được tự do thể hiện những nhận thức Sinh học qua lăng kính của mình. Mỗi Infographic với tư cách là một sản phẩm cá nhân độc đáo, thể hiện sự sáng tạo, tư duy thẩm mĩ và khả năng sử dụng công nghệ thông tin của tác giả sẽ góp phần nâng cao hiệu quả học tập bộ môn. Tuy có nhiều ưu thế, nhưng hiện nay, việc sử dụng Infographic trong dạy học hiện nay hiện chưa được tiến hành rộng rãi. Theo nghiên cứu của chúng tôi, Infographic đã trở thành nội dung nghiên cứu và ứng dụng với qui mô hẹp trong dạy học Sinh học ở một số trường THPT. Mặc dù đã được ứng dụng tương đối hiệu quả trong bộ môn Sinh học nhưng ở nội dung Infographic mới chỉ được xuất hiện trên mạng internet và được GV sử dụng một cách tự phát trong các tiết học trên lớp để thay đổi không khí giờ học. Trong bối cảnh thi THPT Quốc gia như hiện nay được tổ chức dưới dạng thi trắc nghiệm khách quan, HS cần ghi nhớ nhiều nội dung kiến thức để đáp ứng yêu cầu của bài thi, đáp ứng yêu cầu của phần đông HS về việc học tập. Tại một số trường THPT ở Nghệ An một số GV cũng đã tiếp cận việc sử dụng Infographic trong dạy học Sinh học, tuy nhiên mức độ còn hạn chế, bởi lẽ hầu hết các GV chỉ sử dụng những Infographic có sẵn trên mạng internet hoặc trong các sách có sẵn, chưa tự thiết kế Infographic để sử dụng vì mất thời gian và công sức. 15
Như vậy, có thể thấy trên thực tế, mặc dù lĩnh vực Sinh học được thiết kế và đăng tải trên nhiều phương tiện thông tin đại chúng nhưng lại chưa được ứng dụng trong quá trình dạy học Sinh học ở trường phổ thông hiện nay như một phương pháp mới, góp phần đổi mới phương pháp dạy học. Sử dụng Infographic trong dạy học sẽ là một phương pháp mới đầy tiềm năng khi không chỉ đem đến tính mới lạ mà còn góp phần to lớn trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy và gắn việc học tập với thực tiễn, đảm bảo rèn luyện, phát triển các năng lực thực hành cho HS. Điều này hoàn toàn phù hợp với mục đích của nền giáo dục Việt Nam hiện nay là hình thành nhân cách toàn diện cho thế hệ trẻ, những người lao động tương lai của xã hội, có sức khỏe, có trí tuệ, có tâm hồn trong sáng, biết yêu thương cộng đồng, nhân loại, có ý thức công dân và có khả năng lao động sáng tạo, nhằm đáp ứng những yêu cầu của thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Có thể thấy, Infographic Sinh học không còn là khái niệm xa lạ, trái lại, nó còn có thể trở thành một công cụ hỗ trợ dạy học trong thời đại mới, không chỉ tạo hứng thú, nâng cao chất lượng học tập bộ môn mà còn mở ra khả năng phát triển các năng lực của người học. Tuy nhiên, việc ứng dụng Infographic trong dạy học Sinh học hiện nay vẫn còn là một vấn đề mới, chưa được triển khai áp dụng rộng rãi để phát huy hết hiệu quả của nó. 2. Thực trạng về việc tổ chức các bài học áp dụng Infographic chương trình môn Sinh học 10. Trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Vinh đã ứng dụng CNTT trong quản lý và dạy học được quan tâm triển khai từ nhiều năm về trước; 100% các phòng học đều đầu tư lắp đặt ti vi và khuyến khích GV ứng dụng CNTT trong giảng dạy. Đặc biệt, để nâng cao hiệu quả trong công tác này, nhà trường đã quán triệt tinh thần dạy và học thực chất, kiên quyết không để kiểu dạy hình thức và ứng dụng CNTT cho có lệ, đồng thời, tạo điều kiện cho GV tham gia các khóa tập huấn ứng dụng CNTT trong dạy học. Từ đó, việc khai thác sử dụng các học liệu phục vụ giảng dạy bằng giáo án điện tử trong các tiết học đã phát huy hiệu quả, tạo sự hứng thú cho HS tiếp thu bài giảng. Đây được coi như một luồng gió mới trong đổi mới phương pháp, hình thức dạy học của nhà trường. Cùng với các phương tiện thiết bị dạy học, việc ứng dụng Infographic đã thúc đẩy nhu cầu ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học của cả GV và HS, trong đó có môn Sinh học. Để đánh giá được nhu cầu ứng dụng Infographic trong dạy học hiện nay, tôi đã tiến hành khảo sát nhu cầu ứng dụng Infographic vào học tập đối với HS và giảng dạy đối với GV. - Về phía GV: Với phiếu khảo sát dành cho GV, chúng tôi khảo sát 10 GV dạy Sinh học của một số trường trong thành phố như THPT Nguyễn Trường Tộ - Vinh, THPT 16
Lê Viết Thuật, THPT Hermann Gmeiner, Phổ thông năng khiếu Thể dục thể thao, THPT Hà Huy Tập. Kết quả thu được như sau: Với câu hỏi: Thầy/Cô hiểu như thế nào về Infographic? hầu hết các GV đều đã nhận thức đúng được bản chất của Infographic là sử dụng hình ảnh để truyền tải thông tin. Có 70% GV hiểu chính xác khái niệm Infographic là hình thức đồ họa trực quan sử dụng hình ảnh để trình bày thông tin, dữ liệu hoặc kiến thức thể hiện những thông tin phức tạp một cách nhanh và rõ ràng. Đây là cơ sở thuận lợi và quan trọng để đảm bảo khả năng tiến hành sử dụng Infographic có hiệu quả trên diện rộng. Điều đó chứng tỏ Infographic không còn là một khái niệm xa lạ, mà hoàn toàn gần gũi với các GV THPT. Cũng như vậy, với câu hỏi về mức độ sử dụng Infographic trong dạy học, có 70% thầy cô cho rằng thỉnh thoảng có sử dụng Infographic. Con số này chứng tỏ, Infographic đã được đưa vào sử dụng, tuy nhiên mức độ không thường xuyên. Có thể giải thích điều này là do chưa có một hệ thống Infographic Sinh học đầy đủ làm nguồn tài liệu để hỗ trợ GV trong quá trình giảng dạy. Vì thế, việc sử dụng Infographic hoàn toàn là do khả năng và sáng tạo cá nhân của từng GV. Tuy chưa thực sự được phổ biến, nhưng 100% số thầy cô tham gia khảo sát đều đã có nhận thức đúng về ưu thế nổi trội của Infographic trong dạy học Sinh học ở các trường THPT. Giúp HS có khả năng khái quát kiến thức tốt hơn; tăng tính trực quan trong dạy học Sinh học, tăng tư duy sáng tạo cho HS… và từ đó, giúp HS tăng hứng thú học tập và tương tác. Bảng 1.1. Ưu thế của Infographic trong dạy học Sinh học ở trường THPT Ưu thế của Infographic trong dạy học Sinh học ở trường Kết quả Tỷ lệ (%) THPT Giúp HS có khả năng tổng hợp kiến thức tốt hơn 9 90 Giúp HS ghi nhớ kiến thức nhanh hơn 8 80 Tăng tính trực quan trong dạy học Sinh học 9 90 Rèn các kĩ năng tổng hợp, phân tích, so sánh, đánh giá 8 80 Phát triển năng thực hành Sinh học và CNTT 8 80 Giúp HS tăng hứng thú học tập bộ môn 10 100 Tăng tư duy sáng tạo cho HS 8 80 Ý kiến khác (xin ghi rõ nếu có) 0 0 Bảng 1.2. Biện pháp sử dụng Infographic trong dạy học Sinh học ở trường THPT Sử dụng Infographic với những phương pháp dạy học và biện Kết Tỉ lệ 17
pháp sư phạm trong quá trình dạy học Sinh học ở trường THPT quả (%) Sử dụng Infographic để tạo động cơ và hứng thú học tập cho HS 7 70 Sử dụng Infographic để củng cố kiến thức đã học cho HS 7 70 Sử dụng Infographic để tổ chức cho HS chiếm lĩnh kiến thức mới 6 60 Sử dụng Infographic để kiểm tra hoạt động nhận thức của HS 2 20 Ý kiến khác 0 0 Qua bảng số liệu trên, hầu hết số GV tham gia khảo sát đều khẳng định ưu thế nổi trội của Infographic sẽ được thể hiện tốt nhất trong quá trình dạy học trên lớp (8/10 GV). Trong đó, với khả năng tổng hợp kiến thức cao, Infographic có ưu thế khi được sử dụng để cung cấp kiến thức mới, củng cố kiến thức đã học hoặc tạo ấn tượng đầu giờ học để tạo hứng khởi cho bài học. Và điểm chung của các GV đều ý thức sâu sắc tác dụng của việc sử dụng hợp lý Infographic là góp phần gia tăng hứng thú học tập cho HS. Qua khảo sát GV cho thấy hầu hết các thầy cô giáo đã quan tâm đến công tác đổi mới thiết bị dạy học và đã được trang bị các thiết bị phục vụ cho việc ứng dụng Infographic vào giảng dạy, đồng thời số GV được khảo sát đã thấy được sự cần thiết của việc sử dụng Infographic vào quá trình dạy học. Bởi ai cũng hiểu đây là một phương tiện dạy học mới để người dạy có thể cập nhật các nội dung trong chương trình Sinh học một cách mới mẻ, ngắn gọn và trực quan đối với người học. Thậm chí, bản chất thể hiện thông tin đơn giản của Infographic cho phép bất cứ ai, từ GV đến HS thiết kế và chia sẻ Infographic của riêng mình. Đó là phương pháp để giúp GV và HS tiếp cận với các thông tin nhiều chiều, từ đó bài học trở nên hấp dẫn, hứng thú hơn, đồng thời phát huy được sự chủ động, sáng tạo cho HS. - Về phía HS: Thực trạng sử dụng Infographic tại trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Vinh được phản ánh khá rõ thông qua khảo sát của chúng tôi. Khảo sát được tiến hành trực tiếp với đối tượng là HS trường THPT Nguyễn Trường Tộ. Có 255 HS (tôi chọn HS khối 10) đã tham gia trả lời khảo sát trên tổng số hơn 1600 HS toàn trường. Trong đó, 200 HS (78,4%) đã từng nghe đến Infographic. Con số này chứng tỏ, Infographic không phải là một khái niệm xa lạ với các em. Đây là một con số đáng mừng vì nó chứng tỏ rằng thực tế HS đã được tiếp cận ít nhiều về Infographic. Về cách thức sử dụng Infographic trong tiến trình bài học, GV đã sử dụng Infographic với nhiều cách khác nhau: Tạo hứng thú đầu giờ học (150 phiếu chiếm 58,9%), tổ chức các hoạt động cá nhân (160 phiếu chiếm 62,7%), tổ chức 18
các trò chơi nhằm củng cố kiểm tra, đánh giá (120 phiếu chiếm 47,1%) hoặc giao bài tập về nhà… Bảng 1.3. Mức độ hứng thú của HS với việc sử dụng Infographic trong dạy học Sinh học ở trường THPT Mức độ hứng thú của HS với các cách sử dụng Infographic Tỉ lệ Kết quả trong dạy học Sinh học (%) Xem phim (videographic) và điền vào phiếu học tập 150 58,8 Học ngoại khóa ở khu sinh thái, di tích, viết các bài thực 180 70,6 hành bằng Infographic Sử dụng Infographic như phiếu học tập 70 27,4 Kiểm tra, đánh giá bằng Infographic 40 15,7 Hướng dẫn HS tự thiết kế Infographic cá nhân 100 39,2 Ý kiến khác (xin ghi rõ nếu có) 10 3,9 Bảng 1.4. Các hoạt động GV thường tổ chức trong dạy học Sinh học khi sử dụng Infographic Các hoạt động GV thường tổ chức trong dạy Sinh học khi sử Tỉ lệ dụng Infographic Kết quả (%) Tạo hứng thú đầu giờ học 130 50,1 Tổ chức các hoạt động cá nhân hoặc hoạt động nhóm 170 66,7 Tổ chức các trò chơi nhằm củng cố kiến thức 140 54,9 Kiểm tra, đánh giá 60 23,5 Giao bài tập về nhà 58 22,7 Ý kiến khác (xin ghi rõ nếu có) 40 15,7 Qua bảng số liệu ta hiểu, việc sử dụng Infographic vào giảng dạy Sinh học ở trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Vinh đã được tiến hành với các cách tổ chức hoạt động học tập đa dạng, bước đầu nhận được sự hào hứng và thu hút được sự chú ý của HS. HS cũng rất hứng thú với việc GV thiết kế và sử dụng Infographic trong các hoạt động học tập trên lớp, nhằm thay đổi không khí học tập và phát triển thêm các kĩ năng khác trong quá trình khai thác, sử dụng Infographic. Dẫn chứng khảo sát 5 lớp 10 (tôi chọn những lớp có lựa chọn học môn Sinh học và Công nghệ trồng trọt) với 255 HS thì có tới 200 HS (chiếm 78,4%) cho rằng sử dụng Infographic giúp các em phát huy tốt hơn tính chủ 19
động, sáng tạo trong học tập. Đồng thời, các em cũng bày tỏ sự kì vọng, mong muốn về việc được sử dụng Infographic nhiều hơn trong các tiết học. Cụ thể, có thể thấy trong bảng số liệu sau: Bảng 1.5. Mong muốn của HS khi GV thiết kế và sử dụng Infographic vào dạy học Sinh học Mong muốn của HS khi GV thiết kế và sử dụng Infographic Kết Tỉ lệ vào dạy học Sinh học quả (%) Phát huy tính chủ động, sáng tạo. 190 74,5 Thay đổi không khí học tập 195 76,4 Cụ thể hóa các kiến thức. 150 58,8 Rèn luyện khả năng thuyết trình, tranh biện… 170 66,7 Phát triển các kĩ năng thực hành bộ môn (vẽ sơ đồ, lập 120 47,1 bảng…) Phát triển các năng lực: sử dụng ngôn ngữ, hợp tác, tư duy 165 64,7 Được cung cấp thêm tài liệu tham khảo 110 43,1 Ý kiến khác (xin ghi rõ nếu có) 5 2,0 Qua quá trình kết quả khảo sát đã cho thấy, phần lớn các GV và HS tham gia khảo sát đều nhận thức đúng được bản chất của Infographic, tác dụng của Infographic trong dạy học Sinh học... Số đông HS còn tỏ ra hứng thú với những thú vị và sáng tạo mà Infographic mang lại trong quá trình dạy học của bộ môn. Mặc dù chỉ là khảo sát ở qui mô nhỏ, nhưng kết quả khảo sát cũng đã là cơ sở quan trọng để chứng tỏ Infographic có khả năng trở thành một công cụ hữu hiệu hỗ trợ quá trình dạy học Sinh học, làm đa dạng phương pháp dạy học, nâng cao trình độ hiểu biết, nhận thức và cách học của HS, giúp HS yêu thích môn Sinh học hơn. Với những kết quả trên, tôi nhận thấy việc tổ chức các bài học áp dụng Infographic trong chương trình môn Sinh học 10 vẫn còn khá mới mẻ và chưa được phổ biến rộng rãi. Tại trường THPT Nguyễn Trường Tộ-Vinh có một số GV đã bước đầu áp dụng phương pháp này vào một số hoạt động dạy học cho thấy hiệu quả tốt trong việc truyền đạt kiến thức cho HS. Tuy nhiên, việc áp dụng Infographic trong giảng dạy môn Sinh học 10 còn gặp một số khó khăn như: GV chưa có đầy đủ kiến thức về Infographic và cách sử dụng phương pháp này trong dạy học. 20