Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế hoạt động khởi động trong dạy học Toán ở trường THPT giúp học sinh chủ động tích cực trong học tập

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:63

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Thiết kế hoạt động khởi động trong dạy học Toán ở trường THPT giúp học sinh chủ động tích cực trong học tập" được hoàn thành với mục tiêu nhằm thông qua hoạt động khởi động trong dạy học môn Toán tạo cho HS THPT tìm tòi kiến thức, cụ thể hoá một số hình thức tổ chức khởi động cho từng bài học cụ thể.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế hoạt động khởi động trong dạy học Toán ở trường THPT giúp học sinh chủ động tích cực trong học tập

SỞ GD&ĐT NGHỆ AN ––––––––––––––––––––– SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG TRONG DẠY HỌC TOÁN Ở TRƯỜNG THPT GIÚP HỌC SINH CHỦ ĐỘNG TÍCH CỰC TRONG HỌC TẬP Lĩnh vực : Toán học
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT LÊ VIẾT THUẬT SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG TRONG DẠY HỌC TOÁN Ở TRƯỜNG THPT GIÚP HỌC SINH CHỦ ĐỘNG TÍCH CỰC TRONG HỌC TẬP Lĩnh vực (môn ) : Toán Họ và tên : Nguyễn Thị Quỳnh Hoa Trần Thị Kim Nhung Nguyễn Thị Hường Tổ : Toán - Tin Năm thực hiện : 2023 – 2024 Số điện thoại : 0968 923 238
MỤC LỤC Trang Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2 Phần II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 3 2.1. Cơ sở lý luận 3 2. 2. Cơ sở thực tiễn 4 2.3. Các giải pháp 8 2.4. Thiết kế hoạt động khởi động dạy học môn Toán THPT 10 2.4.1. Thiết kế các hoạt động khởi động thông qua các hình ảnh, tư liệu, sơ 11 đồ tư duy 2.4.2. Thiết kế các hoạt động khởi động thông qua các tình huống thực tiễn 18 2.4.3. Thiết kế các hoạt động khởi động thông qua trò chơi 21 2.4.4. Thiết kế các hoạt động khởi động thông qua thực hành trải nghiệm 24 2.4.5. Thiết kế các hoạt động khởi động bằng kỹ thuật KWL, KWLH 32 2.5. Kiểm tra thực nghiệm đề tài 36 2.5.1. Mục đích kiểm tra thực nghiệm 36 2.5.2. Phương pháp kiểm tra thực nghiệm 36 2.5.3. Kết quả kiểm tra thực nghiệm 37 2.5.4. Giáo án thực nghiệm 38 3. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của giải pháp đề xuất 42 4. Hiệu quả của đề tài 48 Phần III. KẾT LUẬN 49 1. Kết luận 49 2. Kiến nghị 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO 50
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ GV Giáo viên HS Học sinh SKKN Sáng kiến kinh nghiệm NXB Nhà xuất bản SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông ĐC Đối chứng TN Thực nghiệm PP Phương pháp HD Hướng dẫn
Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Triển khai, thực hiện thắng lợi Nghị quyết 29/NQ-TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, trong những năm gần đây các nhà trường phổ thông đã tổ chức nhiều hoạt động đổi mới. Đáp ứng yêu cầu đổi mới, Bộ Giáo Dục đã có công văn 5555/BGD ĐT-GDTrH ngày 08 tháng 10 năm 2014 về yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh. Trong đó, trọng tâm là đổi mới về dạy học và các hoạt động giáo dục. Đổi mới căn bản từ dạy học trang bị kiến thức sang dạy học phát triển năng lực để phù hợp với yêu cầu thực tiễn và xu thế hội nhập. Trong xã hội đang phát triển, cần nền giáo dục phải đào tạo ra những con người có trí tuệ phát triển thông minh và sáng tạo. Muốn có được điều này, ngay từ bây giờ nhà trường phổ thông phải trang bị đầy đủ cho HS hệ thống kiến thức cơ bản, hiện đại, phù hợp với thực tiễn và có năng lực tư duy sáng tạo. Thực trạng giáo dục hiện nay cho thấy năng lực của học sinh chưa tốt, đặc biệt việc phát huy tính tích cực của HS, việc tìm tòi kiến thức của HS chưa được chú ý rèn luyện đúng mức. Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 đã đề ra mục tiêu chuyển từ nền giáo dục nặng về trang bị kiến thức sang nền giáo dục phát triển phẩm chất năng lực người học, chuyển từ “ Học sinh biết gì?” sang “ Học sinh làm được gì?” cung cấp cho học sinh nhiều kiến thức và kỹ năng để giúp các em phát triển thành những công dân thành đạt và có trách nhiệm. Trong đó, mỗi cấp học sẽ có những mục tiêu cụ thể cho các đối tượng học sinh khác nhau. Giáo dục trung học phổ thông được thiết kế để giúp học sinh hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông, phát triển các kỹ năng và kiến thức cần thiết để thành công trong cuộc sống, cũng như đạt được hiểu biết chung về nghề nghiệp định hướng trong tương lai. Việc đặt ra mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh biết vận dụng những điều đã học vào thực tế cuộc sống và tự học, định hướng chọn nghề. Chương trình giáo dục chỉ rõ những kiến thức, kỹ năng và yêu cầu mà học sinh phải đạt được để trở thành người học có năng lực. Nội dung giảng dạy ở chương trình GDPT 2018 sẽ có một số thay đổi, chương trình sẽ tập trung nhiều hơn vào tính sáng tạo và học tập trải nghiệm. Từ thực tế giảng dạy, chúng tôi nhận thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực, chủ động tiếp cận và phát triển các năng lực của học sinh cần phải suy nghĩ, trăn trở…Vì thế để có giờ dạy tốt theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, người GV phải vất vả hơn nhiều trong việc thiết kế và tổ chức giờ dạy. Chính GV phải thực sự chủ động, sáng tạo thì mới có thể khơi dậy được hoạt động tích cực, sáng tạo của mọi HS trong lớp. Mỗi bài học được lựa chọn đưa vào chương trình học đều thể hiện mục tiêu chung của bộ môn, thể hiện được ý đồ người biên soạn. Mỗi cá nhân HS lại là một chủ thể tiếp nhận cá biệt, nên sự áp đặt cách hiểu, cách cảm nhận của GV với HS là chưa đúng với bản chất dạy và học theo tinh thần phát triển năng lực và phẩm chất người học mà phải hướng đến sự phát triển toàn diện của HS. Hoạt động dạy học không chỉ là hoạt động lĩnh hội kiến thức mà còn rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế sinh động; phát triển năng lực chung và năng lực đặc thù của bộ môn. Để đáp ứng được sự thay đổi của chương trình GDPT 2018, mỗi giáo viên cần phải trau dồi chuyên môn và tích cực đổi mới 1
phương pháp dạy học. Những năng lực này được hình thành và phát triển không chỉ thông qua nội dung dạy học mà còn thông qua phương pháp và hình thức tổ chức dạy học mới theo 5 bước: Khởi động, Hình thành kiến thức, Luyện tập, Vận dụng, Tìm tòi mở rộng. Trong đó hoạt động khởi động đóng vai trò quan trọng trong giờ học, là hoạt động khởi đầu trong tiết học nên có tác động đến cảm xúc, trí tuệ của người học trong toàn tiết học. Nếu tổ chức tốt hoạt động này sẽ tạo ra một tâm lý hưng phấn, tự nhiên để lôi cuốn học sinh vào giờ học. Hơn nữa, nếu càng đa dạng thì sẽ luôn tạo nên những bất ngờ thú vị cho học sinh. Vì thế người học sẽ không còn cảm giác mệt mỏi, nhàm chán, nặng nề. Các em sẽ được thoải mái tham gia vào hoạt động học tập và thấy việc học tập tích cực. Mặc dù hoạt động này tuy chiếm thời lượng không nhiều nhưng đóng vai trò quan trọng giúp HS phấn chấn tinh thần để vào bài học một cách tích cực. Qua hoạt động dạy học khởi động, góp phần giúp học sinh phát triển được năng lực tư duy, khả năng quan sát. Từ đó bồi dưỡng cho học sinh tư duy sáng tạo, HS muốn tìm tòi kiến thức, tạo nên phẩm chất của con người lao động. Trước yêu cầu của xã hội đòi hỏi người lao động phải chiếm lĩnh tri thức, năng động sáng tạo, hoạt động khởi động trong dạy học toán có tác dụng lớn trong việc tạo hứng thú học tập cho học sinh nhằm phát triển trí tuệ và góp phần giáo dục, rèn luyện cho học sinh về nhiều mặt. Tuy nhiên trong quá trình dạy học, GV thường dạy học hiệu quả chưa cao trong hoạt động này. Thực tế rất nhiều giáo viên khó kiếm tìm được một cách khởi động khiến tiết dạy nhàm chán, rời rạc, nặng về kiến thức hay đơn giản khi dạy hoạt động khởi động GV chỉ giới thiệu qua là chuyển vào nội dung bài mới cũng khiến nội dung học bị áp đặt không phát triển được năng lực cho HS. Qua nhiều năm giảng dạy chúng tôi đã đúc rút được một số kinh nghiệm khi dạy học Toán hoạt động khởi động, từ đó tạo cho học sinh tích cực tìm kiếm kiến thức tốt hơn, HS yêu thích học môn Toán hơn. Từ những vấn đề nêu trên, với mong muốn làm tốt hơn nữa nhiệm vụ của người GV trong giai đoạn hiện nay của đất nước, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học giúp HS tìm kiếm tri thức, tạo tiền đề cho việc phát triển tính tích cực. Vì sự thiết yếu đó, chúng tôi đã nghiên cứu và viết thành đề tài SKKN: “Thiết kế hoạt động khởi động trong dạy học Toán ở trường THPT giúp học sinh chủ động tích cực trong học tập” Với mong muốn chia sẻ sáng kiến kinh nghiệm (SKKN) với đồng nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và kết quả học tập của học sinh ở trường THPT. 2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu. * Đề tài áp dụng cho học sinh THPT: lớp 10, 11(Chương trình GDPT 2018) * Phạm vi nghiên cứu của đề tài là: “ Dạy học Toán hoạt động khởi động” Sách Toán lớp 10, 11( Sách kết nối tri thức và cuộc sống) * Nhiệm vụ nghiên cứu: Thông qua hoạt động khởi động trong dạy học môn Toán tạo cho HS THPT tìm tòi kiến thức, cụ thể hoá một số hình thức tổ chức khởi động cho từng bài học cụ thể. 2
Phần II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 2.1. Cơ sở lý luận Trong báo cáo chính trị đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã xác định : “Đổi mới chương trình nội dung, phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, ý thức trách nhiệm xã hội” Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể dựa trên quan điểm đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo của Đảng và Nhà nước, dựa trên những ưu điểm của chương trình giáo dục phổ thông, trên cơ sở những thành tựu nghiên cứu khoa học giáo dục và kinh nghiệm xây dựng chương trình theo định hướng mô hình phát triển năng lực của Việt Nam. Việc đặt ra mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh học kiến thức phổ thông, biết vận dụng những điều đã học vào thực tế cuộc sống và tự học, định hướng chọn nghề. Bên cạnh đó, giáo dục phổ thông nhằm giúp học sinh hình thành nhân cách phong phú, có nhân cách và đời sống tinh thần có ý nghĩa, đóng góp tích cực cho sự phát triển của đất nước và nhân loại. Vì thế mục tiêu, yêu cầu của phương pháp giáo dục phổ thông là phải phát huy được tính tích cực, chủ động của người học, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Đây là định hướng cơ bản, thiết thực đối với mỗi giáo viên, cũng là yếu tố quyết định hiệu quả của một giờ dạy môn Toán trong nhà trường trung học phổ thông. Dạy học Toán theo định hướng phát triển năng lực nghĩa là thông qua bộ môn, học sinh có khả năng kết hợp một cách linh hoạt, có tổ chức kiến thức, kĩ năng với thái độ tình cảm, động cơ cá nhân…nhằm đáp ứng hiệu quả một số yêu cầu phức hợp của hoạt động trong một số hoàn cảnh nhất định. Đây được xem là cơ sở pháp lí để thực hiện đổi mới trong giáo dục nói chung và việc đổi mới phương pháp dạy học Toán nói riêng. Trong tiến trình dạy học, một tiết học gồm các hoạt động: hoạt động khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng, tìm tòi mở rộng. Trong đó mỗi hoạt động có yêu cầu và ý nghĩa riêng. Hoạt động khởi động giúp HS phát huy các kiến thức, kĩ năng để áp dụng vào bài học mới. Thông qua hoạt động này, HS được xây dựng ý thức học tập, ý thức hợp tác, tinh thần học hỏi lẫn nhau. Hoạt động này giúp HS phát huy tư duy góp phần giúp HS chủ động tích cực trong học tập. Từ đó HS yêu thích học tập môn Toán và mong đợi các tiết học Toán. Vì vậy, đề tài này nhằm giúp GV giảng dạy phần hoạt động khởi động khi dạy học để HS có cách tiếp cận tốt hơn, hiệu quả hơn và dễ dàng tiếp thu được nội dung bài học. Chuyên đề cung cấp một số cách dạy học khởi động giúp cho học sinh HS tăng cường sự vận dụng kiến thức giúp HS tìm kiếm tri thức. 3
2.2 Cơ sở thực tiễn Trong việc dạy học bộ môn Toán, việc dạy học đa số GV chú ý đến dạy kiến thức mới mà ít quan tâm đến cách đưa đến kiến thức cho HS tìm tòi và đặc biệt ít khi sử dụng dạy học hoạt động khởi động. Hoạt động khởi động trong dạy học hiện nay đang xem nhẹ và chưa được quan tâm đúng mức. Tuy nhiên với cách dạy học chú trọng hoạt động khởi động nghĩa là được chú trọng để phát triển năng lực cho HS. HS được quan tâm đúng mức cả về năng lực và phát triển các kỹ năng. Khởi động là hoạt động đầu tiên, hoạt động này nhằm giúp học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học mới. Bất cứ một công việc nào thì những hoạt động đầu tiên phải được chú trọng, đó sẽ là tiền đề để các hoạt động sau được diễn ra trôi chảy. Hoạt động khởi động sẽ kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tâm thế của học sinh ngay từ đầu tiết học. Hoạt động khởi động thường được tổ chức thông qua hoạt động cá nhân hoặc hoạt động nhóm kích thích sự sáng tạo, giúp học sinh hình thành năng lực hợp tác, tinh thần học hỏi, giúp đỡ nhau khi thực hiện nhiệm vụ. Chuẩn bị phần khởi động như thế nào cho hiệu quả phải dựa vào nội dung bài, đối tượng học sinh và cả điều kiện giảng dạy của giáo viên. Từ nhiều năm nay, phương pháp dạy học toán đã rất chú ý đến khâu tạo tâm thế học cho học sinh. Việc tiếp thu kiến thức không thể mang tính ép buộc, nó chỉ thực sự hiệu quả khi bắt nguồn khi học sinh có cảm giác thích thú, cần mốn tìm tòi. Thiết nghĩ, trong cuộc sống hay trong dạy học, bước khởi đầu luôn là bước tạo nền tảng, tâm thế. Nền tảng vững, tâm thế tốt thì các hoạt động phía sau mới hiệu quả. Và ngược lại, nếu khởi đầu không tốt thì các hoạt động khác cũng vô cùng khó khăn. Hoạt động khởi động dù chỉ là một khâu nhỏ, không nằm trong trọng tâm kiến thức cần đạt nhưng nó có tác dụng tạo tâm thế thoải mái, nhẹ nhàng, hưng phấn cho học sinh vào đầu giờ học. Điều đó có nghĩa là nó sẽ ảnh hưởng lớn đến toàn bộ bài dạy. Hơn nữa xét từ góc độ tâm lý lứa tuổi và khả năng tiếp thu kiến thức của học sinh ở giai đoạn lứa tuổi này có thể thấy rằng nhu cầu tìm hiểu, phát triển tư duy kiến thức, kỹ năng là rất lớn. Các em có tư tưởng muốn tự khám phá, thích độc lập trong suy nghĩ, có ý kiến của riêng chứ không thích bị áp đặt, các em không thích một giờ học gò bó, căng thẳng. Cho nên cách tổ chức hoạt động theo phương châm: học mà chơi, chơi và học là một cách hay để tạo tâm thế thoải mái cho học sinh tạo nên cho HS sự say mê học môn Toán và muốn tìm tòi chinh phục môn Toán. Chúng tôi thường đặt ra các câu hỏi: Làm như thế nào để hoạt động khởi động trong dạy học đạt hiệu quả cao? Làm thế nào để tất cả các GV chú trọng hoạt động khởi động trong dạy học? Trong đề tài này chúng tôi sẽ trả lời các câu hỏi đó và cũng tháo gỡ được sự trăn trở của GV trong dạy học khởi động. 2.2.1. Khảo sát thực trạng về việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Toán đối với GV Toán THPT Dựa vào tình hình thực tiễn về hoạt động khởi động, chúng tôi thiết kế một hệ thống khảo sát việc dạy học Toán hoạt động khởi động ở trường THPT đến GV và 4
HS. Sau đây là kết quả khảo sát thực trạng về việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Toán đối với GV Toán THPT 5
2.2.2. Khảo sát thực trạng về việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Toán đối với HS THPT Sau đây là kết quả khảo sát thực trạng về việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Toán đối với HS THPT 6
7
2.3 Các giải pháp Đề tài đưa ra: Các bước thiết kế hoạt động khởi động môn Toán THPT. Trước tiên, đề tài xác định mục tiêu của hoạt động khởi động, sau đó đưa ra việc lựa chọn hình thức, kỹ thuật, phương pháp hoạt động khởi động thiết kế tiến trình hoạt động khởi động. Đề tài đưa ra một số cách thiết kế các hoạt động khởi động khi dạy học môn Toán cho HS THPT. Cụ thể một số hoạt động khởi động thông thường khi dạy học Toán là: Thông qua hình ảnh, tư liệu, thông qua tình huống thực tiễn, thông qua trò chơi và thông qua thực hành trải nghiệm, hoạt động khởi động bằng kỹ thuật KWL, KWLH. Đề tài là sự đúc rút kinh nghiệm khi giảng dạy phần học khởi động cho HS THPT và đã thực sự hiệu quả trong từng tiết dạy khi người giáo viên quan tâm đúng mức đến hoạt động khởi động trong dạy học. Đề tài góp phần nâng cao chất lượng dạy và học cho GV và HS. Để hoạt động khởi động góp phần vào hiệu quả dạy học môn Toán thì khi thực hiện giáo viên cần đảm bảo những yêu cầu sau: -Hoạt động khởi động phải gắn chặt với nội dung cơ bản của bài học để giúp định hướng tư duy cho học sinh vào nội dung chính ngay từ đầu, tránh bị phân tán vào các vấn đề lan man, không cần thiết, làm giảm hiệu quả bài học. -Hoạt động khởi động phải phù hợp với trình độ học sinh và điều kiện dạy học của nhà trường. Đảm bảo tính vừa sức cho học sinh và giúp học sinh dễ dàng tham gia vào hoạt động học tập, đạt được mục tiêu dạy học đề ra. -Khi tổ chức hoạt động khởi động, giáo viên phải chuyển giao nhiệm vụ rõ ràng thể hiện ở yêu cầu về sản phẩm mà học sinh phải hoàn thành khi thực hiện nhiệm vụ; hình thức giao nhiệm vụ sinh động, hấp dẫn, kích thích được hứng thú nhận thức của học sinh; đảm bảo cho tất cả học sinh tiếp nhận và sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ. Trên cơ sở đó, đối chiếu mục tiêu với sản phẩm thì giáo viên sẽ đánh giá được khả năng của học sinh và bổ sung để hoàn thiện nếu cần thiết. -Giáo viên cần lựa chọn các tình huống, những câu hỏi phù hợp để giúp học sinh động não chứ không nên đưa những câu hỏi mờ nhạt, đưa ra rồi không giải quyết hoặc chỉ đưa ra cho có mà không liên quan gì đến nội dung bài học. Làm như vậy sẽ không phát huy được tính tích cực học tập của học sinh. 8
-Kết thúc hoạt động khởi động, giáo viên cần bố trí thời gian thích hợp để học sinh đánh giá hoạt động khởi động. Qua đây, các em có hứng thú học tập, có động lực để thực hiện các nhiệm vụ tiếp theo, có sự tự tin trước tập thể, phát triển các năng lực của bản thân. 2.3.1. Xác định mục tiêu của hoạt động khởi động trong dạy học Để tạo hứng thú cho học sinh xuyên suốt trong một buổi học thì cách vào bài lôi cuốn, hấp dẫn là điều vô cùng cần thiết. Hoạt động "khởi động" trước khi vào bài mới chính là một hoạt động thu hút được học sinh bởi tính hấp dẫn của nó. Thay vì vào bài trực tiếp, các giáo viên có thể bắt đầu bằng các hình ảnh đoạn nhạc, video hoặc một vấn đề thực tiễn cho HS trải nghiệm, trò chơi và HS mong muốn tìm được câu hỏi đặt ra đó chính là nội dung chính của bài học, có liên quan đến bài học sao cho có thể thu hút được tất cả học sinh tham gia và đó cũng là cách hiệu quả nhất để học sinh nhanh chóng lĩnh hội bài mới một cách chủ động. Hoạt động khởi động đầu giờ không chiếm quá nhiều thời gian nhưng nó giúp các em học sinh hứng thú vào tiết học và mang đến giờ học thật thú vị cho cả giáo viên và học sinh. Với mỗi hoạt động khởi động, các thầy cô giáo cần tăng cường ứng dụng CNTT, sưu tầm các video, hình ảnh có nội dung phù hợp để hoạt động trải nghiệm tạo cho học sinh hứng thú, say mê học tập. Việc sử dụng các trò chơi, thầy cô giáo đã khơi gợi được sự hứng thú đối với bài, giúp các em vừa chơi vừa học, bồi đắp tình yêu lâu bền đối với môn học và đặc biệt là giải tỏa được căng thẳng với áp lực về học tập. Hoạt động khởi động tốt giúp giờ học trở nên sôi nổi, cuốn hút hơn, qua đó, giúp học sinh rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin, khả năng phản xạ nhanh, sự sáng tạo, nâng cao tinh thần đoàn kết và sự tương tác giữa giáo viên và học sinh trong lớp học. Việc thay đổi hình thức khởi động từ việc chỉ dùng một vài câu dẫn dắt vào bài thì các thầy cô đã biến nó thành một hoạt động được học sinh mong muốn được tham gia. Hoạt động đó giúp tạo hứng thú cho học sinh, tạo ra các tình huống để dẫn dắt học sinh vào phần hình thành kiến thức mới. Mỗi hoạt động khởi động trong giờ học cũng giống như món ăn khai vị trong một bữa tiệc, tạo tâm thế chủ động cho học sinh khi vào tiết học. Học sinh sẽ tự tin tham gia các hoạt động học và đạt hiệu quả cao trong cả tiết học. 2.3.2. Lựa chọn hình thức, kỹ thuật, phương pháp hoạt động khởi động Hoạt động khởi động bài học thường chỉ chiếm một thời gian ngắn ở đầu giờ học nhưng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc kích hoạt sự tích cực của người học. Hoạt động khởi động cũng huy động vốn tri thức, kĩ năng nền tảng của học sinh giúp các em được thể hiện mình và phát huy những năng lực sở trường của từng học sinh. Một khởi động bài học hiệu quả nên tạo ra cơ hội cho các em tự làm sống lại những kiến thức nền đã có, cần thiết cho việc học bài mới. Trong phương pháp dạy học truyền thống, chúng ta thường thấy hoạt động mở đầu thường là lời dẫn dắt vào bài học mới của GV, thường mang tính áp đặt chứ không theo năng lực của HS. Khi đó HS phải chấp nhận những kết quả mà GV dẫn dắt chứ HS không 9
tìm hiểu được nội dung, không hiểu được lí do vì sao có nội dung bài này và ý nghĩa của bài học. Bởi khi đó học sinh vẫn đóng vai trò thụ động lắng nghe, không được chủ động sáng tạo để phát triển năng lực bản thân, từ đó không phát huy được phẩm chất năng lực trí tuệ của người học. Chính bởi vậy, để có được một hoạt động khởi động tiết học hiệu quả, đặc biệt với môn Toán đòi hỏi người GV cần biết đa dạng hóa các hình thức tổ chức và tạo sự hứng thú ngay từ những phút học đầu tiên. Sau đây chúng tôi xin trình bày một số hoạt động khởi động cho tiết học môn Toán nhằm giúp học sinh tìm tòi kiến thức từ đó phát huy phẩm chất năng lực cho học sinh. Một số hình thức thường gặp trong hoạt động khởi động như: thông qua các hình ảnh tư liệu, sơ đồ tư duy, tình huống thực tiễn, thông qua trò chơi, thông qua thực hành trải nghiệm, hoạt động khởi động bằng kỹ thuật KWL, KWLH. Như vậy người GV cần phải suy nghĩ nên lực chọn hình thức hoạt động khởi động nào để phù hợp bài dạy và đối tượng HS cho có hiệu quả. 2.4. Thiết kế hoạt động khởi động dạy học môn Toán THPT Đề tài đưa ra một số cách thiết kế các hoạt động khởi động khi dạy học môn Toán cho HS THPT. Cụ thể một số hoạt động khởi động mà chúng tôi đã sử dụng khi dạy học Toán là: Thông qua hình ảnh, tư liệu, sơ đồ tư duy, thông qua tình huống thực tiễn, thông qua trò chơi, thông qua thực hành trải nghiệm, hoạt động khởi động bằng kỹ thuật KWL, KWLH. Sau đây chúng tôi sẽ đi vào cụ thể các cách thiết kế hoạt động khởi động nêu trên. 10
2.4.1. Thiết kế các hoạt động khởi động thông qua các hình ảnh, tư liệu, sơ đồ tư duy Không chỉ các môn học xã hội khác ta thường thấy có rất nhiều hình ảnh tư liệu mà khi dạy học môn Toán GV cũng có thể sử dụng các hình ảnh, tư liệu cho HS thấy được nội dung bài học có ý nghĩa rất quan trọng. Tác dụng của phương pháp sử dụng hình ảnh trong dạy học: Có khả năng cung cấp thông tin một cách đầy đủ hơn khi SGK chưa trình bày. Giúp giáo viên tăng năng suất làm việc, giảm thiểu tính chất giảng dạy mang tính thông báo một chiều. GV có thể cho HS sưu tầm các hình ảnh tư liệu và sơ đồ tư duy chuẩn bị ở nhà để vào bài mới. Học sinh dễ tiếp thu trong quá trình nhận thức, giảm tính trừu tượng của kiến thức. Cải tiến phương pháp dạy học của giáo viên và thay đổi hình thức học của học sinh theo hướng tích cực. Các bước sử dụng hình ảnh trong hoạt động khởi động - Tạo tình huống học tập: Giáo viên lôi cuốn người học vào một câu chuyện trực quan và khuyến khích người học giải quyết những vấn đề nêu ra trong câu chuyện đó - Giới thiệu bài mới: Giáo viên có thể giới thiệu những khái niệm, ý tưởng mới, thông tin nền như là một hoạt động khởi động nhằm lôi cuốn người học vào quá trình học tập, hay nhằm mô tả một vấn đề. Việc giáo viên sử dụng phương pháp “xây dựng câu chuyện hình ảnh trong dạy học” thực sự hữu ích cho học sinh. Tuy nhiên, người giáo viên khi sử dụng công cụ công nghệ thông tin hỗ trợ quá trình giảng dạy cần kết hợp hài hòa sự hiểu biết về công nghệ của giáo viên trong giáo dục với kiến thức chuyên môn sư phạm tương tác với nhau để tạo thành một phương pháp giảng dạy ứng dụng công nghệ hiệu quả. Để có những hình ảnh để phục vụ cho việc dạy học, có thể dùng thêm các phần mềm hỗ trợ. Hiện nay có rất nhiều các công cụ hỗ trợ giúp cho các thầy cô giáo có thể tự xây dựng và xuất bản những câu chuyện của mình ví dụ như: Storyjumper hoặc dùng công cụ AI. Để sử dụng công cụ StotyJumper các thầy cô chỉ việc đăng nhập vào địa chỉ website: https://www.storyjumper.com, sau đó ký băng tài khoản facebook hay gmail. Sau khi đăng kí và đăng nhập thành công hệ thống giáo viên bấm vào Creat a book và sáng tạo. Sơ đồ tư duy giúp dễ dàng xử lý và ghi nhớ thông tin, nảy sinh ý tưởng mới và phác họa một cái nhìn tổng quan, sâu sắc về chủ đề. Chúng được sử dụng rộng rãi cho nhiều mục đích: lên ý tưởng, ra quyết định, giải quyết vấn đề, lập kế hoạch, thu thập và sắp xếp dữ liệu. Lợi ích của việc sử dụng sơ đồ tư duy: Đó là dễ dàng xử lý thông tin và ghi nhớ: Việc sử dụng sơ đồ tư duy giúp bạn dễ dàng hệ thống lại thông tin một cách chính xác, các mối quan hệ liên kết giữa các đối tượng giúp não bộ tiếp nhận, xử lý và ghi nhớ thông tin nhanh chóng. Qua đó giúp HS có được cái nhìn tổng quan về thông tin: Trong một sơ đồ tư duy, chủ đề trung tâm được đặt ở chính giữa, xung quanh là các nhánh con chứa nội dung liên kết, xâu chuỗi với nhau. Thông qua đó HS có cái nhìn tổng quan nhất về chủ đề, đối tượng. Kích thích sự sáng tạo và tư duy logic. Sơ đồ tư duy được hình thành từ chữ viết, hình ảnh, màu sắc nên thông qua đó có thể phát huy khả năng sáng tạo, đem đến sự 11
logic dễ hiểu. Sơ đồ tư duy có thể phác thảo được những ý tưởng độc đáo: Bên cạnh việc tổng hợp thông tin còn thể hiện ý tổng quan đầy đủ về ý tưởng giúp người nghe hiểu nhanh hơn về những ý tưởng trong giai đoạn chưa hình thành thực tế. Một sơ đồ tư duy bao gồm: chủ đề chính được đặt ở vị trí trung tâm, xung quanh là những nhánh nhỏ hơn để chỉ các nội dung, hình ảnh phát triển từ chủ đề chính. Ngoài sử dụng các từ khóa, sơ đồ tư duy cũng sử dụng một số yếu tố đồ họa như biểu tượng, mã hóa màu sắc, hình ảnh, sắp xếp không gian của các nhánh để hình dung ý tưởng, khái niệm. Sơ đồ tư duy (mindmap) được mệnh danh là “công cụ vạn năng của bộ não”, là phương pháp ghi chú đầy sáng tạo, hiện được rất nhiều người trên thế giới sử dụng, đã và đang đem lại những hiệu quả thực sự, nhất là trong lĩnh vực giáo dục và kinh doanh. Như vậy khi dạy học khởi động bằng cách sử dụng hình ảnh, tư liệu, và sơ đồ tư duy, GV phải đầu tư sáng tạo trong việc lồng ghép các tư liệu, hình ảnh dạy học trong quá trình thiết kế bài học giúp HS có sự hứng thú nhiều hơn khi tham gia tiết học. Qua đó tạo cho HS sự yêu thích khi học môn Toán từ đó nâng cao được chất lượng dạy học. Tuy nhiên khi sử dụng hình ảnh giáo viên cần chọn hình ảnh hợp lý, chọn tư liệu phù hợp và sơ đồ tư duy khoa học để tạo nên sự hứng thú giúp HS tìm tòi kiến thức. Ví dụ: hoạt động khởi động khi dạy bài mệnh đề (Đại số lớp 10), Gv có thể cho HS hoạt động khởi động bằng cách sử dụng các hình ảnh của các loài chim - Nội dung: Ý kiến của các em về phát biểu “Tất cả loài chim đều biết bay.” - Sản phẩm: Câu trả lời của HS. HS nào cho rằng sai phải đưa ra ví dụ chứng minh. - Tổ chức thực hiện: + Chuyển giao nhiệm vụ: GV nêu phát biểu và gọi học sinh trả lời (Phải có 2 câu trả lời khác nhau) + Thực hiện nhiệm vụ: HS trả lời theo cá nhân. Trường hợp cho rằng phát biểu sai thì phải cho ví dụ minh họa. HS nêu một số loài chim nhưng không biết bay sau đó GV chiếu hình ảnh minh họa về một số loài chim. + Báo cáo kết quả: Cá nhân nêu ý kiến. Phát biểu trên sai vì có những loài chim không biết bay như đà điểu, chim cánh cụt,.... Từ đó GV tổng kết “Phát biểu trên có từ “Tất cả” nghĩa là hết thảy các loài chim nên nếu phát biểu trên đúng thì tất cả các loài đều chim phải biết bay nhưng 12
thực tế có những loài được gọi, xếp vào loài chim nhưng không biết bay. Vậy phát biểu trên là sai. Những khẳng định có tính chất hoặc đúng hoặc sai được gọi là mệnh đề. Vậy mệnh đề là gì? Nó có những tính chất gì? Bài học hôm nay sẽ giúp các em hiểu thêm về vấn đề đó.” Cũng qua hoạt động này HS hiểu biết hơn về tình huống thực tế đây cũng là những vấn đề mà HS cần phải biết và tìm hiểu thêm. Ví dụ: hoạt động khởi động khi dạy bài hàm số bậc hai, GV có thể đưa một số hình ảnh có đồ thị là đồ thị của một hàm số bậc hai. Học sinh sẽ thấy được hình ảnh về parabol. 1. Hoạt động : KHỞI ĐỘNG a) Mục tiêu: Giúp học sinh thư giãn, giải trí trước khi vào bài mới cũng gây hứng thú cũng như tạo nhu cầu tìm hiểu, khám phá kiến thức về hàm số bậc hai. b) Nội dung: - Giáo viên cho học sinh tham gia một chuyến du lịch ngắn qua màn ảnh nhỏ đến thành phố Đà Nẵng, nơi có Cầu vượt ba tầng ở nút giao ngã ba Huế thu hút rất nhiều khách du lịch đến thăm quan. - Giáo viên cho học sinh xem video về đường hầm đèo Hải Vân, cầu vượt ngã ba Huế. GV đặt câu hỏi gợi mở: Đường hầm, trụ cầu vượt được thiết kế theo hình gì? - GV đặt câu hỏi gợi mở: Trụ tháp của cây cầu đươc thiết kế theo hình gì? Phương trình của đường cong đó là hàm số nào em đã được biết? 13
c) Sản phầm: + Học sinh được thư giãn, giải trí trước khi vào bài học mới. + Học sinh có hiểu biết thêm về một địa điểm du lịch nổi tiếng Việt Nam đó là thành phố Đà Nẵng, nơi có Cầu vượt ba tầng ở nút giao ngã ba Huế thu hút rất nhiều khách du lịch đến thăm quan. + Học sinh biết được Cầu vượt ba tầng ở nút giao ngã ba Huế thuộc thành phố Đà Nẵng có trụ tháp cầu được thiết kế tạo dáng theo hình parabol (Đường parabol là đồ thị hàm số y = ax 2 với a ≠ 0 đã học ở lớp 9). + Học sinh nhìn thấy ứng dụng to lớn của đường parabol trong thực tiễn, từ đó có hứng thú học bài mới “hàm số bậc hai”. d) Tổ chức thực hiện: + Giáo viên mời học sinh tham gia một chuyến du lịch ngắn qua màn ảnh nhỏ đến thành phố Đà Nẵng, nơi có Cầu vượt ba tầng ở nút giao ngã ba Huế thu hút rất nhiều khách du lịch đến thăm quan. Đường link của video: https://www.youtube.com/watch?v=DFKtjW22IyY + Học sinh: Xem hình ảnh và video + Giáo viên đặt vấn đề, HS trả lời: Cầu vượt ba tầng ở nút giao ngã ba Huế có trụ tháp cầu được thiết kế tạo dáng theo hình parabol (Đường parabol là đồ thị hàm số y = ax 2 , a ≠ 0 đã học ở lớp 9). + Giáo viên giới thiệu nội dung bài học: Hàm số bậc hai tổng quát cho bởi công thức như thế nào? Để biết trong trường hợp tổng quát, đồ thị hàm số bậc hai còn có dạng là đường parabol nữa không? Và tính chất của nó như thế nào? Chúng ta cùng đi tìm hiểu trong bài học hôm nay. Ví dụ: hoạt động khởi động khi dạy bài góc giữa hai đường thẳng, GV có thể đưa hình ảnh ngôi nhà minh họa cho HS tìm góc giữa các cặp đường thẳng trong phần khởi động bài học. GV đưa các sản phẩm stem mà HS đã làm để yêu cầu HS đo góc giữa hai đường thẳng trong sản phẩm. Ngôi nhà được xây dựng trên một khu đất hình chữ nhật với kích thước như hình vẽ (Độ dốc mái nhà lợp ngói để mái nhà đẹp nên từ 30° ~ 45°). Hãy tính các góc giữa các cặp đường thẳng: a) AB và CD b)PQ và EF c)CD và PM d)MP và PD 14
Ví dụ: hoạt động khởi động khi dạy bài ôn tập chương: Đại số tổ hợp (Toán 10, KNTT), GV cần hướng dẫn HS làm sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức chương trong phần khởi động. Với mỗi nội dung, HS sẽ ôn tập lại các kiến thức cần nhớ của chương học. GV sẽ giao cho các nhóm hệ thống các nội dung của chương. Với từng nội dung HS sẽ hệ thống các nội dung của nhóm. Nhóm 1: Quy tắc đếm Nhóm 2: Hoán vị, chỉnh hợp, tổ hợp Nhóm 3: Nhị thức Niu tơn 15
Ví dụ: hoạt động khởi động khi dạy bài ôn tập chương: Hàm số lượng giác, phương trình lượng giác, GV cần hướng dẫn HS làm sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức chương trong phần khởi động. Với mỗi nội dung, HS sẽ ôn tập lại các kiến thức cần nhớ của chương học. GV sẽ giao cho các nhóm hệ thống các nội dung của chương. Với từng nội dung HS sẽ hệ thống các nội dung của nhóm. Nhóm 1: Giá trị lượng giác của một góc lượng giác Nhóm 2: Công thức lượng giác Nhóm 3: Hàm số lượng giác Nhóm 4: Phương trình lượng giác cơ bản * Nhóm 1: * Nhóm 2: 16