Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy Học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu việc xây dựng hệ thống BTHH theo hướng tiếp cận PISA nhằm hình thành và phát triển một số năng lực, phẩm chất của học sinh góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, đáp ứng nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy Học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018

SỞ GD&ĐT NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 LĨNH VỰC: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HÓA HỌC Nghệ An, tháng 4 năm 2023
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 4 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 LĨNH VỰC: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HÓA HỌC Tác giả: Lê Thị Phương Lan Tổ : Khoa học tự nhiên ĐT : 0943192689 Nghệ An, tháng 4 năm 2023
PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU ...................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài. ................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu: ............................................................................................ 1 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 2 4. Tổng quan .............................................................................................................. 2 4.1. Phạm vi nghiên cứu của đề tài. .......................................................................... 2 4.2.Kế hoach ngiên cứu ............................................................................................. 2 5. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 3 6. Tính mới của đề tài ................................................................................................ 3 PHẦN II. NỘI DUNG ............................................................................................. 4 CHƯƠNG 1 ............................................................................................................. 4 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 .......................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận. ..................................................................................................... 4 1.1.1. Về đổi mới phương pháp dạy học. .................................................................. 4 1.1.2. Về Việc sử dụng bài tập hóa học trong dạy học hóa học ở trường THPT ..... 4 1.1.3. Về việc xây dựng bài tập hóa học mới trong dạy học hóa học ở trường THPT ................................................................................................................................... 6 1.1.4. Tìm hiểu về chương trình đánh giá học sinh Quốc tế PISA............................ 7 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 8 1.2.1. Thực trạng nghiên cứu .................................................................................... 8 1.2.2. Yêu cầu của việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 ................................................................................ 10 CHƯƠNG 2 ............................................................................................................ 11 THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 ................................................................................................................................. 11
2.1. Thiết kế hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 ............................................................................................................................. 11 2.1.1. Cơ sở và nguyên tắc. .................................................................................... 11 2.1.2. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA ..................... 12 2.2. Hệ thống bài tập hóa học 10 theo hướng tiếp cận PISA .................................. 14 2.3. Sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực HS trong chương trình giáo dục phổ thông 2018........... 41 2.3.1. Sử dụng khi dạy bài mới (phụ lục 1) ............................................................. 41 2.3.2. Sử dụng khi luyện tập, ôn tập ........................................................................ 41 2.3.3. Sử dụng khi tự học ở nhà............................................................................... 41 2.3.4. Sử dụng khi kiểm tra, đánh giá (phụ lục 2) .................................................. 41 2.4. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của đề tài được áp dụng tại đơn vị ....... 42 2.4.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................... 42 2.4.2. Nội dung và phương pháp khảo sát .............................................................. 42 2.4.3. Đối tượng khảo sát ........................................................................................ 43 2.4.4.Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp của đề tài được áp dụng ........................................................................................................... 43 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 46 3.1. Mục đích thực nghiệm...................................................................................... 46 3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ................................................................... 46 3.3. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................... 47 3.4. Phương pháp..................................................................................................... 47 3.5. Kết quả thực nghiệm và xử lí kết quả thực nghiệm ......................................... 47 3.5.1. Kết quả kiểm tra trước thực nghiệm ............................................................. 47 3.5.2. Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm................................................................. 48 PHẦN III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ ................................................................. 49 3.1. Kết luận ............................................................................................................ 49 3.2. Kiến nghị .......................................................................................................... 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 51
DANH MỤC VIẾT TẮT BTHH : Bài tập hóa học KTĐG : Kiểm tra đánh giá GV : Giáo viên HS : Học sinh GDPT : Giáo dục phổ thông LĐC : Lớp đối chứng LTN : Lớp thực nghiệm PISA : Programme for International Student Assessment TNKQ : Trắc nghiệm khách quan PPDH : Phương pháp dạy học PTHH : Phương trình hóa học SBT : Sách bài tập SGK : Sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông TNSP : Thực nghiệm sư phạm ĐH : Đại học PHT : Phiếu học tập
PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài. Đổi mới để phát triển – Một trong những định hướng lớn hiện nay của giáo dục nước ta trong vấn đề đổi mới là chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực người học. Muốn vậy, ngoài đổi mới về phương pháp dạy học thì đổi mới về nội dung kiến thức cũng là vấn đề quan trọng của chương trình giáo dục. Chương trình GDPT 2018 là minh chứng cho sự đổi mới nền giáo dục của nước nhà trong thời gian sắp tới. Làm thế nào để phát triển năng lực người học? Làm thế nào để nội dung kiến thức chuyển thành những kĩ năng hành động, tạo nên giá trị cuộc sống? Đây là vấn đề thực sự cấp thiết đang đặt ra cho nền giáo dục hiện nay mà chương trình giáo dục phổ thông 2018 đang hướng tới. Hóa học là bộ môn khoa học mang tính thực nghiệm cao. Chính vì vậy, dạy học nói chung và dạy học bộ môn hóa học nói riêng, vai trò của việc vận dụng kiến thức vào thực tế rất cấp thiết và mang tính thời sự. Các kiến thức hóa học không chỉ cung cấp những tri thức hóa học phổ thông cơ bản mà còn cho người học thấy được mối liên hệ qua lại giữa công nghệ hóa học, môi trường và con người .... Nếu như các em chưa biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chưa thấy được vai trò của hóa học trong đời sống thì các em chưa có hứng thú, chưa có nhiều niềm đam mê trong học tập hóa học. Vì vậy để tạo dựng niềm đam mê, giúp hóa học gần hơn với thực tiễn thì việc thiết kế và sử dụng bài tập không nặng kiến thức hàn lâm, không nặng về tính toán mà cần phải chú trọng đến việc học sinh ứng dụng các kiến thức để hình thành và phát triển các kỹ năng để giải quyết các vấn đề trong học tập, trong cuộc sống cá nhân và xã hội... là hết sức cần thiết. Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy, bài tập theo định hướng tiếp cận PISA có những ưu điểm hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu đó. Nó đặc biệt hữu ích trong bối cảnh giáo dục Việt Nam đang chuyển từ dạy học theo hướng tiếp cận nội dung sang dạy học tiếp cận năng lực. Vì vậy, với mong muốn hướng tới phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh, giúp đỡ học sinh về phương pháp học tập; tạo hứng thú để các em say mê, sáng tạo, động viên các em cố gắng nổ lực vươn lên trong cuộc sống... mà đích cuối cùng là đạt đến hạnh phúc. Đồng thời, để tạo cho mình có được tâm thế tốt, hành trang tốt, sẵn sàng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông 2018; góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018”. 2. Mục đích nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu việc xây dựng hệ thống BTHH theo hướng tiếp cận PISA nhằm hình thành và phát triển một số năng lực, phẩm chất của học sinh góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, đáp ứng nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông mới 1
3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài - Nghiên cứu về nội dung kiến thức, đối tượng HS và điều kiện dạy học - Nghiên cứu cách thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. - Tiến hành thực nghiệm, đánh giá kết quả 4. Tổng quan 4.1. Phạm vi nghiên cứu của đề tài. Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập hóa học 10 theo hướng tiếp cận PISA nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 4.2.Kế hoach ngiên cứu STT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm 1 Từ 15/04 - Đọc tài liệu về đổi mới - Tuyển tập các đến phương pháp dạy học hóa học dạng tài liệu. 15/7/2022 trong những năm gần đây. - Tìm hiểu về chương trình - Các số liệu đã đánh giá học sinh Quốc tế PISA được xử lý. - Khảo sát tình hình thực tiễn tại 5 trường THPT ở Diễn Châu 2 Từ - Trao đổi với đồng nghiệp về - Nắm được ý kiến 20/07/2022 đề tài của mình. của đồng nghiệp đến - Nắm chắc kết cấu 10/09/2022 chung của sáng - Đọc tài liệu tham khảo kiến kinh nghiệm. - Viết phần mở đầu - Viết cơ sở lý luận 3 Từ - Thực nghiệm tại 1 số lớp ở - Hoạt động cụ thể 10/09/2022 trường THPT Diễn Châu 4 và - Viết phần trọng đến THPT Diễn Châu 2 tâm của đề tài: Giải 22/4/2023 pháp và hiệu quả đề tài 2
4 Từ - Khảo sát tính cấp thiết và khả - Tổng hợp kết quả 25/02/2023 thi của các giải pháp đề xuất khảo sát đến trong đề tài - Viết phần kết luận 22/04/2023 - Kiểm tra thực nghiệm - Hoàn thiện đề tài 5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý thuyết: Tài liệu về lý luận như phương pháp dạy học hóa học, những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông, lý luận về việc xây dựng BTHH, chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA, chương trình sách giáo khoa hóa học 10hiện hành, sách giáo viên, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng, chương trình tổng thể GDPT 2018 của Bộ GD- ĐT và các tài liệu có liên quan. - Nghiên cứu thực tiễn: + Phương pháp điều tra sư phạm: Tiến hành thực nghiệm kiểm chứng, so sánh kết quả đánh giá học sinh qua từng thời điểm, từng lớp để kiểm tra việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 có phù hợp với nội dung, phương pháp, đối tượng học sinh hay không. + Phương pháp đàm thoại. Trao đổi với thầy cô giáo, đồng nghiệp, thăm dò ý kiến học sinh về việc sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học lớp 10, qua đó rút king nghiệm, điều chỉnh nội dung câu hỏi, bài tập cho phù hợp. Từ đó thu thập và xử lí số liệu và rút ra kết luận + Phương pháp thực nghiệm sư phạm Trải nghiệm việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học lớp 10 để kiểm chứng, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá năng lực học sinh qua một số câu hỏi, bài tập mới. Đối chiếu kết quả thực nghiệm với lý luận để rút ra những kết luận khái quát, khoa học, mang tính phổ biến 6. Tính mới của đề tài Xây dựng hệ thống bài tập có tính mới: Tiếp cận PISA; thực hiện chương trình GDPT 2018 môn hóa học, đột phá trong khâu thiết kế bài tập và phương pháp sử dụng bài tập. Khai thác nội lực tích cực nhiều mặt của HS nhằm đạt đến cảm xúc hạnh phúc của người học 3
PHẦN II. NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 1.1. Cơ sở lý luận. 1.1.1. Về đổi mới phương pháp dạy học. Để đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hôi, ngành giáo dục cần phải đổi mới cả về nội dung và phương pháp giảng dạy Nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới PPDH là tích cực hóa hoạt động học tập ở HS, là phát huy ở HS tính tích cực, tự lực và sáng tạo. Môn hóa học cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức phổ thông, cơ bản,vì vậy giáo viên hóa học cần hình thành cho các em một kỹ năng cơ bản, thói quen học tập và làm việc khoa học. Cốt lõi của đổi mới PPDH đó là: - Đổi mới mục tiêu giáo dục. - Đổi mới hoạt động dạy của GV. - Đổi mới hoạt động học tập của HS. - Đổi mới các hình thức tổ chức dạy học. - Đổi mới hình thức sử dụng phương tiện dạy học. - Đổi mới việc kiểm tra, đánh giá. 1.1.2. Về Việc sử dụng bài tập hóa học trong dạy học hóa học ở trường THPT 1.1.2.1. Ý nghĩa của việc sử dụng BTHH trong dạy học hóa học ở trường THPT Hệ thống bài tập định hướng năng lực chính là công cụ để học sinh luyện tập nhằm hình thành năng lực và là công cụ để giáo viên và các cán bộ quản lý giáo dục KTĐG năng lực của HS và biết được mức độ đạt chuẩn của quá trình dạy học. BTHH vừa là mục đích, vừa là nội dung lại vừa là PPDH hiệu quả, nó không chỉ cung cấp cho HS kiến thức, con đường giành lấy kiến thức mà còn mang lại niềm vui, niềm hứng thú của quá trình khám phá, tìm tòi, phát hiện cách giả quyết vấn đề. BTHH có ý nghĩa to lớn về nhiều mặt, đó là: + Làm chính xác hoá những khái niệm hóa học; củng cố, đào sâu và mở rộng kiến thức một cách sinh động, phong phú, hấp dẫn; khi vận dụng kiến thức vào giải bài tập, HS mới nắm được kiến thức một cách sâu sắc. + Rèn luyện các kĩ năng hóa học cho HS + Rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức vào quá trình học tập và thực tiễn 4
+ Rèn kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học và các thao tác tư duy. + Là phương tiện để kiểm tra đánh giá kiến thức và kĩ năng của HS. + Giáo dục đạo đức; tính chính xác, kiên nhẫn, trung thực và lòng say mê khoa học. BTHH có vai trò quan trọng trong dạy học hoá học tích cực: - BTHH như là nguồn kiến thức để HS tìm tòi phát hiện kiến thức, kĩ năng. - BTHH mô tả một số tình huống thực của đời sống thực tế. - BTHH được nêu lên như là tình huống có vấn đề. - BTHH là một nhiệm vụ cần giải quyết. 1.1.2.2. Phân loại các dạng bài tập dùng trong dạy học môn hóa học ở trường THPT BTHH là phương tiện để tích cực hoá hoạt động của HS. Có nhiều cách để phân loại BTHH, trong phạm vi đề tài này, chúng tôi phân theo 2 loại như sau: * Bài tập tự luận Bài tập tự luận là phương pháp đánh giá kết quả học tập bằng việc sử dụng công cụ đo lường là các câu hỏi, HS trả lời dưới dạng bài viết bằng ngôn ngữ của mình trong một khoảng thời gian đã định trước. Ưu điểm + Cho phép kiểm tra được nhiều người trong một thời gian ngắn, tốn ít thời gian và công sức cho việc chuẩn bị của giáo viên. + Rèn cho HS khả năng trình bày, diễn tả câu trả lời bằng chính ngôn ngữ của họ, đo được mức độ tư duy (khả năng phân tích, tổng hợp, so sánh); + Có thể KTĐG các mục tiêu liên quan đến thái độ, sự hiểu biết những ý niệm, sở thích và khả năng diễn đạt tư tưởng của HS. + Hình thành cho học sinh kỹ năng sắp đặt ý tưởng, suy diễn, phân tích, tổng hợp khái quát hoá…; phát huy tính độc lập, tư duy sáng tạo của HS. Nhược điểm + Bài kiểm tra theo kiểu tự luận khó đại diện đầy đủ cho nội dung môn học do số lượng nội dung ít. + Việc chấm điểm phụ thuộc vào người đặt thang điểm và chủ quan của người chấm. * Bài tập trắc nghiệm khách quan Bài tập TNKQ là phương pháp KTĐG kết quả học tập của HS bằng hệ thống bài tập TNKQ, gọi là "khách quan" vì cách cho điểm hoàn toàn khách quan không phụ thuộc vào người chấm. 5
Ưu điểm + Trong một thời gian ngắn có thể kiểm tra được nhiều kiến thức đối với nhiều HS. + Tiết kiệm được thời gian và công sức chấm bài của GV. + Việc tính điểm rõ ràng, cụ thể nên thể hiện tính khách quan, minh bạch. + Giúp HS phát triển kỹ năng nhận biết, hiểu, ứng dụng và phân tích. + Với phạm vi nội dung kiểm tra rộng, HS không thể chuẩn bị tài liệu để quay cóp. Nhược điểm + Bài tập TNKQ không kiểm tra được khả năng sáng tạo chủ động, trình độ tổng hợp kiến thức, của HS. + Bài tập TNKQ chỉ cho biết kết quả suy nghĩ của học sinh mà không cho biết quá trình suy nghĩ, nhiệt tình, hứng thú của HS. + HS có thể chọn đúng ngẫu nhiên. + Việc soạn thảo các bài tập TNKQ đòi hỏi nhiều thời gian, công sức. + Không thể kiểm tra được kỹ năng thực hành thí nghiệm của HS. 1.1.3. Về việc xây dựng bài tập hóa học mới trong dạy học hóa học ở trường THPT 1.1.3.1.Ý nghĩa của việc xây dựng bài tập hóa học mới Nhằm giảm thiểu kiến thức hàn lâm, nặng về tính toán, khai thác mạnh hơn về kiến thức hóa học thực tiễn xảy ra trong cuộc sống như BTHH trước đây (hướng tới xu hướng HS đi thi bộ môn hóa học có thể không phải mang máy tính bỏ túi); tăng cường khâu rèn luyện kĩ năng bộ môn, phát huy sáng tạo trong cách giải quyết vấn đề ở người học hóa học đáp ứng yêu cầu và phù hợp với định hướng đổi mới của bộ môn. Việc xây dựng BTHH mới phù hợp với định hướng đổi mới của bộ môn hóa học nói riêng và định hướng đổi mới giáo dục nói chung. 1.1.3.2. Một số định hướng trong việc xây dựng bài tập hóa học mới - Nội dung bài tập phải ngắn gọn, súc tích, chú ý tập trung vào rèn luyện và phát triển các phẩm chất, năng lực nhận thức, tư duy hóa học và hành động của HS. - BTHH cần chú ý đến việc vận dụng tích hợp liên môn và mang tính ứng dụng hóa học vào thực tiễn, kích thích trí tò mò, đam mê, hứng thú học tập, nghiên cứu khoa học ở các em. - BTHH phải đa dạng về nội dung lẫn hình thức, phải có nội dung thiết thực trên cơ sở định hướng chương trình GDPT 2018; câu hỏi, bài tập có thể sử dụng hình ảnh, thí nghiệm, có thể câu hỏi TNKQ hoặc câu hỏi tự luận.... 6
1.1.4. Tìm hiểu về chương trình đánh giá học sinh Quốc tế PISA PISA là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh "Programme for International Student Assessment - Chương trình đánh giá học sinh quốc tế" do Hiệp hội các nước phát triển (OECD) khởi xướng và chỉ đạo Mục tiêu tổng quát của chương trình PISA nhằm kiểm tra xem khi đến độ tuổi kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc, HS đã được chuẩn bị để đáp ứng các thách thức của cuộc sống sau này ở mức độ nào. Chương trình đánh giá PISA còn hướng vào các mục đích cụ thể : - Xem xét đánh giá các mức độ năng lực đạt được ở các lĩnh vực: Đọc hiểu, Toán học và Khoa học của HS. - Nghiên cứu ảnh hưởng của các chính sách đến kết quả học tập của HS. - Nghiên cứu hệ thống các điều kiện giảng dạy - học tập có ảnh hưởng đến kết quả học tập của HS. PISA thu thập và cung cấp cho các quốc gia các dữ liệu có thể so sánh được trên bình diện quốc tế cũng như xu hướng của dữ liệu quốc gia về năng lực: Đọc hiểu, năng lực Toán học và Khoa học của HS độ tuổi 15, từ đó giúp chính phủ các nước tham gia PISA rút ra những bài học về chính sách đối với giáo dục phổ thông. PISA tập trung vào đánh giá 3 mảng năng lực chính: Năng lực Toán học phổ thông; Năng lực Đọc hiểu phổ thông (Reading literacy); Năng lực Khoa học phổ thông (Science literacy) - Đó là những kiến thức và kỹ năng tối cần thiết cho một học sinh bước vào cuộc sống trưởng thành. Và đó cũng là những kỹ năng và kiến thức nền tảng, không thể thiếu cho quá trình học tập suốt đời của mỗi người. 1.1.4.1. Năng lực Khoa học của PISA - Có kiến thức khoa học và sử dụng kiến thức để xác định các câu hỏi, chiếm lĩnh kiến thức mới, giải thích hiện tượng khoa học và rút ra kết luận trên cơ sở chứng cứ về các vấn đề liên quan đến khoa học. - Hiểu những đặc tính của khoa học như một dạng tri thức của loài người và một hoạt động tìm tòi khám phá của con người. - Nhận thức được vai trò của khoa học và công nghệ đối với việc hình thành môi trường văn hóa, tinh thần, vật chất. - Sẵn sàng tham gia như một công dân tích cực, vận dụng hiểu biết khoa học vào giải quyết các vấn đề liên quan tới khoa học. * Các câu hỏi ở 3 cấp độ/nhóm như sau: + Xác định các câu hỏi khoa học + Giải thích hiện tượng một cách khoa học + Sử dụng các căn cứ khoa học, lí giải các căn cứ để rút ra kết luận. 1.1.4.2. Bài tập của PISA 7
Các bài tập của PISA đều là các câu hỏi dựa trên các tình huống thực tiễn trong đời sống và không chỉ giới hạn bởi cuộc sống thường ngày của các em trong nhà trường, nhiều tình huống được lựa chọn không phải chỉ để HS thực hiện các thao tác về tư duy, mà còn để các em ý thức về các vấn đề xã hội (như là sự nóng lên của Trái đất, …). Dạng thức của câu hỏi phong phú, không chỉ bao gồm các câu hỏi lựa chọn đáp án mà còn yêu cầu HS tự xây dựng nên đáp án của mình. Chất liệu được sử dụng để xây dựng các câu hỏi này cũng đa dạng (ví dụ như: bài tập Đọc hiểu của PISA có thể xây dựng trên bảng biểu, đồ thị, tranh, ảnh quảng cáo, văn bản, bài báo....). Các kiểu câu hỏi được sử dụng: - Câu hỏi mở đòi hỏi trả lời ngắn. - Câu hỏi mở đòi hỏi trả lời dài (khi chấm sẽ phải tách ra từng phần để cho điểm). - Câu hỏi đóng đòi hỏi trả lời (dựa trên những trả lời có sẵn). - Câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn. - Câu hỏi Có - Không, Đúng - Sai phức hợp. Các mức trả lời: Mức đầy đủ; Mức chưa đầy đủ ; Mức không đạt - Sử dụng các mức này thay cho khái niệm “Đúng” hay “Không đúng”. - Một số câu hỏi không có câu trả lời “Đúng”. Hay nói đúng hơn, các câu trả lời được đánh giá dựa vào mức độ HS hiểu văn bản hoặc chủ đề trong câu hỏi. - Mức đầy đủ: Trả lời nội dung đúng, đủ ý yêu cầu đề bài. - Mức không đầy đủ: không nhất thiết chỉ là những câu trả lời hoàn hảo hoặc đúng hoàn toàn. HS trả lời được 1 phần nội dung câu hỏi của đề bài nhưng chưa được đầy đủ nội dung. Có thể có các mức trả lời + Mức 1: + Mức 2: Trả lời nhiều ý hơn ở mức 1 + Mức 3: Trả lời được nhiều ý hơn mức 2 - Mức không đạt: Trả lời hoàn toàn không đúng hoặc không trả lời. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng nghiên cứu Để xác đinh cơ sở thực tiễn của đề tài, chúng tôi đã tiến hành thiết kế phiếu điều tra đối với GV và HS trong các trường THPT Diễn Châu. Trong đó chúng tôi đã tiến hành phát phiếu điều tra đối với 34 GV giảng dạy bộ môn Hóa học và 250 HS khối 10 cho kết quả như sau 8
Bảng 1.1. Kết quả thăm dò ý kiến GV về việc Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 THPT hiện nay Thường Chưa bao Thỉnh thoảng Số xuyên giờ Nội dung hỏi TT TL SL TL % SL TL % SL % Thầy (cô) sử dụng bài tập thông 1 30 88,2 4 11,8 0 0,0 thường trong dạy học? Thầy (cô) sử dụng 1 số ít bài tập 2 theo định hướng tiếp cận PISA 6 17,6 15 44,1 13 38,3 không có tính hệ thống? Thầy (cô) đã thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định 3 1 2,9 2 5,9 31 91,2 hướng tiếp cận PISA trong dạy học? Qua bảng 1.1. cho chúng ta thấy, GV chỉ sử dụng bài tập thônng thường trong dạy học là rất cao 100%. Để kích thích sự yêu thích và đam mê học môn Hóa học cho HS, GV cần sử dụng thêm thêm những bài tập dựa trên các tình huống thực tiễn trong đời sống- xã hội…. Tức là, ngoài những bài tập thông thường thì GV cần phải thiết kế và sử dụng hệ thống những bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học Hóa học. Tuy nhiên, thực trạng lại rất thấp: Thường xuyên và thỉnh thoảng chỉ mới đạt 8,8%. Bảng 1.2. Kết qủa điều tra về thực trạng học tập của HS Kết quả Nội dung hỏi Câu trả lời SL TL% Rất yêu thích 12 4.8 Yêu thích 52 20.8 1. Cảm nhận của em khi học môn Hóa học? Bình thường 79 31.6 Không yêu thích 107 42.80 Rất quan trọng 45 18.00 2. Theo em, vai trò của môn Hóa học trong đời Quan trọng 80 32.00 sống như thế nào? Bình thường 109 43.60 Không quan trọng 16 6.40 9
Kết quả Nội dung hỏi Câu trả lời SL TL% Rất khó tiếp thu 15 6.00 3. Thông qua học tập môn Hóa học, theo em kiến Khó tiếp thu 64 25.60 thức bộ môn Hóa học như thế nào? Bình thường 98 39.20 Dễ tiếp thu 73 29.20 5. Theo em, sử dụng hệ thống bài tập theo định Rất cần thiết 90 36.0 hướng tiếp cận PISA trong quá trình dạy học và Cần thiết 150 60.0 kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực có cần thiết không? Không cần thiết 10 4.0 Thông qua kết quả điều tra ở bảng 1.2 cho chúng ta thấy tỷ lệ HS yêu thích và rất yêu thích môn Hóa học là chưa cao (4,8% và 20,8%), tỷ lệ HS xác định mức độ quan trọng của kiến thức môn Hóa học rất cao (50%). Cho thấy hóa học có vai trò quan trọng trong đời sống và sản xuất. Tuy nhiên, GV dạy chưa kích thích sự yêu thích, đam mê hóa học cho HS. Bên cạnh đó, HS cũng đã nhận thức được việc sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong quá trình dạy học và kiểm tra đánh giá cần thiết và rất cần thiết là rất cao (96%). 1.2.2. Yêu cầu của việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 1.2.2.1. Đối với giáo viên Phân tích nội dung chương trình môn hóa học lớp 10 và tìm ra những mối quan hệ giữa kiến thức hóa học 10 với những vấn đề thực tiễn, xảy ra trong cuộc sống cá nhân và cộng đồng. Chuẩn bị cho mình vốn kiến thức rộng trên các lĩnh vực khác nhau, nắm vững những đổi mới trong chương trình GDPT 2018, thực hiện học tập suốt đời. Lựa chọn phương pháp, phương tiện phù hợp để phối hợp trong quá trình tổ chức các hoạt động học tập cũng như trong KT ĐG học sinh. Hướng dẫn HS biết cách vận dụng những kiến thức đã học để tiếp thu kiến thức mới. Như vậy việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 nhằm phát triển năng lực HS trong chương trình GDPT 2018 đòi hỏi người GV không chỉ có những kiến thức vững chắc về bộ môn hóa học, am hiểu về những vấn đề hóa học xảy ra trong thực tiễn mà còn phải nghiên cứu nắm bắt chương trình mới. 10
1.2.2.2. Đối với học sinh BTHH là phương tiện hữu hiệu để rèn luyện và phát triển tư duy của HS, giúp HS tái tạo kiến thức cũ, tìm ra mối liên hệ bản chất giữa các sự vật và hiện tượng, HS phải phân tích, phán đoán, suy luận để tìm ra lời giải. HS tích cực tham gia các hoạt động trong quá trình học tập trên lớp theo yêu cầu của GV, từ đó các em sẽ lĩnh hội được kiến thức một cách chủ động đồng thời sẽ hình thành và phát triển các phẩm chất, năng lực cần thiết cho các em. HS phải thường xuyên ôn tập, bổ sung kiến thức cho bản thân thông qua sách báo, tài liệu, internet, kiến thức thực tiễn…. CHƯƠNG 2 THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 2.1. Thiết kế hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học 10 2.1.1. Cơ sở và nguyên tắc. 2.2.1.1. Cơ sở Có 2 cơ sở quan trọng để thiết kế bài tập hóa học 10 theo hướng tiếp cận PISA: * Cơ sở lý thuyết - Các nội dung khái quát hóa học 10 trong chương trình GDPT 2018, bao gồm: Mạch nội dung kiến thức cốt lõi : Kiến thức cơ sở hoá học chung: Cấu tạo nguyên tử Bảng tuần hoàn nguyên tố hóa học và định luật tuần hoàn Liên kết hóa học Năng lượng hóa học Phản ứng oxi hóa- khử Tốc độ phản ứng Hoá học vô cơ: Nguyên tố nhóm halogen Chuyên đề học tâp: Chuyên đề 10.1. Cơ sở hoá học Chuyên đề 10.2. Hoá học trong việc phòng chống cháy nổ 11
Chuyên đề 10.3. Thực hành: Hoá học và công nghệ thông tin - Mục tiêu đánh giá của PISA trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 * Cơ sở thực tiễn Hóa học lớp 10 là năm học thứ nhất của chương trình GDPT đối với HS cấp THPT. Thời điểm này các em mới có vốn kiến thức nhất định về hóa học. Bởi thực trạng hóa học cấp THCS là: Lớp 8 bắt đầu tiếp cận chương trình ( Từ năm học 2022- 202, lớp 7 chương trình GPPT 2018 có môn khoa học tự nhiên, trong đó đã có kiến thức vật lí, hóa học và sinh học ). Lớp 9 HS có tư tưởng chung đầu tư cho các môn Toán, Văn, Ngoại Ngữ thi tuyển sinh vào lớp 10 (ở nghệ An).. Năm lớp 10 là năm đầu tiên cấpTHPT, cần tạo tiền đề để học tốt môn hóa học ở lớp 11, lớp 12 và chuẩn bị tâm thế vững vàng, sẵn sàng cho kì thi THPT Quốc gia, sẵn sàng tham gia vào xã hội với “tư cách” như một công dân tích cực. 2.1.1.2. Nguyên tắc thiết kế bài tập hóa học theo hướng tiếp cận PISA Bài tập hóa học tiếp cận PISA cần đáp ứng các nguyên tắc sau: - Nội dung bài tập phải bám sát mục tiêu môn học. - Nội dung bài tập phải đảm bảo tính chính xác, tính khoa học và hiện đại. - Nội dung bài tập phải đảm bảo tính logic và hệ thống. - Nội dung bài tập phải đảm bảo tính thực tiễn. - Các loại hình câu hỏi cần được đa dạng hóa. - Các năng lực biểu đạt bao gồm xác định các câu hỏi khoa học, giải thích hiện tượng một cách khoa học và đưa ra các kết luận dựa trên những căn cứ và lí lẽ mang tính thuyết phục. Những năng lực các BTHH tiếp cận PISA hướng đến bao gồm các năng lực chung và năng lực chuyên biệt của hóa học. - Đáp án câu trả lời theo các mức đầy đủ, chưa đầy đủ và mức không đạt. 2.1.2. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA 2.1.2.1. Lựa chọn đơn vị kiến thức Dựa trên những định hướng đổi mới trong KTĐG môn hóa học trường THPT và phát huy điểm tích cực của PISA, khi xây dựng hệ thống BTHH lớp 10 định hướng tiếp cận PISA nhằm phát triển năng lực HS trong chương trình GDPT 2018, cần lựa chọn những đơn vị kiến thức không chỉ có ý nghĩa về mặt hóa học mà còn gắn liền với các kiến thức thực tiễn, những hiện tượng xảy ra trong tự nhiên, trong đời sống cá nhân và cộng đồng, phát huy được những phẩm chất và năng lực của HS. 2.1.2.2. Xác định mục tiêu giáo dục của đơn vị kiến thức Đơn vị kiến thức lựa chọn khi thiết kế bài tập theo hướng tiếp cận PISA nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 cần thực 12
hiện được mục tiêu giáo dục (về kến thức, kĩ năng, phẩm chất và năng lực) của môn hóa học nói riêng và mục tiêu giáo dục ở trường THPT nói chung. 2.1.2.3. Thiết kế hệ thống bài tập theo mục tiêu. Dựa trên cơ sở các BTHH và các bài tập PISA đã có và mục tiêu nội dung kiến thức hóa học, thiết kế hệ thống bài tập hóa học theo các hướng như: * Xây dựng các bài tập tương tự các bài tập đã có Khi một bài tập hay, có nhiều tác dụng đối với học sinh, ta có thể dựa vào bài tập đó để tạo ra những bài tập khác tương tự theo các cách như: - Giữ nguyên hiện tượng và chất tham gia phản ứng, chỉ thay đổi lượng chất. - Giữ nguyên hiện tượng và thay đổi chất tham gia phản ứng. - Thay đổi các hiện tượng phản ứng và chất phản ứng, chỉ giữ lại những dạng phương trình hóa học cơ bản. - Từ một bài toán ban đầu, ta có thể đảo cách hỏi giá trị của các đại lượng đã cho như: khối lượng, số mol, thể tích, nồng độ... - Thay các số liệu bằng chữ để tính tổng quát. - Chọn những chi tiết hay ở các bài tập để phối hợp lại thành bài mới. * Xây dựng bài tập hoàn toàn mới Thông thường, có hai cách xây dựng bài tập mới là: - Dựa vào tính chất hóa học và các quy luật tương tác giữa các chất để đặt ra bài tập mới. - Lấy những ý tưởng, nội dung, những tình huống thực tiễn hay và quan trọng ở nhiều bài, thay đổi nội dung, cách hỏi, số liệu... để phối hợp lại thành bài mới. 2.1.2.4. Kiểm tra thử Thử nghiệm áp dụng BTHH đã thiết kế trên đối tượng HS thực nghiệm để kiểm tra hệ thống bài tập đã thiết kế về tính chính xác, khoa học, thực tế của kiến thức Hóa học, Toán học cũng như độ khó, độ phân biệt, có phù hợp đối tượng HS... cũng như tính khả thi, khả năng áp dụng của bài tập. 2.1.2.5. Chỉnh sửa Thay đổi, chỉnh sửa nội dung, số liệu, tình huống... trong bài tập sau khi đã cho kiểm tra thử sao cho hệ thống bài tập có tính chính xác, khoa học về mặt kiến thức, kĩ năng, có giá trị về mặt thực tế và phù hợp với đối tượng HS 2.1.2.6. Hoàn thiện hệ thống bài tập Sắp xếp, hoàn thiện hệ thống bài tập một cách khoa học. 13
2.2. Hệ thống bài tập hóa học 10 theo hướng tiếp cận PISA NỘI DUNG CỐT LÕI : Kiến thức cơ sở hoá học chung Bài tập 1: Nhà máy điện hạt nhân hay nhà máy điện nguyên tửlà một hệ thống thiết bị điều khiển kiểm soát phản ứng hạt nhân dây chuyền ở trạng thái dừng nhằm sản sinh ra nănglượng dưới dạng nhiệt năng, sau đó năng lượng nhiệt này được các chất tải nhiệt trong lò (nước, nước nặng, khí, kim loại lỏng...) truyền tới thiết bị sinh điện năng như turbin để sản xuất điện năng. Người ta dùng Uranium làm nhiên liệu trong nhà máy điện hạt nhân. Các ký hiệu dưới đây mô tả hai đồng vị của nguyên tố uranium. 235 238 92 U; 92 U Câu 1: Nêu ý nghĩa của thuật ngữ đồng vị? Câu 2: Hai đồng vị của uranium này giống nhau ở những điểm nào, khác nhau ở những điểm nào? Hướng dẫn đánh giá bài tập 1 Câu 1: * Mức đầy đủ: Các đồng vị của cùng một nguyên tố hóa học là những nguyên tử có cùng số proton nhưng khác nhau về số neutron. * Không đạt: Trả lời sai hoặc không làm bài. Câu 2: * Mức đầy đủ: Hai đồng vị của uranium giống ở điểm có cùng số proton (92); khác nhau ở điểm có số khối khác nhau vì số neutron khác nhau. 92 U  soá neutron : N = A − Z = 235 − 92 = 143; 235 * Mức chưa đầy đủ: Chỉ trả lời điểm giống nhau hoặc khác nhau của hai đồng vị uranium * Không đạt: Trả lời sai hoặc không làm bài. Bài tập 2: Chlorine là một nguyên tố có trong nhựa Poli vinyl chloride (PVC), đây là một loại nhựa nhiệt dẻo được tạo thành từ phản ứng trùng hợp Vinyl chloride (CH2=CHCl). PVC là chất rắn vô định hình, cách điện tốt, khá trơ về mặt hóa học, dùng làm ống dẫn nước, vật liệu cách điện, gạch lát sàn trong xây dựng,… Câu 1: Em hãy hoàn thành bảng sau: 14
35 37 17 Cl 17 Cl Số hạt proton Số hạt neutron Số hạt electron Câu 2: Nguyên tử khối trung bình của Chlorine là 35,5. Điều này cho biết về sự phong phú tương đối của hai đồng vị có trong tự nhiên của Chlorine. Hãy tính phần trăm số nguyên tử mỗi đồng vị của Chlorine? Hướng dẫn đánh giá bài tập 2 Câu 1: * Mức đầy đủ: 35 37 17 Cl 17 Cl Số hạt proton 17 17 Số hạt neutron 18 20 Số hạt electron 17 17 * Mức chưa đầy đủ: -Mức 1: Chỉ trả lời số hạt proton -Mức 2: Trả lời số hạt proton, neutron; chưa trả lời số hạt eletron -Mức 3: Trả lời số hạt proton, neutron, electron của 1 trong 2 đồng vị 35 17 Cl , 37 17 Cl * Không đạt: Trả lời sai hoặc không làm bài. Câu 2: * Mức đầy đủ: Sử dụng công thức tính nguyên tử khối trung bình: M1.x1 + M 2 .x 2 + ... + M n .x n M = x1 + x 2 + ... + x n + Gọi x1 là % số nguyên tử của đồng vị 35 17 Cl ; x2 là % số nguyên tử của đồng vị 37 17 Cl . 35.x1 + 37.x 2 35,5 = x1 = 75%  100  x 2 = 25% x1 + x 2 = 100 15