SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 5 giải toán chuyển động đều

I. Phần mở đầu<br /> <br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> <br /> Tiểu học là bậc học nền tảng trong nền giáo dục quốc dân. Người ta <br /> ví bậc Tiểu học như những “viên gạch” đầu tiên đặt nền móng cho “ngôi <br /> nhà tri thức”, “móng" có chắc thì “nhà” mới vững. Việc hình thành  ở  học <br /> sinh những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đức, trí, <br /> thể, mĩ và các kĩ năng cơ bản khác để học tiếp các bậc học trên hoặc để đi <br /> sâu vào cuộc sống lao động là nhiệm vụ  quan trọng hàng đầu trong quá <br /> trình dạy và học.<br /> <br /> Các môn học trong chương trình Tiểu học có vai trò hết sức quan  <br /> trọng,  nó cung cấp những kiến thức, kĩ năng phù hợp với học sinh. Trong <br /> đó môn Toán có nhiều  ứng dụng trong đời sống, rất cần thiết để  học tốt <br /> các môn học khác ở Tiểu học và chuẩn bị cho việc học tốt môn Toán ở bậc  <br /> Trung học.  Môn Toán lớp 5 gồm năm chương, trong đó tuyến kiến về   “ <br /> Chuyển động đều”  nằm  ở  chương Bốn, được dạy học  ở  học kì II. Nói <br /> chung toán chuyển động đều là kiến thức mới và tương đối khó với học <br /> sinh, đặc biệt là học sinh dân tộc thiểu số, học sinh khó khăn về  học tập. <br /> Nó không chỉ dừng lại ở một số dạng bài đơn giản mà còn có những dạng <br /> bài phức tạp cần sự  suy luận. Do đó, với những em tiếp thu bài nhanh sẽ <br /> học tốt hơn, ngược lại những em có khả năng tư duy chậm hơn thì rất ngại  <br /> học dẫn đến tình trạng học không tốt môn Toán cũng như  các môn học <br /> khác.<br /> <br /> Qua nhiều năm dạy học, tôi thấy học sinh ở trường chủ yếu là người  <br /> dân tộc thiểu số, khả năng tiếp thu bài còn chậm, nhất là toán chuyển động <br /> đều, điều này làm  ảnh hưởng tới chất lượng học môn Toán cũng như  các  <br /> môn học khác, nó còn là trở  ngại khi các em bước vào bậc học trên. Để <br /> <br /> ­ 1 ­ <br /> khắc phục được những hạn chế  đó, giáo viên phải tìm ra phương pháp, <br /> hình thức dạy học phù hợp với nội dung và đối tượng học sinh. Vì vậy tôi  <br /> chọn đề  tài  “  Một số  biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 5 giải toán  <br /> chuyển động đều” <br /> <br /> 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài<br /> <br /> Nghiên cứu, lựa chọn một số  biện pháp phù hợp với học sinh để <br /> nâng cao chất lượng.<br /> <br /> Thông qua việc nghiên cứu, khảo sát thực trạng, lựa chọn nội dung,  <br /> phương pháp, hình thức tổ  chức dạy học nhằm giúp học sinh nắm vững  <br /> kiến thức về số đo thời gian, biết cách tính quãng đường, vận tốc, thời gian  <br /> trong chuyển động; vận dụng để giải bài toán chuyển động dạng đặc biệt.<br /> <br /> 3. Đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> Nghiên cứu thực trạng việc dạy và học môn Toán lớp 5 nói chung <br /> cũng như giải toán chuyển động đều nói riêng ở trường Tiểu học Y Ngông; <br /> đề  xuất một số  giải pháp nhằm nâng cao kĩ năng giải toán chuyển động <br /> đều cho học sinh.<br /> <br /> 4. Giới hạm phạm vi nghiên cứu<br /> <br /> Học   sinh   lớp   5  trường   Tiểu   học   Y   Ngông,  xã   Dur   Kmăn,   huyện <br /> Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk<br /> <br /> Nội dung chương trình, chuẩn kiến thức kĩ năng và tuyến kiến thức <br /> về toán chuyển động đều trong môn Toán lớp 5.<br /> <br /> 5. Phương pháp ngiên cứu<br /> <br /> ­ Nghiên cứu tài liệu<br /> <br /> ­ Phương pháp điều tra, thực nghiệm<br /> <br /> <br /> ­ 2 ­ <br />  ­ Phương pháp kiểm tra, đánh giá<br /> <br /> ­ Phương pháp đối chiếu, so sánh, tổng kết kinh nghiệm<br /> <br /> II. Phần nội dung<br /> <br /> 1. Cơ sở lí luận<br /> <br /> Mục tiêu dạy học môn toán tiểu học nhằm giúp học sinh có những <br /> kiến thức cơ  bản ban đầu về  số  học, các số  tự  nhiên, phân số, số  thập <br /> phân; các đại lượng thông dụng; một số yếu tố  hình học và thống kê đơn  <br /> giản. Hình thành các kỹ  năng thực hành tính, đo lường, giải bài toán có <br /> nhiều  ứng dụng thiết thực trong đời sống. Góp phần bước đầu phát triển <br /> năng lực tư duy, khả năng suy luận hợp lí và diễn đạt chúng, cách phát hiện  <br /> và cách giải quyết những vấn đề  đơn giản, gần gũi trong cuộc sống; kích <br /> thích trí tưởng tượng; gây hứng thú học tập toán; góp phần hình thành bước <br /> đầu phương pháp tự học và làm việc có kế hoạch khoa học, chủ động, linh  <br /> hoạt, sáng tạo.<br /> <br /> Nội dung về  toán chuyển động đều giữ  vị  trí quan trọng trong môn <br /> Toán lớp 5. Nó giúp học sinh có năng lực nhận biết các sự vật, hiện tượng <br /> một cách nhanh chóng, lô­gíc và khoa học. Đồng thời toán chuyển động <br /> đều còn gắn bó mật thiết với các kiến thức khác như số học, đại số, ...tạo  <br /> thành môn Toán có cấu trúc hoàn chỉnh và phù hợp với học sinh tiểu học.<br /> <br /> Với  toán  chuyển  động  đều,  ta  thấy  đây  là  loại  toán  khó,  rất  phức <br /> tạp, đa  dạng và  có  rất  nhiều  kiến  thức  áp  dụng vào  thực  tế  cuộc  sống. <br /> Việc  hình  thành, rèn  luyện,  củng  cố  các  kỹ năng giải  toán  chuyển động <br /> đều chiếm thời lượng rất ít  nên  các  em  không  thể  tránh  khỏi  những  khó <br /> khăn,  sai  lầm khi  giải  loại  toán  này.  Vì  thế  người giáo viên đóng vai trò <br /> quan trọng ­ là cầu nối học sinh với những kiến thức mới của bài học, giúp <br /> họ c sinh học tốt, n ắm v ững ki ến th ức và biế t cách   giải  các  bài  toán <br /> <br /> ­ 3 ­ <br /> chuyển  động  đều. Qua đó cũng  nhằm  bồi  dưỡng  nâng  cao  khả  năng  tư <br /> duy và óc sáng tạo của học sinh.<br /> <br /> 2. Thực trạng vấn đề<br /> <br /> 2.1 Thuận lợi ­ khó khăn<br /> <br /> * Thuận lợi<br /> <br /> Được sự  quan tâm của Lãnh đạo nhà trường, của tổ  chuyên môn <br /> cũng như sự giúp đỡ của giáo viên trong trường; thường xuyên tham gia các <br /> hoạt động như  chuyên đề, thao giảng, hội giảng, qua đó trao đổi và rút ra  <br /> được nhiều kinh nghiệm.<br /> <br /> Bản thân đã nhiều năm dạy lớp 5 nên cũng đã có một số kinh nghiệm  <br /> trong giảng dạy. Hơn nữa, học sinh ngoan ngoãn, chăm chỉ  cũng là mặt <br /> thuận lợi không nhỏ.<br /> <br /> * Khó khăn<br /> <br /> Trường Tiểu học Y Ngông đóng trên địa bàn khăn của huyện Krông <br /> Ana, cơ sở vật chất còn nhiều thiếu thốn. <br /> <br /> Hầu hết gia đình các em thuộc diện khó khăn, trình độ  dân trí còn <br /> thấp nên chưa nhận thức đúng về việc học tập của con em mình.<br /> <br /> 2.2 Thàng công ­ hạn chế<br /> <br /> * Thành công<br /> <br /> Chất lượng dạy học trong những năm gần đây cũng đã có sự tiến bộ <br /> nhờ sự đổi mới trong phương pháp, hình thức dạy học. Giáo viên đã không <br /> ngừng học tập, bồi dưỡng nâng cao tay nghề, đáp ứng với sự đổi mới trong <br /> giáo dục.<br /> <br /> Khả năng tư duy, tinh thần tự học, tính chủ động, tích cực trong học <br /> tập được phát huy.<br /> ­ 4 ­ <br />  * Hạn chế<br /> <br /> Chất lượng học sinh nói chung còn hạn chế, một số em đi học chưa <br /> chuyên cần nên việc tiếp thu bài gặp nhiều khó khăn.<br /> <br /> Một số  giáo viên vẫn chưa mạnh dạn đổi mới phương pháp, chưa <br /> sáng tạo trong trong giảng dạy.<br /> <br /> 2.3 Mặt mạnh ­ mặt yếu<br /> <br /> * Mặt mạnh<br /> <br /> Giáo viên đã nắm vững tuyến kiến thức về  toán chuyển động đều, <br /> lựa chọn phương pháp, hình thức tổ  chức dạy học phù hợp; biết cách dạy <br /> khơi dậy sự sáng tạo, sự tự học của học sinh.<br /> <br /> Được sự  giúp đỡ  của giáo viên trong khối cũng như  toàn trường, <br /> thường xuyên trao đổi kinh nghiệm trong giảng dạy.<br /> <br /> * Mặt yếu<br /> <br /> Học sinh của trường chủ yếu là người dân tộc thiểu, khả  năng tiếp <br /> thu cũng có phần hạn chế, một số nội dung của bài học tương đối khó so  <br /> với nhận thức của các em. Bên cạnh đó, một số  giáo viên cũng còn những  <br /> hạn chế nhất định về năng lực dạy học.<br /> <br /> 2.4 Các nguyên nhân ­ các yếu tố tác động<br /> <br /> Nhà trường tạo cơ  sở  vật chất đảm bảo cho quá trình dạy học. Tổ <br /> chuyên môn cũng thường xuyên tạo điều kiện để  tham gia các buổi tập <br /> huấn, chuyên đề nâng cao trình độ chuyên môn.<br /> <br /> Bản thân là giáo viên giảng dạy lớp 5 nhiều năm nên có kinh nghiệm  <br /> trong việc lựa chọn các phương pháp, hình thức dạy học phù hợp với đối  <br /> tượng học sinh.<br /> <br /> <br /> ­ 5 ­ <br />  Học sinh chủ yếu là người dân tộc thiểu số, hoàn cảnh gia đình các  <br /> em còn gặp rất nhiều khó khăn, nhận thức còn nhiều hạn chế. Điều này  <br /> ảnh hưởng không nhỏ  tới việc phối hợp với gia đình trong việc giáo dục <br /> các em.<br /> <br /> 2.5 Phân tích, đánh giá các vấn đề  về  thực trạng mà đề  tài đã <br /> đặt ra<br /> <br /> Trường Tiểu học Y Ngông đóng trên địa bàn khăn của huyện Krông <br /> Ana. Tỉ  lệ  học sinh dân tộc thiểu số  chiếm đa số, nhận thức của các em  <br /> còn hạn chế. Hầu hết gia đình các em thuộc diện có hoàn cảnh khó khăn,  <br /> các em  thường  nghỉ  học  để  phụ  giúp gia  đình lao  động.  Đi học không  <br /> chuyên cần dẫn đến các em bị  hổng kiến thức các môn học nói chung và  <br /> môn Toán nói riêng. Hơn nữa, gia đình chưa thật sự quan tâm đến việc học <br /> tập của các em, khả năng tư duy của các em còn hạn chế. Đây cũng chính <br /> là nguyên nhân khiến các em gặp khó khăn trong việc tiếp thu bài.<br /> <br /> Bên cạnh những khó khăn đó thì còn có những mặt thuận lợi nhất  <br /> định như  được sự  quan tâm, chỉ  đạo, hướng dẫn sát sao của nhà trường,  <br /> chuyên môn, được sự  góp ý rút kinh nghiệm của bạn bè đồng nghiệp qua <br /> các hoạt động chuyên môn như thao giảng, hội giảng, chuyên đề; học sinh  <br /> trong lớp đều ngoan ngoãn, chăm chỉ học bài.<br /> <br /> Xuất phát từ  vấn đề  và thực trạng đó đòi hỏi người giáo viên phải <br /> làm gì để  nâng cao chất lượng giáo dục các môn học nói chung cũng như <br /> môn Toán nói riêng là việc làm cần thiết và thường xuyên.<br /> <br /> 3. Giải pháp, biện pháp<br /> <br /> 3.1 Mục tiêu của giải pháp, biện pháp<br /> <br /> Vận dụng và lựa chọn các giải pháp, biện pháp dạy học phù hợp với  <br /> tuyến kiến thức toán chuyển động đều nhằm phát huy tính tích cực, chủ <br /> ­ 6 ­ <br /> động của học sinh. Thông qua đó, giúp học sinh nắm vững kĩ năng giải toán <br /> chuyển động đều, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.<br /> <br /> Tạo được không khí vui tươi, khích lệ  học sinh tích cực, chủ  động <br /> trong học tập.<br /> <br /> 3.2 Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp<br /> <br />    3.2.1 Hướng dẫn nắm vững về đơn vị đo<br /> <br /> Thông thường, bài toán chuyển động đều có công thức và quy tắc để <br /> giải. Tuy nhiên học sinh không chú ý tới các đơn vị  đo của các đại lượng  <br /> nên dẫn đến tình trạng sai lầm trong khi làm bài. Do đó tôi đã tiến hành <br /> khảo sát thực trạng giải toán chuyển động đều nhằm phát hiện những khó  <br /> khăn, những sai lầm mà học sinh mắc phải khi làm bài, thông qua việc làm <br /> này, tôi thấy học sinh thường học sinh hay nhầm lẫn các đơn vị đo. Vì vậy,  <br /> giáo viên cần hướng dẫn và giúp đỡ  học sinh khắc sâu kiến thức cơ  bản <br /> trước khi làm một bài tập cụ  thể  nào đó. Từ  các công thức  tính vận tốc, <br /> quãng đường, học sinh cần xác định được các đơn vị đi kèm : Thời   gian   là <br /> giờ, quãng đường là ki­lô­mét thì vận tốc là km/giờ; Thời gian là phút, <br /> quãng đường là mét thì vận tốc là m/phút. .....<br /> <br /> Tuy nhiên không phải lúc nào học sinh cũng dễ  dàng chuyển đổi <br /> được đơn vị  đo cho phù hợp, lí do là các em đã quen cách đổi số  đo thời <br /> gian về  số  tự  nhiên hay về  số  thập phân, do đó các em thường gặp khó <br /> khăn trong những bài toán đơn giản.<br /> <br /> Ví dụ  :  Một người đi xe máy trong 1 giờ  40 phút với vận tốc 35  <br /> km/giờ. Tính quang đường người đi xe máy đã đi.<br /> <br /> Đối với dạng toán này, học sinh sẽ  đổi phút thành giờ  ( 40 phút = <br /> ....giờ) bằng cách lấy 40: 60(kết quả là phép chia có dư). Vì quen cách đổi  <br /> về  số  tự  nhiên hoặc số  thập phân mà quên không đổi về  phân số  nên các <br /> <br /> ­ 7 ­ <br /> em đã mắc phải một số sai lầm không đáng có. Trong trường hợp này, giáo  <br /> viên hướng dẫn học sinh thực hiện theo gợi ý sau :<br /> Chuyển phép chia 40 : 60 thành   =   . Đổi 1giờ  40 phút ra giờ. Nếu  <br /> phép chia có dư thì kết quả để ở dạng phân số. Với cách hướng dẫn, gợi ý, <br /> học sinh sẽ giải được bài toán như sau :<br />     Đổi : 1 giờ 40 phút = 1   giờ =   giờ<br /> Quãng đường người đi xe máy đã đi là :<br /> <br />           35 x    =  (km)<br /> <br />                    Đáp số :  (km)<br /> <br /> Với dạng toán này, yêu cầu của bài đặt ra là tìm một trong các đại  <br /> lượng   vận   tốc,   quãng   đường,   thời   gian.   Trong   đó   có   những   đại   lượng  <br /> muốn tìm phải dựa vào dữ liệu đã cho.<br /> <br /> Ví dụ : Một con ngựa chạy đua trên quãng đường 15 km hết 20 phút.  <br /> Tính vận tốc của con ngựa đó với đơn vị đo là m/phút.<br /> <br /> Đối với bài tập này, học sinh thường nhầm lẫn là có đủ dữ liệu, chỉ <br /> cần thay vào công thức sẽ được kết quả ( vận tốc là 15 : 20 = 0,75m/phút). <br /> Các em thường quên mất rằng đơn vị quãng đường đã cho chưa tương ứng <br /> với đơn vị  vận tốc cần tìm. Với dạng bài này, giáo viên hướng dẫn học  <br /> sinh tóm tắt bài toán như sau :<br /> <br /> s = 15 km = .... m ?<br /> <br /> t = 20 phút<br /> <br /> v =  .?.. m/phút<br /> <br /> Thông qua việc tóm tắt bài toán, học sinh sẽ biết để có đơn vị đo vận <br /> tốc là m/phút thì đơn vị  quãng đường phải là mét. Từ  đó học sinh sẽ  đổi <br /> đơn vị ki­ lô­mét thành đơn vị mét để giải bài toán.<br /> <br /> <br /> ­ 8 ­ <br />  Đổi : 15km = 15000 m<br /> <br /> Vận tốc chạy của con ngựa là :<br /> <br /> 15000 : 20 = 750 (m/phút)<br /> <br />        Đáp số : 750 m/phút<br /> <br /> Để  giúp học sinh khắc phục những nhầm lẫn khi giải các dạng bài <br /> tập này, giáo viên cần khắc sâu kiến thức ngay trong bài học, củng cố  lại  <br /> trong các bài tập, tạo cho học sinh có thói quen cẩn thận khi làm toán.<br /> <br /> 3.2.2 Đưa các bài toán chuyển động đều về từng dạng để giải<br /> <br /> Đối với toán chuyển động đều, có những bài toán chuyển động cần <br /> sự  suy luận, phán đoán thì mới tìm ra hướng giải. Tuy nhiên sự  suy luận  <br /> của các em còn hạn chế, hơn nữa, đây là loại toán khó nên các em rất khó  <br /> xác định và giải. Do đó giáo viên cần hướng dẫn, giúp các em đưa các bài <br /> toán về  từng dạng và có cách giải, theo đó có một số  dạng toán chuyển <br /> động cơ bản sau :<br /> <br /> * Dạng toán chỉ có một chuyển động tham gia<br /> <br /> Với dạng toán chuyển động chỉ  có một chuyển động tham gia, khi <br /> cho biết hai đại lượng, yêu cầu phải tìm một đại lượng còn lại, thường thì  <br /> phải giải bài toán phụ để tìm đại lượng còn lại. <br /> <br /> Ví dụ : Một ô tô đi từ A lúc 7 giờ 30 phút và đến B lúc 12 gời 15 phút  <br /> với vận tốc 46km/giờ. Tính quãng đường AB.<br /> <br /> Yêu cầu của bài này là tính quãng đường khi biết vận tốc và thời <br /> gian, tuy nhiên học sinh lại nhầm lẫn và không biết cách tính thời gian ô tô  <br /> đi hết quãng đường. Do đó giáo viên gợi ý, hướng dẫn học sinh như sau :<br /> <br /> Tìm thời gian ô tô đi hết quãng đường (Lấy thời gian đến nơi trừ  đi <br /> thời gian bắt đầu xuất phát). Đơn vị  thời gian tương  ứng với đơn vị  vận  <br /> <br /> ­ 9 ­ <br /> tốc km/giờ (là giờ ). Qua sự hướng dẫn, học sinh có cách giải bài này như <br /> sau :<br /> <br /> Thời gian ô tô đi hết quãng đường AB là :<br /> <br /> 12 giờ 15 phút ­ 7 giờ 30 phút = 4 giờ 45 phút<br /> <br /> Đổi : 4 giờ 45 phút = 4,75 (giờ)<br /> <br /> Độ dài quãng đường AB là :<br /> <br /> 46 x 4,75 = 218,5 (km)<br /> <br />    Đáp số :   218,5 km<br /> <br /> Từ  bài toán trên, các em sẽ  rút ra được cách tính thời gian đối với  <br /> loại toán này như sau : Thời gian đi = thời gian đến nơi ­ thời gian đầu xuất  <br /> phát. Từ đây giáo viên sẽ hướng dẫn giúp học sinh rút ra được một số công  <br /> thức :<br /> <br /> Thời gian đi = thời gian đến ­ thời gian xuất phát ­ thời gian nghỉ.<br /> <br /> Thời gian đến nơi = thời gian xuất phát + thời đi + thời gian nghỉ.<br /> <br /> Thời gian khởi hành = thời gian đến nơi ­ (thời gian đi + thời gian  <br /> nghỉ)<br /> <br /> Ví dụ: Một ô tô đi từ Hà Nội lúc 6 giờ 15 phút và đến Hải phòng lúc  <br /> 8 giờ 56 phút. Vận tốc của ô tô là 45 km/giờ. Giữa đường ô tô nghỉ 25 phút.  <br /> Tính quãng đường từ Hà Nội đến Hải phòng.<br /> <br /> Với bài này, yêu cầu học sinh tính quãng đường khi biết vận tốc, còn <br /> muốn tìm thời gian thì phải giải bài toán phụ. Giáo viên hướng dẫn, gợi ý  <br /> bằng tóm tắt sau :<br /> <br /> Quãng đường = vận tốc   x   thời gian đi thực tế <br /> <br />    =   45         x                 ?<br /> <br /> ­ 10 ­ <br />  Nhìn vào sơ đồ và cách tính thời gian nêu trên, học sinh sẽ giải được <br /> bài toán như sau :<br /> <br /> Thời gian thực tế ô tô đi từ Hà Nội đến Hải Phòng là :<br /> <br />   8 giờ 56 phút ­ (6 giờ 15 phút +25 phút) =   (giờ)<br /> <br /> Quãng đường từ Hà Nội đến Hải Phòng là :<br /> <br /> 45  x     = 102 (km)<br /> <br /> Đáp số :   102 km<br /> <br /> * Dạng toán có từ hai chuyển động<br /> <br /> Trong toán chuyển động đều thì đây là dạng khó và phức tạp nhất, <br /> bởỉ  vì muốn tìm đại lượng chưa biết trong dạng toán này, học sinh phải <br /> suy luận và có thể phải đặt giả  thiết khi giải. Một điều khó khăn là dạng <br /> toán này các em được học rất ít nên không có điều kiện luyện tập. Dạng  <br /> toán này có rất nhiều loại như  : Chuyển động cùng chiều, chuyển động <br /> ngược chiều, chuyển động trên dòng nước, .....<br /> <br /> Để học sinh nắm được cách giải, giáo viên sẽ  lựa chọn, hướng dẫn  <br /> học sinh tìm và đưa các bài toán đó về từng loại cụ thể để giải.<br /> <br /> Ví dụ  :  Một xe máy đi từ  A lúc 8 giờ  37 phút với vận tốc là 36  <br /> km/giờ. Đến 11 giờ 7 phút một ô tô cũng đi từ A đuổi theo xe máy với vận  <br /> tốc 54 km/giờ. Hỏi ô tô đuổi kịp xe máy lúc mấy giờ.<br /> <br /> Giáo viên hướng dẫn học sinh bằng hệ thống câu hỏi gợi ý sau :<br /> <br /> + Đây là loại toán nào ? (Loại toán chuyển động cùng chiều, không  <br /> cùng lúc, cách nhau một khoảng cách cho trước, tìm thời điểm gặp nhau)<br /> <br /> + Khi xe ô tô bắt đầu đi thì cách xe máy bao nhiêu km ?  (Xe máy xuất  <br /> phát trước ô tô bao nhiêu thời gian, vận tốc xe máy là bao nhiêu ?<br /> <br /> + Sau mỗi giờ, ô tô gần xe máy bao nhiêu km ?<br /> ­ 11 ­ <br />  + Sau bao lâu ô tô đuổi kịp xe máy ?<br /> <br /> + Ô tô đuổi kịp xe máy lúc mấy giờ  ? ( giờ  khởi hành cộng với thời  <br /> gian ô tô đi để đuổi kịp xe máy)<br /> <br /> Từ gợi ý, hướng dẫn học sinh giải như sau :<br /> <br /> Thời gian xe máy đi trước ô tô là :<br /> <br /> 11 giờ 7 phút ­ 8giờ 30 phút = 2 giờ 30 phút ( 2,5 giờ)<br /> <br /> Đến 11giờ 7 phút xe máy đã đi được quãng đường là :<br /> <br /> 36 x 2,5 = 90 (km)<br /> <br /> ( Bài toán đưa về loại chuyển động cùng chiều, đuổi nhau)<br /> <br />     Ô tô                           xe máy                                     Nơi gặp nhau<br />   <br />     A           90 km         B                                              C<br /> Sau mỗi giờ, ô tô gần xe máy là : <br /> <br /> 54 ­ 36 = 18 (km)<br /> <br /> Thời gian ô tô đuổi kịp xe máy là :<br /> <br /> 90 : 18 = 5 (giờ)<br /> <br /> Ô tô đuổi kịp xe máy lúc : <br /> <br /> 11 giờ 7 phút + 5 giờ = 16 giờ 7 phút<br /> <br />               Đáp số : 16 giờ 7 phút<br /> <br /> Từ  bài  toán trên cho thấy, khoảng cách cho trước  chính là quãng  <br /> đường mà xe máy đã đi trước khi ô tô xuất phát. Thời gian để ô tô đuổi kịp <br /> xe máy chính là khoảng cách giữa hai xe chia cho hiệu vận tốc. Bài toán <br /> đưa về  loại chuyển động cùng chiều, đuổi nhau, tìm thời điểm (lúc) gặp <br /> nhau. Qua đó ta có công thức cho loại toán này như sau :<br /> <br /> <br /> ­ 12 ­ <br />  Thời gian đuổi kịp là :<br /> <br /> t = s : (v1  ­ v2 )   với v1  > v2 , s là khoảng cách 2 chuyển động<br /> <br /> Với loại chuyển động ngược chiều thì thì<br /> <br /> Thời gian đuổi kịp là :<br /> <br /> t = s : (v1  + v2 )   s là khoảng cách 2 chuyển động<br /> <br /> Ngoài chuyển động cùng chiều, ngược chiều thì trong chương trình <br /> còn có loại toán đặc biệt, đó là loại chuyển động trên mặt nước, loại toán <br /> tương đối khó nên giáo viên cần giúp các em hiểu bản chất của lạoi toán <br /> này.<br /> <br /> Ví dụ  : Một thuyền máy đi xuôi dòng từ  bến A đến bến B. Vận tốc  <br /> của   thuyền   khi   nước   lặng   là   22,6km/giờ   và   vận   tốc   dòng   nước   là  <br /> 2,2km/giờ. Sau 1 giờ 15 phút thì thuyền máy đến B. Tính độ dài quãng sông  <br /> AB.<br /> <br /> Bài toán này có yếu tố vận tốc của dòng nước nên làm thay đổi vận <br /> tốc thuyền máy khi đi xuôi dòng và ngược dòng. Nếu không để  ý yếu tố <br /> này thì học sinh tìm quãng đường bằng cách lấy vận tốc thuyền nhân với <br /> thời gian. Để học sinh giải bài toán này, giáo viên cần hướng dẫn, gợi mở <br /> để các em tìm ra cách giải.<br /> <br /> Nếu khi nước chảy thì vận tốc thuyền xuôi dòng tính như thế  nào ?  <br /> (vận tốc thuyền cộng vận tốc dòng nước)<br /> <br /> Vậy độ dài quãng sông AB là bao nhiêu ?<br /> <br /> Bài giải như sau :<br /> <br /> Đổi 1 giờ 15 phút = 1,25 giờ<br /> <br /> Vận tốc thuyền máy khi xuôi dòng là :<br /> <br />     22,6 + 2,2 + 24,8 (km/giờ)<br /> ­ 13 ­ <br />  Độ dài quãng sông AB là :<br /> 24,8 x 1,25 = 31 (km)<br />         Đáp số : 31 km<br /> Với bài toán minh họa trên, giáo viên tiếp tục lựa chọn một số  bài <br /> toán điển hình khác để  hướng dẫn và giúp các em hiểu, nắm bắt và giải <br /> được, đồng thời rút ra kết luận : Nếu vật chuyển động ngược dòng thì có  <br /> lực cản của dòng nước. Từ đó có các công thức cho loại toán này như sau :<br /> <br /> + Vận tốc xuôi dòng = vận tốc vật + vận tốc dòng nước.<br /> <br /> + Vận tốc ngược dòng = vận tốc vật ­ vận tốc dòng nước.<br /> <br /> + Vận tốc dòng nước = (vận tốc xuôi dòng ­  vận tốc ngược dòng) :  <br /> 2<br /> <br /> + Vận tốc vật = (vận tốc xuôi dòng + vận tốc ngược dòng) : 2<br /> <br /> + Vận tốc xuôi dòng ­ vận tốc ngược dòng = vận tốc dòng nước x 2<br /> <br /> Như  vậy, với loại toán chuyển động đều có từ  hai chuyển động là  <br /> loại toán khó, do đó giáo viên cần hướng dẫn tỉ mỉ, gợi mở để học sinh tìm <br /> ra hướng giải, từ đó các em mới có thể nhớ và khác sâu kiến thức hơn.<br /> <br /> 3.3 Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp<br /> <br /> Giáo viên phải nắm vững nội dung chương trình, Chuẩn Kiến thức, <br /> kỹ năng của môn học và từng bài học cụ thể. Thực hiện tốt dạy học theo  <br /> hướng phát huy tính tích cực, chủ động của người học.<br /> <br /> Linh hoạt lựa chọn các hình thức giảng dạy sao cho phù hợp với đối <br /> tượng học sinh, bảo đảm tất cả học sinh đều có cơ hội tham gia và tiếp thu  <br /> được nội dung cơ bản của bài học.<br /> <br /> Giáo viên không ngừng học hỏi, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên <br /> môn, nghiệp vụ.<br /> <br /> <br /> ­ 14 ­ <br />  3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp<br /> <br /> Các giải pháp, biện pháp được nêu trong đề  tài có mối quan hệ chặt  <br /> chẽ  với nhau, có sự  thống nhất và có mục tiêu là hướng học sinh vào quá <br /> trình học tập.<br /> <br /> Giải pháp thứ  nhất là tiền đề, là cơ  sở  giúp giáo viên thực hiện tốt <br /> giải pháp thứ hai và giữa chúng có mối quan hệ mật thiết với nhau.<br /> <br /> Giáo viên cần linh hoạt khi thực hiện các giải pháp, biện pháp nhằm <br /> phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học và tạo hứng thú  <br /> trong học tập. <br /> <br /> 3.5 Kết quả  khảo nghiệm, giá trị  khoa học của vấn đề  nghiên <br /> cứu<br /> <br /> Thực hiện đề tài này đã mang lại những hiệu quả nhất định như  học <br /> sinh nắm vững kiến thức về  số  đo thời gian, biết cách tính quãng đường, <br /> vận tốc, thời gian trong chuyển động; vận dụng để  giải một số  bài toán <br /> chuyển động dạng đặc biệt.  Không những thế, các em còn rất hứng thú, <br /> tích cực và chủ động trong học tập.<br /> <br /> Năm học 2014 ­2015, kết quả khảo nghiệm lớp chưa áp dụng đề tài  <br /> so với lớp đã áp dụng đề tài đều như sau :<br /> <br /> Nắm vững công thức và đơn  Vận dụng giải các dạng <br /> vị đo toán<br /> <br /> Đạt Chưa đạt Đạt Chưa đạt<br /> <br /> Lớp chưa <br /> 10 9 8 11<br /> áp dụng <br /> <br /> Tỉ lệ % 52,6 47,4 42 58<br /> <br /> Lớp đã áp  18 6 15 9<br /> ­ 15 ­ <br />  dụng <br /> <br /> Tỉ lệ % 75 25 62,5 31,8<br /> <br /> 4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn  <br /> đề nghiên cứu.<br /> <br /> Thông   qua   kết   quả   khảo   nghiệm,   giáo   viên   nắm   chắc   được   các <br /> phương pháp dạy học toán chuyển động đều cũng như  các phương pháp <br /> khác và các kiến thức về  toán chuyển động đều trong chương trình môn  <br /> Toán lớp 5.<br /> <br /> Chuẩn bị, nghiên cứu tài liệu, phương tiện dạy học góp phần vào <br /> việc  đổi mới  phương  pháp dạy học, trong  đó giáo viên  đóng vai trò là <br /> người hướng dẫn, còn học sinh là người chủ động, tích cực trong quá trình <br /> học tập để tìm ra kiến thức, kĩ năng.<br /> <br /> Các giải pháp, biện pháp đề  tài nghiên cứu đã có tác động tích cực  <br /> đến đội ngũ giáo viên trong trường; tạo được môi trường học tập vui tươi  <br /> giữa thầy và trò, khích lệ  và khơi dậy được sự  tích cực, chủ  động để  tất  <br /> cả học sinh tham gia vào quá trình học tập, nắm vững và khắc sâu các kiến  <br /> thức về toán chuyển động đều, biết vận dụng để làm bài tập, áp dụng vào  <br /> giải các bài toán chuyển động đều liên quan đến thực tế đời sống.<br /> <br /> III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ<br /> <br /> 1. Kết luận <br /> <br /> Môn Toán lớp 5 chiếm một thời lượng lớn trong chương trình và <br /> đóng vai trò quan trọng, nó cung cấp những kiến thức cơ  bản về  số  học, <br /> các yếu tố  hình học, đo đại lượng, giải toán. Trong đó toán chuyển động  <br /> đều là tuyến kiến thức khó cần khả  năng suy luận, giải quyết vấn đề  có <br /> căn cứ khoa học, chính xác. Nó còn giúp học sinh phát triển trí thông minh,  <br /> <br /> ­ 16 ­ <br /> tư duy độc lập sáng tạo, kích thích óc tò mò, tự khám phá và rèn luyện một  <br /> phong cách làm việc khoa học.<br /> <br /> Đối với giáo viên, muốn nâng cao hiệu quả  dạy học toán chuyển <br /> động đều lớp 5 thì phải thực hiện đổi mới đồng phương pháp dạy học theo <br /> hướng tích cực hóa các hoạt động của học sinh. Vì vậy giáo viên phải tìm  <br /> hiểu, nắm chắc nội dung, chương trình và tuyến kiến thức về toán chuyển <br /> động đều, phải thực sự  tâm huyết yêu nghề, mến trẻ, không ngừng học  <br /> hỏi, trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ của bản thân, đưa chất lượng dạy học  <br /> ngày càng có kết quả cao.<br /> <br /> Bên cạnh đó, việc học sinh chủ động, tích cực trong việc chiếm lĩnh <br /> tri thức là yếu tố  quan trọng cho sự  thành công. Vì vậy giáo viên phải <br /> hướng dẫn, gợi mở để các em tìm ra kiến thức mới; tạo không khí vui tươi, <br /> lành mạnh, khích lệ, động viên các em học tập tốt hơn.<br /> <br /> 2. Kiến nghị <br /> <br />   Đối với nhà trường và giáo viên : Cần làm tốt công tác vận động học  <br /> sinh đi học chuyên cần, nếu học sinh đi học không chuyên cần sẽ   ảnh  <br /> hưởng rất lớn đến chất lượng học tập. Đây là một trong những nhiệm vụ <br /> quan trọng và thường xuyên.<br /> <br /> Giáo viên Tiểu học trước hết phải tâm huyết với nghề, phải phân <br /> loại học sinh ngay từ đầu năm học để có kế hoạch giảng dạy. Ngoài ra còn <br /> phải chuẩn bị  bài, tìm tòi, nghiên cứu tài liệu, sử  dụng phương tiện, đồ <br /> dùng dạy học có hiệu quả.<br /> <br /> Trên đây là “Một số  biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 5 giải toán  <br /> chuyển động đều” mà tôi đã rút ra được trong quá trình giảng dạy . Do thời <br /> gian có hạn, đề tài cũng còn những hạn chế nhất định. Rất mong sự góp ý <br /> <br /> <br /> <br /> ­ 17 ­ <br /> của đồng chí, đồng nghiệp để  những kinh nghiệm trên được đầy đủ  và <br /> hoàn thiện hơn.<br /> <br /> Xin chân thành cảm ơn!<br /> <br /> Người viết<br /> <br /> <br /> <br /> <br />      Nguyễn Văn Quyết<br /> <br /> <br /> NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                       <br /> <br /> CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN<br /> <br /> (Ký tên, đóng dấu)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ 18 ­ <br />