Tài liệu ôn thi tốt nghiệp môn địa năm 2010

Chia sẻ: Ng Tien Quy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

1.211
lượt xem 467
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Công cuộc đổi mới là một cuộc cải cách toàn diện về kinh tế xã hội.Bối cảnh: nước ta đi lên từ một nền kình tế nông nghiệp là chủ yếu, lại chịu hậu quả nặng nề của chiến tranh. Đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, nền kinh tế rơi vào tình trạng khủng hoảng kéo dài. Diễn biến: Công cuộc đổi mới manh nha từ 1979, được xây dựng và đẩy mạnh từ sau 1986. Đổi mới theo xu thế: - Dân chủ hóa đời sống KT-XN.Pháp triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần...

Chủ đề:

Bình luận(2) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu ôn thi tốt nghiệp môn địa năm 2010

PH N I. KI N TH C CƠ B N BÀI 1 . VI T NAM TRÊN ðƯ NG ð I M I VÀ H I NH P I. Ki n th c tr ng tâm: 1) Công cu c ñ i m i là m t cu c c i cách toàn di n v kinh t -xã h i: a/ B i c nh: -Nư c ta ñi lên t m t n n kinh t nông nghi p là ch y u, l i ch u h u qu n ng n c a chi n tranh. -ð u th p k 80 c a th k XX, n n kinh t rơi vào tình tr ng kh ng ho ng kéo dài. b/ Di n bi n: Công cu c ñ i m i manh nha t 1979, ñư c xác ñ nh & ñ y m nh t sau 1986. ð i m i theo 3 xu th : -Dân ch hóa ñ i s ng KT-XH. -Phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n theo ñ nh hư ng XHCN. -Tăng cư ng giao lưu & h p tác v i các nư c trên th gi i. c/ Thành t u ñ t ñư c sau ð i m i: -Thoát ra cu c kh ng ho ng kinh t , l m phát ñư c ñ y lùi. -T c ñ tăng trư ng kinh t cao -Cơ c u kinh t chuy n d ch theo hư ng công nghi p hóa, hi n ñ i hóa -Cơ c u kinh t lãnh th có nhi u chuy n bi n rõ nét, hình thành các vùng kinh t tr ng ñi m. -ð t ñư c thành t u to l n v xoá ñói gi m nghèo, ñ i s ng nhân dân ñư c c i thi n. 2) Nư c ta trong h i nh p qu c t và khu v c: a/ B i c nh: -Toàn c u hóa ñang là xu th t t y u. -Vi t Nam và Hoa Kỳ bình thư ng hóa quan h t ñ u năm 1995 và nư c ta gia nh p ASEAN t tháng 7 năm 1995. -Vi t Nam gia nh p T ch c Thương m i th gi i (WTO). b/ Thành t u ñ t ñư c: -Thu hút m nh ngu n v n ñ u tư nư c ngoài. -H p tác kinh t -khoa h c k thu t, khai thác tài nguyên, b o v môi trư ng, an ninh khu v c…ñư c ñ y m nh. -T ng giá tr xu t nh p kh u ngày càng tăng. 3) M t s ñ nh hư ng chính ñ ñ y m nh công cu c ñ i m i. - Th c hi n tăng trư ng ñi ñôi v i xoá ñói gi m gi m nghèo - Hoàn thi n cơ ch chính sách c a n n kinh t tri th c. - ð y m nh CNH- HðH g n v i n n kinh t tri th c. - Phát tri n b n v ng, b o v tài nguyên môi trư ng. - ð y m nh phát tri n y t giáo d c … II. Tr l i câu h i và bài t p: 1) B i c nh qu c t nh ng năm cu i th k XX có nh hư ng như th nào ñ n công cu c ñ i m i nư c ta? B i c nh qu c t nh ng năm cu i th k XX có nh hư ng ñ n công cu c ñ i m i nư c ta: -Xu hư ng tăng cư ng quan h , liên k t qu c t m r ng ñã thúc ñ y quá trình h i nh p, ñ i m i nhanh chóng và toàn di n n n KT-XH ñ t nư c. -Vi c phát tri n m nh m khoa h c, công ngh cho phép nư c ta h c t p kinh nghi m s n xu t, tranh th ngu n v n và khoa h c, công ngh t bên ngoài góp ph n phát tri n kinh t . -B i c nh qu c t ñ t nư c ta vào th b c nh tranh quy t li t v kinh t nên c n có nh ng chính sách thích h p nh m phát tri n n ñ nh b n v ng v m t KT-XH. 2) T i sao nư c ta ñ t ra v n ñ ñ i m i KT-XH? -Sau khi ñ t nư c th ng nh t năm 1975, n n kinh t nư c ta ch u h u qu n ng n c a chi n tranh và l i ñi lên t m t n n nông nghi p l c h u. -B i c nh trong nư c và qu c t cu i th p k 70, ñ u th p k 80 c a th k XX di n bi n h t s c ph c t p.
-Nư c ta n m trong tình tr ng kh ng ho ng kinh t - xã h i kéo dài. L m phát m c 3 con s , ñ i s ng ngư i dân khó khăn. -Nh ng ñư ng l i và chính sách cũ phông phù h p v i tình hình m i. Vì v y, ñ thay ñ i b m t kinh t c n ph i ñ i m i. 3) Công cu c ð i m i ñã ñ t ñư c nh ng thành t u to l n nào? -Nư c ta ñã thoát kh i tình tr ng kh ng ho ng kinh t - xã h i kéo dài. L m phát ñư c ñ y lùi và ki m ch m c m t con s . -T c ñ tăng trư ng kinh t khá cao. T l tăng trư ng GDP t 0,2 % vào giai ño n 1975 - 1980 ñã tăng lên 6,0 % và năm 1988, tăng lên 8,4 % vào năm 2005. -Cơ c u kinh t chuy n d ch theo hư ng công nghi p hóa, hi n ñ i hóa. Cho t i ñ u th p k 90 c a th k XX, trong cơ c u GDP, nông nghi p chi m t tr ng cao nh t, công nghi p và xây d ng chi m t tr ng nh . T ng bư c t tr ng c a khu v c nông – lâm – ngư nghi p gi m, ñ n năm 2005 ñ t ch còn 21,0 %. T tr ng c a công nghi p và xây d ng tăng nhanh nh t, ñ n năm 2005 ñ t x p x 41 %, vư t c t tr ng c a khu v c d ch v (38,0 %). -Cơ c u kinh t theo lãnh th cũng chuy n bi n rõ nét. M t m t hình thành các vùng kinh t tr ng ñi m, phát triên các vùng chuyên canh quy mô l n, các trung tâm công nghi p và d ch v l n. M t khác, nh ng vùng sâu, vùng xa, vùng núi và biên gi i, h i ñ o cũng ñư c ưu tiên phát tri n. -Nư c ta ñ t ñư c nh ng thành t u to l n trong xóa ñói gi m nghèo, ñ i s ng v t ch t và tinh th n c a ñông ñ o nhân dân ñư c c i thi n rõ r t. 4) Hãy nêu nh ng s ki n ñ ch ng t nư c ta ñang t ng bư c h i nh p n n kinh t khu v c và th gi i. -T ñ u năm 1995, Vi t Nam và Hoa Kỳ bình thư ng hóa quan h . -Tháng 7-1995, Vi t Nam là thành viên chính th c c a ASEAN. -Th c hi n các cam k t c a AFTA (khu v c m u d ch t do ASEAN), tham gia Di n ñàn h p tác kinh t châu Á-Thái Bình Dương (APEC), ñ y m nh quan h song phương và ña phương. -Năm 2007, Vi t Nam chính th c là thành viên c a T ch c Thương m i th gi i (WTO). BÀI 2 . V TRÍ ð A LÝ, PH M VI LÃNH TH I. Ki n th c tr ng tâm: I.V trí ñ a lý: - N m rìa ðông c a bán ñ o ðông Dương, g n trung tâm khu v c ðNA. - H to ñ ñ a lý: + Vĩ ñ : 23023’B - 8034’B + Kinh ñ : 102009’ð - 109024’ð - N m múi gi th 7. II. Ph m vi lãnh th : a. Vùng ñ t: - Di n tích ñ t li n và các h i ñ o 331.212 km2. - Biên gi i có hơn 4600 km, ti p giáp các nư c Trung Qu c, Lào, Campuchia. - ðư ng b bi n dài 3260 km, có 28 t nh, thành giáp bi n. - Nư c ta có 4000 ñ o l n nh , trong ñó có 2 qu n ñ o Trư ng Sa (Khánh Hoà), Hoàng Sa (ðà N ng). b. Vùng bi n: Di n tích kho ng 1 tri u km2 g m n i thu , lãnh h i, vùng ti p giáp lãnh h i, vùng ñ c quy n kinh t và vùng th m l c ñ a. c. Vùng tr i: kho ng không gian bao trùm trên lãnh th . III. Ý nghĩa c a v trí ñ a lý: a. Ý nghĩa v t nhiên - Thiên nhiên mang tính ch t nhi t ñ i m gió mùa. - Thiên nhiên ch u nh hư ng sâu s c c a bi n. - ða d ng v ñ ng – th c v t và có nhi u tài nguyên khoáng s n. - Có s phân hoá ña d ng v t nhiên: phân hoá B c – Nam, mi n núi và ñ ng b ng… * Khó khăn: bão, lũ l t, h n hán… b. Ý nghĩa v KT, VH, XH và qu c phòng - V kinh t :
+ Có nhi u thu n l i ñ phát tri n giao thương v i các nư c trên th gi i. Là c a ngõ ra bi n thu n l i cho Lào, ðông B c Thái Lan, Tây Nam Trung Qu c. T o ñi u ki n th c hi n chính sách m c a, h i nh p v i các nư c trên th gi i. + Vùng bi n r ng l n, giàu có, phát tri n các ngành kinh t bi n (khai thác, nuôi tr ng, ñánh b t h i s n, giao thông bi n, du l ch…) - V văn hóa- xã h i: thu n l i cho nư c ta chung s hoà bình, h p tác h u ngh và cùng phát tri n v i các nư c láng gi ng và các nư c trong khu v c ðNA. - V chính tr qu c phòng: v trí quân s ñ c bi t quan tr ng c a vùng ðNA. II. Tr l i câu h i và bài t p: 1) V trí ñ a lý nư c ta mang ñ n nh ng thu n l i và khó khăn gì cho quá trình phát tri n KT-XH ? a/ Thu n l i: -Thu n l i giao lưu buôn bán, văn hóa v i các nư c trong khu v c và th gi i. -Thu hút các nhà ñ u tư nư c ngoài. -Ngu n khoáng s n phong phú là cơ s quan tr ng phát tri n công nghi p. -Khí h u nhi t ñ i m gió mùa thu n l i cho sinh ho t, s n xu t và s sinh trư ng, phát tri n các lo i cây tr ng, v t nuôi. -Thu n l i phát tri n t ng h p kinh t bi n. -SV phong phú, ña d ng v s lư ng và ch ng lo i. b/ Khó khăn: Thiên tai thư ng x y ra: bão, lũ…, v n ñ an ninh qu c phòng h t s c nh y c m. 2) Nêu ý nghĩa c a v trí ñ a lý nư c ta. a/ Ý nghĩa v t nhiên - N m hoàn toàn trong vành ñai nhi t ñ i và ch u nh hư ng c a khu v c gió mùa châu Á làm cho thiên nhiên nư c ta mang tính ch t nhi t ñ i m gió mùa. Giáp bi n ðông nên ch u nh hư ng sâu s c c a bi n, thiên nhiên b n mùa xanh t t. - N m nơi g p g c a nhi u lu ng di cư ñ ng th c v t t o nên s ña d ng v ñ ng – th c v t. -N m trên vành ñai sinh khoáng châu Á-Thái Bình Dương nên có nhi u tài nguyên khoáng s n. - Có s phân hoá ña d ng v t nhiên: phân hoá B c – Nam, mi n núi và ñ ng b ng… * Khó khăn: bão, lũ l t, h n hán… b/ Ý nghĩa v kinh t , văn hóa, xã h i và qu c phòng. - V kinh t : + Có nhi u thu n l i ñ phát tri n c v giao thông hàng h i, hàng không, ñư ng b v i các nư c trên th gi i. T o ñi u ki n th c hi n chính sách m c a, h i nh p v i các nư c trên th gi i. + Vùng bi n r ng l n, giàu có, phát tri n các nghành kinh t (khai thác, nuôi tr ng, ñánh b t h i s n, giao thông bi n, du l ch…) - V văn hóa- xã h i: n m nơi giao thoa các n n văn hóa nên có nhi u nét tương ñ ng v l ch s , văn hóa . ðây cũng là thu n l i cho nư c ta chung s ng hoà bình, h p tác h u ngh và cùng phát tri n v i các nư c láng gi ng và các nư c trong khu v c ðông Nam Á. - V chính tr qu c phòng: v trí quân s ñ c bi t quan tr ng c a vùng ðông Nam Á. Bi n ðông có ý nghĩa chi n lư c trong công cu c phát tri n và b o v ñ t nư c. *Khó khăn: v a h p tác v a c nh tranh quy t li t trên th trư ng th gi i. 3) Hãy cho bi t vai trò c a các ñ o và qu n ñ o ñ i v i quá trình phát tri n kinh t nư c ta. -Phát tri n kinh t ñ o và qu n ñ o là m t b ph n quan tr ng không th tách r i trong chi n lư c phát tri n kinh t nư c ta. -Các ñ o và qu n ñ o là kho tàng v tài nguyên khoáng s n, thu s n… -Kinh t ñ o và qu n ñ o góp ph n t o nên s phong phú v cơ c u kinh t nư c ta, nh t là ngành du l ch bi n. -Các ñ o và qu n ñ o là nơi trú ng an toàn c a tàu bè ñánh b t ngoài khơi khi g p thiên tai.
-ð c bi t các ñ o và qu n ñ o có ý nghĩa chi n lư c trong b o v an ninh qu c phòng. Các ñ o và qu n ñ o là h th ng ti n tiêu b o v ñ t nư c, là h th ng căn c ñ nư c ta ti n ra bi n và ñ i dương, khai thác có hi u qu các ngu n l i vùng bi n. BÀI 4. L CH S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N LÃNH TH VI T NAM I. Ki n th c tr ng tâm: * B ng niên bi u ñ a ch t - Giai ño n Ti n Cambri - Giai ño n C ki n t o - Giai ño n Tân ki n t o I. Giai ño n Ti n Cambri: - ðây là giai ño n c nh t, kéo dài nh t trong l ch s phát tri n c a lãnh th Vi t Nam: Cách ñây 2 t năm, k t thúc cách ñây 540 tri u năm. a. Ch di n ra trong m t ph m vi h p trên ph n lãnh th nư c ta như: Vòm sông Ch y, Hoàng Liên Sơn, sông Mã, ñ a kh i Kon Tum… b. Các thành ph n t nhiên r t sơ khai ñơn ñi u - Khí quy n r t loãng, h u như chưa có ôxi - Thu quy n h u như chưa có l p nư c trên m t - Sinh v t nghèo nàn: t o, ñ ng v t thân m m: s a, h i quỳ…. 2. Giai ño n C ki n t o -Th i gian di n ra là 475 tri u năm. -K t thúc cách ñây 65 tri u năm. -ð c ñi m khái quát : +Di n ra trong th i gian khá dài. +Có nhi u bi n ñ ng m nh m nh t trong l ch s phát tri n t nhiên nư c ta. +L p v c nh quan nhi t ñ i nư c ta ñã r t phát tri n. -Ý nghĩa c a giai ño n C ki n t o ñ i v i thiên nhiên Vi t Nam: ð i b ph n lãnh th nư c ta ñã ñư c ñ nh hình. 3. Giai ño n Tân ki n t o -B t ñ u t k Palêôgen cách ñây 65 tri u năm, tr i qua k Nêôgen, k ð T và kéo dài ñ n ngày nay. -Giai ño n di n ra ng n nh t. -Ch u s tác ñ ng m nh m c a kỳ v n ñ ng t o núi Anpi và nh ng bi n ñ i khí h u có quy mô toàn c u. -Các quá trình ñ a m o : ho t ñ ng xâm th c, b i t ñư c ñ y m nh, h th ng sông su i ñã b i ñ p nh ng ñ ng b ng châu th , các khoáng s n có ngu n g c ngo i sinh ñư c hình thành. -ði u ki n thiên nhiên nhi t ñ i m ñư c th hi n rõ nét trong các quá trình phong hóa và hình thành ñ t, trong ngu n nhi t m d i dào c a khí h u, s phong phú và ña d ng c a th như ng và gi i sinh v t ñã t o nên di n m o và s c thái c a thiên nhiên nư c ta ngày nay. II. Tr l i câu h i và bài t p: 1) L ch s hình thành phát tri n c a Trái ð t ñã tr i qua bao nhiêu giai ño n? ðó là nh ng giai ño n nào? L ch s hình thành và phát tri n c a Trái ð t ñã tr i qua 3 giai ño n ñó là: - Giai ño n Ti n Cambri, giai ño n c nh t và kéo dài nh t - hơn 2 t năm - Giai ño n C ki n t o, ti p n i giai ño n Ti n Cambri, kéo dài 475 tri u năm. - Giai ño n Tân ki n t o, giai ño n cu i cùng trong l ch s hình thành và phát tri n lãnh th nư c ta, kéo dài t i ngày nay. 2) Vì sao nói giai ño n Ti n Cambri là giai ño n hình thành n n móng ban ñ u c a lãnh th Vi t Nam? giai ño n ti n Cambri l p v Trái ñ t chưa ñư c hình thành rõ ràng và có r t nhi u bi n ñ ng, ñây là giai ño n sơ khai c a l ch s Trái ð t. Các ñá bi n ch t tu i ti n Cambri làm nên nh ng n n móng ban ñ u c a lãnh th nư c ta.
Trên lãnh th nư c ta lúc ñó ch có các m ng n n c như: Vòm sông Ch y, Hoàng Liên Sơn, cánh cung sông Mã, kh i nhô Kon Tum làm h t nhân t o thành nh ng ñi m t a cho s phát tri n lãnh th sau này. 3) Giai ño n ti n Cambri nư c ta có nh ng ñ c ñi m gì? a/ Là giai ño n c nh t và kéo dài nh t trong l ch s phát tri n lãnh th Vi t Nam. Các ñá bi n ch t c nh t ñư c phát hi n Kon Tum, Hoàng Liên Sơn có tu i cách ñây 2-3 t năm. Và k t thúc cách ñây 540 tri u năm. b/ Ch di n ra trong m t ph m vi h p trên ph n lãnh th nư c ta hi n nay: ch di n ra các vùng núi và ñ s nh t nư c ta. c/ Trong giai ño n này các ñi u ki n c ñ a lý còn r t sơ khai và ñơn ñi u: L p v th ch quy n, khí quy n ban ñ u còn r t m ng, thu quy n m i xu t hi n v i s t ch t các l p nư c trên b m t. Sinh v t b t ñ u xu t hi n d ng sơ khai và ñơn ñi u như: t o, ñ ng v t thân m m… 4) Nên ñ c ñi m c a giai ño n C ki n t o trong l ch s hình thành và phát tri n lãnh th nư c ta? a/ Di n ra trong th i kỳ khá dài, t i 475 tri u năm. Giai ño n c ki n b t ñ u t k Cambri, cách ñây 540 tri u năm, tr i qua hai ñ i C sinh và Trung sinh, ch m d t vào k Krêta, cách ñây 65 tri u năm. b/ Là giai ño n có nhi u bi n ñ ng m nh m nh t trong l ch s phát tri n t nhiên nư c ta. Trong giai ño n này t i lãnh th nư c ta hi n nay có nhi u khu v c chìm ng p dư i bi n trong các pha tr m tích và ñư c nâng lên trong các pha u n n p c a các kỳ v n ñ ng t o núi Calêñôni và Hecxini thu c ñ i C sinh, các kỳ v n ñ ng t o núi Inñôxini và Kimêri thu c ñ i Trung sinh. ð t ñá c a giai ño n này r t c , có c các lo i tr m tích (tr m tích bi n và tr m tích l c ñ a), macma và bi n ch t. Các ñá tr m tích bi n phân b r ng kh p trên lãnh th , ñ c bi t ñá vôi tu i ðêvon và Cacbon- Pecmi có nhi u mi n B c. Các ho t ñ ng u n n p và nâng lên di n ra nhi u nơi : trong ñ i C sinh là các ñ a kh i thư ng ngu n sông Ch y, kh i nâng Vi t B c, ñ a kh i Kon Tum; trong ñ i Trung sinh là các dãy núi có hư ng Tây B c – ðông Nam Tây B c và B c Trung B , các dãy núi có hư ng vòng cung ðông B c và khu v c núi cao Nam Trung B . Kèm theo các ho t ñ ng u n n p t o núi và s t võng là các ñ t gãy, ñ ng ñ t có các lo i ñá macma xâm nh p và mac ma phun trào như granit, riôlit, anñêzit cùng các khoáng quý như : ñ ng, s t, thi c, vàng , b c, ñá quý. c/ Là giai ño n l p v c nh quan ñ a lý nhi t ñ i nư c ta ñã r t phát tri n. Các ñi u ki n c ñ a lý c a vùng nhi t ñ i m nư c ta vào giai ño n này ñã ñư c hình thành và phát tri n thu n l i mà d u v t ñ l i là các hóa ñá san hô tu i C sinh, các hóa ñá than tu i Trung sinh cùng nhi u loài sinh v t c khác. Có th nói v cơ b n ñ i b ph n lãnh th Vi t Nam hi n nay ñã ñư c ñ nh hình t khi k t thúc giai ño n c ki n t o. 5) Vì sao nói giai ño n C ki n t o là giai ño n có tính ch t quy t ñ nh ñ n l ch s phát tri n lãnh th nư c ta? -Trong giai ño n này nhi u b ph n lãnh th ñư c nâng lên trong các pha u n n p c a các kỳ v n ñ ng t o núi Calêñôni và Hecxini thu c ñ i C sinh, các kỳ v n ñ ng t o núi Inñôxini và Kimêri thu c ñ i Trung sinh hình thành các khu v c lãnh th nư c ta. -Giai ño n này cũng còn có các s t võng, ñ t gãy hình thành các lo i ñá và các lo i khoáng s n trên lãnh th nư c ta. -Các ñi u ki n c ñ a lý c a vùng nhi t ñ i m nư c ta giai ño n này ñư c hình thành và phát tri n thu n l i. 6) Hãy nêu ñ c ñi m c a giai ño n Tân ki n t o trong l ch s hình thành và phát tri n lãnh th nư c ta? a/ Di n ra ng n nh t trong l ch s hình thành và phát tri n c a t nhiên nư c ta (b t ñ u cách ñây 65 triê năm và d n ti p t c cho ñ n ngày hôm nay). b/ Ch u s tác ñ ng m nh m c a kỳ v n ñ ng t o núi Anpơ-Hymalaya và nh ng bi n ñ i khí h u có quy mô toàn c u:
+ V n ñ ng t o núi Anpơ - Hymalaya có tác ñ ng ñ n lãnh th nư c ta b t ñ u t k Nêôgen, cách ñây 23 tri u năm, cho ñ n ngày nay. + Do ch u tác ñ ng c a v n ñ ng t o núi Anpơ - Hymalaya, trên lãnh th nư c ta ñã x y ra các ho t ñ ng như: u n n p, ñ t gãy, phun trào macma, nâng cao và h th p ñ a hình, b i l p các b n trũng l c ñ a. Cũng vào giai ño n này, ñ c bi t trong k ð T , khí h u Trái ð t có nh ng bi n ñ i l n v i nh ng th i kỳ băng hà gây nên tình tr ng dao ñ ng l n c a m c nư c bi n. ðã có nhi u l n bi n ti n và bi n lùi trên lãnh th nư c ta mà d u v t ñ l i là th m bi n, c n cát, các ng n nư c trên vách ñá vùng ven bi n và các ñ o ven b . c/ Là giai ño n ti p t c hoàn thi n các ñi u ki n t nhiên làm cho ñát nư c ta có di n m o và ñ c ñi m t nhiên như hi n nay. nh hư ng c a ho t ñ ng Tân ki n t o nư c ta làm cho các quá trình ñ a m o như ho t ñ ng xâm th c, b i t ñư c ñ y m nh, h th ng sông su i ñã b i ñ p nên nh ng ñ ng b ng châu th r ng l n, mà ñi n hình nh t là ñ ng b ng B c B và ñ ng b ng Nam B , các khoáng s n có ngu n g c ngo i sinh ñư c hình thành như d u m , khí ñ t, than nâu, bôxit. Các ñi u ki n t nhiên nhi t ñ i m ñã ñư c th hi n rõ nét trong quá trình t nhiên như quá trình phong hóa và hình thành ñ t, trong ngu n nhi t m d i dào c a khí h u, lư ng nư c phong phú c a m ng lư i sông ngòi và nư c ng m, s phong phú và ña d ng c a th như ng và gi i sinh v t ñã t o nên di n m o và s c thái c a thiên nhiên nư c ta ngày nay. 7) Tìm các d n ch ng ñ kh ng ñ nh giai ño n Tân ki n t o v n còn ñang ti p di n nư c ta cho ñ n t n ngày nay. -Dãy Hoàng Liên Sơn n m rìa c a dãy Hymalaya v n ñang ñư c ti p t c nâng cao do các ho t ñ ng ñ a ch t khu v c Hymalaya. -Các ñ ng b ng l n nư c ta v n ti p t c quá trình thành t o và m r ng. ðBSCL m i năm l n ra bi n t 60-80m. BÀI 6. ð T NƯ C NHI U ð I NÚI I. Ki n th c tr ng tâm: I. ð c ñi m chung c a ñ a hình: 1. ð a hình ñ i núi chi m ph n l n di n tích nhưng ch y u là ñ i núi th p + ð i núi chi m 3/4 di n tích c nư c, ðB chi m 1/4 di n tích c nư c. + ð i núi th p, n u k c ñ ng b ng thì ñ a hình th p dư i 1000m chi m 85% di n tích , núi cao trên 2000m chi m kho ng 1% di n tích c nư c. 2. C u trúc ñ a hình nư c ta khá ña d ng: - ð a hình ñư c tr hóa và có tính phân b t rõ r t. - ð a hình th p d n t Tây B c xu ng ðông Nam. - ð a hình g m 2 hư ng chính: + Hư ng Tây B c – ðông Nam : Dãy núi vùng Tây B c, B c Trư ng Sơn. + Hư ng vòng cung: Các dãy núi vùng ðông B c, Nam Trư ng Sơn. 3. ð a hình c a vùng nhi t ñ i m gió mùa: l p v phong hóa dày, ho t ñ ng xâm th c-b i t di n ra m nh m . 4.ð a hình ch u tác ñ ng m nh m c a con ngư i: d ng ñ a hình nhân t o xu t hi n ngày càng nhi u: công trình ki n trúc ñô th , h m m , giao thông, ñê, ñ p, kênh r ch… II. Các khu v c ñ a hình: A. Khu v c ñ i núi: 1. ð a hình núi chia làm 4 vùng: a. Vùng núi ðông B c + N m t ng n S.H ng v i 4 cánh cung l n (Sông Gâm, Ngân Sơn, B c Sơn, ðông Tri u) ch m ñ u Tam ð o, m v phía b c và phía ñông. + Núi th p ch y u, theo hư ng vòng cung, cùng v i sông C u, sông Thương, sông L c Nam. + Hư ng nghiêng chung Tây B c – ðông Nam, cao phía Tây B c như Hà Giang, Cao B ng. Trung tâm là ñ i núi th p, cao trung bình 500-600 m; giáp ñ ng b ng là vùng ñ i trung du dư i 100 m.
b. Vùng núi Tây B c + Gi a sông H ng và sông C , ñ a hình cao nh t nư c ta, hư ng núi chính là Tây B c – ðông Nam (Hoàng Liên Sơn, Pu Sam Sao, Pu ðen ðinh…) + Hư ng nghiêng: Th p d n v phía Tây; Phía ðông là núi cao ñ s Hoàng Liên Sơn, Phía Tây là núi trung bình d c biên gi i Vi t-Lào, gi a là các dãy núi xen các sơn nguyên, cao nguyên ñá vôi t Phong Th ñ n M c Châu. Xen gi a các dãy núi là các thung lũng sông (S.ðà, S.Mã, S.Chu…) c. Vùng núi B c Trư ng Sơn: + T Nam S.C t i dãy B ch Mã. + Hu ng chung TB-ðN, g m các dãy núi so le, song song, h p ngang, cao 2 ñ u, th p trũng gi a. Phía B c là vùng núi Tây Ngh An, phía Nam là vùng núi Tây Th a Thiên-Hu , gi a là vùng núi ñá vôi Qu ng Bình. +M ch núi cu i cùng là dãy B ch Mã cũng là ranh gi i gi a Trư ng Sơn B c và Trư ng Sơn Nam. d. Vùng núi Nam Trư ng Sơn + G m các kh i núi, cao nguyên ba dan ch y t nơi ti p giáp dãy núi B ch Mã t i bán bình nguyên ðNB, bao g m kh i núi Kon Tum và kh i núi Nam Trung B . + Hư ng nghiêng chung: v i nh ng ñ nh cao trên 2000 m nghiêng d n v phía ðông; còn phía Tây là các cao nguyên x p t ng cao kho ng t 500-1000 m: Plây-Ku, ð k L k, Lâm Viên, Mơ Nông, Di Linh. t o nên s b t ñ i x ng gi a 2 sư n ðông-Tây c a ñ a hình Trư ng Sơn Nam. 2. ð a hình bán bình nguyên và ñ i trung du + N m chuy n ti p gi a mi n núi và ðông B c. + Bán bình nguyên ðNB v i b c th m phù sa c cao kho ng 100 m, b m t ph ba dan cao kho ng 200 m; + D i ñ i trung du rìa phía B c và phía Tây ñ ng b ng sông H ng và thu h p l i rìa ñ ng b ng ven bi n mi n Trung. B. Khu v c ñ ng b ng 1. ðB châu th (ðBSH, ðBSCL) a. ðBSH + ñ/b ng phù sa c a h th ng sông H ng và Thái Bình b i ñ p, ñư c khai phá t lâu, nay ñã bi n ñ i nhi u. + Di n tích: 15.000 km2. + ð a hình: Cao rìa Tây, Tây B c và th p d n v phía bi n, chia c t thành nhi u ô nh . + Trong ñê, không ñư c b i ñ p phù sa hàng năm, g m các ru ng cao b c màu và các ô trũng ng p nư c; Ngoài ñê ñư c b i ñ p phù sa hàng năm. b. ðBSCL + ð ng b ng phù sa ñư c b i t c a sông Ti n và sông H u, m i ñư c khai thác sau ðBSH. + Di n tích: 40.000 km2. + ð a hình: th p và khá b ng ph ng. + Không có ñê, nhưng m ng lư i sông ngòi kênh r ch ch ng ch t, nên vào mùa lũ b ng p nư c, mùa c n nư c tri u l n m nh vào ñ/b ng. Trên b m t ñ/b ng còn có nh ng vùng trũng l n như: ðTM, TGLX 2. ðB ven bi n + ð/b ng do phù sa sông bi n b i ñ p + Di n tích: 15.000 km2. + ð a hình: H p ngang và b chia c t thành t ng ô nh (Ch có ñ ng b ng Thanh Hoá, Ngh An, Qu ng Nam, Phú Yên tương ñ i r ng) + Ph n giáp bi n có c n cát và ñ m phá, ti p theo là ñ t th p trũng, trong cùng ñã b i t thành ñ ng b ng. ð t ít phù sa, có nhi u cát. IV. Th m nh và h n ch v thiên nhiên c a các KV ñ i núi và ñ/b ng trong phát tri n KT-XH 1. KV ñ i núi + Khoáng s n: Nhi u lo i, như: ñ ng, chì, thi c, s t, crôm, bô xít, apatit, than ñá, VLXD…Thu n l i cho nhi u ngành công nghi p phát tri n. + Thu năng: Sông d c, nhi u nư c, nhi u h ch a…Có ti m năng thu ñi n l n.
+ R ng: Chi m ph n l n di n tích, trong r ng có nhi u g quý, nhi u lo i ðTV, cây dư c li u, lâm th s n, ñ c bi t là các vư n qu c gia…Nên thu n l i cho b o t n h sinh thái, b o v môi trư ng, b o v ñ t, khai thác g … + ð t tr ng và ñ ng c : Thu n l i cho hình thành các vùng chuyên canh cây công nghi p (ðNB, Tây Nguyên, Trung du mi n núi phía B c….), vùng ñ ng c thu n l i cho chăn nuôi ñ i gia súc. Vùng cao còn có th nuôi tr ng các loài ðTV c n nhi t và ôn ñ i. + Du l ch: ði u ki n ñ a hình, khí h u, r ng, môi trư ng sinh thái…Thu n l i cho phát tri n du l ch sinh thái, ngh dư ng, tham quan… + H n ch : Xói mòn ñ t, ñ t b hoang hoá, ñ a hình hi m tr ñi l i khó khăn, nhi u thiên tai: lũ quét, mưa ñá, sương mu i…Khó khăn cho sinh ho t và s n xu t c a dân cư, ñ u tư t n kém, chi phí l n cho phòng và kh c ph c thiên tai. 2. KV ñ ng b ng + Thu n l i cho phát tri n n n nông nghi p nhi t ñ i ña d ng, v i nhi u lo i nông s n có giá tr xu t kh u cao. + Cung c p các ngu n l i thiên nhiên khác như: thu s n, khoáng s n, lâm s n. + Thu n l i cho phát tri n nơi cư trú c a dân cư, phát tri n các thành ph , khu công nghi p … + Phát tri n GTVT ñư ng b , ñư ng sông. + H n ch : Bão, Lũ l t, h n hán …thư ng x y ra, gây thi t h i l n v ngư i và tài s n. II. Tr l i câu h i và bài t p: 1) ð a hình nư c ta có nh ng ñ c ñi m cơ b n nào ? a/ ð a hình ñ i núi chi m ph n l n di n tích nhưng ch y u là ñ i núi th p + ð i núi chi m 3/4 di n tích c nư c, ñ ng b ng chi m 1/4 di n tích c nư c. + ð i núi th p chi m hơn 60%, n u k c ñ ng b ng thì ñ a hình th p dư i 1000m chi m 85% di n tích, núi cao trên 2000m chi m kho ng 1% di n tích c nư c. b/ C u trúc ñ a hình nư c ta khá ña d ng: - ð a hình ñư c tr hóa và có tính phân b t rõ r t. - ð a hình th p d n t Tây B c xu ng ðông Nam. - ð a hình g m 2 hư ng chính: + Hư ng Tây B c-ðông Nam: dãy núi vùng Tây B c, B c Trư ng Sơn. + Hư ng vòng cung: các dãy núi vùng ðông B c, Nam Trư ng Sơn. c/ ð a hình c a vùng nhi t ñ i m gió mùa: quá trình xâm th c và b i t di n ra m nh m . d/ ð a hình ch u tác ñ ng m nh m c a con ngư i 2) ð a hình ñ i núi có nh hư ng như th nào ñ n khí h u, sinh v t và th như ng nư c ta ? a/ Khí h u: -Các dãy núi cao chính là ranh gi i khí h u gi a các vùng. Ch ng h n như, dãy B ch Mã là ranh gi i gi a khí h u gi a phía B c và phía Nam-ngăn gió mùa ðông B c t ðà N ng vào; dãy Hoàng Liên Sơn là ranh gi i gi a khí h u gi a Tây B c và ðông B c; dãy Trư ng Sơn t o nên gió Tây khô nóng B c Trung B . -ð cao c a ñ a hình t o nên s phân hóa khí h u theo ñai cao. T i các vùng núi cao xu t hi n các vành ñai khí h u c n nhi t ñ i và ôn ñ i. b/ Sinh v t và th như ng: - vành ñai chân núi di n ra quá trình hình thành ñ t feralit và phát tri n c nh quan r ng nhi t ñ i m gió mùa. Trên các kh i núi cao hình thành ñai r ng c n nhi t ñ i trên núi và ñ t feralit có mùn. Lên cao trên 2.400 m, là nơi phân b c a r ng ôn ñ i núi cao và ñ t mùn alit núi cao. -Th m th c v t và th như ng cũng có s khác nhau gi a các vùng mi n: B c-Nam, ðông-Tây, ñ ng b ng lên mi n núi. 3) ð a hình núi vùng ðông B c có nh ng ñ c ñi m gì ? + N m t ng n sông H ng v i 4 cánh cung l n (Sông Gâm, Ngân Sơn, B c Sơn, ðông Tri u) ch m ñ u Tam ð o, m v phía b c và phía ñông. + Núi th p ch y u, theo hư ng vòng cung, cùng v i sông C u, sông Thương, sông L c Nam. + Hư ng nghiêng chung c a ñ a hình là hư ng Tây B c-ðông Nam.
+ Nh ng ñ nh núi cao trên 2.000 m Thương ngu n sông Ch y. Giáp biên gi i Vi t-Trung là các kh i núi ñá vôi cao trên 1.000 m Hà Giang, Cao B ng. Trung tâm là ñ i núi th p, cao trung bình 500-600 m. 4) ð a hình núi vùng Tây B c có nh ng ñ c ñi m gì ? + Gi a sông H ng và sông C , ñ a hình cao nh t nư c ta, hư ng núi chính là Tây B c-ðông Nam (Hoàng Liên Sơn, Pu Sam Sao, Pu ðen ðinh…) + Hư ng nghiêng: th p d n v phía Tây + Phía ðông là núi cao ñ s Hoàng Liên Sơn, có ñ nh Fan Si Pan cao 3.143 m. Phía Tây là núi trung bình d c biên gi i Vi t-Lào như Pu Sam Sao, Pu ðen ðinh. gi a là các dãy núi xen các sơn nguyên, cao nguyên ñá vôi t Phong Th ñ n M c Châu. Xen gi a các dãy núi là các thung lũng sông (sông ðà, sông Mã, sông Chu…) 5) ð a hình núi vùng Trư ng Sơn B c có nh ng ñ c ñi m gì ? + T Nam sông C t i dãy B ch Mã. + Hu ng núi là hư ng Tây B c-ðông Nam, g m các dãy núi so le, song song, h p ngang. + Cao 2 ñ u, th p trũng gi a. Phía B c là vùng núi Tây Ngh An, phía Nam là vùng núi Tây Th a Thiên-Hu . M ch cu i cùng là dãy B ch Mã-ranh gi i v i vùng núi Trư ng Sơn Nam và là b c ch n ngăn c n các kh i khí l nh tràn xu ng phía Nam. 6) ð a hình núi vùng Trư ng Sơn Nam có nh ng ñ c ñi m gì ? + G m các kh i núi, cao nguyên ba dan ch y t nơi ti p giáp dãy núi B ch Mã t i bán bình nguyên ðông Nam B , bao g m kh i núi Kon Tum và kh i núi Nam Trung B . + Hư ng nghiêng chung: v i nh ng ñ nh cao trên 2000 m nghiêng d n v phía ðông, t o nên th chênh vênh c a ñư ng b bi n có sư n d c. + Phía Tây là các cao nguyên x p t ng tương ñ i b ng ph ng, cao kho ng t 500-800-1000 m: Plây-cu, ð k L k, Lâm Viên, Mơ Nông, Di Linh, t o nên s b t ñ i x ng gi a 2 sư n ðông-Tây c a ñ a hình Trư ng Sơn Nam. 7) V i ñ a hình ñ i núi chi m ¾ di n tích lãnh th , nư c ta có nh ng thu n l i và khó khăn gì ? a/ Thu n l i: + Khoáng s n: Nhi u lo i, như: ñ ng, chì, thi c, s t, crôm, bô xít, apatit, than ñá, v t li u xây d ng…Thu n l i cho nhi u ngành công nghi p phát tri n. + Thu năng: sông d c, nhi u nư c, nhi u h ch a…Có ti m năng thu ñi n l n. + R ng: chi m ph n l n di n tích, trong r ng có nhi u g quý, nhi u lo i ñ ng th c v t, cây dư c li u, lâm th s n, ñ c bi t là các vư n qu c gia…Nên thu n l i cho b o t n h sinh thái, b o v môi trư ng, b o v ñ t, khai thác g … + ð t tr ng và ñ ng c : Thu n l i cho hình thành các vùng chuyên canh cây công nghi p (ðông Nam B , Tây Nguyên, Trung du mi n núi B c B ….), vùng ñ ng c thu n l i cho chăn nuôi ñ i gia súc. Vùng cao còn có th nuôi tr ng các loài ñ ng th c v t c n nhi t và ôn ñ i. + Du l ch: ñi u ki n ñ a hình, khí h u, r ng, môi trư ng sinh thái…thu n l i cho phát tri n du l ch sinh thái, ngh dư ng, tham quan… b/ Khó khăn: xói mòn ñ t, ñ t b hoang hoá, ñ a hình hi m tr ñi l i khó khăn, nhi u thiên tai: lũ quét, mưa ñá, sương mu i…Khó khăn cho sinh ho t và s n xu t c a dân cư, ñ u tư t n kém, chi phí l n cho phòng và kh c ph c thiên tai. 8) Trình bày nh ng ñ c ñi m c a ð ng b ng sông H ng. + Di n tích: 15.000 km2. + ð ng b ng phù sa c a h th ng sông H ng và Thái Bình b i ñ p, ñư c khai phá t lâu, nay ñã bi n ñ i nhi u. + ð a hình: cao rìa Tây, Tây B c và th p d n v phía bi n, chia c t thành nhi u ô nh . + Trong ñê, không ñư c b i ñ p phù sa hàng năm, g m các ru ng cao b c màu và các ô trũng ng p nư c. Ngoài ñê ñư c b i ñ p phù sa hàng năm. 9) Trình bày nh ng ñ c ñi m c a ð ng b ng sông C u Long. + Di n tích: 40.000 km2, l n nh t nư c ta. + ð ng b ng phù sa ñư c b i t c a sông Ti n và sông H u, m i ñư c khai thác sau ðBSH. + ð a hình: th p và khá b ng ph ng.
+ Không có ñê, nhưng m ng lư i sông ngòi kênh r ch ch ng ch t, nên vào mùa lũ b ng p nư c, mùa c n nư c tri u l n m nh vào ñ ng b ng. Trên b m t ñ ng b ng còn có nh ng vùng trũng l n như: ð ng Tháp Mư i, T Giác Long Xuyên. 10) Trình bày nh ng ñ c ñi m c a ð ng b ng ven bi n mi n Trung. + Di n tích: 15.000 km2. + ð ng b ng do phù sa sông bi n b i ñ p + ð a hình: h p ngang và b chia c t thành t ng ô nh , ch có ñ ng b ng Thanh Hoá, Ngh An, Qu ng Nam, Phú Yên tương ñ i r ng. + Ph n giáp bi n có c n cát và ñ m phá, ti p theo là ñ t th p trũng, trong cùng ñã b i t thành ñ ng b ng. ð t ít phù sa, có nhi u cát. 11) Hãy nêu th m nh và h n ch c a khu v c ñ ng b ng. a/ Th m nh: + Là nơi có ñ t phù sa màu m nên thu n l i cho phát tri n n n nông nghi p nhi t ñ i ña d ng, v i nhi u lo i nông s n có giá tr xu t kh u cao. + Cung c p các ngu n l i thiên nhiên khác như: thu s n, khoáng s n, lâm s n. + Thu n l i cho phát tri n nơi cư trú c a dân cư, phát tri n các thành ph , khu công nghi p… + Phát tri n GTVT ñư ng b , ñư ng sông. b/ H n ch : bão, lũ l t, h n hán …thư ng x y ra, gây thi t h i l n v ngư i và tài s n. ðBSH vùng trong ñê phù sa không ñư c b i ñ p d n ñ n ñ t b c màu và t o thành các ô trùng ng p nư c. ðBSCL do ñ a hình th p nên thư ng ng p l t, ch u tác ñ ng m nh m c a sóng bi n và thu tri u, d n t i di n tích ñ t ng p m n, nhi m phèn l n. ð ng b ng ven bi n mi n Trung thì quá nh h p, b chia c t, nghèo dinh dư ng. BÀI 8. THIÊN NHIÊN CH U NH HƯ NG SÂU S C C A BI N I. Ki n th c tr ng tâm: 1. Khái quát v Bi n ðông: - Bi n ðông là m t vùng bi n r ng, có di n tích 3,477 tri u km2. - Là bi n tương ñ i kín. - ð c tính nóng m và ch u nh hư ng c a gió mùa. - Bi n ðông giàu khoáng s n và h i s n. 2. nh hư ng c a Bi n ðông ñ n thiên nhiên Vi t Nam. a. Khí h u: Nh có bi n ðông nên khí h u nư c ta mang tính h i dương ñi u hoà, lư ng mưa nhi u. b. ð a hình và các h sinh thái vùng ven bi n. - ð a hình v nh c a sông, b bi n mài mòn, các tam giác châu v i bãi tri u r ng l n, các bãi cát ph ng, các ñ o ven b và nh ng r n san hô. - Các h sinh thái vùng ven bi n r t ña d ng và giàu có: h sinh thái r ng ng p m n, h sinh thái ñ t phèn, h sinh thái r ng trên ñ o… c. TNTN vùng bi n: - Tài nguyên khoáng s n: d u m , khí ñ t v i tr lư ng l n b Nam Côn Sơn và C u Long, cát, qu ng titan,..,tr lư ng mu i bi n l n t p trung NTB. - Tài nguyên h i s n: các lo i thu h i s n nư c m n, nư c l vô cùng ña d ng (2.000 loài cá, hơn 100 loài tôm…), các r n san hô qu n ñ o Hoàng Sa, Trư ng Sa. d. Thiên tai: - Bão l n, sóng l ng, lũ l t. - S t l b bi n - Hi n tư ng cát bay l n chi m ñ ng ru ng ven bi n mi n Trung… C n có bi n pháp s d ng h p lý, phòng ch ng ô nhi m môi trư ng bi n và phòng ch ng thiên tai, có chi n lư c khai thác t ng h p kinh t bi n. II. Tr l i câu h i và bài t p: 1) Bi n ðông có nh ng ñ c ñi m gì ? - Bi n ðông là m t vùng bi n r ng và l n trên th gi i, có di n tích 3,477 tri u km2.
- Là bi n tương ñ i kín, t o nên tính ch t khép kín c a dòng h i lưu v i hư ng ch y ch u nh hư ng c a gió mùa. - Bi n ðông tr i dài t xích ñ o ñ n chí tuy n B c, n m trong vùng n i chí tuy n nên là m t vùng bi n có ñ c tính nóng m và ch u nh hư ng c a gió mùa. - Bi n ðông giàu khoáng s n và h i s n. Thành ph n sinh v t cũng tiêu bi u cho vùng nhi t ñ i, s lư ng loài r t phong phú. 2) Bi n ðông có nh hư ng như th nào ñ n khí h u nư c ta ? -Bi n ðông r ng và ch a m t lư ng nư c l n là ngu n d tr m d i dào làm cho ñ m tương ñ i trên 80%. -Các lu ng gió hư ng ñông nam t bi n th i vào làm gi m tính l c ñ a các vùng c c tây ñ t nư c. -Bi n ðông làm bi n tính các kh i khí ñi qua bi n vào nư c ta, làm gi m tính ch t kh c nghi t c a th i ti t l nh khô vào mùa ñông; làm d u b t th i ti t nóng b c vào mùa hè. -Nh có Bi n ðông nên khí h u nư c ta mang tính h i dương ñi u hoà, lư ng mưa nhi u. 3) Bi n ðông có nh hư ng gì ñ n ñ a hình và h sinh thái ven bi n nư c ta ? -T o nên ñ a hình ven bi n r t ña d ng, ñ c trưng ñ a hình vùng bi n nhi t ñ i m v i tác ñ ng c a quá trình xâm th c-b i t di n ra m nh m . -Ph bi n là các d ng ñ a hình: v nh c a sông, b bi n mài mòn, các tam giác châu v i bãi tri u r ng l n, các bãi cát ph ng, các ñ o ven b và nh ng r n san hô… -Bi n ðông mang l i lư ng mưa l n cho nư c ta, ñó là ñi u ki n thu n l i cho r ng phát tri n xanh t t quanh năm. -Các h sinh thái vùng ven bi n r t ña d ng và giàu có: h sinh thái r ng ng p m n có di n tích 450.000 ha, l n th 2 trên th gi i. Ngoài ra còn có h sinh thái trên ñ t phèn, h sinh thái r ng trên ñ o… 4) Hãy trình bày các ngu n tài nguyên thiên nhiên c a Bi n ðông. -Tài nguyên khoáng s n: d u m , khí ñ t v i tr lư ng l n b Nam Côn Sơn và C u Long, Th Chu- Mã Lai, sông H ng. -Ngoài ra còn có các bãi cát ven bi n, qu ng titan là nguyên li u quý cho công nghi p. -Vùng ven bi n có tr lư ng mu i bi n l n, t p trung Nam Trung B . -Tài nguyên h i s n phong phú: các lo i thu h i s n nư c m n, nư c l vô cùng ña d ng (2.000 loài cá, hơn 100 loài tôm…), các r n san hô qu n ñ o Hoàng Sa, Trư ng Sa. 5) Bi n ðông ñã gây ra nh ng khó khăn gì cho nư c ta ? Chi n lư c khai thác t ng h p kinh t bi n. - Hàng năm có 9-10 cơn bão xu t hi n Bi n ðông, trong ñó có t 5-6 cơn bão ñ tr c ti p vào nư c ta. Ngoài ra còn có sóng l ng, lũ l t gây h u qu n ng n cho vùng ñ ng b ng ven bi n, nh t là Trung B . - S t l b bi n. - Hi n tư ng cát bay l n chi m ñ ng ru ng ven bi n mi n Trung… * Chi n lư c khai thác t ng h p kinh t bi n: c n có bi n pháp s d ng h p lý, phòng ch ng ô nhi m môi trư ng bi n và phòng ch ng thiên tai. Phát tri n t ng h p kinh t bi n g m các ngành: khai thác khoáng s n bi n, khai thác và nuôi tr ng thu h i s n, giao thông v n t i bi n, du l ch bi n. BÀI 9. THIÊN NHIÊN NHI T ð I M GIÓ MÙA I. Ki n th c tr ng tâm: I. Khí h u nhi t ñ i gió mùa m: a. Tính ch t nhi t ñ i: - N m trong vùng n i chí tuy n nên t ng b c x l n, cán cân b c x dương quanh năm. - Nhi t ñ trung bình năm trên 200C - T ng s gi n ng t 1400 – 3000 gi /năm. b. Lư ng mưa, ñ m l n: - Lư ng mưa trung bình năm cao: 1500–2000 mm. Mưa phân b không ñ u. - ð m không khí cao trên 80%. c. Gió mùa: *Gió mùa mùa ñông: (gió mùa ðB) -T tháng XI ñ n tháng IV
-Ngu n g c: cao áp l nh Xibia -Hư ng gió ðông B c. -Ph m vi: mi n B c (d.B ch Mã tr ra) -ð c ñi m: +N a ñ u mùa ñông: l nh, khô +N a sau mùa ñông: l nh, m, có mưa phùn. Riêng t ðà N ng tr vào, gió tín phong BBC th i theo hư ng ðB gây mưa vùng ven bi n mi n Trung, còn Nam B và Tây Nguyên là mùa khô. *Gió mùa mùa h : (gió mùa TN) -T tháng V ñ n tháng X -Hư ng gió Tât Nam. +ð u mùa h : kh i khí t B c n ð Dương th i vào gây mưa l n cho Nam B và Tây Nguyên, riêng ven bi n Trung B và ph n nam c a Tây B c có ho t ñ ng c a gió Lào khô, nóng. +Gi a và cu i mùa h : gió tín phong t Nam Bán C u di chuy n và ñ i hư ng thành gió Tây Nam, gây mưa l n cho Nam B và Tây Nguyên. Cùng v i d i h i t nhi t ñ i gây mưa cho c 2 mi n Nam, B c và mưa vào tháng IX cho Trung B . Riêng Mi n B c gió này t o nên gió mùa ðông Nam th i vào (do nh hư ng áp th p B c B ). II. Các thành ph n t nhiên khác a.ð a hình: * Xâm th c m nh vùng ñ i núi - B m t ñ a hình b c t x , nhi u nơi ñ t trơ s i ñá. - ð a hình vùng núi ñá vôi có nhi u hang ñ ng, thung khô. - Các vùng th m phù sa c b bào mòn t o thành ñ t xám b c màu. - Hi n tư ng ñ t trư t, ñá l x y ra khi mưa l n. *B i t nhanh ñ ng b ng h lưu sông. ðBSH và ðBSCL h ng năm l n ra bi n vài ch c ñ n hàng trăm mét. b.Sông ngòi, ñ t, sinh v t: b.1. Sông ngòi: -M ng lư i sông ngòi dày ñ c. Con sông có chi u dài hơn 10 km, nư c ta có 2.360 con sông. Trung bình c 20 km ñư ng b bi n g p m t c a sông. -Sông ngòi nhi u nư c giàu phù sa. T ng lư ng nư c là 839 t m3/năm. T ng lư ng phù sa hàng năm kho ng 200 tri u t n. -Ch ñ nư c theo mùa. Mùa lũ tương ng v i mùa mưa, mùa c n tương ng mùa khô. b.2. ð t ñai: Quá trình Feralit là quá trình hình thành ñ t ch y u nư c ta lo i ñ t feralit là lo i ñ t chính vùng ñ i núi nư c ta. L p ñ t phong hoá dày. b.3. Sinh v t: - H sinh thái r ng nhi t ñ i m lá r ng thư ng xanh là c nh quan ch y u nư c ta các loài nhi t ñ i chi m ưu th . - Có s xu t hi n các thành ph n c n nhi t ñ i và ôn ñ i núi cao. 3. nh hư ng c a thiên nhiên nhi t ñ i m gió mùa ñ n ho t ñ ng s n xu t và ñ i s ng. a/ nh hư ng ñ n s n xu t nông nghi p: - N n nhi t m cao thu n l i ñ phát tri n n n nông nghi p lúa nư c, tăng v , ña d ng hoá cây tr ng, v t nuôi, phát tri n mô hình Nông - Lâm k t h p, nâng cao năng su t cây tr ng. - Khó khăn: Lũ l t, h n hán, d ch b nh, khí h u th i ti t không n ñ nh, mùa khô thi u nư c, mùa mưa th a nư c… b/ nh hư ng ñ n các ho t ñ ng s n xu t khác và ñ i s ng: - Thu n l i ñ phát tri n các nghành lâm nghi p, thu s n, GTVT, du l ch…ñ y m nh các ho t ñ ng khai thác, xây d ng… vào mùa khô. - Khó khăn: + Các ho t ñ ng GTVT, du l ch, công nghi p khai thác… ch u nh hư ng tr c ti p c a s phân mùa khí h u, ch ñ nư c sông.
+ ð m cao gây khó khăn cho qu n lý máy móc, thi t b , nông s n. + Các thiên tai như: mưa bão, lũ l t h n hán và di n bi n b t thư ng như dông, l c, mưa ñá, sương mu i, rét h i, khô nóng… gây nh hư ng l n ñ n ñ i s ng và s n xu t. + Môi trư ng thiên nhiên d b suy thoái. II. Tr l i câu h i và bài t p: 1) Tính ch t nhi t ñ i, m c a khí h u nư c ta ñư c bi u hi n như th nào ? Gi i thích nguyên nhân ? a/ Tính ch t nhi t ñ i: - N m trong vùng n i chí tuy n nên t ng b c x l n, cán cân b c x dương quanh năm. - Nhi t ñ trung bình năm trên 200C - T ng s gi n ng t 1400 – 3000 gi /năm. b/ Lư ng mưa, ñ m l n: - Lư ng mưa trung bình năm cao: 1500–2000 mm. Mưa phân b không ñ u, sư n ñón gió 3500– 4000 mm. - ð m không khí cao trên 80%, cân b ng m luôn luôn dương. *Nguyên nhân: -Nư c ta n m trong vùng n i chí tuy n, góc nh p x l n và m i nơi trong năm ñ u có 2 l n M t tr i lên thiên ñ nh. -Các kh i khí di chuy n qua bi n ñã mang l i cho nư c ta lư ng mưa l n. 2) D a vào b ng s li u sau : Nhi t ñ trung bình t i m t s ñ a ñi m. Nhi t ñ trung bình Nhi t ñ trung bình Nhi t ñ trung bình ð a ñi m o o tháng I ( C) tháng VII ( C) năm ( oC) L ng Sơn 13,3 27,0 21,2 Hà N i 16,4 28,9 23,5 Vinh 17,6 29,6 23,9 Hu 19,7 29,4 25,1 Quy Nhơn 23,0 29,7 26,8 Tp. H Chí Minh 25,8 27,1 26,9 Hãy nh n xét v s thay ñ i nhi t ñ t B c vào Nam. Gi i thích nguyên nhân. a/ Nh n xét: -Nhìn chung nhi t ñ tăng d n t B c vào Nam. -Nhi t ñ trung bình tháng VII không có s chênh l ch nhi u gi a các ñ a phương. b/ Gi i thích: -Mi n B c (t dãy B ch Mã tr ra) mùa ñông ch u nh hư ng c a gió mùa ðông B c, nên các ñ a ñi m có nhi t ñ trung bình tháng I th p hơn các ñ a ñi m mi n Nam, tháng VII mi n B c không ch u nh hư ng c a gió mùa ðông B c, nên các ñ a ñi m trên c nư c có nhi t ñ trung bình tương ñương nhau. -Mi n Nam (t dãy B ch Mã tr vào) không ch u nh hư ng c a gió mùa ðông B c, m t khác l i n m vĩ ñ th p hơn, có góc nh p x l n, nh n ñư c nhi u nhi t hơn nên các ñ a ñi m mi n Nam có nhi t ñ trung bình tháng I và c năm cao hơn các ñ a ñi m mi n B c. 3) D a vào b ng s li u sau :Lư ng mưa, lư ng b c hơi và cân b ng m c a m t s ñ a ñi m ð a ñi m Lư ng mưa Kh năng b c hơi Cân b ng m Hà N i 1.676 mm 989 mm + 687 mm Hu 2.868 mm 1.000 mm + 1.868 mm Tp H Chí Minh 1.931 mm 1.686 mm + 245 mm Hãy so sánh nh n xét v lư ng mưa, lư ng b c hơi và cân b ng m c a ba ñ a ñi m trên. Gi i thích. a/ Nh n xét: -Lư ng mưa có s thay ñ i t B c vào Nam: Hu có lư ng mưa cao nh t, sau ñ n tp.HCM và th p nh t là Hà N i. -Lư ng b c hơi: càng vào phía Nam càng tăng m nh. -Cân b ng m có s thay ñ i t B c vào Nam: cao nh t Hu , ti p ñ n Hà N i và th p nh t là tp.HCM.
b/ Gi i thích: -Hu có lư ng mưa cao nh t, ch y u mưa vào mùa thu dông do: +Dãy B ch Mã ch n các lu ng gió th i theo hư ng ðông B c và bão t bi n ðông th i vào. +Ho t ñ ng c a d i h i t nhi t ñ i. +Lư ng cân b ng m cao nh t do lư ng mưa nhi u, lư ng b c hơi nh . -Tp.HCM có lư ng mưa khá cao do: +Ch u nh hư ng tr c ti p c a gió mùa Tây Nam t bi n th i vào mang theo lư ng mưa l n. +Ho t ñ ng c a d i h i t nhi t ñ i. +Do nhi t ñ cao, ñ c bi t mùa khô kéo dài nên b c hơi m nh và th cân b ng m th p nh t. -Hà N i: lư ng mưa ít do có mùa ñông l nh, ít mưa. Lư ng b c hơi th p nên cân b ng m cao hơn tp.HCM. 4) Hãy trình bày ho t ñ ng c a gió mùa nư c ta và h qu c a nó ñ i v i s phân chia mùa khác nhau gi a các khu v c. a/ Gió mùa mùa ñông: (gió mùa ðông B c) -T tháng XI ñ n tháng IV -Ngu n g c: cao áp l nh Sibir -Hư ng gió ðông B c -Ph m vi: mi n B c (dãy B ch Mã tr ra) -ð c ñi m: +N a ñ u mùa ñông: l nh, khô +N a sau mùa ñông: l nh, m, có mưa phùn. Riêng t ðà N ng tr vào, gió tín phong B c Bán C u th i theo hư ng ðông B c gây mưa cùng ven bi n mi n Trung, còn Nam B và Tây Nguyên là mùa khô. b/ Gió mùa mùa h : (gió mùa Tây Nam) -T tháng V ñ n tháng X -Hư ng gió Tây Nam +ð u mùa h : kh i khí t B c n ð Dương th i vào gây mưa l n cho Nam B và Tây Nguyên, riêng ven bi n Trung B và ph n nam c a Tây B c có ho t ñ ng c a gió Lào khô, nóng. +Gi a và cu i mùa h : gió tín phong t Nam Bán C u di chuy n và ñ i hư ng thành gió Tây Nam, gây mưa l n cho Nam B và Tây Nguyên. Cùng v i d i h i t nhi t ñ i gây mưa cho c 2 mi n Nam, B c và mưa vào tháng IX cho Trung B . Riêng Mi n B c gió này t o nên gió mùa ðông Nam th i vào (do nh hư ng áp th p B c B ). c/ S phân chia mùa khí h u gi a các khu v c: -Mi n B c có mùa ñông l nh, ít mưa; mùa h nóng m, mưa nhi u. -Mi n Nam có 2 mùa rõ r t: mùa khô và mùa mưa. -Tây Nguyên và ñ ng b ng ven bi n Trung Trung B có s ñ i l p v 2 mùa mưa, khô. 5) Vì sao nư c ta có khí h u nhi t ñ i, m, gió mùa ? -Do v trí ñ a lý: nư c ta n m hoàn toàn trong vòng ñai nhi t ñ i n i chí tuy n B c Bán C u nên khí h u có tính ch t nhi t ñ i v i n n nhi t ñ cao, n ng nhi u, ánh sáng m nh. -Do n m g n trung tâm gió mùa châu Á, trong khu v c ch u nh hư ng gió M u d ch và gió mùa châu Á nên khí h u mang tính ch t gió mùa rõ r t. 6) Hãy nêu bi u hi n c a nhi t ñ i m gió mùa qua các thành ph n ñ a hình, sông ngòi nư c ta ? a/ ð a hình: * Xâm th c m nh vùng ñ i núi - B m t ñ a hình b c t x , nhi u nơi ñ t trơ s i ñá. - ð a hình vùng núi ñá vôi có nhi u hang ñ ng, thung khô. - Các vùng th m phù sa c b bào mòn t o thành ñ t xám b c màu. - Hi n tư ng ñ t trư t, ñá l x y ra khi mưa l n. *B i t nhanh ñ ng b ng h lưu sông: ðBSH và ðBSCL h ng năm l n ra bi n vài ch c ñ n hàng trăm mét. b/ Sông ngòi:
-M ng lư i sông ngòi dày ñ c. Con sông có chi u dài hơn 10 km, nư c ta có 2.360 con sông. Trung bình c 20 km ñư ng b bi n g p m t c a sông. -Sông ngòi nhi u nư c, giàu phù sa. T ng lư ng nư c là 839 t m3/năm. T ng lư ng phù sa hàng năm kho ng 200 tri u t n. -Ch ñ nư c theo mùa. Mùa lũ tương ng v i mùa mưa, mùa c n tương ng mùa khô. Ch ñ mưa th t thư ng cũng làm cho ch ñ dòng ch y c a sông ngòi cũng th t thư ng. 7) Thiên nhiên nhi t ñ i m gió mùa th hi n thành ph n ñ t, sinh v t và c nh quan thiên nhiên như th nào ? a/ ð t ñai: Quá trình Feralit là quá trình hình thành ñ t ch y u nư c ta. Trong ñi u ki n nhi t m cao, quá trình phong hóa di n ra v i cư ng ñ m nh t o nên l p ñ t dày. Mưa nhi u r a trôi các ch t ba-zơ d tan làm ñ t chua, ñ ng th i có s tích t ô-xít s t và ô-xít nhôm t o ra màu ñ vàng. Lo i ñ t này g i là ñ t feralit ñ vàng. b/ Sinh v t: - H sinh thái r ng nhi t ñ i m lá r ng thư ng xanh là c nh quan ch y u nư c ta các loài nhi t ñ i chi m ưu th . Th c v t ph bi n là các loài thu c các h cây nhi t ñ i như: h ð u, Dâu t m, D u…ð ng v t trong r ng là các loài chim, thú nhi t ñ i… - Có s xu t hi n các thành ph n c n nhi t ñ i và ôn ñ i núi cao. 8) Hãy nêu nh hư ng c a thiên nhiên nhi t ñ i m gió mùa ñ n ho t ñ ng s n xu t và ñ i s ng. a/ nh hư ng ñ n s n xu t nông nghi p: *Thu n l i: n n nhi t m cao thu n l i ñ phát tri n n n nông nghi p lúa nư c, tăng v , ña d ng hoá cây tr ng, v t nuôi, phát tri n mô hình Nông - Lâm k t h p, nâng cao năng su t cây tr ng. *Khó khăn: lũ l t, h n hán, d ch b nh, khí h u th i ti t không n ñ nh, mùa khô thi u nư c, mùa mưa th a nư c… b/ nh hư ng ñ n các ho t ñ ng s n xu t khác và ñ i s ng: *Thu n l i ñ phát tri n các ngành lâm nghi p, thu s n, GTVT, du l ch…ñ y m nh các ho t ñ ng khai thác, xây d ng… vào mùa khô. *Khó khăn: + Các ho t ñ ng GTVT, du l ch, công nghi p khai thác… ch u nh hư ng tr c ti p c a s phân mùa khí h u, ch ñ nư c sông. + ð m cao gây khó khăn cho qu n lý máy móc, thi t b , nông s n. + Các thiên tai như: mưa bão, lũ l t h n hán và di n bi n b t thư ng như dông, l c, mưa ñá, sương mu i, rét h i, khô nóng… gây nh hư ng l n ñ n ñ i s ng và s n xu t. + Môi trư ng thiên nhiên d b suy thoái. BÀI 11 & 12. THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA ðA D NG I. Ki n th c tr ng tâm: I. Thiên nhiên phân hoá theo B c-Nam. 1. Thiên nhiên phân hoá theo B c Nam ch y u thay ñ i c a khí h u ranh gi i là dãy B ch Mã. a/Mi n khí h u mi n B c: (t dãy núi B ch Mã tr ra) -Khí h u nhi t ñ i m gió mùa có mùa ñông l nh -Nhi t ñ trung bình: 200C-250C, biên ñ nhi t trung bình năm l n (100C-120C). S tháng l nh dư i 0 20 C có 3 tháng. - S phân hoá theo mùa: mùa ñông-mùa h -C nh quan: ð i r ng nhi t ñ i gió mùa. Các loài nhi t ñ i chi m ưu th , ngoài ra còn có các cây c n nhi t ñ i, ôn ñ i, các loài thú có lông dày. b/Mi n khí h u mi n Nam: (t dãy núi B ch Mã tr vào) -Khí h u c n xích ñ o gió mùa, nóng quanh năm. -Nhi t ñ trung bình: >250C, biên ñ nhi t trung bình năm th p (30C-40C). Không có tháng nào dư i 200C. - S phân hoá theo mùa: mùa mưa-mùa khô -C nh quan: ñ i r ng c n xích ñ o gió mùa. Các loài ñ ng v t và th c v t thu c vùng xích ñ o và
nhi t ñ i v i nhi u loài. II. Thiên nhiên phân hoá theo ðông – Tây. a.Vùng bi n và th m l c ñ a: - Thiên nhiên vùng bi n ña d ng ñ c s c và có s thay ñ i theo t ng d ng ñ a hình ven bi n, th m l c ñ a. b.Vùng ñ ng b ng ven bi n: Thiên nhiên thay ñ i theo t ng vùng: - ð ng b ng B c B và Nam B m r ng v i các bãi tri u th p ph ng, thiên nhiên trù phú. - D i ñ/b ng ven bi n Trung B h p ngang, b chia c t, b bi n khúc khu u, các c n cát, ñ m phá ph bi n thiên nhiên kh c nghi t, ñ t ñai kém màu m , nhưng giàu ti m năng du l ch và kinh t bi n. c.Vùng ñ i núi: Thiên nhiên r t ph c t p (do tác ñ ng c a gió mùa và hư ng c a các dãy núi). Th hi n s phân hoá thiên nhiên t ðông-Tây B c B và ðông Trư ng Sơn và Tây Nguyên. III.Thiên nhiên phân hoá theo ñ cao 1/ ðai nhi t ñ i gió mùa. - Mi n B c: Dư i 600-700m - Mi n Nam t 900-1000m -ð c ñi m khí h u: nhi t ñ cao, mùa h nóng, ñ m thay ñ i tuỳ nơi. -Các l ai ñ t chính: nhóm ñ t phù sa (chi m 24% di n tích c nư c). Nhóm ñ t Feralit vùng ñ i núi th p (> 60%). -Các h sinh thái: r ng nhi t ñ i m lá r ng thư ng xanh, r ng nhi t ñ i gió mùa. 2.ðai c n nhi t ñ i gió mùa trên núi - Mi n B c: 600-2600m. - Mi n Nam: T 900-2600m. - Khí h u mát m , không có tháng nào trên 250C, mưa nhi u hơn, ñ m tăng. -Các l ai ñ t chính: ñ t feralit có mùn v i ñ c tính chua, t ng ñ t m ng. -Các h sinh thái: r ng c n nhi t ñ i lá r ng và lá kim 3. ðai ôn ñ i gió mùa trên núi T 2600m tr lên (ch có Hoàng Liên Sơn) -ð c ñi m khí h u: quanh năm nhi t ñ dư i 150C, mùa ñông dư i 50C -Các l ai ñ t chính: ch y u là ñ t mùn thô. -Các h sinh thái: các loài th c v t ôn ñ i: Lãnh sam, ð quyên... IV. Các mi n ñ a lý t nhiên: 1.Mi n B c và ðông B c B c B -Ph m vi: T ng n sông H ng, g m vùng núi ðông B c và ñông b ng B cB . -ð c ñi m chung: Quan h v i n n Hoa Nam v c u trúc ñ a ch t ki n t o. Tân ki n t o nâng y u. Gió mùa ðông B c xâm nh p m nh. -ð a hình: - Hư ng vòng cung (4 cánh cung). Hư ng nghiêng chung là Tây B c – ðông Nam. +ð i núi th p (ñ cao trung bình kho ng 600m). +Nhi u ñ a hình ñá vôi (caxtơ). +ð ng b ng B c B m r ng. B bi n ph ng, nhi u v nh, ñ o, qu n ñ o. -Khí h u: mùa h nóng, mưa nhi u, mùa ñông l nh, ít mưa. Khí h u, th i ti t có nhi u bi n ñ ng. Có bão. -Sông ngòi: m ng lư i sông ngòi dày ñ c. Hư ng Tây B c – ðông Nam và hư ng vòng cung. -Th như ng, sinh v t: ðai nhi t ñ i chân núi h th p. Trong thành ph n có thêm các loài cây c n nhi t (d , re) và ñ ng v t Hoa Nam. -Khoáng s n: giàu khoáng s n: than, s t, thi c, vonfram, v t li u xây d ng, chì-b c-k m, b d u khí s.H ng… 2.Mi n Tây B c và B c Trung B -Ph m vi: h u ng n sông H ng ñ n dãy B ch Mã. -ð c ñi m chung: quan h v i Vân Nam v c u trúc ñ a hình. Giai ñ an Tân ki n t o ñ a hình ñư c nâng m nh. Gió mùa ðông B c gi m sút v phía Tây và phía Nam.
-ð a hình: ñ a hình núi trung bình và cao chi m ưu th , ñ d c cao. + Hư ng Tây B c – ðông Nam. +ð ng b ng thu nh , chuy n ti p t ñ ng b ng châu th sang ñ ng b ng ven bi n. +Nhi u c n cát, bãi bi n, ñ m phá. -Khí h u: gió mùa ðông B c suy y u và bi n tính. S tháng l nh dư i 2 tháng ( vùng th p). BTB có gió phơn Tây Nam, bão m nh, mùa mưa lùi vào tháng VIII, XII, I. Lũ ti u mãn tháng VI. -Sông ngòi: sông ngòi hư ng Tây B c – ðông Nam; BTB hư ng Tây-ðông. Sông có ñ d c l n, nhi u ti m năng thu ñi n -Th như ng, sinh v t: có ñ h th ng ñai cao: ñai nhi t ñ i gió mùa, ñai c n nhi t ñ i gió mùa trên núi có ñ t mùn khô, ñai ôn ñ i trên 2600m. R ng còn nhi u Ngh An, Hà Tĩnh. -Khoáng s n: có thi c, s t, apatit, crôm, titan, v t li u xây d ng…. 3.Mi n Nam Trung B và Nam B . -Ph m vi: t dãy B ch Mã tr vào Nam. -ð c ñi m chung: các kh i núi c , các b m t sơn nguyên bóc mòn, các cao nguyên badan, ñ ng b ng châu th l n Nam B , ñ ng b ng nh , h p NTB. -ð a hình: kh i núi c Kontum. Các núi, sơn nguyên, cao nguyên c c Nam Trung B và Tây Nguyên. Các dãy núi là hư ng vòng cung. Sư n ðông thì d c, sư n Tây tho i. + ð ng b ng ven bi n thì thu h p, ñ ng b ng Nam B thì m r ng. +ðư ng b bi n Nam Trung B nhi u vũng v nh. -Khí h u: c n xích ñ o. Hai mùa mưa, khô rõ. Mùa mưa Nam B và Tây Nguyên t tháng V ñ n tháng X, XI; ñ ng b ng ven bi n NTB t tháng IX ñ n tháng XII, lũ có 2 c c ñ i vào tháng IX và tháng VI. -Sông ngòi: 3 h th ng sông: Các sông ven bi n hư ng Tây-ðông ng n, d c (tr sông Ba). Ngoài ra còn có h th ng sông C u Long và h th ng sông ð ng Nai. -Th như ng, sinh v t: th c v t nhi t ñ i, xích ñ o chi m ưu th . Nhi u r ng, nhi u thú l n. R ng ng p m n ven bi n r t ñ c trưng. -Khoáng s n: d u khí có tr lư ng l n th m l c ñ a. Tây Nguyên giàu bô- xít. II. Tr l i câu h i và bài t p: 1) Qua b ng s li u, bi u ñ nhi t ñ và lư ng mưa c a Hà N i và Tp H Chí Minh, nh n xét và so sánh ch ñ nhi t, ch ñ mưa c a 2 ñ a ñi m trên. to TB năm to TB tháng l nh to TB tháng nóng Biên ñ to Biên ñ to ð a ñi m o o o ( C) ( C) ( C) TB năm tuy t ñ i Hà N i 16,4 28,9 23,5 12,5 40,1 Vĩ ñ 21o01’B (tháng 1) (tháng 7) Hu 19,7 29,4 o 25,1 9,7 32,5 16 24’B (tháng 1) (tháng 7) Tp. H Chí Minh 25,8 28,9 o 27,1 3,1 26,2 Vĩ ñ 10 47’B (tháng 12) (tháng 4) a/ Nh n xét: -Nhi t ñ trung bình năm: nh nh t là Hà N i, sau ñ n Hu và cao nh t là tp.HCM. -Nhi t ñ trung bình tháng l nh: Hà N i và Hu có nhi t ñ dư i 200 C; tp.HCM trên 250 C. -Nhi t ñ trung bình tháng nóng: Hà N i và tp.HCM có nhi t ñ tương ñương nhau, riêng Hu cao hơn 0,50 C. -Biên ñ nhi t trung bình năm: cao nh t Hà N i, sau ñ n Hu và th p nh t là tp.HCM. -Biên ñ nhi t ñ tuy t ñ i: cao nh t Hà N i, sau ñ n Hu và th p nh t là tp.HCM. b/ K t lu n: -Nhi t ñ trung bình năm và nhi t ñ trung bình tháng l nh tăng d n t B c vào Nam. -Biên ñ nhi t trung bình năm và biên ñ nhi t ñ tuy t ñ i l i gi m d n t B c vào Nam. c/ Nguyên nhân: -Miên Nam n m vĩ ñ th p hơn nên có góc nh p x l n, nh n ñư c nhi u nhi t hơn. -Mi n B c v mùa ñông do nh hư ng c a gió mùa ðông b c nên nhi t ñ h th p nhi u so v i mi n Nam.
2) Nêu ñ c ñi m thiên nhiên n i b t c a ph n lãnh th phía B c và ph n lãnh th phía Nam nư c ta. a/ Mi n khí h u mi n B c: (t dãy núi B ch Mã tr ra) -Khí h u nhi t ñ i m gió mùa có mùa ñông l nh -Nhi t ñ trung bình: 200C-250C, biên ñ nhi t trung bình năm l n (100C-120C). S tháng l nh dư i 200C có 3 tháng. - S phân hoá theo mùa: mùa ñông-mùa h -C nh quan: ð i r ng nhi t ñ i gió mùa. Các loài nhi t ñ i chi m ưu th , ngoài ra còn có các cây c n nhi t ñ i, ôn ñ i, các loài thú có lông dày. b/ Mi n khí h u mi n Nam: (t dãy núi B ch Mã tr vào) -Khí h u c n xích ñ o gió mùa, nóng quanh năm. -Nhi t ñ trung bình: trên 250C, biên ñ nhi t trung bình năm th p (30C-40C). Không có tháng nào dư i 200C. -S phân hoá theo mùa: mùa mưa-mùa khô -C nh quan: ñ i r ng c n xích ñ o gió mùa. Các loài ñ ng v t và th c v t thu c vùng xích ñ o và nhi t ñ i v i nhi u loài. 3) Nêu khái quát s phân hóa thiên nhiên theo hư ng ðông – Tây. D n ch ng v m i liên h ch t ch gi a ñ c ñi m thiên nhiên vùng th m l c ñ a, vùng ñ ng b ng ven bi n và vùng ñ i núi k bên. a/ Vùng bi n và th m l c ñ a: - Thiên nhiên vùng bi n ña d ng ñ c s c và có s thay ñ i theo t ng d ng ñ a hình ven bi n, th m l c ñ a. b/ Vùng ñ ng b ng ven bi n: thiên nhiên thay ñ i theo t ng vùng: - ð ng b ng B c B và Nam B m r ng v i các bãi tri u th p ph ng, thiên nhiên trù phú. -D i ñ ng b ng ven bi n Trung b h p ngang, b chia c t, b bi n khúc khu u, các c n cát, ñ m phá ph bi n thiên nhiên kh c nghi t, ñ t ñai kém màu m , nhưng giàu ti m năng du l ch và kinh t bi n. c/ Vùng ñ i núi: thiên nhiên r t ph c t p (do tác ñ ng c a gió mùa và hư ng c a các dãy núi). Th hi n s phân hoá thiên nhiên t ðông-Tây B c B và ðông Trư ng Sơn và Tây Nguyên. 4) Trình bày ñ c ñi m t nhiên cơ b n c a mi n B c và ðông B c B c B . Nh ng thu n l i và khó khăn c a ñi u ki n t nhiên trong vi c phát tri n kinh t c a mi n. -Ph m vi: T ng n sông H ng, g m vùng núi ðông B c và ñông b ng B cB . -ð a hình: hư ng vòng cung (4 cánh cung), v i hư ng nghiêng chung là Tây B c-ðông Nam. +ð i núi th p (ñ cao trung bình kho ng 600m). +Nhi u ñ a hình ñá vôi (caxtơ). +ð ng b ng B c B m r ng. B bi n ph ng, nhi u v nh, ñ o, qu n ñ o. -Khí h u: mùa h nóng, mưa nhi u, mùa ñông l nh, ít mưa v i s xâm nh p m nh c a gió mùa ðông B c. Khí h u, th i ti t có nhi u bi n ñ ng. Có bão. -Sông ngòi: m ng lư i sông ngòi dày ñ c. Hư ng Tây B c-ðông Nam và hư ng vòng cung. -Th như ng, sinh v t: ðai nhi t ñ i chân núi h th p. Trong thành ph n có thêm các loài cây c n nhi t (d , re) và ñ ng v t Hoa Nam. -Khoáng s n: giàu khoáng s n: than, s t, thi c, vonfram, v t li u xây d ng, chì-b c-k m, b d u khí s.H ng… *Thu n l i: giàu tài nguyên khoáng s n, khí h u có mùa ñông l nh có th tr ng rau qu c n nhi t, ôn ñói, nhi u c nh quan ñ p phát tri n du l ch… *Khó khăn: s b t thư ng c a th i ti t, nh t là vào mùa ñông l nh. 5) Trình bày ñ c ñi m t nhiên cơ b n c a mi n Tây B c và B c Trung B . Nh ng thu n l i và khó khăn c a ñi u ki n t nhiên trong vi c phát tri n kinh t c a mi n. -Ph m vi: h u ng n sông H ng ñ n dãy B ch Mã. -ð a hình: ñ a hình núi trung bình và cao chi m ưu th , ñ d c cao. + Hư ng Tây B c-ðông Nam. +ð ng b ng thu nh , chuy n ti p t ñ ng b ng châu th sang ñ ng b ng ven bi n. +Nhi u c n cát, bãi bi n, ñ m phá.
-Khí h u: gió mùa ðông B c suy y u và bi n tính. S tháng l nh dư i 2 tháng ( vùng th p). B c Trung B có gió phơn Tây Nam, bão m nh, mùa mưa lùi vào tháng VIII, XII, I. Lũ ti u mãn tháng VI. -Sông ngòi: sông ngòi hư ng Tây B c-ðông Nam; B c Trung B hư ng tây – ñông. Sông có ñ d c l n, nhi u ti m năng thu ñi n -Th như ng, sinh v t: có ñ h th ng ñai cao: ñai nhi t ñ i gió mùa, ñai c n nhi t ñ i gió mùa trên núi có ñ t mùn khô, ñai ôn ñ i trên 2600m. R ng còn nhi u Ngh An, Hà Tĩnh. -Khoáng s n: có thi c, s t, apatit, crôm, titan, v t li u xây d ng…. *Thu n l i: chăn nuôi ñ i gia súc, tr ng cây công nghi p, phát tri n nông-lâm k t h p trên các cao nguyên, nhi u ñ m phá thu n l i nuôi tr ng thu s n, sông ngòi có giá tr thu ñi n. *Khó khăn: nhi u thiên tai như: bão, lũ, l ñ t, h n hán… 6) Trình bày ñ c ñi m t nhiên cơ b n c a mi n Nam Trung B và Nam B . Nh ng thu n l i và khó khăn c a ñi u ki n t nhiên trong vi c phát tri n kinh t c a mi n. -Ph m vi: t dãy B ch Mã tr vào Nam. -ð a hình: kh i núi c Kontum. Các núi, sơn nguyên, cao nguyên c c Nam Trung B và Tây Nguyên. Các dãy núi là hư ng vòng cung. Sư n ðông thì d c, sư n Tây tho i. +ð ng b ng ven bi n thì thu h p, ñ ng b ng Nam B thì m r ng. +ðư ng b bi n Nam Trung B nhi u vũng v nh. -Khí h u: c n xích ñ o. Hai mùa mưa, khô rõ. Mùa mưa Nam B và Tây Nguyên t tháng V ñ n tháng X, XI; ñ ng b ng ven bi n NTB t tháng IX ñ n tháng XII, lũ có 2 c c ñ i vào tháng IX và tháng VI. -Sông ngòi: 3 h th ng sông: các sông ven bi n hư ng Tây-ðông ng n, d c (tr sông Ba). Ngoài ra còn có h th ng sông C u Long và h th ng sông ð ng Nai. -Th như ng, sinh v t: th c v t nhi t ñ i, xích ñ o chi m ưu th . Nhi u r ng, nhi u thú l n. R ng ng p m n ven bi n r t ñ c trưng. -Khoáng s n: d u khí có tr lư ng l n th m l c ñ a. Tây Nguyên giàu bô- xít. *Thu n l i: ñ t ñai, khí h u thu n l i cho s n xu t nông-lâm nghi p và nuôi tr ng thu s n, tài nguyên r ng phong phú, tài nguyên bi n ña d ng và có giá tr kinh t . *Khó khăn: xói mòn, r a trôi ñ t vùng ñ i núi, ng p l t ñ ng b ng Nam b , thi u nư c vào mùa khô. BÀI 14. S D NG, B O V TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ MÔI TRƯ NG I. Ki n th c tr ng tâm: I. S d ng và b o v tài nguyên thiên nhiên. a. Tài nguyên r ng: - R ng c a nư c ta ñang ñư c ph c h i. + Năm 1943: 14,3 tri u ha (70% di n tích là r ng giàu) + 1983: 7,2 tri u ha. + 2005: 12,7 tri u ha (chi m 38%). - T ng di n tích r ng và t l che ph r ng năm 2005 v n th p hơn năm 1943 (43%). - Ch t lư ng r ng b gi m sút : di n tích r ng giàu gi m, 70% di n tích r ng là r ng nghèo và r ng m i ph c h i. * Các bi n pháp b o v : - ð i v i r ng phòng h có k ho ch, bi n pháp b o v , nuôi dư ng r ng hi n có, tr ng r ng trên ñ t tr ng, ñ i núi tr c. - ð i v i r ng ñ c d ng: B o v c nh quan, ña d ng sinh h c c a các vư n qu c gia và khu b o t n thiên nhiên. - ð i v i r ng s n xu t: Phát tri n di n tích và ch t lư ng r ng, ñ phì và ch t lư ng ñ t r ng. * Ý nghĩa c a vi c b o v r ng. - V kinh t : Cung c p g , dư c ph m, phát tri n du l ch sinh thái…. - V môi trư ng: Ch ng xói mòn ñ t, h n ch lũ l t, ñi u hoà khí h u….. b. ða d ng sinh h c Suy gi m ña d ng sinh h c
- Gi i sinh v t nư c ta có tính ña d ng sinh v t cao. - S lư ng loài th c v t và ñ ng v t ñang b suy gi m nghiêm tr ng. Nguyên nhân - Khai thác quá m c làm thu h p di n tích r ng t nhiên và làm nghèo tính ña d ng c a sinh v t. - Ôi nhi m môi trư ng ñ c bi t là môi trư ng nư c làm cho ngu n thu s n b gi m sút. Bi n pháp b o v ña d ng sinh h c - Xây d ng h th ng vư n qu c gia và khu b o t n thiên nhiên. - Ban hành sách ñ Vi t Nam. - Quy ñ nh khai thác v g , ñ ng v t, thu s n. II. S d ng và b o v tài nguyên ñ t. Hi n tr ng s d ng ñ t - Năm 2005, có 12,7 tri u ha ñ t có r ng và 9,4 tri u ha ñ t s d ng trong nông nghi p (chi m hơn 28% t ng di n tích ñ t t nhiên), 5,3 tri u ha ñ t chưa s d ng. - Bình quân ñ t nông nghi p tính theo ñ u ngư i là 0,1 ha. Kh năng m r ng ñ t nông nghi p ñ ng b ng và mi n núi là không nhi u. Suy thoái tài nguyên ñ t - Di n tích ñ t tr ng ñ i tr c ñã gi m m nh nhưng di n tích ñ t ñai b suy thoái v n còn r t l n. - C nư c có kho ng 9,3 tri u ha ñ t b ñe do sa m c hoá (chi m kho ng 28%). Bi n pháp b o v tài nguyên ñ t - ð i v i ñ t vùng ñ i núi: + Áp d ng t ng th các bi n pháp thu l i, canh tác h p lý: làm ru ng b c thang, trong cây theo băng. + C i t o ñ t hoang ñ i tr c b ng các bi n pháp nông-lâm k t h p. B o v r ng, ñ t r ng, ngăn ch n n n du canh du cư. - ð i v i ñ t nông nghi p: + C n có bi n pháp qu n lý ch t ch và có k ho ch m r ng di n tích. + Thâm canh nâng cao hi u qu s d ng ñ t, ch ng b c màu. + Bón phân c i t o ñ t thích h p, ch ng ô nhi m ñ t, thoái hóa ñ t. III. S d ng và b o v các tài nguyên khác 1.Tài nguyên nư c: a/Tình hình s d ng: -Chưa khai thác h t ti m năng và hi u qu s d ng th p. Nhi u nơi khai thác nư c ng m quá m c. -Tình tr ng th a nư c gây lũ l t vào mùa mưa, thi u nư c gây h n hán vào mùa khô. - M c ñ ô nhi m môi trư ng nư c ngày càng tăng, thi u nư c ng t. b/Bi n pháp b o v : -Xây các công trình thu l i ñ c p nư c, thoát nư c… -Tr ng cây nâng ñ che ph , canh tác ñúng k thu t trên ñ t d c. -Quy ho ch và s d ng ngu n nư c có hi u qu . -X lý cơ s s n xu t gây ô nhi m. -Giáo d c ý th c ngư i dân b o v môi trư ng. 2.Tài nguyên khoáng s n: a/Tình hình s d ng: Nư c ta có nhi u m khoáng s n nhưng ph n nhi u là m nh , phân tán nên khó khăn trong qu n lý khai thác, gây lãng phí tài nguyên và ô nhi m môi trư ng khai thác b a bãi, không quy ho ch… b/Bi n pháp b o v : -Qu n lý ch t ch vi c khai thác. Tránh lãng phí tài nguyên và làm ô nhi m môi trư ng t khâu khai thác, v n chuy n t i ch bi n khoáng s n. -X lý các trư ng h p khai thác không gi y phép, gây ô nhi m. 3.Tài nguyên du l ch: a/Tình hình s d ng: Tình tr ng ô nhi m môi trư ng x y ra nhi u ñi m du l ch khi n c nh quan du l ch b suy thoái. b/Bi n pháp b o v : C n b o t n, tôn t o giá tr tài nguyên du l ch và b o v môi trư ng du l ch kh i b ô nhi m, phát tri n