intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bài giảng lý thuyết quản trị học

Chia sẻ: Tran Van Nguyen Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:90

Thêm vào BST
Báo xấu
301
lượt xem 102
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quá trình là từ diễn tả những chức năng đang được thực hiện và các công việc ưu tiên cần các nhà quản trị giải quyết, các chức năng này cụ thể là lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát. Hiệu suất là một phần vô cùng quan trọng của quản trị, nó đề cập đến mối quan hệ giưũa đầu vào và đầu ra. Nếu bạn có thể tạo được nhiều sản phẩm đầu ra hơn từ cùng lượng đầu vào thì bạn đã tăng được hiệu suất. Hoặc tương tự, nếu bạn có thể tạo...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng lý thuyết quản trị học

  1. TRƯỜNG …………………. KHOA………………………. ----- ----- Bài giảng Quản trị học
  2. Quaûn trò hoïc Ch−¬ng i §¹i C−¬NG VÒ C«NG ViÖC QU¶N TRÞ MôC TiªU CñA Bµi X¸c ®Þnh râ néi dung cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ. − C¸c chøc n¨ng qu¶n trÞ. − TÝnh phæ biÕn v ý nghÜa cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ − C¸C Néi DUNG CHÝNH 1. Qu¶n trÞ l g×? 2. Néi dung cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ 3. ý nghÜa cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ i. QU¶N TRÞ Lµ G×? Qu¶n trÞ l mét danh tõ khã ®Þnh nghÜa. HÇu nh− mçi ng−êi khi nãi vÒ qu¶n trÞ ®Òu cã mét ®Þnh nghÜa cña riªng m×nh. Ngay ®Õn c¸c nh thùc h nh qu¶n trÞ mÆc dï ® cã nh÷ng kinh nghiÖm gièng nhau vÒ néi dung qu¶n trÞ khi ®−îc yªu cÇu ®Þnh nghÜa qu¶n trÞ th× còng ph¸t biÓu rÊt kh¸c nhau. NhiÒu nh qu¶n trÞ ng−êi Ph¸p thÝch nãi: “Qu¶n trÞ l tiªn liÖu”. C¸c nh qu¶n trÞ ng−êi Mü nhÊn m¹nh ®Õn vÊn ®Ò quan hÖ con ng−êi th−êng ®Þnh nghÜa qu¶n trÞ l “®¹t môc tiªu th«ng qua v cïng víi ng−êi kh¸c”, trong lóc c¸c nh qu¶n trÞ thÝch ¸p dông c¸c c«ng cô to¸n häc th−êng t©m ®¾c víi ®Þnh nghÜa “Qu¶n trÞ l ra quyÕt ®Þnh”. Trong giíi khoa häc v gi¶ng d¹y ng−êi ta còng kh«ng cã mét sù thèng nhÊt. Koontz v O’donnell trong gi¸o tr×nh “C¸c nguyªn t¾c qu¶n trÞ”, ®Þnh nghÜa: Qu¶n trÞ l c«ng viÖc cña nh qu¶n trÞ nh»m thiÕt lËp v duy tr× mét khung c¶nh néi bé trong ®ã mçi con ng−êi l m viÖc chung theo tËp thÓ cã thÓ ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nh»m th nh ®¹t môc tiªu chung. Massie trong gi¸o tr×nh “C¸c vÊn ®Ò chÝnh yÕu cña qu¶n trÞ” cho r»ng: Qu¶n trÞ l mét tiÕn tr×nh theo ®ã, mét tËp thÓ hîp t¸c víi nhau h−íng c¸c ho¹t ®éng cña m×nh v o nh÷ng môc tiªu chung. Stoner v Rabbins gÇn ®©y ®Òu thèng nhÊt cho r»ng qu¶n trÞ l mét tiÕn tr×nh bao gåm c¸c viÖc ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, qu¶n trÞ con ng−êi, v kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng trong mét ®¬n vÞ, mét c¸ch cã hÖ thèng nh»m ho n th nh môc tiªu cña ®¬n vÞ ®ã. Chóng ta cã thÓ c¨n cø v o c¸c ®Þnh nghÜa ®ã ®Ó ®−a ra ®Þnh nghÜa sau ®©y: Qu¶n trÞ l nh÷ng ho¹t ®éng cÇn thiÕt ph¶i ®−îc thùc hiÖn khi con ng−êi kÕt hîp nhau trong c¸c tæ chøc nh»m th nh ®¹t nh÷ng môc tiªu chung. Víi ®Þnh nghÜa n y, chóng ta muèn x¸c ®Þnh r»ng nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n trÞ l nh÷ng ho¹t ®éng chØ ph¸t sinh khi con ng−êi kÕt hîp víi nhau th nh tËp thÓ. NÕu mçi c¸ nh©n tù m×nh ho¹t ®éng, sèng mét m×nh nh− R«-bin-s¬n trªn hoang ®¶o, th× 1
  3. Quaûn trò hoïc kh«ng cã ho¹t ®éng qu¶n trÞ. Nh−ng chØ cÇn hai ng−êi quyÕt t©m kÕt hîp víi nhau v× nh÷ng môc tiªu chung, th× sÏ ph¸t sinh nhiÒu ho¹t ®éng m lóc cßn sèng v l m viÖc mét m×nh, ch−a ai cã kinh nghiÖm. VÝ dô, sù ph©n c«ng, ng−êi n o l m viÖc n o. C¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ kh«ng nh÷ng ph¸t sinh khi con ng−êi kÕt hîp th nh tËp thÓ, m l¹i cßn cÇn thiÕt. Bëi v×, nÕu kh«ng cã nh÷ng ho¹t ®éng ®ã, mäi ng−êi trong tËp thÓ sÏ kh«ng biÕt l m g×, l m lóc n o, hoÆc sÏ l m mét c¸ch lén xén, gièng nh− hai ng−êi cïng khiªng mét khóc gç, thay v× cïng b−íc vÒ mét h−íng th× mçi ng−êi l¹i b−íc vÒ mçi h−íng kh¸c nhau. Nh÷ng ho¹t ®éng khiÕn hai ng−êi cïng khiªng khóc gç ®i vÒ mét h−íng, l nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n trÞ. Trong Bé T− B¶n Marx cã ®−a mét h×nh ¶nh rÊt hay vÒ ho¹t ®éng qu¶n trÞ. §ã l nh÷ng ho¹t ®éng cña ng−êi chØ huy mét d n nh¹c. Ng−êi n y kh«ng ®¸nh trèng, kh«ng ch¬i ® n, chØ dïng tay chØ huy m t¹o nªn b¶n giao h−ëng. ii. Néi DUNG CñA HO¹T §éNG QU¶N TRÞ Chóng ta võa nãi r»ng qu¶n trÞ l nh÷ng ho¹t ®éng cÇn thiÕt ph¶i ®−îc thùc hiÖn nh»m duy tr× v t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng tËp thÓ con ng−êi ho¹t ®éng, h−íng vÒ môc tiªu chung. Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã cã thÓ tËp trung trong mét sè nh÷ng c«ng viÖc chÝnh. §ã l , dù trï c¸c ho¹t ®éng m ®¬n vÞ sÏ ph¶i thùc hiÖn, tæ chøc bé m¸y, qu¶n trÞ lao ®éng, kiÓm tra th nh qu¶ v.v... C¸ch nãi th«ng th−êng hiÖn nay l c¸c chøc n¨ng qu¶n trÞ, ®Ó chØ nh÷ng néi dung cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ. Cã bèn chøc n¨ng qu¶n trÞ l : ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, qu¶n trÞ con ng−êi v kiÓm tra. Ho¹ch ®Þnh, hay l m kÕ ho¹ch, l nh÷ng chøc n¨ng ®Çu tiªn trong tiÕn tr×nh qu¶n trÞ. C«ng t¸c n y bao gåm viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu ho¹t ®éng cña tæ chøc, x©y dùng chiÕn l−îc tæng thÓ nh»m h−íng dÉn h nh ®éng h−íng vÒ môc tiªu, v thiÕt lËp hÖ thèng c¸c kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cô thÓ. C¸c nh qu¶n trÞ còng ph¶i thiÕt kÕ c¬ cÊu cña tæ chøc. C«ng t¸c n y bao gåm viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng viÖc ph¶i l m, nh÷ng ai sÏ ph¶i l m viÖc ®ã, c¸c c«ng viÖc sÏ ®−îc phèi hîp víi nhau nh− thÕ n o, nh÷ng bé phËn n o cÇn ph¶i ®−îc th nh lËp, thiÕt lËp mèi quan hÖ vÒ c«ng viÖc, quyÒn h nh v tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c bé phËn. Chøc n¨ng qu¶n trÞ thø ba liªn quan ®Õn con ng−êi trong tæ chøc. §ã l viÖc tuyÓn chän, thu dông, bè trÝ c«ng viÖc, båi d−ìng, ®éng viªn v kÝch thÝch, v l nh ®¹o con ng−êi l m viÖc. Chøc n¨ng cuèi cïng cña qu¶n trÞ l kiÓm tra. C«ng t¸c kiÓm tra bao gåm viÖc x¸c ®Þnh th nh qu¶, so s¸nh th nh qu¶ thùc tÕ víi th nh qu¶ ® ®−îc x¸c ®Þnh v tiÕn h nh c¸c biÖn ph¸p s÷a ch÷a nÕu cã sai lÖch, nh»m b¶o ®¶m tæ chøc ®ang trªn ®−êng ®óng ®Ó ho n th nh môc tiªu. Nh÷ng chøc n¨ng trªn ®©y l phæ biÕn víi mäi nh qu¶n trÞ, dï ®ã l Tæng Gi¸m ®èc mét c«ng ty lín, HiÖu tr−ëng mét tr−êng häc, tr−ëng mét phßng trong c¬ quan, hay chØ l tæ tr−ëng mét tæ c«ng nh©n trong mét xÝ nghiÖp. DÜ nhiªn, phæ biÕn kh«ng cã nghÜa l ®ång nhÊt. V× mçi tæ chøc ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ m«i tr−êng, x héi, ng nh nghÒ, qui tr×nh c«ng nghÖ v.v... riªng, nªn c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ còng cã nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nhau. Nh−ng nh÷ng c¸i kh¸c nhau ®ã chØ l kh¸c nhau vÒ møc ®é phøc t¹p, ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn, chø kh«ng kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt. 2
  4. Quaûn trò hoïc iii. ý NGHÜA CñA HO¹T §éNG QU¶N TRÞ. Khi con ng−êi hîp t¸c víi nhau trong mét tËp thÓ ®Ó cïng nhau l m viÖc, ng−êi ta cã thÓ tù ph¸t l m nh÷ng viÖc cÇn l m, theo c¸ch suy nghÜ riªng cña mçi ng−êi. Lèi l m viÖc chung nh− thÕ còng cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶, hoÆc còng cã thÓ kh«ng. Nh−ng nÕu ng−êi ta biÕt tæ chøc ho¹t ®éng v c¸c viÖc qu¶n trÞ kh¸c, th× triÓn väng ®¹t kÕt qu¶ sÏ ch¾c ch¾n h¬n. §Æc biÖt quan träng, kh«ng ph¶i chØ l viÖc ®¹t kÕt qu¶ m sÏ cßn l Ýt tèn kÐm th× giê, tiÒn b¹c, nguyªn vËt liÖu v nhiÒu lo¹i phÝ tæn kh¸c. Khi chóng ta so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®−îc víi nh÷ng chi phÝ ® tèn kÐm, chóng ta cã kh¸i niÖm hiÖu qu¶. HiÖu qu¶ cao khi kÕt qu¶ nhiÒu h¬n so víi chi phÝ; v hiÖu qu¶ thÊp khi chi phÝ nhiÒu h¬n so víi kÕt qu¶ ®¹t ®−îc. Kh«ng biÕt c¸ch qu¶n trÞ th× còng cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶, nh−ng nÕu xem xÐt ®Õn chi phÝ, th× sÏ thÊy qu¸ nhiÒu. Tøc l cã kÕt qu¶, m kh«ng cã hiÖu qu¶. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, nhÊt l trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã c¹nh tranh, ng−êi ta ph¶i t×m c¸ch h¹n chÕ chi phÝ v gia t¨ng kÕt qu¶, tøc l ph¶i lu«n lu«n t×m c¸ch gia t¨ng hiÖu qu¶. C¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ l cÇn thiÕt v× sÏ gióp gia t¨ng hiÖu qu¶. Cã thÓ nãi r»ng lý do tån t¹i cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ chÝnh l v× muèn cã hiÖu qu¶ v chØ khi n o ng−êi ta quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ th× ng−êi ta míi quan t©m ®Õn ho¹t ®éng qu¶n trÞ. IV. Qu¶n trÞ kinh doanh mang tÝnh khoa häc, mang tÝnh nghÖ thuËt vµ lµ mét nghÒ. 1. Qu¶n trÞ (kinh doanh) mang tÝnh khoa häc. TÝnh khoa häc cña qu¶n trÞ kinh doanh xuÊt ph¸t tõ tÝnh qui luËt cña c¸c quan hÖ qu¶n trÞ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, bao gåm nh÷ng quy luËt vÒ kinh tÕ, kinh doanh, kü thuËt, x héi. Nh÷ng quy luËt n y nÕu d−îc c¸c nh qu¶n trÞ nhËn thøc v vËn dông trong qu¸ tr×nh qu¶n trÞ doanh nghiÖp, sÏ gióp hä ®¹t kÕt qu¶ mong muèn, ng−îc l¹i sÏ g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ kh«n l−êng. TÝnh khoa häc cña qu¶n trÞ kinh doanh ®ßi hái c¸c nh qu¶n trÞ tr−íc hÕt ph¶i n¾m v÷ng nh÷ng quy luËt liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. §ã kh«ng chØ l nh÷ng quy luËt kinh tÕ v kinh doanh, m cßn h ng lo¹t nh÷ng lo¹i quy luËt kh¸c nh− quy luËt t©m lý-x héi, quy luËt kü thuËt, ®Æc biÖt l nh÷ng quy luËt qu¶n trÞ v.v...N¾m quy luËt, thùc chÊt l n¾m v÷ng hÖ thèng lý luËn vÒ kinh doanh v qu¶n trÞ kinh doanh. TÝnh khoa häc cña qu¶n trÞ kinh doanh cßn ®ßi hái c¸c nh qu¶n trÞ ph¶i biÕt vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®o l−êng ®Þnh l−îng hiÖn ®¹i, nh÷ng th nh tùu tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt nh− c¸c ph−¬ng ph¸p dù ®o¸n, ph−¬ng ph¸p t©m lý x héi häc, c¸c c«ng cô xö lý l−u tr÷, truyÒn th«ng: m¸y vi tÝnh, m¸y fax, ®iÖn tho¹i, m¹ng internet v.v... 2. Qu¶n trÞ (kinh doanh) mang tÝnh nghÖ thuËt. TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n trÞ kinh doanh xuÊt ph¸t tõ tÝnh ®a d¹ng, phong phó, tÝnh mu«n h×nh muèn vÎ cña c¸c sù vËt v hiÖn t−îng trong kinh tÕ, kinh doanh v trong qu¶n trÞ. Kh«ng ph¶i mäi hiÖn t−îng ®Òu mang tÝnh quy luËt v còng kh«ng ph¶i mäi quy luËt cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh ®Òu ® nhËn thøc th nh lý luËn. TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n trÞ kinh doanh cßn xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña qu¶n trÞ kinh doanh, suy ®Õn cïng l t¸c ®éng tíi con ng−êi víi nh÷ng nhu cÇu hÕt søc ®a d¹ng, phong phó, víi nh÷ng toan tÝnh, t©m t−, t×nh c¶m khã cã thÓ c©n ®o ®ong ®Õm 3
  5. Quaûn trò hoïc ®−îc. Nh÷ng mèi quan hÖ con ng−êi lu«n lu«n ®ßi hái nh qu¶n trÞ ph¶i xö lý khÐo lÐo, linh ho¹t “nhu” hay “c−¬ng”, “cøng” hay “mÒm” v khã cã thÓ tr¶ lêi mét c¸ch chung nhÊt thÕ n o l tèt h¬n? TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n trÞ kinh doanh cßn phô thuéc v o kinh nghiÖm v nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý c¸ nh©n cña tõng nh qu¶n trÞ, v o c¬ may v vËn rñi v.v... 3. Qu¶n trÞ (kinh doanh) l mét nghÒ. Nh qu¶n trÞ cã ph¶i l chuyªn nghiÖp hay kh«ng? Qu¶n trÞ cã ph¶i l mét nghÒ hay kh«ng? Tõ l©u trong x héi vÉn coi viÖc l m cña luËt s−, b¸c sÜ, gi¸o viªn l nh÷ng nghÒ nghiÖp. Nh−ng ®èi víi qu¶n trÞ th× mÆc dï quyÒn qu¶n trÞ v quyÒn së h÷u ® t¸ch khái nhau tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 20, c¸c nh qu¶n trÞ chØ l nh÷ng ng−êi l m thuª, qu¶n trÞ vÉn ch−a coi nh− l mét c¸i nghÒ v× mét sè lý do sau: Nh qu¶n trÞ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i l ng−êi ®−îc ® o t¹o chÝnh quy. Kh«ng cã mét hÖ thèng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ thÕ n o l qu¶n trÞ viªn. Qu¶n trÞ viªn kh«ng cã kh¸ch h ng, hä chØ phôc vô ho¹t ®éng cña tæ chøc. Cho ®Õn nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû 20, qu¶n trÞ ® dÇn tiÕn ®Õn t×nh tr¹ng chuyªn nghiÖp. Nh÷ng tri thøc c¬ b¶n cña qu¶n trÞ ® ®−îc ® o t¹o mét c¸ch chÝnh quy trong c¸c tr−êng ®¹i häc, v mét hÖ thèng tiªu chuÈn cña chøc nghiÖp qu¶n trÞ ® ra ®êi v nhanh chãng phæ biÕn kh¾p thÕ giíi. VÝ dô: ng y nay víi tÊm b»ng cö nh©n qu¶n trÞ kinh doanh, cao häc qu¶n trÞ kinh doanh v.v... l nh÷ng chøng nhËn quan träng cho c¸c nh qu¶n trÞ t−¬ng lai khi míi b−íc ch©n v o qu¶n trÞ. Cã thÓ nãi, ng y nay, c«ng viÖc qu¶n trÞ v nh qu¶n trÞ ® cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp, qu¶n trÞ cã mÆt trong mäi ®Þnh chÕ x héi. NghÒ nghiÖp qu¶n trÞ ® v ®ang trë th nh mét nghÒ nghiÖp hÊp dÉn v ®Çy th¸ch ®è trong thêi ®¹i hiÖn nay, nh qu¶n trÞ muèn ®øng v÷ng trªn ®«i ch©n cña m×nh th× tèi thiÓu anh ta ph¶i l nh÷ng nh chuyªn nghiÖp ®−îc trang bÞ nh−ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ nghÒ qu¶n trÞ b»ng nh÷ng con ®−êng kh¸c nhau. C©u hái «n tËp 1. Mçi ng−êi khi tù m×nh ho¹t ®éng, cã cÇn ph¶i l m nh÷ng c«ng viÖc qu¶n trÞ hay kh«ng? 2. T¹i sao c«ng viÖc qu¶n trÞ l¹i cÇn thiÕt cho c¸c tæ chøc? 3. C«ng viÖc qu¶n trÞ trong mét c«ng ty kinh doanh víi c«ng viÖc qu¶n trÞ trong mét xÝ nghiÖp c¬ khÝ cã gièng nhau kh«ng? 4. KÕt qu¶ v hiÖu qu¶ kh¸c nhau nh− thÕ n o? 5. Qu¶n trÞ kinh doanh l khoa häc hay nghÖ thuËt? 6. Qu¶n trÞ kinh doanh cã ph¶i l mét nghÒ hay kh«ng? 4
  6. Quaûn trò hoïc Ch−¬ng II Nhµ qu¶n trÞ I. Kh¸i niÖm. Tæ chøc l mét s¾p ®Æt ng−êi cã hÖ thèng nh»m thùc hiÖn mét môc tiªu nhÊt ®Þnh, chóng cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n: - Chóng ®Òu cã môc ®Ých riªng biÖt thÓ hiÖn th«ng qua c¸c môc tiªu cô thÓ. - Mçi tæ chøc bao gåm nhiÒu ng−êi. - C¸c tæ chøc ®Òu ph¸t triÓn th nh mét kiÓu s¾p ®Æt nhÊt ®Þnh. Nh− vËy, mét tæ chøc l mét thùc thÓ cã môc ®Ých riªng biÖt, cã nh÷ng th nh viªn v cã mét c¬ cÊu cã tÝnh hÖ thèng Nh qu¶n trÞ l m viÖc trong mét tæ chøc, nh−ng kh«ng ph¶i bÊt cø th nh viªn n o trong tæ chøc còng l nh qu¶n trÞ. Nãi chung trong tæ chøc cã hai lo¹i ng−êi: nh÷ng nh qu¶n trÞ v nh÷ng ng−êi thõa h nh. • Ng−êi thõa h nh l nh÷ng ng−êi trùc tiÕp l m mét c«ng viÖc hay mét nhiÖm vô kh«ng cã tr¸ch nhiÖm tr«ng coi c«ng viÖc cña ng−êi kh¸c. VÝ dô nh− mét ng−êi hÇu b n, mét c«ng nh©n ®øng m¸y tiÖn,... • Tr¸i l¹i, nh qu¶n trÞ l nh÷ng ng−êi ®iÒu khiÓn c«ng viÖc cña ng−êi kh¸c, cã nh÷ng vÞ trÝ v tr¸ch nhiÖm kh¸c nhau. VÝ dô tæ tr−ëng tæ s¶n xuÊt, qu¶n ®èc mét ph©n x−ëng hay vÞ gi¸m ®èc,... Ta cã nh÷ng ®Þnh nghÜa kh¸c vÒ nh qu¶n trÞ nh− sau: • Nh qu¶n trÞ l nh÷ng ng−êi l m viÖc trong tæ chøc, ®iÒu khiÓn c«ng viÖc cña ng−êi kh¸c v chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña hä. • Nh qu¶n trÞ l ng−êi lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, ®iÒu khiÓn v kiÓm so¸t nh÷ng nguån lùc trong tæ chøc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu cña tæ chøc. • Nh qu¶n trÞ l ng−êi cã quyÒn sö dông c¸c lo¹i nguån lùc trong tæ chøc ®ã v chÞu tr¸ch nhiÖm ®−a tæ chøc ®ã th nh ®¹t môc tiªu chung. II. CÊP BËC Vµ CHøC N¨NG CñA NHµ QU¶N TRÞ. Ng−êi ta th−êng chia c¸c nh qu¶n trÞ trong mét tæ chøc th nh 3 cÊp: (1) C¸c nh qu¶n trÞ cÊp c¬ së (First-Line Managers) còng th−êng gäi l tæ tr−ëng, ®èc c«ng cai thî v.v... (2) C¸c nh qu¶n trÞ trung cÊp (Middle Managers) th−êng mang chøc danh tr−ëng phßng, tr−ëng ban, cöa h ng tr−ëng, ®èc c«ng ph©n x−ëng, tr−ëng khoa v.v... (3) C¸c qu¶n trÞ cao cÊp ( Top Managers) nh− gi¸m ®èc, tæng gi¸m ®èc, gi¸m ®èc ®iÒu h nh, chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ v.v... Nh qu¶n trÞ cÊp c¬ së l nh÷ng nh qu¶n trÞ ë cÊp bËc cuèi cïng trong hÖ thèng cÊp bËc cña c¸c nh qu¶n trÞ trong cïng mét tæ chøc. Víi t− c¸ch l nh qu¶n trÞ, nhiÖm vô cña hä l h−íng dÉn, ®èc thóc, ®iÒu khiÓn c«ng nh©n trong c¸c c«ng viÖc h ng ng y ®Ó ®−a ®Õn sù ho n th nh môc tiªu chung cña c¶ tæ chøc. Tuy nhiªn 5
  7. Quaûn trò hoïc nh qu¶n trÞ cÊp c¬ së còng th−êng l ng−êi trùc tiÕp tham gia c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cô thÓ nh− c¸c nh©n viªn kh¸c d−íi quyÒn hä. Nh qu¶n trÞ trung cÊp l mét kh¸i niÖm réng, dïng ®Ó chØ nh÷ng cÊp chØ huy trung gian, ®øng trªn c¸c nh qu¶n trÞ cÊp c¬ së v ë d−íi c¸c nh qu¶n trÞ l nh ®¹o. Víi c−¬ng vÞ n y, hä võa qu¶n trÞ c¸c nh qu¶n trÞ cÊp c¬ së thuéc quyÒn, võa ®ång thêi ®iÒu khiÓn c¸c nh©n viªn kh¸c. So víi chøc n¨ng cña nh qu¶n trÞ cÊp c¬ së, nh qu¶n trÞ trung cÊp cã chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch v chÝnh s¸ch cña tæ chøc b»ng c¸ch phèi hîp c¸c c«ng viÖc ®−îc thùc hiÖn nh»m h−íng ®Õn sù ho n th nh môc tiªu chung. Nh qu¶n trÞ cao cÊp l nhãm nhá c¸c nh qu¶n trÞ ë cÊp bËc tèi cao trong tæ chøc chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ th nh qu¶ cuèi cïng cña tæ chøc. Chøc n¨ng cña c¸c nh qu¶n trÞ cao cÊp l x©y dùng chiÕn l−îc h nh ®éng, duy tr× v ph¸t triÓn tæ chøc. Dï l ë cÊp bËc n o, tÊt c¶ mäi nh qu¶n trÞ ®Òu ph¶i thi h nh c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ nh− nhau, cã thÓ xÕp v o 4 lÜnh vùc: ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, qu¶n trÞ con ng−êi v kiÓm so¸t. Iii. C¸c kü n¨ng cña nhµ qu¶n trÞ. §Ó cã thÓ ho n th nh c¸c c«ng viÖc phøc t¹p v khã kh¨n cña m×nh, c¸c nh qu¶n trÞ ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc v kü n¨ng cÇn thiÕt. C¸c nh nghiªn cøu qu¶n trÞ cho r»ng mçi nh qu¶n trÞ ®Òu cÇn ph¶i cã 3 lo¹i kiÕn thøc v kü n¨ng l : (1) KiÕn thøc chuyªn m«n kü thuËt. (2) Kü n¨ng vÒ nh©n sù. (3) Kü n¨ng nhËn thøc, ph©n tÝch sù viÖc. Kü n¨ng kü thuËt l nh÷ng kh¶ n¨ng cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn mét c«ng viÖc cô thÓ; hay nãi c¸ch kh¸c, l tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña nh qu¶n trÞ. VÝ dô: th¶o ch−¬ng tr×nh ®iÖn to¸n, so¹n th¶o hîp ®ång ph¸p lý kinh tÕ, thiÕt kÕ m¸y mãc v.v... Nh qu¶n trÞ cã ®−îc tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô qua viÖc theo häc ë tr−êng hay c¸c líp båi d−ìng. Kü n¨ng nh©n sù liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng cïng l m viÖc, ®éng viªn v ®iÒu khiÓn con ng−êi v tËp thÓ trong xÝ nghiÖp dï nh÷ng ng−êi ®ã l thuéc cÊp, ®ång nghiÖp ngang h ng hay cÊp trªn. Kü n¨ng nh©n sù l t i n¨ng ®Æc biÖt cña nh qu¶n trÞ trong viÖc quan hÖ víi ng−êi kh¸c ®Ó nh»m t¹o thuËn lîi v thóc ®Èy sù ho n th nh c«ng viÖc chung. Mét v i kü n¨ng nh©n sù cÇn thiÕt cho nh qu¶n trÞ l biÕt c¸ch th«ng ®¹t h÷u hiÖu (viÕt v nãi), cã th¸i ®é quan t©m tÝch cùc ®Õn ng−êi kh¸c v khung c¶nh l m viÖc, x©y dùng kh«ng khÝ hîp t¸c gi÷a mäi ng−êi cïng l m viÖc chung, v biÕt c¸ch ®éng viªn c¸c nh©n viªn d−íi quyÒn. Kü n¨ng t− duy ®ßi hái nh qu¶n trÞ ph¶i hiÓu râ møc ®é phøc t¹p cña ho n c¶nh, v biÕt c¸ch gi¶m thiÓu sù phøc t¹p ®ã xuèng mét møc ®é cã thÓ ®èi phã ®−îc. Kü n¨ng t− duy l c¸i khã tiÕp thu nhÊt v quan träng ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nh qu¶n trÞ. Trong lóc tÊt c¶ c¸c nh qu¶n trÞ ®Òu ph¶i cã ®Çy ®ñ 3 lo¹i kü n¨ng trªn ®©y, hiÓn nhiªn l tÇm quan träng cña mçi lo¹i kü n¨ng tïy theo cÊp bËc cña nh qu¶n trÞ trong tæ chøc. Nãi chung, kü n¨ng kü thuËt gi¶m dÇn sù quan träng khi lªn cao dÇn trong hÖ thèng cÊp bËc cña c¸c nh qu¶n trÞ. ë cÊp c ng cao, c¸c nh qu¶n trÞ cÇn ph¶i cã nhiÒu kü n¨ng t− duy chiÕn l−îc h¬n. ë cÊp qu¶n trÞ thÊp, kü n¨ng kü thuËt l cÇn thiÕt v× ë cÊp n y nh qu¶n trÞ l m viÖc chÆt chÏ víi tiÕn tr×nh s¶n xuÊt l n¬i 6
  8. Quaûn trò hoïc m t i n¨ng kü thuËt l ®Æc biÖt quan träng. Kü n¨ng t− duy chiÕn l−îc, tr¸i l¹i, rÊt cÇn thiÕt ®èi víi nh qu¶n trÞ cÊp cao bëi lÏ nh÷ng kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, v quyÕt ®Þnh ë cÊp n y ®ßi hái nh qu¶n trÞ ph¶i cã n¨ng lùc hiÓu biÕt møc ®é ¶nh h−ëng cña mét sù thay ®æi trong l nh vùc n y, ®èi víi nhiÒu l nh vùc kh¸c trong tæ chøc. Kü n¨ng nh©n sù, tr¸i l¹i, l cÇn thiÕt ®èi víi nh qu¶n trÞ ë mäi cÊp, v× nh qu¶n trÞ n o còng ph¶i l m viÖc víi con ng−êi. iV. VAI TRß CñA NHµ QU¶N TRÞ. Trong thùc tiÔn ho¹t ®éng, nh qu¶n trÞ ph¶i l m nhiÒu lo¹i c«ng viÖc kh¸c nhau, thËm chÝ ph¶i øng xö theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau, ®èi víi cÊp trªn, cÊp d−íi, víi kh¸ch h ng, víi c¬ quan chñ qu¶n, víi c¸c cæ ®«ng së h÷u cæ phÇn, víi quÇn chóng v x héi v.v... Henry Mintzberg ® nghiªn cøu nh÷ng ho¹t ®éng b×nh th−êng cña nh qu¶n trÞ v cho r»ng mäi nh qu¶n trÞ ®Òu ph¶i thùc hiÖn 10 lo¹i vai trß kh¸c nhau. M−êi lo¹i vai trß ®ã cã thÓ tËp trung trong 3 nhãm lín l (1) c¸c vai trß quan hÖ con ng−êi, (2) c¸c vai trß th«ng tin, v (3) c¸c vai trß quyÕt ®Þnh. a) C¸c vai trß quan hÖ víi con ng−êi. Vai trß ®Çu tiªn trong lo¹i n y l vai trß ®¹i diÖn, hay t−îng tr−ng, cã tÝnh chÊt nghi lÔ trong tæ chøc. Vai trß thø hai, vai trß cña ng−êi l nh ®¹o ®ßi hái nh qu¶n trÞ ph¶i phèi hîp v kiÓm tra c«ng viÖc cña nh©n viªn d−íi quyÒn. Vai trß thø ba trong lo¹i vai trß quan hÖ víi con ng−êi l vai trß liªn l¹c, quan hÖ víi ng−êi kh¸c, ë trong hay ngo i tæ chøc, ®Ó nh»m gãp phÇn ho n th nh c«ng viÖc ®−îc giao cho ®¬n vÞ cña hä. b) C¸c vai trß th«ng tin. Tr−íc hÕt, nh qu¶n trÞ cã vai trß thu thËp v tiÕp nhËn c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn tæ chøc v ®Õn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. Nh qu¶n trÞ ®¶m nhiÖm vai trß thu thËp b»ng c¸ch th−êng xuyªn xem xÐt, ph©n tÝch bèi c¶nh chung quanh tæ chøc ®Ó nhËn ra nh÷ng tin tøc, nh÷ng ho¹t ®éng v nh÷ng sù kiÖn cã thÓ ®em l¹i c¬ héi tèt hay sù ®e däa ®èi víi ho¹t ®éng cña tæ chøc. C«ng viÖc n y ®−îc thùc hiÖn qua viÖc ®äc b¸o chÝ, v¨n b¶n v qua trao ®æi, tiÕp xóc víi mäi ng−êi. Vai trß th«ng tin thø hai cña nh qu¶n trÞ l phæ biÕn nh÷ng th«ng tin liªn hÖ ®Õn ng−êi cã liªn quan, cã thÓ l thuéc cÊp, ng−êi ®ång cÊp hay th−îng cÊp. Vai trß th«ng tin sau cïng m nh qu¶n trÞ ph¶i ®¶m nhiÖm l vai trß cña ng−êi thay mÆt tæ chøc ®Ó cung cÊp th«ng tin cho c¸c bé phËn trong cïng mét ®¬n vÞ, hay cho c¸c c¬ quan bªn ngo i. Môc tiªu cña sù thay mÆt ph¸t biÓu n y cã thÓ l ®Ó gi¶i thÝch, b¶o vÖ hay tranh thñ thªm sù ñng hé cho tæ chøc. c) C¸c vai trß quyÕt ®Þnh. Loai vai trß cuèi cïng cña nh qu¶n trÞ gåm 4 vai trß: vai trß doanh nh©n, vai trß ng−êi gi¶i quyÕt x¸o trén, vai trß ng−êi ph©n phèi t i nguyªn v vai trß nh th−¬ng thuyÕt. Vai trß doanh nh©n xuÊt hiÖn khi nh qu¶n trÞ t×m c¸ch c¶i tiÕn ho¹t ®éng cña tæ chøc. ViÖc n y cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch ¸p dông mét kü thuËt míi v o mét t×nh huèng cô thÓ, hoÆc n©ng cÊp ®iÒu chØnh mét kü thuËt ®ang ¸p dông. 7
  9. Quaûn trò hoïc Trong vai trß ng−êi gi¶i quyÕt x¸o trén, nh qu¶n trÞ l ng−êi ph¶i kÞp thêi ®èi phã víi nh÷ng biÕn cè bÊt ngê nh»m ®−a tæ chøc sím trë l¹i sù æn ®Þnh. Khi nh qu¶n trÞ ë trong t×nh huèng ph¶i quyÕt ®Þnh nªn ph©n phèi t i nguyªn cho ai v víi sè l−îng nh− thÕ n o, th× ®ã l lóc nh qu¶n trÞ ®ãng vai trß nh ph©n phèi t i nguyªn. T i nguyªn ®ã cã thÓ l tiÒn b¹c, thêi gian, quyÒn h nh,trang bÞ hay con ng−êi. Th«ng th−êng khi t i nguyªn dåi d o mäi nh qu¶n trÞ ®Òu cã thÓ thùc hiÖn vai trß n y mét c¸ch dÔ d ng. Nh−ng khi t i nguyªn khan hiÕm, quyÕt ®Þnh cña nh qu¶n trÞ trong vÊn ®Ò n y sÏ khã kh¨n h¬n, v× cã thÓ ¶nh h−ëng lín ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña mét ®¬n vÞ hay thËm chÝ cña to n thÓ tæ chøc. Cuèi cïng nh qu¶n trÞ cßn ®ãng vai trß cña mét nh th−¬ng thuyÕt, ® m ph¸n thay mÆt cho tæ chøc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Nãi tãm l¹i, víi chøc n¨ng v vai trß cña m×nh, nh qu¶n trÞ gi÷ phÇn quan träng trong sù th nh c«ng hay thÊt b¹i cña mét tæ chøc. V ®ã còng l lý do chÝnh cña nhu cÇu cÊp b¸ch ph¶i ® o t¹o c¸c nh qu¶n trÞ, v× sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x héi cña c¶ n−íc. C©U HáI «N TËP 1. Nh qu¶n trÞ l ai ? Vai trß nh qu¶n trÞ ? 2. Tr¸ch nhiÖm cña nh qu¶n trÞ trong mçi tæ chøc l g×? §Ó ho n th nh tr¸ch nhiÖm ®ã, hä ®−îc quyÒn g×? 3. Cã ng−êi nãi r»ng Gi¸m ®èc mét nh m¸y c¬ khÝ ph¶i giái vÒ c¬ khÝ h¬n c¸c kü s− trong nh m¸y ®ã. B¹n ®ång ý hay kh«ng ®ång ý víi ý kiÕn ®ã? 4. B¹n h y gi¶i thÝch v× sao kü n¨ng nh©n sù l cÇn thiÕt ngang nhau ®èi víi mäi cÊp qu¶n trÞ? 8
  10. Quaûn trò hoïc ch−¬ng III Sù ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n trÞ Qua nghiªn cøu Ch−¬ng I chóng ta ® biÕt r»ng môc ®Ých cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ l nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc thùc hiÖn môc tiªu cña tæ chøc. V còng qua ch−¬ng ®Çu chóng ta thÊy r»ng môc tiªu cña Qu¶n trÞ häc l gióp ta cã nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tæ chøc, còng cã thÓ thÊy chÝnh hä quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ cña tæ chøc ® ®ßi hái qu¶n trÞ ph¸t triÓn mét c¸ch cã hÖ thèng nh»m gióp cho ho¹t ®éng cña c¸c nh qu¶n trÞ ®−îc trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc khoa häc. Cã thÓ nãi ho¹t ®éng qu¶n trÞ l ho¹t ®éng cã tõ khi xuÊt hiÖn lo i ng−êi trªn tr¸i ®Êt, nh÷ng lý thuyÕt qu¶n trÞ l¹i l s¶n phÈm cña x héi hiÖn ®¹i. KÓ tõ khi c¸c t¸c phÈm ®Çu tiªn ”C¸c nguyªn t¸c qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc” cña F.Taylor ra ®êi n¨m 1911 ®Õn nay rÊt cã nhiÒu lý thuyÕt khoa häc cè g¾ng gi¶i thÝch c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau tõ c«ng viÖc qu¶n trÞ v ®Ò xuÊt nh÷ng c¬ së lý thuyÕt gióp c¸c nh qu¶n trÞ sö dông hîp lý c¸c nguån lùc cña tæ chøc v c¸c yÕu tè cña m«i tr−êng. Cho ®Õn nay cã thÓ t¹m xÕp c¸c lý thuyÕt Êy theo tiªu thøc ph©n t¸n v héi nhËp nh− sau: Giai ®o¹n ph©n t¸n (biÖt lËp) cã ba nhãm nghiªn cøu: - Lý thuyÕt qu¶n trÞ cæ ®iÓn (bao gåm lý thuyÕt qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc v qu¶n trÞ tæng qu¸t). - Lý thuyÕt t©m lý x héi. - Lý thuyÕt ®Þnh l−îng. V giai ®o¹n héi nhËp bao gåm c¸c lý thuyÕt: - Qu¸ tr×nh. - HÖ thèng. - NgÉu nhiªn. I. BèI C¶NH LÞCH Sö. VÊn ®Ò qu¶n trÞ nh− thÕ n o cho tèt ®Ñp ®Ó ho n th nh ®−îc môc tiªu chung cã thÓ ® d−îc ®Æt ra tõ lóc con ng−êi biÕt hîp t¸c víi nhau trong c¸c tæ chøc. Ban ®Çu l nh÷ng tæ chøc ®Ó cïng nhau tù vÖ tr−íc nh÷ng ng−êi kh¸c, tr−íc thiªn nhiªn. DÇn dÇn l nh÷ng tæ chøc chÝnh trÞ, t«n gi¸o v sau cïng l kinh tÕ v c¸c l nh vùc kh¸c cña ®êi sèng. ë ph−¬ng T©y, nh÷ng ý kiÕn v kü thuËt qu¶n trÞ ¸p dông trong kinh doanh chØ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ kho¶ng thÕ kû 16, khi ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ® ph¸t triÓn kh¸ m¹nh ë vïng §Þa Trung H¶i. Tr−íc ®ã, trong thêi trung cæ, lý thuyÕt qu¶n trÞ ch−a ®−îc ph¸t triÓn, v× ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh vÉn chØ ®ãng khung trong ph¹m vi gia ®×nh. Ng−êi cha chØ truyÒn nghÒ cho con c¸i. Mçi ®¬n vÞ gia ®×nh chØ næi tiÕng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt v kinh doanh b»ng kü n¨ng v th−¬ng hiÖu ®Æc biÖt cña hä, nhiÒu tªn chung chØ nghÒ nghiÖp hiÖn nay ® trë th nh hä riªng cña gia ®×nh. 9
  11. Quaûn trò hoïc DÇn dÇn, khi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn nhiÒu h¬n, th× nhu cÇu vÒ qu¶n trÞ ®Çu tiªn m ng−êi ta nhËn thÊy l ghi chÐp c¸c ho¹t ®éng giao dÞch kinh doanh. §Ó tho¶ m n nhu cÇu ®ã, Paciolo ® ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p kÕ to¸n kÐp v o n¨m 1494. Tuy nhiªn, sù quan t©m ®Õn qu¶n trÞ còng chØ dõng l¹i ë ®ã. Ph¶i ®îi ®Õn thÕ kû 18, l thêi kú cã nh÷ng ph¸t minh t¹o nªn cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp trong ®ã ®Æc biÖt l sù øng dông ®éng lùc m¸y h¬i n−íc, viÖc s¶n xuÊt ®−îc chuyÓn tõ gia ®×nh ®Õn nh m¸y. §©y l l mét tæ chøc s¶n xuÊt cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c víi tæ chøc s¶n xuÊt t¹i gia ®×nh. M¸y mãc nhiÒu h¬n, c«ng nh©n ®«ng h¬n v kh«ng cã quan hÖ ruét thÞt, ho¹t ®éng s¶n xuÊt v kinh doanh còng lín h¬n. Tuy nhiªn, ho n c¶nh s¶n xuÊt míi còng ch−a cã t¸c ®éng lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n trÞ v× l trong giai ®o¹n ®Çu cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, chñ nh©n cña nh m¸y tù m×nh ®øng ra ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt, v th−êng hä kh«ng ph©n biÖt chøc n¨ng cña ng−êi së h÷u víi chøc n¨ng cña ng−êi qu¶n trÞ. Sù chó ý còng chØ tËp trung v o khÝa c¹nh kü thuËt cña s¶n xuÊt h¬n l v o c¸c néi dung cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ thùc chÊt: ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, ®iÒu khiÓn v kiÓm tra v× nh÷ng ho¹t ®éng ®ã chØ ®−îc xem l viÖc b×nh th−êng cña ng−êi chñ s¶n xuÊt, kh«ng ph¶i l viÖc ®¸ng quan t©m. HiÖn nay chóng ta cßn nhËn thÊy mét v i ý kiÕn ®Ò xuÊt rÊt cã gi¸ trÞ trong ho¹t ®éng qu¶n trÞ, nh÷ng còng chØ l trong lÜnh vùc qu¶n trÞ s¶n xuÊt. ThÝ dô, v o kho¶ng n¨m 1800 Eli Whitney v Simoen North ®−a ra quan niÖm vÒ sù thay thÕ lÉn nhau trong c¸c phÇn ®−îc dïng ®Ó chÕ t¹o sóng. Quan niÖm n y ® dÉn ®Õn viÖc l m ra nh÷ng chi tiÕt gÇn gièng nhau cã thÓ thay thÕ cho nhau m kh«ng cÇn ph¶i ®iÒu chØnh. Còng kho¶ng thêi gian n y, n¨m1796, Mathew R.boulton v James Watts lËp nh m¸y Soho trong ®ã c¸c chi tiÕt ®Ó l m nªn s¶n phÈm ®−îc tiªu chuÈn hãa, mäi chi tiÕt ®−îc ghi chÐp râ r ng trong sæ s¸ch v nhê thÕ viÖc qu¶n trÞ ® ®−îc c¶i thiÖn, nh−ng sù c¶i thiÖn còng chØ trong lÜnh vùc qu¶n trÞ s¶n xuÊt v kÕ to¸n m th«i. Sù ph¸t triÓn ng y c ng lín m¹nh cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vèn c ng ng y c ng trë th nh mét nhu cÇu bøc thiÕt. Nhu cÇu thu hót nhiÒu vèn ®Ó hç trî cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt ® ®−a ®Õn viÖc ¸p dông ng y c ng nhiÒu c¸c h×nh thøc tæ chøc c«ng ty kinh doanh, ®Æc biÖt l c«ng ty cæ phÇn. §ã l mét ®¬n vÞ cã ph¸p nh©n riªng, cã thÓ b¸n cæ phÇn cho nhiÒu ng−êi ®Ó huy ®éng mét sè vèn lín. Cho ®Õn kho¶ng gi÷a thÕ kû 19 ph¸p luËt c¸c n−íc Ch©u ¢u chÝnh thøc cho giíi kinh doanh sö dông h×nh thøc n y, v o thêi kú m nh÷ng sù ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt ® thóc ®Èy ph¶i gia t¨ng qui m« cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt v× t×nh h×nh vèn trong gia ®×nh kh«ng ®ñ cho chñ së h÷u cña nhiÒu ng−êi. Do cã qu¸ nhiÒu ng−êi gãp vèn, nhiÒu chñ së h÷u cña vèn ® kh«ng thÓ trùc tiÕp tham gia qu¶n trÞ. §Õn lóc n y, cã thÓ nãi r»ng sù ph©n biÖt gi÷a chøc n¨ng chñ së h÷u v chøc n¨ng cña ng−êi qu¶n trÞ ® trë nªn râ rÖt. ChÝnh sù ph©n biÖt n y ® t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nh nghiªn cøu tËp trung v o c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ mét c¸ch m¹nh mÏ h¬n. Cho ®Õn n¨m 1832 ë Ch©u ¢u, cã thÓ nãi r»ng cã nhiÒu nh khoa häc v nh÷ng ng−êi trùc tiÕp qu¶n trÞ c¸c c¬ së s¶n xuÊt, dï cã t− c¸ch chñ së h÷u vèn liÕng hay kh«ng, còng ® b¾t ®Çu quan t©m ®Õn viÖc c¶i tiÕn ho¹t ®éng qu¶n trÞ. Sù quan t©m vÉn tËp trung nhiÒu v o khÝa c¹nh kü thuËt cña qu¶n trÞ s¶n xuÊt nh÷ng ®ång thêi còng ® cã chó ý ®Õn khÝa c¹nh lao ®éng trong qu¶n trÞ. Charles Babbage, mét thÇy gi¸o to¸n häc, ® viÕt t¸c phÈm vÒ kinh tÕ m¸y mãc v chÕ t¹o (On the Economy of Machinery and Manufactures) trong ®ã chñ yÕu nªu lªn viÖc ¸p dông c¸c nguyªn t¾c to¸n häc v o c«ng t¸c ë c¬ x−ëng. T¸c phÈm n y ® nªu lªn ý t−ëng sö dông c¸c kü thuËt khoa häc v o c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ. T¹i n−íc Anh, c¸c nh c¶i c¸ch x héi ® t×m c¸ch thÓ chÕ ho¸ viÖc sö dông lao ®éng trong c¸c nh m¸y 10
  12. Quaûn trò hoïc b»ng c¸c ®¹o luËt vÒ x−ëng m¸y (Factory Acts) trong c¸c n¨m 1802, 1819 v 1831. Trong nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng c¶i c¸ch x héi ® gãp phÇn v o viÖc c¶i tiÕn qu¶n trÞ xÝ nghiÖp ë Ch©u ¢u trong thÕ kû 19, cã thÓ kÓ ®Õn Robert Owen. Víi t− c¸ch l ng−êi qu¶n trÞ xÝ nghiÖp lín nhÊt vÒ dÖt ë T« C¸ch Lan, Robert Owen ® t×m c¸ch c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn l m viÖc v ®iÒu kiÖn sèng cho c«ng nh©n. XÐt vÒ ph−¬ng diÖn qu¶n trÞ häc, viÖc l m cña Robert Owen còng ® ®Æt ra mét vÊn ®Ò míi cho c¸c nh qu¶n trÞ quan t©m, ®ã l mèi quan hÖ gi÷a ®iÒu kiÖn l m viÖc v ®iÒu kiÖn sèng cña c«ng nh©n víi th nh qu¶ cña xÝ nghiÖp. Tãm l¹i, cho ®Õn cuèi thÕ kû 19, c¸c nç lùc nghiªn cøu v ®−a ra nh÷ng lý thuyÕt vÒ qu¶n trÞ nh»m gióp n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n trÞ cßn ë t×nh tr¹ng míi mÎ, bÊt th−êng v kh«ng cã mét c«ng tr×nh tæng hîp n o vÒ nguyªn t¾c v kü thuËt qu¶n trÞ mét c¸ch ®Çy ®ñ. Sù chó ý vÒ qu¶n trÞ còng chØ tËp trung chñ yÕu v o khÝa c¹nh kü thuËt s¶n xuÊt l chÝnh. TruyÒn thèng chó träng v o mÆt kü thuËt cña s¶n xuÊt sÏ ®−îc kÕ tôc víi Frederich Taylor v o nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20. Nh−ng Taylor sÏ së th nh ng−êi ®Æt nÒn mãng ®Çu tiªn cho qu¶n trÞ häc hiÖn ®¹i v× ® biÕt chó ý ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ. II. C¸C GIAI §O¹N PH¸T TRIÓN. 1. Thêi kú biÖt lËp: a. Qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc: ThuËt ng÷ “qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc” ®−îc mét ng−êi ñng hé lý thuyÕt cña Taylor l Louis Brandeis sö dông lÇn ®Çu tiªn trong mét b¸o c¸o tr−íc ñy ban th−¬ng M¹i Liªn Bang Hoa Kú v o n¨m 1910. Mét n¨m sau, thuËt ng÷ ®ã ®−îc Taylor sö dông ®Ó ®Æt tªn cho t¸c phÈm cña m×nh víi nhan ®Ò l c¸c nguyªn t¾c qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc (Principles of Scientific Management) xuÊt b¶n n¨m 1911. Tõ ®ã nay, thuËt ng÷ n y ®−îc dïng ®Ó chØ c¸c ý kiÕn cña mét nhãm c¸c t¸c gi¶ ë Hoa Kú, m ®øng ®Çu l Frederich Winslow Taylor (1856-1915) muèn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n trÞ b»ng c¸ch tr×nh b y c¸c biÖn ph¸p ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cña c«ng nh©n. Tªn tuæi cña Taylor ®−îc g¾n liÒn víi lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc, v v× lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc l nç lùc ®Çu tiªn cña con ng−êi tr×nh b y mét c¸ch cã hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó qu¶n trÞ c¸c c¬ së s¶n xuÊt, trong thÕ giíi ph−¬ng T©y, ng−êi ta ® gäi Taylor l cha ®Î cña qu¶n trÞ häc. Lý thuyÕt qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc, v× vËy còng cßn ®−îc gäi b»ng nh÷ng tªn kh¸c nhËp lý thuyÕt Taylor, chñ nghÜa Taylor (Taylorism) v.v... nh÷ng dÇu gäi b»ng tªn g×, cÇn l−u ý r»ng Taylor kh«ng ph¶i l t¸c gi¶ duy nhÊt trong lý thuyÕt n y. * Frederich Winslow Taylor (1856-1915): Cho ®Õn nh÷ng thËp kû cuèi cïng cña thÕ kû 19, trong viÖc qu¶n trÞ c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ë Mü, vÊn ®Ò ®−îc chó ý vÉn l nh÷ng khÝa c¹nh thuÇn tóy kü thuËt. C¸c kü s−, kü thuËt viªn l m viÖc trong c¸c xÝ nghiÖp Mü ® lËp ra mét tæ chøc nghÒ nghiÖp gäi l Héi kü s− c¬ khÝ Hoa Kú (American Society of Machanical Engineers), th−êng xuyªn héi häp ®Ó nghe c¸c gi¸m ®èc xÝ nghiÖp tr×nh b y v trao ®æi c¸c vÊn ®Ò kü thuËt. Nh−ng v o mét kú häp cña n¨m 1886, Henry Towne, Chñ tÞch cña C«ng ty Vale and Towne Manufacturing Company ® tr×nh mét b¸o c¸o kh«ng gièng nh− nh÷ng néi dung tr−íc ®ã. LÇn n y, Towne ® tr×nh b y b¶n b¸o c¸c nhan ®Ò “Nh kü s− trong c−¬ng vÞ l nh kinh tÕ”, kªu gäi c¸c kü s− (kü thuËt viªn) v to n x héi 11
  13. Quaûn trò hoïc quan t©m nghiªn cøu c¶i tiÕn c¸ch thøc qu¶n trÞ xÝ nghiÖp nh»m n©ng cao n©ng suÊt cña c«ng nh©n v hiÖu qu¶ qu¶n trÞ nãi chung. Khi Towne tr×nh b y b¶n b¸o c¸o Êy Frederich Taylor ®ang l mét nh qu¶n trÞ s¶n xuÊt ë nh m¸y Midvale Stell Works. §ã l mét ng−êi ® ®i tõ c«ng nh©n trong nh m¸y, n¬i m «ng ta cã c¬ héi quan s¸t viÖc sö dông thêi gian cña ng−êi thî, lªn ®Õn cÊp kü s− b»ng c¸ch häc líp §¹i häc ban ®ªm ë ViÖn kü thuËt Steven. Víi mét ý chÝ m¹nh mÏ v mét n¨ng lùc quan s¸t bÒn bØ, Taylor ® kiªn tr× chèng l¹i ph−¬ng c¸ch s¶n xuÊt m «ng ta gäi l kiÓu “tr¹i lÝnh”. Taylor ® quan s¸t v thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c nh qu¶n trÞ cho ®Õn lóc ®ã ® tÝch luü kinh nghiÖm qu¶n trÞ cña hä b»ng c¸ch ”l m sai v söa” (trial and error), v l m theo kinh nghiÖm. Taylor cßn nhËn thÊy r»ng nhiÒu c«ng t¸c qu¶n trÞ ® ®−îc phã mÆt cho c«ng nh©n. Taylor cho r»ng nhiÖm vô cña nh qu¶n trÞ l ph¶i x¸c ®Þnh cho ®−îc ph−¬ng ph¸p l m còng nhËp tiªu chuÈn cña c«ng viÖc ®ång thêi ph¶i cung cÊp cho c«ng nh©n sù kÝch thÝch b»ng quyÒn lîi ®Ó hä gia t¨ng n¨ng suÊt. Hai trong sè nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña Taylor ®èi víi khoa häc qu¶n trÞ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng quan niÖm n y. §ã l kh¸i niÖm vÒ “ph−¬ng ph¸p l m viÖc tèt nhÊt” (The best way) ®èi víi mçi c«ng viÖc ®−îc thiÕt lËp thao t¸c ho¹t ®éng cÇn thiÕt nhÊt v tr¶ l−¬ng theo s¶n phÈm c¨n cø v o ®Þnh møc thêi gian cô thÓ. Víi nh÷ng ®ãng gãp ®ã, Taylor ® xøng ®¸ng ®−îc ghi nhËn khi nãi vÒ sù c¶i tiÕn qu¶n trÞ. Tuy nhiªn khi ng−êi ta nãi r»ng, Taylor l ng−êi ® sinh ra khoa häc qu¶n trÞ hiÖn ®¹i th× chÝnh l nhê hai t¸c phÈm cña Taylor ®−îc xuÊt b¶n sau khi «ng ta kh«ng cßn trùc tiÕp l m nh qu¶n trÞ s¶n xuÊt n÷a. Hai t¸c phÈm ®ã l Qu¶n trÞ ph©n x−ëng (Shop management) xuÊt b¶n n¨m 1906 v nguyªn t¾c qu¶n trÞ khoa häc (Principles of scientific management) xuÊt b¶n n¨m 1911. Cho ®Õn lóc qua ®êi v o n¨m 1915, Taylor ® liªn tôc truyÒn b¸ v nhÊn m¹nh ®Õn ý kiÕn r»ng cèt lâi cña viÖc qu¶n trÞ khoa häc kh«ng ph¶i l nh÷ng kû thuËt cña c¸ nh©n, m chÝnh l trong th¸i ®é míi ®èi víi viÖc qu¶n trÞ mét xÝ nghiÖp. Néi dung chñ yÕu cña viÖc qu¶n trÞ khoa häc ®−îc thÓ hiÖn trong bèn lÜnh vùc lín. 1. C¸c nh qu¶n trÞ tõ cÊp c¬ së së trë lªn nªn gi nh nhiÒu thêi gian v c«ng søc ®Ó lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng tæ chøc cho c«ng nh©n l m viÖc v kiÓm tra ho¹t ®éng thay v× cïng tham gia c«ng viÖc cô thÓ cña ng−êi thõa h nh. 2. C¸c nh qu¶n trÞ ph¶i ®Çu t− ®Ó t×m ra nh÷ng ph−¬ng c¸ch ho¹t ®éng khoa häc (chi phÝ vÒ thêi gian v søc lùc Ýt nhÊt) ®Ó h−íng dÉn cho c«ng nh©n. 3. C¸c nh qu¶n trÞ nªn sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ ®Ó ®éng viªn c«ng nh©n h¨ng h¸i l m viÖc. 4. CÇn ph¶i cã sù ph©n chia tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n v quyÒn lîi mét c¸ch hîp lý gi÷a nh÷ng nh qu¶n trÞ v ng−êi thõa h nh. Tr¸nh trót hÕt tr¸ch nhiÖm lªn ®Çu ng−êi c«ng nh©n. * Henry L.Gantt (1861-1919): Taylor l ng−êi ® cã nh÷ng ®ãng gãp lín trong phong tr o mét c¸ch khoa häc ë Mü v o ®Çu thÕ kû 19, nh÷ng kh«ng ph¶i l ng−êi duy nhÊt. NhiÒu ng−êi ® cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng kÐm phÇn quan träng, trong ®ã cã Henry L.Gantt. Cïng l m viÖc chung víi Taylor t¹i c¸c nh m¸y Midvale, Simonds v Bethlebem Stell, Gantt cho r»ng hÖ thèng tr¶ l−¬ng theo s¶n phÈm do Taylor ®Ò x−íng kh«ng cã t¸c ®éng nhiÒu ®Õn sù kÝch thÝch c«ng nh©n. Do ®ã Gantt ® bæ sung v o viÖc tr¶ l−¬ng theo s¶n phÈm cña Taylor hÖ thèng tiÒn th−ëng. Theo hÖ 12
  14. Quaûn trò hoïc thèng n y, nÕu c«ng nh©n v−ît ®Þnh møc s¶n phÈm ph¶i l m trong ng y, hä sÏ ®−îc th−ëng thªm mét kho¶ng tiÒn. §Æc biÖt trong tr−êng hîp ®ã, c¶ ng−êi trùc tiÕp qu¶n trÞ c«ng nh©n còng ®−îc th−ëng. Mét ®ãng gãp kh¸c cña Gantt l “biÓu ®å Gantt” mét kü thuËt diÔn t¶ thêi gian kÕ ho¹ch cña c«ng viÖc b»ng c¸ch ph©n tÝch thêi gian cña tõng c«ng ®o¹n, v thÓ trªn mét biÓu ®å m nh×n v o ®ã, nh qu¶n trÞ cã thÓ thÊy ®−îc c«ng viÖc ®ang ë v o giai ®o¹n n o. MÆc dÇu nã l mét ý kiÕn ®¬n gi¶n, biÓu ®å Gantt ® ®−îc ¸p dông ®−îc réng r i v cho thÊy sù h÷u Ých trong c«ng t¸c qu¶n trÞ, cho ®Õn tËn h«m nay. Gantt, còng nh− Taylor, cho r»ng hiÖu qu¶ l mèi quan t©m chÝnh cña nh qu¶n trÞ. Tuy nhiªn Gantt còng ® l−u ý ®Õn yÕu tè tháa m n tinh thÇn cña c«ng nh©n trong qu¸ tr×nh s¶n suÊt. ý kiÕn cña Gantt vÒ hÖ thèng tiÒn th−ëng ® thÓ hiÖn sù l−u ý ®ã. * ¤ng v b Gilbreth: Lilian Gilbreth (1878-1972) v Frank Gilbreth (1868- 1924): Trong lóc Taylor t×m c¸ch l m cho c«ng viÖc ®−îc ho n th nh nhanh h¬n b»ng t¸c ®éng v o c«ng nh©n, th× Lilian v Frank Gilbreth t×m c¸ch gia t¨ng tèc ®é b»ng c¸ch gi¶m c¸c thao t¸c thõa. Víi quan niÖm ®ã, «ng b Gilbreth ® kh¸m ph¸ ra r»ng trong m−êi hai thao t¸c m ng−êi thî x©y thùc hiÖn ®Ó x©y g¹ch lªn t−êng, cã thÓ rót xuèng cßn bèn, v nhê ®ã mçi ng y mét ng−êi thî cã thÓ x©y ®−îc 2700 viªn g¹ch thay v× 1000, m kh«ng cÇn ph¶i ®èc thóc hä. ¤ng b Gilbreth còng cho r»ng thao t¸c cã quan hÖ ®Õn sù mÖt mái cña c«ng nh©n, do ®ã bít sè l−îng thao t¸c th× còng gi¶m ®−îc sù mÖt nhäc. Lilian Gilbreth còng l mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn l−u ý ®Õn khÝa c¹nh t©m lý trong qu¶n trÞ víi luËn ¸n tiÕn sÜ víi nhan ®Ò “T©m lý qu¶n trÞ”. RÊt tiÕc, do sù kú thÞ nam n÷ ë Mü v o thêi gian ®ã (1914), t− t−ëng khoa häc cña Lilian Gilbreth ® kh«ng ®−îc quan t©m chó ý. NhËn xÐt vÒ c¸c lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc. Taylor v nh÷ng ng−êi cïng quan ®iÓm víi «ng ® t¹o ra mét sù quan t©m míi mÏ v o sù qu¶n trÞ xÝ nghiÖp v o ®Çu thÕ kû, khiÕn nhiÒu ng−êi ® gäi lý thuyÕt qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc l mét “phong tr o”. Hä kh«ng ph¶i l nh÷ng nh lý thuyÕt, m l nh÷ng kü s−, nh÷ng c«ng nh©n, cã kinh nghiÖm l m viÖc thùc tÕ trong xÝ nghiÖp v quan t©m ®Õn viÖc t¨ng n¨ng suÊt cña c«ng nh©n. C¸c ph−¬ng ph¸p “Qu¶n trÞ khoa häc” ® ®−îc ¸p dông réng r i v mang l¹i kÕt qu¶. Taylor v nh÷ng ng−êi theo «ng còng ® g©y ®−îc ¶nh h−ëng trªn c«ng t¸c qu¶n trÞ nãi chung, nhiÒu ý kiÕn cña Taylor ® l nÒn t¶ng cho lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh chÝnh sau n y. VÝ dô, sù ph©n biÖt râ quyÒn h nh v tr¸ch nhiÖm, ph©n biÖt gi÷a viÖc ho¹ch ®Þnh víi ho¹t ®éng cô thÓ, tæ chøc ra c¸c bé phËn nghiÖp vô (chøc n¨ng) trong xÝ nghiÖp, sö dông tiªu chuÈn ®Ó kiÓm tra v.v... nh÷ng ý kiÕn ®ã ng y nay vÉn l nh÷ng ý kiÕn quan träng trong lý thuyÕt qu¶n trÞ hiÖn ®¹i. NhiÒu nh phª b×nh hiÖn nay cho r»ng, nãi chung lý thuyÕt qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc - nhÊt l ý kiÕn cña Taylor - l thiÕu nh©n b¶n, ® xem con ng−êi nhËp mét ®inh èc trong mét cç m¸y. Tuy nhiªn, còng cã ý kiÕn bªnh vùc cho r»ng t− t−ëng cña Taylor l s¶n phÈm cña thêi ®¹i «ng sèng. V o cuèi thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20, x héi Mü ®ang muèn t×m c¸ch t¨ng n¨ng suÊt cña c«ng nh©n, trong mét bèi c¶nh ®Ò cao sù cÇn cï, sù tin t−ëng tuyÖt ®èi v« t×nh duy tr× trong kinh tÕ, v víi kinh nghiÖm thùc tiÔn vÒ kü thuËt s¶n xuÊt cña c¸c t¸c gi¶ thuéc phong tr o n y. 13
  15. Quaûn trò hoïc b. Lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh. “Lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh” l tªn ®−îc c¸c t¸c gi¶ March v Simon ®Æt cho mét nhãm c¸c ý kiÕn ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ ë Mü, Ph¸p, Anh, §øc - trong ®ã chñ yÕu l c¸c n−íc Ch©u ©u - nªu ra trong nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû 20. Theo Kast v Rosenweig, trong lóc c¸c lý thuyÕt qu¶n trÞ mét c¸ch khoa häc tËp trung v o viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ë ph©n x−ëng v theo kh¶o h−íng vi m«, th× lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh tËp trung sù chó ý v o viÖc nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n trÞ lín ¸p dông cho nh÷ng cÊp bËc tæ chøc cao h¬n. Trong lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh, nçi bËt c¸c t¸c gi¶ Henry Fayol cña Ph¸p, Max Weber cña §øc, Chester Barnard cña Mü cïng nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c. * Henry Fayol: Trong ch−¬ng tr−íc, chóng t«i ® kÓ ra Henry Fayol l ng−êi ® chØ ®Þnh qu¶n lý nh− l mét bé nh÷ng chøc n¨ng cã tÝnh tæng qu¸t, cô thÓ l ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, chØ huy, phèi hîp v kiÓm tra. TÝnh c¸ch quan träng cña nh÷ng ý kiÕn cña Fayol ®ßi hái chóng ta ph¶i cã mét c¸i nh×n kü c ng h¬n tíi nh÷ng g× m «ng ta ph¶i nãi. H.Fayol ® chia c«ng viÖc cña doanh nghiÖp l m 6 lo¹i: - C«ng viÖc kü thuËt (s¶n xuÊt) - C«ng viÖc th−¬ng m¹i (mua b¸n, trao ®æi) - C«ng viÖc t i chÝnh (t¹o v sö dông vèn cã hiÖu qu¶) - C«ng viÖc an ninh (b¶o vÖ t i s¶n v nh©n viªn) - C«ng viÖc kÕ to¸n v thèng kª - C«ng viÖc qu¶n trÞ (víi c¸c chøc n¨ng l ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, ®iÒu khiÓn v kiÓm tra). Sù ph©n chia c«ng viÖc cña xÝ nghiÖp còng nh− sù nghiªn cøu, ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng chung cña qu¶n trÞ do Fayol, nªn cho ®Õn nay vÉn cßn cã ý nghÜa, cã gi¸ trÞ khoa häc v thùc tiÔn to lín. H. Fayol ® nªu lªn 14 nguyªn t¾c qu¶n trÞ tæng qu¸t. Néi dung cña c¸c nguyªn t¾c n y ®−îc tãm t¾t nh− sau: 1. Ph©n chia c«ng viÖc: Sù ph©n chia c«ng viÖc, ®¶m b¶o sù chuyªn m«n ho¸ l rÊt cÇn thiÕt. Nã ®¶m b¶o c«ng viÖc ®−îc ho n th nh nhanh chãng v cã chÊt l−îng cao. 2. ThÈm quyÒn v tr¸ch nhiÖm: ThÈm quyÒn v tr¸ch nhiÖm cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. QuyÒn h¹n ph¶i g¾n liÒn víi tr¸ch nhiÖm. Giao tr¸ch nhiÖm m kh«ng giao quyÒn h¹n th× c«ng viÖc kh«ng ho n th nh ®−îc. Cã quyÒn quyÕt ®Þnh m kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ quyÕt ®Þnh ® ®−a ra th× sÏ dÉn tíi thãi v« tr¸ch nhiÖm v nh÷ng hËu qu¶ xÊu. 3. Kû luËt: ¤ng cho r»ng kû luËt l sù t«n träng nh÷ng tháa thuËn nh»m ®¹t ®Õn sù tu©n lÖnh, tÝnh chuyªn cÇn. Fayol tuyªn bè r»ng kü luËt ®ßi hái cã nh÷ng ng−êi l nh ®¹o tèt ë mäi cÊp, chÊt l−îng v hiÖu qu¶ trong kinh doanh 4. Thèng nhÊt chØ huy: Nguyªn t¾c n y cã ý nghÜa l nh©n viªn chØ ®−îc nhËn mÖnh lÖnh tõ mét th−îng cÊp m th«i. 5. Thèng nhÊt ®iÒu khiÓn: 14
  16. Quaûn trò hoïc Theo nguyªn t¾c n y th× mét nhãm ho¹t ®éng cã cïng mét môc tiªu ph¶i cã ng−êi ®øng ®Çu v cã mét môc tiªu thèng nhÊt. Nguyªn t¾c n y cã liªn quan tíi ®o n nhãm h¬n l ®èi víi c¸ nh©n, nh©n viªn nh− ë nguyªn t¾c trªn. 6. C¸ nh©n lÖ thuéc lîi Ých chung: Nguyªn t¾c n y tù nã ® gi¶i thÝch râ. Tuy nhiªn theo H. Fayol khi cã sù kh¸c biÖt kh«ng thèng nhÊt gi÷a lîi Ých c¸ nh©n v lîi Ých chung th× cÊp qu¶n trÞ ph¶i ho gi¶i hîp lý. 7. Thï lao: C¸ch tr¶ c«ng ph¶i c«ng b»ng, hîp lý v mang l¹i sù tho¶ m n tèi ®a cã thÓ cho chñ v thî. 8. TËp trung v ph©n t¸n: Nguyªn t¾c n y cña H. Fayol nãi lªn møc ®é quan hÖ v thÈm quyÒn gi÷a sù tËp trung v ph©n t¸n. ChuÈn mùc cña mèi quan hÖ n y ph¶i dÉn ®Õn “n¨ng suÊt to n bé cao nhÊt”. 9. CÊp bËc, tuyÕn hay “ xÝch l nh ®¹o”. Trong qu¶n trÞ ph¶i cã “xÝch l nh ®¹o” tõ cÊp cao nhÊt xuèng cÊp thÊp nhÊt. Ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c. Kh«ng ®−îc ®i trËt khái ®−êng d©y. Sù vËn dông ph¶i linh ho¹t kh«ng cøng nh¾c. 10. TrËt tù hay s¾p xÕp ng−êi v vËt v o ®óng chç cÇn thiÕt: H. Fayol cho r»ng vËt n o, ng−êi n o còng cã chç riªng cña nã. Ph¶i ®Æt cho ®óng vËt n o, ng−êi n o v o chç nÊy. §©y l mét nguyªn t¾c quan träng trong viÖc s¾p xÕp, sö dông ng−êi v dông cô, m¸y mãc. 11. C«ng b»ng: Sù c«ng b»ng trong c¸ch ®èi xö víi cÊp d−íi v nh©n viªn còng nh− lßng t− tÕ ®èi víi hä l sù cÇn thiÕt t¹o nªn lßng trung th nh v sù tËn tôy cña nh©n viªn ®èi víi xÝ nghiÖp. 12. æn ®Þnh nhiÖm vô: Sù æn ®Þnh nhiÖm vô l nguyªn t¾c cÇn thiÕt trong qu¶n trÞ. Nã ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng víi môc tiªu râ r ng v cã ®iÒu kiÖn ®Ó chuÈn bÞ chu ®¸o. Sù thay ®æi lu«n lu«n kh«ng cÇn thiÕt v thiÕu c¨n cø t¹o nªn nh÷ng nguy hiÓm do thiÕu æn ®Þnh kÌm theo nh÷ng l ng phÝ v phÝ tæn to lín. 13. S¸ng kiÕn: S¸ng kiÕn ®−îc quan niÖm l sù nghÜ ra v thùc hiÖn c«ng viÖc mét c¸ch s¸ng t¹o. Fayol khuyªn c¸c nh qu¶n trÞ nªn “hy sinh lßng tù kiªu c¸ nh©n” ®Ó cho phÐp cÊp d−íi thùc hiÖn s¸ng kiÕn cña hä. ®iÒu n y rÊt cã lîi cho c«ng viÖc. 14. Tinh thÇn ®o n kÕt: Nguyªn t¾c n y nãi lªn ®o n kÕt t¹o nªn søc m¹nh. Sù thèng nhÊt, sù ®o n kÕt nhÊt trÝ trong céng ®ång t¹o nªn nh÷ng hiÖu qu¶ to lín. * Max Weber (1864-1920): L mét nh x héi häc, Weber ® l mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp khoa häc x héi häc hiÖn ®¹i v cã nhiÒu ®ãng gãp v o lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc. Weber ® kh«ng tËp trung nghiªn cøu c¬ thÓ viÖc qu¶n trÞ mét tæ chøc vi m« n o. 15
  17. Quaûn trò hoïc Lý thuyÕt qu¶n trÞ cña Weber, tr¸i l¹i tËp trung v o viÖc nghiªn cøu c¬ cÊu kinh tÕ v chÝnh trÞ vÜ m«. Weber ® ph¸t triÓn lý thuyÕt vÞ tæ chøc hîp lý, m «ng ta ®Æt tªn l hÖ thèng th− l¹i (Bureaucracy). ®iÒu kiÖn cña sù qu¶n trÞ h÷u hiÖu. HÖ thèng th− l¹i theo Weber l h×nh thøc h÷u hiÖu nhÊt. ®èi víi mäi tæ chøc trong x héi, tõ tæ chøc kinh doanh ®Õn tæ chøc chÝnh quyÒn. Kh¸i niÖm quyÒn h nh hîp ph¸p v thuÇn lý l nÒn t¶ng cña tæ chøc th− l¹i cña Weber. §ã l sù sö dông quyÒn h nh c¨n cø trªn chøc vô. C¸c chøc kh¸c nhau trong mét tæ chøc t¹o nªn mét hÖ thèng quyÒn h nh. ViÖc giao c¸c chøc vô ®−îc qu¶n trÞ b»ng c¸ch quy ®Þnh v thÓ lÖ. Trong mét m«i tr−êng l m viÖc hîp lý kh¸ch quan v c¨n cø trªn n¨ng lùc, mäi ng−êi sÏ lao ®éng tèt ®Ó cã n¨ng suÊt cao. * Chestger Barnard (1886-1961): Tèt nghiÖp ®¹i häc Harvard, l m viÖc cho c«ng ty ®iÖn tho¹i v ®iÖn b¸o Mü (American telephone and telegraph) n¨m 1909, råi trë th nh chñ tÞch cña c«ng ty Newjersay Bell n¨m 1927. Barnad ® c¨n cø trªn kinh nghiÖm qu¶n trÞ cña m×nh ®Ó viÕt t¸c phÈm “C¸c chøc n¨ng cña nh qu¶n trÞ” (The Function of the Executive) v o n¨m 1938 v ® trë th nh mét trong nh÷ng t¸c phÈm kinh ®iÓn vÒ qu¶n trÞ häc cho ®Õn ng y nay. Theo Barnard tæ chøc (xÝ nghiÖp, c«ng ty, v.v...) l mét hÖ thèng hîp ph¸p cña nhiÒu ng−êi víi 3 yÕu tè c¨n b¶n: (1) sù s½n s ng hîp t¸c (2) môc tiªu chung v (3) cã sù th«ng ®¹t. NÕu thiÕu mét trong 3 yÕu tè n y, tæ chøc sÏ tan vì. Còng nh− Weber, Barnard nhÊn m¹nh ®Õn yÕu tè quyÒn h nh trong tæ chøc. nh÷ng Barnard cho r»ng nguån gèc cña quyÒn h nh kh«ng xuÊt ph¸t tõ ng−êi ra mÖnh lÖnh, m xuÊt ph¸t tõ sù chÊp nhËn cña cÊp d−íi. Sù chÊp nhËn ®ã cã thÓ cã víi 4 ®iÒu kiÖn: (1) cÊp d−íi hiÓu râ sù ra lÖnh, (2) néi dung ra lÖnh phï hîp víi néi dung cña tæ chøc, (3) néi dung ra lÖnh phï hîp víi lîi Ých cña c¸ nh©n hä v (4) hä cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn mÖnh lÖnh ®ã. Lý thuyÕt n y ®−îc Barnard gäi l lý thuyÕt vÒ sù chÊp nhËn quyÒn h nh. Barnard còng cho r»ng môc tiªu cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ l ph¶i ®em l¹i hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, theo c¸ch diÔn gi¶i riªng cña Barnard tõ “hiÖu qu¶” (effective) ®−îc hiÓu l sù tho¶ m n t©m lý v tinh thÇn cña mäi ng−êi trong tæ chøc. * C¸c nh lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh kh¸c: Trong thËp niªn 20 v 30 cña thÕ kû 20, theo t− t−ëng cña Fayol, nhiÒu ng−êi trùc tiÕp ®¶m nhËn c¸c nhiÖm vô qu¶n trÞ hoÆc t− vÊn cho c¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp ë ch©u ¢u v ch©u Mü còng ® tr×nh b y nhiÒu ý kiÕn nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¶n trÞ. V o thËp niªn 30, Luther Gulick v Lyndal Urwick, c¨n cø trªn kinh nghiÖm qu¶n trÞ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp v chÝnh quyÒn ®Ó ®−a ra thuËt ng÷ POSDCORB næi tiÕng tãm t¾t c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña mét nh qu¶n trÞ: ho¹ch ®Þnh (Planning) tæ chøc (Organizing) nh©n sù (Staffing) chØ huy (Directing) phèi hîp (Coordinating) kiÓm tra (Reviewing) v t i chÝnh (Budgeting). Trong mét tuyÓn tËp cña b i viÕt vÒ qu¶n trÞ nhan ®Ò Papers on the Science of the Administration (LuËn v¨n vÒ khoa häc qu¶n trÞ) xuÊt b¶n n¨m 1937. Gulick v Urwick nhÊn m¹nh ®Õn (1) ph¶i bè trÝ ®óng ng−êi v o bé m¸y tæ chøc, (2) ph¶i cã mét nh qu¶n trÞ cao cÊp nhÊt trong tæ chøc n¾m gi÷ quyÒn h nh, (3) ph¶i tu©n thñ triÖt ®Ó nguyªn t¾c thèng nhÊt ®iÒu khiÓn, (4) ph¶i cã c¸c nh©n viªn chuyªn m«n cïng víi c¸c chuyªn viªn tæng qu¸t, (5) ph¶i th nh lËp c¸c ®¬n vÞ nhá trong tæ chøc c¨n cø theo môc tiªu, tiÕn tr×nh, con ng−êi v ®Þa ®iÓm, (6) ph¶i ñy quyÒn, (7) ph¶i c©n ®èi gi÷a quyÒn h nh víi tr¸ch nhiÖm, v (8) ph¶i x¸c ®Þnh tÇm h¹n qu¶n trÞ thÝch hîp. * NhËn xÐt vÒ lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh: Kh¸c víi lý thuyÕt qu¶n trÞ cña Taylor, lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh chñ tr−¬ng r»ng n¨ng suÊt lao ®éng sÏ cao 16
  18. Quaûn trò hoïc trong mét tæ chøc ®−îc xÕp ®Æt mét c¸ch hîp lý. MÆc dï cã nhiÒu ý kiÕn nhËn xÐt vÒ gi¸ trÞ thùc tÕ cña ý kiÕn n y, c¸c nguyªn t¾c qu¶n trÞ cña lý thuyÕt n y vÉn cßn ®−îc ¸p dông nhiÒu trong c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp, ®Æc biÖt l trong c«ng t¸c tæ chøc bé m¸y xÝ nghiÖp. H×nh thøc tæ chøc tæ chøc theo h×nh nãn, nguyªn t¾c hÖ cÊp, kh¸i niÖm vÒ sù thèng nhÊt ®iÒu khiÓn, sù ñy quyÒn, tÇm h¹n qu¶n trÞ hÑp, sù ph©n chia v th nh lËp c¸c ®¬n vÞ nhá, hiÖn ®ang øng phæ biÕn trong c«ng t¸c tæ chøc l nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh chÝnh. Sù phª ph¸n quan träng nhÊt ®èi víi lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh chÝnh l sù cøng r¾n trong quan ®iÓm cña hä, Ýt chó ý c¸c yÕu tè con ng−êi v x héi. Khi c¸c nguyªn t¾c tæ chøc ®−îc ¸p dông mét c¸ch cøng r¾n, kh«ng quan t©m ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn con ng−êi v x héi thùc tiÔn, th× dÔ g©y t×nh tr¹ng “quan liªu” tøc l xa rêi thùc tiÔn. Tuy nhiªn nÕu tuyÖt ®èi ho¸ c¸c ®Æc ®iÓm cña thùc tiÔn ®Ó kh«ng qu¶n trÞ theo nguyªn t¾c th× l¹i trë th nh “tuú tiÖn”. V× vËy, vÊn ®Ò l ph¶i biÕt c¸ch vËn dông c¸c nguyªn t¾c qu¶n trÞ cña lý thuyÕt qu¶n trÞ h nh ch¸nh phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn, chø kh«ng ph¶i l tõ bá c¸i nguyªn t¾c ®ã. c. Lý thuyÕt t©m lý x· héi trong qu¶n trÞ. Lý thuyÕt t©m lý x héi trong qu¶n trÞ, hay cßn gäi l lý thuyÕt t¸c phong, chñ nghÜa t¸c phong, hay lý thuyÕt t−¬ng quan nh©n sù, l nh÷ng quan ®iÓm vÒ qu¶n trÞ nhÊn m¹nh ®Õn vai trß yÕu tè t©m lý, t×nh c¶m, quan hÖ x héi cña con ng−êi trong c«ng viÖc. Lý thuyÕt cho r»ng hiÖu qu¶ cña qu¶n trÞ còng do n¨ng suÊt lao ®éng quyÕt ®Þnh, nh÷ng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng chØ do c¸c yÕu tè vËt chÊt quyÕt ®Þnh, m cßn do sù tho¶ m n c¸c nhu cÇu t©m lý x héi cña con ng−êi. Trong nh÷ng thËp niªn ®Çu cña thÕ kû 20, giíi qu¶n trÞ ë ph−¬ng T©y gi nh hÕt sù ®am mª v tÝn nhiÖm cho lý thuyÕt qu¶n trÞ cæ ®iÓn. V× vËy trong nh÷ng n¨m 10 hay 20 cña thÕ kû 20, ® cã mét v i t¸c gi¶ nªu lªn khÝa c¹nh t©m lý trong qu¶n trÞ, nh÷ng tiÕng nãi Êy ® bÞ bá quªn, nhËp tr−êng hîp cña Lilian Gilbreth, Hugo Munsterberg v Mary Follet. Sau Hawthornes, l nh÷ng ®ãng gãp bæ sung cña nhiÒu t¸c gi¶, trong ®ã ®¸ng l−u ý l Mc.Gregor, Chris Argyris v Abraham Maslow. * Hugo Munsterberg: Gi¸o s− Stephen Robbins cho r»ng chÝnh Hugo Munsterberg l ng−êi ® lËp ra mét ng nh häc míi l ng nh t©m lý häc c«ng nghiÖp. Trong t¸c phÈm nhan ®Ò “T©m lý häc v hiÖu qu¶ trong c«ng nghiÖp” xuÊt b¶n n¨m 1913 ( chØ sau 2 n¨m s¸ch cña Taylor), Munsterberg ® ®Æt vÊn ®Ò ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc t¸c phong cña con ng−êi ®Ó t×m ra nh÷ng mÉu mùc chung v gi¶i thÝch nh÷ng sù kh¸c biÖt. còng suy nghÜ nh− c¸c t¸c gi¶ trong lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc, Munsterberg cho r»ng n¨ng suÊt cña lao ®éng sÏ cao h¬n nÕu c«ng viÖc giao phã cho hä ®−îc nghiªn cøu, ph©n tÝch chu ®¸o v hîp kÜ n¨ng còng nh− hîp víi ®Æc ®iÓm t©m lý cña hä. Munsterberg ® ®Ò nghÞ c¸c nh qu¶n trÞ dïng c¸c b i tr¾c nghiÖm t©m lý ®Ó tuyÜn chän nh©n viªn, v ph¶i t×m hiÓu t¸c phong con ng−êi tr−íc khi ®i t×m c¸c kÜ thuËt thÝch hîp ®Ó ®éng viªn hä l m viÖc. Nh÷ng ý kiÕn Êy, lóc sinh thêi cña Munsterberg ® kh«ng ®−îc chó ý, th× ng y nay l¹i ®ang ®−îc øng dông. * Mary Parker Follet: L mét nh nghiªn cøu lý thuyÕt qu¶n trÞ ®ång thêi víi c¸c t¸c gi¶ cña phong tr o qu¶n trÞ khoa häc. Mary Parker Follet l mét trong rÊt Ýt ng−êi trong thËp niªn 20 l−u ý khÝa c¹nh t©m lý v x héi trong ho¹t ®éng qu¶n trÞ. Follet ® cho r»ng c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh, ngo i khÝa c¹nh kinh tÕ v kü thuËt, cßn ph¶i ®−îc xem l mét hÖ thèng cña nh÷ng quan hÖ x héi. 17
  19. Quaûn trò hoïc Nh÷ng ý kiÕn s¬ l−îc cña t¸c gi¶ n y vÒ sù chÊp nhËn quyÒn h nh, sù quan träng cña phèi hîp, sù héi nhËp cña c¸c th nh viªn trong xÝ nghiÖp ® l nh÷ng gi¶ thuyÕt khoa häc h−íng dÉn rÊt nhiÒu cho c¸c nh nghiªn cøu qu¶n trÞ vÒ sau. NhËn xÐt vÞ c¸c ý kiÕn cña Follet, gi¸o s− Robbins cho r»ng nh÷ng ®iÒu tr×nh b y cña Follet chÝnh l nh÷ng ®iÒu ® ®−îc ng−êi NhËt tin t−ëng v ¸p dông trong viÖc qu¶n trÞ c¸c xÝ nghiÖp NhËt B¶n. * Cuéc nghiªn cøu ë nh m¸y Hawthornes: XÐt vÒ mÆt khoa häc, cuéc nghiªn cøu ë nh m¸y Hawthornes l mét sù kiÖn lín trong lÞch sö ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n trÞ. Nh m¸y Hawthornes thuéc C«ng ty §iÖn lùc miÒn T©y ë gÇn Chicago thùc hiÖn mét cuéc nghiªn cøu v o n¨m 1924 ®Ó t×m nh÷ng yÕu tè vËt chÊt (tiÕng ån, ¸nh s¸ng, ®é nãng,v.v...) cã ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng. Hai nhãm n÷ c«ng ® ®−îc ®−a v o cuéc nghiªn cøu. C¸c nh nghiªn cøu ® n©ng dÇn nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt ®Ñp cña c¸c yÕu tè vËt chÊt v ®o l−êng n¨ng suÊt. KÕt qu¶ cho thÊy khi c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®−îc c¶i thiÖn, n¨ng suÊt lao ®éng ® ®−îc n©ng cao h¬n. Tuy nhiªn khi l m cuéc thÝ nghiÖm ng−îc l¹i, c¸c nh nghiªn cøu thÊy r»ng n¨ng suÊt cña c¸c n÷ c«ng n y vÉn tiÕp tôc gia t¨ng dï c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ® ®−îc h¹ thÊp nh− lóc khëi ®Çu. Elton Mayo (1880-1949), mét gi¸o s− vÒ t©m lý häc cña tr−êng kinh doanh Harvard ® ®−îc mêi ®Ó tham gia cuéc nghiªn cøu ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t−îng ®−îc xem l nghÞch lý n y, liªn tôc trong 5 n¨m, tõ 1927-1932, Mayo ® tiÕn h nh nhiÒu cuéc nghiªn cøu kh¸c nhau v ® ghi nhËn ®−îc nhiÒu kh¸m ph¸ quan träng l m nÒn t¶ng cho viÖc qu¶n trÞ. Trong cuéc nghiªn cøu ®Çu tiªn, Mayo cho thÊy ¸nh s¸ng l m viÖc kh«ng g©y ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña c«ng nh©n. Trong cuéc nghiªn cøu thø hai, Mayo l¹i cho thÊy ®iÒu kiÖn l m viÖc kh«ng cã hoÆc Ýt cã quan hÖ víi n¨ng suÊt. Trong cuéc nghiªn cøu thø ba, Mayo l¹i thÊy tiÒn l−¬ng v tiÒn th−ëng kh«ng t¹o ra t¸c ®éng n o trªn n¨ng suÊt l¹i l nh÷ng yÕu tè phi vËt chÊt. Tõ nh÷ng cuéc nghiªn cøu ë Hawthornes, Mayo thÊy r»ng gi÷a t©m lý v t¸c phong cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi nhau. Kh«ng nh÷ng thÕ, khi con ng−êi l m viÖc chung trong tËp thÓ, c«ng nh©n cã xu h−íng tu©n theo c¸c quy ®Þnh cña tËp thÓ- dï chØ l nh÷ng quy ®Þnh kh«ng chÝnh thøc- h¬n l nh÷ng kÝch thÝch tõ bªn ngo i. Nh÷ng kh¸m ph¸ n y ®−a ®Õn nhËn thøc míi vÒ yÕu tè con ng−êi trong viÖc qu¶n trÞ. MÆc dï bÞ nhiÒu chØ trÝch vÒ tÝnh khoa häc cña c¸c nghiªn cøu ®−îc ¸p dông, c«ng tr×nh cña Mayo t¹i nh m¸y Hawthornes ® më ra mét kû nguyªn míi trong qu¶n trÞ häc, ®−îc gäi l “phong tr o quan hÖ con ng−êi” ®èi l¹i víi “phong tr o qu¶n trÞ khoa häc” cña Taylor tr−íc ®ã. víi sù nhÊn m¹nh ®Õn mèi quan hÖ con ng−êi trong qu¶n trÞ, c¸c nh qu¶n trÞ ph¶i t×m c¸ch t¨ng sù tháa m n t©m lý v tinh thÇn cña nh©n viªn. * Douglas Mc Gregor (1909-1964): Ph¸t triÓn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Mayo, Mc Gregor ® cho r»ng c¸c nh qu¶n trÞ tr−íc ®©y ® tiÕn h nh c¸c c¸ch thøc qu¶n trÞ trªn nh÷ng gi¶ thuyÕt sai lÇm vÞ t¸c phong con ng−êi. Nh÷ng gi¶ thuyÕt ®ã cho r»ng phÇn ®«ng mäi ng−êi ®Òu kh«ng thÝch l m viÖc, thÝch ®−îc sù chØ huy h¬n l tù m×nh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm, v hÇu hÕt mäi ng−êi chØ l m tèt c«ng t¸c v× quyÒn lîi vËt chÊt. Theo Mc Gregor, 18
  20. Quaûn trò hoïc chÝnh v× nh÷ng gi¶ thuyÕt ®ã m c¸c nh qu¶n trÞ ® x©y dùng nh÷ng bé m¸y tæ chøc víi quyÒn h nh tËp trung ®Æt ra rÊt nhiÒu quy t¾c v thñ tôc, ®ång thêi víi mét hÖ thèng kiÓm tra v gi¸m s¸t ch¾t chÏ. Mc Gregor ®Æt tªn cho nh÷ng gi¶ thuyÕt X, v ®Ò nghÞ mét lo¹t gi¶ thuyÕt kh¸c, m «ng gäi l gi¶ thuyÕt Y. ThuyÕt Y cho r»ng c«ng nh©n cã thÓ sÏ thÝch thó víi c«ng viÖc nÕu cã ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi v hä cã thÓ ®ãng gãp nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp v o nh÷ng viÖc tæ chøc. Mc Gregor còng cho r»ng thay v× nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng c¬ chÕ kiÓm tra kh«ng cÇn thiÕt trong tæ chøc, nh qu¶n trÞ nªn quan t©m ®Õn sù phèi hîp ho¹t ®éng. * Chris Argyris (1923- ): Còng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng cuéc kh¸m ph¸ cña cuéc nghiªn cøu Hawthornes, Chris Argyris còng ® ®−a ra nh÷ng ý kiÕn b¸c bá cña lý thuyÕt cæ ®iÓn vÒ sù ®éng viªn v sù tho¶ m n cña c«ng nh©n. Argyris cho r»ng mét sù nhÊn m¹nh th¸i qu¸ cña nh qu¶n trÞ ®èi víi viÖc kiÓm so¸t nh©n viªn sÏ ®−a nh©n viªn ®Õn th¸i ®é thô ®éng, lÖ thuéc, v nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm. Trong tr¹ng th¸i t©m lý ®ã, hä sÏ c¶m thÊy bÊt b×nh víi n¬i l m viÖc tõ ®ã, hoÆc l sÏ bá viÖc, hoÆc sÏ cã nh÷ng t¸c phong tiªu cùc ®èi víi viÖc ho n th nh môc tiªu chung. Chris Argyris cho r»ng b¶n chÊt con ng−êi lu«n lu«n muèn l ng−êi tr−ëng th nh, tøc l muèn sù ®éc lËp, sù phong phó h nh ®éng, sù ®a d¹ng trong c¸c mèi quan t©m, v kh¶ n¨ng tù l m chñ. Nh qu¶n trÞ h÷u hiÖu l ng−êi biÕt t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n viªn øng xö nh− nh÷ng ng−êi tr−ëng th nh v ®iÒu ®ã sÏ cã lîi cho tæ chøc. * Abraham Maslow (1908-1970): Maslow ® x©y dùng mét lý thuyÕt vÒ nhu cÇu con ng−êi gåm 5 lo¹i, ®−îc xÕp tõ thÊp ®Õn cao theo thø tù: (1) nhu cÇu vÊt chÊt, (2) nhu cÇu an to n, (3) nhu cÇu x héi, (4) nhu cÇu ®−îc t«n träng, (5) v nhu cÇu “tù ho n thiÖn”. Theo Maslow nhu cÇu quyÕt ®Þnh t¸c phong cña con ng−êi, v con ng−êi cã xu h−íng ®i t×m sù tháa m n c¸c nhu cÇu Êy tuÇn tù tõ thÊp ®Õn cao. Sù qu¶n trÞ h÷u hiÖu ph¶i c¨n cø v o nhu cÇu thùc sù ®ang cÇn ®−îc tháa m n con ng−êi. * NhËn xÐt vÒ lý thuyÕt t¸c phong trong qu¶n trÞ. C¸c nh lý thuyÕt ® nhÊn m¹nh ®Õn con ng−êi víi t− c¸ch l c¸ nh©n trong tæ chøc, mét ®iÒu ® kh«ng ®−îc lý thuyÕt cæ ®iÓn ®Ò cËp ®Õn. Tõ Hugo Munsterberg ®Õn Mayo, Maslow v.v... c¸c t¸c gi¶ trong lý thuyÕt n y ®Òu cho r»ng n¨ng suÊt lao ®éng tïy thuéc nhiÒu v o c¸c yÕu tè t©m lý v x héi cña c«ng nh©n. Cã thÓ tãm t¾t c¸c quan ®iÓm vÒ qu¶n trÞ cña lý thuyÕt t©m lý x héi trong c¸c néi dung sau ®©y: 1. C¸c ®¬n vÞ kinh doanh l mét hÖ thèng cã tÝnh x héi, bªn c¹nh tÝnh kinh tÕ kü thuËt ® ®−îc nhËn thÊy. 2. Con ng−êi kh«ng nh÷ng chØ cã thÓ ®éng viªn b»ng c¸c yÕu tè vËt chÊt, m c¶ yÕu tè t©m lý x héi. 3. C¸c nhãm v c¸c tæ chøc phi chÝnh thøc trong xÝ nghiÖp cã t¸c dông nhiÒu ®Õn tinh thÇn, th¸i ®é v kÕt qu¶ lao ®éng cña c«ng nh©n. 4. Sù l nh ®¹o cña nh qu¶n trÞ kh«ng chØ ®¬n thuÇn dùa v o c¸c chøc n¨ng chÝnh thøc trong bé m¸y tæ chøc, m cßn ph¶i dùa nhiÒu v o c¸c yÕu tè t©m lý x héi. 5. Sù tho¶ m n tinh thÇn cã mèi liªn quan chÆt chÏ víi n¨ng suÊt v kÕt qu¶ lao ®éng. 6. Sù tham gia l m t¨ng n¨ng suÊt. 19
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

CEO.20: Bộ Tài Liệu Hệ Thống Quy Trình Quản Lý Nhân Sự Dành Cho Lãnh Đạo
380 tài liệu
1800 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2