Bài giảng Nguyên lý thống kê - Bài 3: Nghiên cứu thống kê các mức độ của hiện tượng kinh tế – xã hội

Bài 3: Nghiên cứu thống kê các mức độ của hiện tượng kinh tế – xã hội<br /> <br /> BÀI 3: NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ CÁC MỨC ĐỘ<br /> CỦA HIỆN TƯỢNG KINH TẾ – XÃ HỘI<br /> <br /> Nội dung<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Số tuyệt đối, số tương đối.<br /> Số bình quân.<br /> Các tham số đo độ biến thiên của<br /> tiêu thức.<br /> <br /> Thời lượng học<br /> <br /> <br /> 12 tiết<br /> <br /> Mục tiêu<br /> <br /> Từ số liệu đã được tổng hợp, học viên có<br /> thể tính toán được các mức độ nhằm phản<br /> ánh hiện tượng kinh tế – xã hội, từ đó đưa<br /> ra nhận thức chung nhất về hiện tượng<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> Hướng dẫn học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Đọc bài giảng, thảo luận về các vấn đề<br /> còn chưa nắm rõ.<br /> Trả lời các câu hỏi ôn tập và làm bài tập<br /> ở cuối bài.<br /> <br /> 41<br /> <br /> Bài 3: Nghiên cứu thống kê các mức độ của hiện tượng kinh tế – xã hội<br /> <br /> TÌNH HUỐNG DẪN NHẬP<br /> <br /> Tên tình huống: Đánh giá năng suất lao động và tiền lương<br /> Bạn với cương vị là nhân viên làm thống kê của một doanh<br /> nghiệp đang thực hiện một nghiên cứu nhằm đánh giá về<br /> năng suất lao động và tiền lương của doanh nghiệp mình.<br /> Sau khi đã tiến hành điều tra thống kê và tổng hợp số liệu<br /> theo một số nội dung quan tâm, bạn thu được các dãy số<br /> phân phối và các bảng biểu tổng hợp khác. Bây giờ, nhiệm<br /> vụ của bạn là thông qua các dãy số phân phối đó, thấy được<br /> các đặc trưng về hiện tượng mà bạn nghiên cứu.<br /> <br /> Câu hỏi<br /> Để tìm hiểu bản chất và tính quy luật của hiện tượng kinh tế – xã hội trong thống kê, người ta<br /> thường sử dụng các mức độ khác nhau để phản ánh. Các mức độ đó có thể là số tuyệt đối, số<br /> tương đối, số bình quân và các mức độ đo độ biến thiên. Bài học này sẽ hướng dẫn cho bạn<br /> cách tính toán các mức độ để qua đó có được những nhận thức chung nhất về hiện tượng.<br /> <br /> 42<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Bài 3: Nghiên cứu thống kê các mức độ của hiện tượng kinh tế – xã hội<br /> <br /> 3.1.<br /> <br /> Số tuyệt đối và số tương đối trong thống kê<br /> <br /> 3.1.1.<br /> <br /> Số tuyệt đối trong thống kê<br /> <br /> 3.1.1.1. Khái niệm<br /> <br /> Số tuyệt đối (còn gọi là mức độ tuyệt đối) là mức độ phản ánh quy mô, khối lượng của<br /> hiện tượng nghiên cứu trong điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể.<br /> Như vậy, về thực chất số tuyệt đối trong thống kê<br /> nói lên điều gì? Nó cho biết:<br />  Thứ nhất, số lượng đơn vị của hiện tượng nghiên<br /> cứu trong điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể.<br /> Ví dụ 1: Tổng số lao động của doanh nghiệp A<br /> tại thời điểm 1/7/N là 200 người.<br /> <br /> <br /> Thứ hai, tổng lượng biến tiêu thức.<br /> Ví dụ 2: Tổng doanh thu của doanh nghiệp A<br /> năm N – 1 là 50 tỷ đồng.<br /> <br /> 3.1.1.2. Đặc điểm<br /> <br />  Số tuyệt đối trong thống kê bao hàm nội dung kinh tế – xã hội trong những điều<br /> kiện thời gian và địa điểm cụ thể.<br />  Phần lớn các số tuyệt đối trong thống kê là kết quả của điều tra thống kê và<br /> tổng hợp tài liệu.<br />  Số tuyệt đối có đơn vị tính cụ thể.<br /> 3.1.1.3. Tác dụng<br /> <br />  Số tuyệt đối cho ta nhận thức cụ thể về quy mô, khối lượng hiện tượng trong điều<br /> kiện thời gian và địa điểm cụ thể.<br />  Là cơ sở để phân tích thống kê và tiến hành tính toán các mức độ khác trong<br /> nghiên cứu thống kê.<br /> 3.1.1.4. Các loại số tuyệt đối trong thống kê<br /> <br /> Căn cứ vào đặc điểm tồn tại về qui mô của hiện tượng qua thời gian, người ta chia số<br /> tuyệt đối thành hai loại:<br />  Số tuyệt đối thời kỳ: Phản ánh quy mô, khối<br /> lượng của hiện tượng trong một khoảng thời gian<br /> nhất định.<br /> Ví dụ 2 (Phần 3.1.1.1 – Khái niệm) ở trên là số<br /> tuyệt đối thời kỳ.<br /> o Số tuyệt đối thời kỳ được hình thành thông<br /> qua sự tích luỹ về lượng trong suốt thời gian<br /> nghiên cứu. Khoảng thời gian mang tính chất<br /> qui ước mà trong đó diễn ra sự tích luỹ về<br /> lượng của hiện tượng nghiên cứu có thể là giờ, ngày, tháng, năm... tuỳ thuộc vào<br /> đặc điểm, tính chất diễn tiến của hiện tượng.<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> 43<br /> <br /> Bài 3: Nghiên cứu thống kê các mức độ của hiện tượng kinh tế – xã hội<br /> o<br /> <br /> Tích luỹ về lượng là sự cộng dồn theo thời gian, thời gian càng dài thì quy mô<br /> cộng dồn càng lớn. Điều này có nghĩa là có thể cộng các số tuyệt đối thời kỳ<br /> của cùng một chỉ tiêu ở các thời gian liền nhau để có số tuyệt đối của thời kỳ<br /> dài hơn.<br /> <br />  Số tuyệt đối thời điểm: Phản ánh quy mô, khối lượng của hiện tượng tại một thời<br /> điểm nhất định.<br /> Ví dụ 1 (Phần 3.1.1.1 – Khái niệm) ở trên là một số tuyệt đối thời điểm.<br /> o Thời điểm là một mốc thời gian cụ thể khi hiện tượng được phản ánh. Trước và<br /> sau thời điểm đó, qui mô của hiện tượng có thể thay đổi.<br /> o Đặc điểm cơ bản của số thời điểm là không có sự tích luỹ về lượng nên không<br /> cộng lại được.<br /> Bên cạnh số tuyệt đối, còn có một loại số khác cũng rất hay được dùng trong thống<br /> kê, đó chính là số tương đối.<br /> 3.1.2.<br /> <br /> Số tương đối trong thống kê<br /> <br /> 3.1.2.1. Khái niệm<br /> <br /> Số tương đối (còn gọi là mức độ tương đối) là mức độ<br /> phản ánh quan hệ so sánh giữa hai mức độ của hiện<br /> tượng nghiên cứu.<br /> Quan hệ so sánh là sự khác biệt cơ bản giữa số tuyệt<br /> đối và số tương đối trong thống kê. Hai mức độ của<br /> hiện tượng nghiên cứu có thể là:<br />  Hai mức độ cùng loại nhưng khác nhau về thời<br /> gian hoặc về không gian, thực tế với kế hoạch, bộ<br /> phận với tổng thể.<br />  Hai mức độ khác loại nhưng có mối liên hệ với nhau. Để có thể tính được số tương<br /> đối này thì 2 mức độ so sánh phải có cùng thời gian và không gian.<br /> 3.1.2.2. Đặc điểm<br /> <br />  Số tương đối là kết quả so sánh 2 số đã có (thường là 2 số tuyệt đối), không trực<br /> tiếp thu thập được qua điều tra.<br />  Tuỳ thuộc vào mức độ nghiên cứu cụ thể mà gốc so sánh khác nhau. Khi gốc so<br /> sánh khác nhau thì ý nghĩa của số tương đối cũng khác nhau.<br />  Đơn vị tính: lần, %, đơn vị kép tùy thuộc loại số tương đối.<br /> 3.1.2.3. Tác dụng<br /> <br />  Số tương đối được sử dụng nhiều trong phân tích thống kê, giúp cho nghiên cứu<br /> hiện tượng một cách sâu sắc trong quan hệ so sánh.<br />  Trong nhiều trường hợp cần phải giữ bí mật số tuyệt đối, người ta dùng số tương<br /> đối để biểu hiện sự khác biệt.<br /> Ví dụ: Giám đốc doanh nghiệp A công bố thông tin trên báo chí, tiền thưởng tết<br /> năm nay bằng 1,3 lần năm ngoái nhưng không nói rõ số tiền là bao nhiêu.<br />  Thường dùng trong lập kế hoạch và kiểm tra tình hình thực hiện kế hoạch.<br /> 44<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Bài 3: Nghiên cứu thống kê các mức độ của hiện tượng kinh tế – xã hội<br /> <br /> 3.1.2.4. Các loại số tương đối trong thống kê<br /> <br />  Số tương đối động thái (tốc độ phát triển): Phản ánh<br /> sự biến động của hiện tượng qua thời gian.<br /> t<br /> <br /> Công thức:<br /> <br /> y1<br /> (lần, %)<br /> y0<br /> <br /> Trong đó:<br /> t: Số tương đối động thái.<br /> y1, y0: Mức độ của hiện tượng kỳ nghiên cứu và<br /> kỳ gốc.<br /> Ví dụ: Tổng doanh thu của doanh nghiệp A năm 2009 là 50 tỷ đồng, năm 2008 là<br /> 30 tỷ đồng. Vậy số tương đối động thái nói lên sự phát triển doanh thu của doanh<br /> nghiệp A là: 50/30 = 1,667 lần hay 166,7%.<br /> Chú ý<br /> <br /> Trên trục thời gian, thông thường kỳ gốc đứng trước còn kỳ nghiên cứu đứng sau.<br /> Nhưng trong một số trường hợp đặc biệt có thể ngược lại. Chính vì vậy, kỳ gốc và kỳ<br /> nghiên cứu chỉ có ý nghĩa tương đối.<br /> Phải đảm bảo tính chất có thể so sánh được giữa tử số và mẫu số, nghĩa là y1, y0 phải<br /> cùng phạm vi, phương pháp tính và đơn vị tính.<br /> <br />  Số tương đối kế hoạch: Dùng để lập và kiểm tra tình hình thực hiện kế hoạch.<br /> Có 2 loại:<br /> o<br /> <br /> Số tương đối nhiệm vụ kế hoạch: Là tỷ lệ so sánh giữa mức độ cần đạt tới của<br /> chỉ tiêu nào đó với mức độ thực tế ở kỳ gốc, được dùng để lập kế hoạch.<br /> Công thức:<br /> <br /> Kn <br /> <br /> yk<br /> (lần, %)<br /> y0<br /> <br /> Trong đó: Kn: Số tương đối nhiệm vụ kế hoạch.<br /> yk: Mức độ kế hoạch.<br /> y0: Mức độ thực tế ở kỳ gốc.<br /> Ví dụ: Năm 2008 doanh thu của doanh nghiệp A là 30 tỷ do vậy, doanh thu kế<br /> hoạch đề ra cho năm 2009 là 45 tỷ đồng, vậy:<br /> <br /> Kn <br /> o<br /> <br /> y09 45<br /> <br /> = 1,5 lần (150%)<br /> y08 30<br /> <br /> Số tương đối thực hiện kế hoạch: Là tỷ lệ so sánh giữa mức độ đạt được<br /> trong kỳ với mức kế hoạch của 1 chỉ tiêu. Dùng để kiểm tra tình hình thực hiện<br /> kế hoạch.<br /> Công thức:<br /> <br /> Kt <br /> <br /> y1<br /> (lần, %)<br /> yk<br /> <br /> Trong đó: Kt: Số tương đối thực hiện kế hoạch.<br /> y1: Mức độ thực tế.<br /> yk: Mức độ kế hoạch.<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> 45<br /> <br />